"نیچە" سودی لەزەردەشتیەت بینیوە بۆ قسەكردن لەسەر سۆپەرمان و پۆست مان دوامرۆڤ لەم روەوە زەردە‌شتیەتی خستۆتە خزمەت پرۆژەكەی خۆیەوە.
هەندێ نوسەر لایان وایە كە نیچە دەیەو‌ێ كۆتایی بە زەردەشت بێنێ و زەردەشتی خۆی ئاوابكات، هەندێ لایان وایە فەلسەفەكەی زەردەشت فەلسەفەیەكی مۆراڵییە بەڵام ئەوەی نیچە دەیكا بێ مۆراڵی یە و پرسیاری لەسەرە.
هەروەها تێپەڕاندنی چەمكی مرۆڤی پاسیڤ لای زەردەشت و قسەكردن لەسەر مرۆڤی باڵاو مەزن دەبینین، ئەڵمانە‌كان لەم ڕوەوە زەردەشتییەت دەخەنە خزمەت پرۆسەی ڕەگەز پەرستی و نەتەوەپەرستی خۆیانەوە.
ئێرانیەكان ئەم دینەیان وەك چەكێك هاوشانی شیعەگەری لەشەڕی سوننەی ئیسلامیدا بەكارهێناوەو سودیان لێوەرگرتوە، گەلانی تر هەریەكەو بەجۆرێك سود لە زەردەشتیەت دەبینن و بەكاری دێنن.
ئەوەی لەم نێوەندە سودی لێوەرنەگرتوەو ئاوڕی جدی لێنەداوەتەوە ئێمەی كوردین، ئێمە لەم زنجیرە نوسینەدا هەوڵ دەدەین ئەوەی كە هەیە زەردەشتیەت وەك خۆی بخەینەڕو، زەردە‌شتیەتێك پاككراو پاكژ دور لەهەموو ئینتیما و ئایدۆلۆژیایەك پشانی خوێنەرانی بدەین.
ناوی زەردەشت
زوراستر، زرتشتر، زوراتوشترا، زەردەشت یان زەرتەشت، كە ئەمانە هەموی ناوی زەردەشتە و تائێستا ساغ نەبوەتەوە كە بەڕاست كامیان ناوی تەواوی ئەم پەیامبەرەیە ئەگەرچی ناوی هەریەك لەمانە هەمان مانای هەیە و هیچ جیاواز ناكات لەڕوی مانایەوە، زۆربەی مێژونوسەكان و شارەزایانی دینی زەردەشتی لەو باوەڕەد‌ان كە زەردەشت هەڵبژێرن، بەڵام ئەوروپیەكان زراشترا بەكاردێنن ئەمەش دەرئەنجامی جیاوازی زمان و دیالیكتەكانە، وەك وتمان هەمویان یەك مانایان هەیە و بەمانی خاوەنی وڵاخی زەرد یان خاوەنی وشتری زەرد دێت.
جێگەی لەدایکبونی
ناوی ئەو جێگەی كە زەردەشتی لێوە هاتوەتە دونیا هێشتا جێگەی مشتومڕە، چون لەم ڕوەوە بیرو بۆچونی جیاواز هەیە، سروشتی مرۆڤیش وایە وەك پەندێكی پێشینان هەیە كە دەڵێ مرۆڤی خراپ و دۆڕاو كە مرد خاوەنی نییە، بەڵام باش و براوە هەمیشە خاوەنی زۆری بۆ پەیدا دەبێت.
زەردەشتیش بەهۆی ئەوەی خودی خۆی و پەیامەكەی بوەتە جێگەی پرسیارو بایەخدانی ئەمڕۆی ناوەندە دینی و فەلسەفییەكان، لەم ڕوەوە دەبینین هەر گەلێك بۆخۆی هەوڵ دەدات مێژوی ئەم پیاوە بۆخۆی ساغ كاتەوە، لەم نێوەندە‌دا ڕەنگە هەوڵی فارسەكان رون و ئاشكرا بێت، ئەگەرچی فارس بۆ خۆی مێژویەكی دێرینیان نی یەو تازەن لەناوچەكەدا بەڵام دەبینین هەوڵێكی زۆریان داوە و پارەیەكی زۆریان لەم بوارەدا خستۆتە گەڕ بۆ ئەوەی كە خۆیان بكەن بەموڵكی ئەشوە زەردەشت و وەك داناو پێغەمبەرێكی فارس لێی بڕوانن، ئازەرییەكان هەوڵیان هەیە لەم بوارەدا و درێغیان نەكردوە بۆئەوەی زەردەشت ببەنەوە سەر ڕەچەڵەكی خۆیان.
ئەوەی كە نییە كوردەكانە كە هەوڵی لەم شێوە‌یان نیە، جوانتر بڵێین هەوڵی جدی هێشتا وەك پێویست نیە لەم بوارەدا، تەنانەت هەوڵەكان زۆر جار بەنیازی چاكە و دڵسۆزی كراوە، بەڵام زۆر جار خراپ كەوتۆتەوە، لەم ڕوەوە چەند وەرگێڕانێك كراوە بۆ ئەو كتێبە فارسیانەی كە لەلایەن فارسەكانەوە نوسراوە بەبێ ئەوەی كوردە وەرگێڕەكان لە مەبەست و مەغزای پشت ئەو كتێبا‌نە ورد ببنەوە كە وەریان گێڕاوە. فارسەكان ئەو كتێبەیان بە مەبەست نوسیوە هێندەی ویستویانە مێژوی زەردەشت بلكێنن بە مێژوی هەخامەنشینی و ساسانییەكان و فارسەكانەوە، هێندە مەبەستیان كەشفكردن و توێژینەوەی دروست نەبوە لەسەر مێژوی ئەم بیرمەندو فەیلەسوفە.
لێرەوە دەبینین ئەو كتێبانەی كە فارسەكان نوسیویانە جێگەی لەدایك بونی زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ خۆرهەڵاتی ئێرانی ئێستا، ئەگەرچی بەپێی گەریدە و رۆژهەڵاتناسەكان تەنانەت وەك مینۆرسكی و هۆرۆدۆتیش كە لەگەڵ هێرشەكەی ئەسكەندەردا هاتوەتە ئێران دەڵێت، جێگەی لەدایكبونی زەردەشت لەخۆرئاوای ئێران بوە لەناوچەی ئورمیە كە شارێكی كوردییە، بەڵام بەهۆی پیاوە دینییەكان توشی بەیەك كەوتن دەبێت ناچار زەردەشت بڵاوكردنەوەی پەیامەكەی دەباتە خۆرهەڵاتی ئێران بۆ لای شا ویستاشب گوایە چوار دەورەكەی زەردەشت گوێ لەئامۆژگارییەكانی ناگرن و باوەڕی پێ ناكەن، لەكۆتاییدا زەردەشت ناچار لە ناوچەی ئورمیەی كورستانی رۆژهەڵات كە رۆژئاوای ئێران دەكات هەڵدێت و بەرەو رۆژلاتی ئێران كۆچ دەكا.
ئەڵبەت هانابردنی زەردەشتیش بۆ لای شا ویشتاسبیش گومانی لەسەرە، هاوار بەهمەنی لەكتێبەكەیدا ئەم هانا بردنەی زەردەشت بۆ لای ئەو شایە بەدرۆدەخاتەوه. بەجۆرێك دینەكە سەرەتا لەكوردستانی رۆژ هەلات بڵاو بوەتەوە زەردەشت هاتوە لەنزیك ناوچەی سەردەشتی ئێستا كاری لەسەر بلاو كردنە‌وەی دینەكەی كردوە. وە خودی ناوی شاری سەردەشتیت شیمانە دەكرێ لە ناوی زەردەشتی پەیامبەرەوە هاتبێت ، پاشان ئەم دینە بلاو دەبێتەوەو هەمو ئیرانیش دەگریتەوە وە خودی شا ویشتاسبیش دواتر پەیرەوی لەم دینەدەكات.
ئازەرییەكان زەردەشت دەگێڕنەوە بۆ خۆیان و دەڵێن لەنەتەوەی ئێمەیەو لە خاكی ئازربایجان لەدایك بوە.
بەڵام زۆربەی ریوایەتەكان لەسەر ئەوە كۆكن كە زەردەشت چەند هەزار ساڵێك پێش ئێستا لەقەراغی زەریاچەی ئاورامییە رۆژهەڵاتی كوردستان كە ئەمڕۆ بە هەڵە بە زەریاچەی ئورمیە ناودەبرێ لەدایك بوە.
لەكتێبی (زەردەشت لەكلتوری كوردەواریدا) هاتوە: "ئەو هۆزەی زەردەشتی تێدا لەدایك بوە ناوی (ئۆرامی) بوە كە هۆزێكی سەربە ماددەكان بون، ئەو هۆزەش هەمان هەورامیەكانی ئەمڕۆمانن"، كاری سەرەكی ئەم هۆزە بریتیبوە لە ئاژەڵداری و شوانی و مەڕ و بزن و هێستر و وشتریان لەوەڕاندوە لەنزیك ئەم زەریاچەیەدا، خودی زەردەشت لەجێگەیەك بەناوی "ڕەغە" لەدایك بوە كە پێدەچێت هەمان شاری مەراغەی ئێستا بێت.
"مینۆریسكی دەڵێت میللەتێك كۆنتر لەكوردەكان لەو سەرزەویەدا نییە."
هرتسفلد دەڵێت: زەرتەشت لە خانەوادەو فەرماندڕەوای ماد بوە، گوایە لەگەڵ كاربەدەستانی ماددا تێك چوە و دراوە بە دادگا و بەبڕیاری دادگا بۆ رۆژهەڵاتی ئێران دورخراوەتەوە، واتە لێكۆڵەرەوان لەسەر ئەو ڕایەی كە لە ڕۆژهەڵاتی كوردستان نزیك ئورمیە لەدایك بوە دواتر بۆ بەڵخی پایتەختی دەوڵەتەكەی شا گوشتاسپ رۆشتوە كە ئەم شایە باوەڕی بەدینەكەی هیناوەو چوەتە پشت زەردەشت و هاوكاری كردوە.
یەكێكی تر لەو بەڵگانەی كە زۆر سەرنجراكێشە لە كتێبەكەی نوسەر "هاوار بەهمەنی"دا خراوەتەڕو ئەوەیە كە لەڕۆژهەڵاتی ئێراندا واتە ئەوەی كە ناودەبرێ بە بەشە فارسییەكەی هیچ ئاسەوارێكی دیویەسنا، دێو پەرستی و میترای خۆرپەرستی بەدی ناكرێت، لەكاتێكدا زەردەشتیەت بۆ خۆی دەرئەنجامی ئەو خراپەكارییە هاتۆتە بون كە لەم دوو ئاینە بوەتەوە واتە ئەوە بەڵگەیە كە زەردەشت لە رۆژهەڵاتی ئێران (بەشە فارسەكەی ئێران) لەدایك نەبوە، چون هەمو دەزانین ئاینی دیو پەرستی میترایزم پێش زەرەدەشت لەناوچەی كوردسانی رۆژهات زۆر بڵاوبوە، تەنانەت دەوڵەتی ئەشكانییەكان كە لەڕۆژهەتی كوردستان بون سەر بە دینی میترایزم بون، پاش ئەوەی لەلایەن دەوڵەتی ساسانی و موغەكانی زەردەشتەوە لێیان دەدرێ هەڵدێن بەرەو ناوچەی هەورامان، لە یەكێك لەسروتەكاندا زەردەشت دەڵێت: بێگومان مەزدا چاكتر لەهەموان لەبیرییە كە لەڕابردودا دێوەزمەكان خەڵكی دوروەند (درۆزن) چییان كردوە ئاگادارە لەداهاتوشدا چی دەكەن.
سەبارەت بە مێژوی لەدایك بونی زەردەشتیش مێژونوسان لە شەشسەد ساڵی پێش زاین هەتا دوازدە هەزار ساڵ پێش زاین باسی دەكەن، بەڵام ئەوەی كە هەیە نزیك بە هەزار ساڵێك پێش زاین بوە و لەهەمویان ڕاستتر هەزار ساڵێك یان كەمتر پێش زاینە چونكە بەڕای لێكۆڵەرەوان ناكرێ شۆڕشێكی وا گەورە مێژویەكی زۆر كۆنی هەبێت نوسینیش بەو ڕادەش پێشكەوتو نەبوە هەتا گاتاكانی پێ بنوسرێتەوە.
