پێگەی ژن لەئاینی زەردەشتیدا

نووسین‌و لێکۆڵینەوەی: ئارێز ئەندەیاری

ماڵپەڕی هۆزەی دینی زەردەشتییانی کوردستان   

لە ڕێنوێنییەکانی مەزدەیەسنادا ژنان و پیاوان یەکسانن‌و هیچ جیاوازیەک لە نێوانیاندا نییە، لەدیرۆکی کوردستاندا، ژن ئایا پیاو لە هەر پلەو پێگەی کەسایەتیدا بووبن هەر خاوەن پێگەی یەکسان بوون. لەئایین زەردەشتیدا؛ ئەو مرۆڤەی خاوەن پلەی زانست‌و ڕەوشتی بەرزبێت؛ شایەنی ڕێزە. بە پێی بنەماکانی باوەڕی زەردەشتی؛ لەدەستپێکی ئافەرینیشدا بەخواستی ئاهوورامەزدا؛ ڕۆژی میهر لەمانگی میهردا دوو چووزە ”ڕێواس”ی لێک ئاڵاو سەریان لەخاک دەرهێناوەو هێدی هێدی شێوەی ئەو ڕێواسانە گۆڕاون بەڕۆخساری دوو مرۆڤی لەباڵاو ڕۆخساردا هاوشێوەی یەکتر بوون؛ یەکیان نێر بەناوی ”مەشیە”و ئەویتریان مێ بەناوی”مەشیانە”

لە پەرتووکی بۆندەهێشن “Bundahishn “ (١) بەشی ١٥دا هاتووە: ئەوکاتەی ئاهوورامەزدا لەپێشدا ”ڕەوانی” ئافراندو خستیە لاشەی مەشیەو مەشیانەوە، گیانی پێیان بەخشی، دوواتر پێیڕاگەیاندن کە: ئێوە دەبنە دایک‌و باوکی مرۆڤانی سەر زەوی.. ئێوەم پاک‌و پوختە ئافراندووە.. پێویستا هەردووکتان هزری ڕوون‌و کرداری چاک بکەنە پیشە؛ خۆتان لە دێوەکان بەدوور بگرن. پاشان مەشیەو مەشیانە لەجێی خۆیان کەوتنە جووڵەو خۆیان شۆرد، ئەوجا لە یەکەم وتەدا کە هاتە سەر زمانیان ئەوەبوو؛ “ئاهوورامەزدا تاقانەیە.. ئەو ئافرێنەری مانگ، ڕۆژ، ئەستێرەکان، ئاسمان، ئاو، خاک، ڕۆەک‌و گیاندارەکانە”. هەروەک لەئایینی مەزدەیەسنی‌دا کە بنەمای باوەڕیەکانی زەردەشتییە، ژن‌و پیاو هەردووکیان لە یەک ڕێشەوە دەڕوێن‌و پێکەوە سەر لەزوەی دەردێنن‌و بە شێوەیەکی هاوبەش گەشە دەکەن‌و ئاهوورامەزدا وەک یەک ناویان دەبات‌و ڕێنوێنی هاوبەشیان بۆ دیاری دەکات. پاش داننانی ئەو دووانە بە تاقانەبوونی ئاهوورامەزدا، ئەم وتانەیان هێنایە زمان: ”هەریەک لەئێمە پابەند دەبین بە ڕەزامەندی، دڵگەرمی، سۆزو خۆشەویستی فەراهەم کردن بۆ ئەویترمان”.

لەو وتانەدا دەردەکەوێت کە ئایینی زەردەشتیدا هیچ جیاوازی‌و هەڵاواردنێک نییە لەنێوان ژن و پیاو چونکە هەرووکیان لە ڕوانگەی ئافرێنەرەوە یەکسان‌و هاوسانن. کەسایەتی ژن لەئایینی زەردەشتیدا نە تەنها لە دەستپێکی ژیانەوە لەگەل پیاو یەکسانە بەڵکو لەکۆتاییشدا ژن‌و پیاو هاوسان‌و یەکسانن.

لەکۆندا پێگەی ژنانی کورد لەناو کۆمەڵگەدا زۆر بەرزبووەو ژن لەزۆربەی کارووبارەکانی ژیاندا هاوکاری پیاویان بوون. بەپێی نووسینی پەرتووکی ”نەیرەنگستان” کە بەزمانی کوردی پەهلەوی نووسراوە هاتووە دەڵێت، ژنان بۆیان هەبووە یەسنا بخوێننەوەو بەشداریی بۆنە ئاینییەکان بکەن یان هەر خۆیان بەتەنیا ئەو بۆنانە ئەنجامدەن، تەنانەت بۆیان هەبووە لەهەندێک کاتی دیاریکراودا ببنە پاسەوانی ئاگری پیرۆزو بە پێی پەرتووکی”ماتیگان هەزاردستان ٢” “Matigan-i Hazar Datistan” (٢) پیشەی پارێزەرییان پێ سپێردراوە.

پێگەی ژن چ لە دەورانی کۆن‌ یان لەو سەردەمەی زەردەشت‌و پاش ئەویش لەنێو کۆمەڵگای کوردەستاندا هەر لەئاستی رێزو حۆرمەتدا بووە. بێگومان بە دەرکەوتنی زەردەشت‌و خستنەگەڕی چاکسازییەکانی‌و بەوپێیەی لە ئاڤێستادا هاتووە ژن لەنێو کۆمەڵگەدا بووە بەخاوەن پێگەیەکی هاوسان لەگەل پیاوان‌و بەئاستی پیاوان کاریگەریان هەبووە.

سەبارەت بە ئازادی ژن لەپڕۆسەی هاوسەرگیریدا گرنگترین بەڵگە ڕەفتاری خودی زەردەشتە بەرانبەر بە کچکە بچووکەکەی “پوورچیستا” بینیویەتی، وەک لە یەسنای ٥٣ی بەندی ٣دا هاتووە، زەردەشت بە کچەکەی دەڵێت:

پوورچیستا من “جاماسپ” کە پیاوێکی ژیرو زانایە وەک هاوسەر بۆتۆ دەستنیشان دەکەم؛ تۆیش بەپێی هزری خۆت‌و یاستی ژیری بڕیاری پەسەندکردنی بدە بە ئا یان نا؟

لەبەندی ٥ی گوتەکانی (گاتا) زەردەشتدا ڕوو لە سەرجەم کوڕان‌و کچانی گەنجدا دەڵێت: "ئەی کچانەی دەم بەخت، ئەی ئەو کوڕانەی بەنیازی پڕۆسەی هاوسەرگیرین، ئامۆژگاریتان دەکەم‌و ئەم پەندەم لەبیر نەکەن‌و ڕەفتاری پێبکەن تا لەژیانتاندا بەختەوەربن، "پێویستە هەریەک لەئێوە لەکاتی ئەوینی‌و ژیانی هاوسەرگیریدا لەگەڵ ئەوی بەرانبەر لەڕووت پاکی‌و چاکەدا لەپێشبڕکێدابن، چونکە تەنیا بەمشێوەیە دەتوانن ژیانێکی پڕ لەبەختەوەری دەستەبەرکەن.

ئاهوورامەزدا، بەپێی دەقەکانی ئاڤێستا، هەم ڕوانگەی دایکی هەیە، هەم باوکی.

لەئایینی زەردەشتیدا، گەورەیی پێگەی ژن لەوێوە سەرچاوە دەگرێت کە لەحەوت ئەمشاسپەندی ئایینی زەردەشتی، سێ ئەمشاسپەند لەشێوازی نێرینەو سێ ئەشاسپەندی تر لەشێوازی مێینە ناویان لێبراوەو حەوتهەمیان نە لەشێوەی نێرینیە نە مێینە، ئەیش ئەمشاسپەندی یەکەمە بەناوی: هۆرموز/ واتە سەروەری زانا

سێ ئەمشاسپەندی نێرینە بریتین لە:

یەکەم – وهوومەن یان بەهمەن/ واتە ڕەوانی ژیری

دووەم - ئەشاوەهیشتا یان ئۆردیبەهشت/ واتە ڕەوانی ڕاستی

سێیەم- خشتروییریە یان شەهریوەر/ واتە ڕەوانی هێز

هەروەها سێ ئەمشاسپەندی مێینە کە بریتین لە:

چووارەم – سپێندرامۆزد یان ئێسفەند/ واتە ڕەوانی ئەوین وپاکی

پێنجەم – ئۆروتات یان خۆرداد/ واتە ڕەوانی پێگەیشتوویی

شەشەم – ئۆمرتات یان ئەمۆرداد/ واتە ڕەوانی نەمری

“میهر” بەپێی دەقە پەهلەویەکان، یەکێک بووە لە ئیزەدە مێ‌یەکان کە لەشێوەی ژندا بووە بەڵام دوواتر هێمای پیاوانەی پێ بەخشراوە.

بۆ کۆڵینەوە سەبارەت بە مافەکانی ژن‌و پیاو، پێویستە زۆر گرنگیەکی بدرێتە بە وتارەکانی زەردەشت‌ی نێو (گاتا) و شرۆڤەیان بۆ بکرێت‌و پێویستە خۆمان بەدوور بگرین لەگشت جۆرەکانی کۆشش‌و دەربڕین بۆچوونە کەسێیەکان. زەردەست لەگوتەکانیدا بەشێوەی هاوتەریب ڕووی دەمی لە ژن‌و پیاو کردووەو هەندێکجار لە گوتەکانیدا پێشان بانگ لە ژنان دەکات، بۆ وێنە لە بەندی ١٠ی یەسنای ٤٦دا هاتووە:

"ئەی خۆدای زانا، لەگەل ئەو ژن‌و پیاوانەی لەم ژیانەدا هەنگاو بۆ ئەو فەرمانانە دەنین کە تۆ داتناوەو لەگەل ئەوان لە سنوورەکانی ڕزگاری دەرباز دەبم”، یان ئەو وتەیە لەدەستپێکی نوێژی “یێنگە هاتام "Yenghe Hàtàm" (٣) لە یەسنای ٢٧دا هاتووە:

یێنگە هاتام(Yenghe Hàtàm) : واتە بەیانی، ئاهوورامەزدا ئاگای لەو ژن‌و پیاوانە دەبێت کە ستایشی ئەو دەکەن، بەهۆی دروستکاری‌و ئیمانداریان سڵاو ئاراستەی ئەو ژن و پیاوانە دەکەین. خودی یێنگە هاتام ئاماژەیە بۆ یەکسان بوونی ژن و پیاو لەئایینی زەردەشتی‌، هەروەها ئاماژەیە بەوەی تەنیا ڕەوشی باشی‌و یارمەتیدانی کەسانیتر مەرجن لەپێش بوونەوەریی مرۆڤەکان نەک پیاو یان ژن بوونی ئەو مرۆڤە.

Yenghe . Hàtàm. Aat .yesne .paiti .vangho…

Mazdà . Ahuro . vaethà . ashàt . hachà…

Yàonghàm-chà tàns-chà tàos-chà yazamaide.

بێگومان ئاهوورامەزدا ئەو ژن و پیاوانە باشتر دەناسێت کە لەڕووی راستیەوە کاردەکەن‌، هەروەها لەبەرانبەر پەرستش‌و خزمەتەکانیان. ئێمەش ستایشی ئەوتۆ ژن و پیاوان دەکەین.

یان لە یەسنای ٢٩ بەندی ٣ دا هاتووە:

ئێستا ستایشتی گیانی پیاوان‌و ژنانی پاک دەکەم کە بۆ سەرخستنی ڕاستی تێدەکۆشن‌و بەردەوام لە تێکۆشاندا دەبن.

لە یەسنای ٤١ بەندی ٢ بەشێوەیەکی زۆر ئاشکرا باس لە یەکسانی تەواوی مافی ژن‌و پیاو لەهەردوو جیهانی ماکی‌و مینەوەیدا دەکات، بەمشێوەیە:

پێویستە فەرمانڕەوای باش، ئەگەر پیاو دەبێت یان ژن، لەهەردوو ژیاندا ببێتە فەرمانڕەوای ئێمە.

کەواتە ژنان نە تەنیا لەبەردەم خۆدا یەکسانن لەگەل پیاو، بەڵکوو لەبواری ڕابەرایەتی کردنیشدا چی لەجیهان ماکی یان لەجیهانی مینەوەیدا دەبنە خاوەن پێگەیەکی یەکسان.

بەرپرسیارەتی ژنان لە پەخشکردنی زانستدا هەر وەک پیاوانە؛ لە یەسنا ٣٥ بەندی ٦دا هاتووە:

ئەو شتەی ژن یان پیاواێک بەڕاست‌و باشی دەزانێت، نەتەنیا پێویستە بەکاری بهێنێت، بەڵکوو ئەرکی سەرشانیەتی کە کەسانیتریش ئاگادار بکاتەوە کە ئانجامیان بدات.

ئەوە لەکاتێکدا لە یونان، ڕۆما، چین، سومەر، بابل، هێند و میسری کۆندا؛ ژنان خاوەن ماف‌و پێگەی کۆمەڵایەتی نەبوون‌و لە ناوماڵ‌و کۆمەڵگەدا خاوەن مافێکی ئەوتۆ نەبوون، بەڵکو هەر پاشکۆی پیاو بوون، بەڵام لەدیرۆکی کۆنی کورداندا دەردەکەوێت کە ژنان هاوتەریب لەگەڵ پیاوان لەسەرجەم مافە کۆمەڵەیەتیەکان بەهرەمەند بوون.

لە یونانی کۆندا کە بە لانکی ئازادیی شارستانیەتی مرۆڤ ناسراوە ژن هیچ پێگەیەکی نەبووە، لە ماڵی باوک‌و ماڵی هاوسەردا وەک کۆیلەو کارەکەر بووە. باوک لەکاتی بەشوودانیدا هیچ بایەخێکی بۆ ڕای کچ دانەناوەو باو بەوجۆرە بووە کە هیچ کچێک مافی ئەوەی نەبوو بڕیار لەسەر چارەنووسی خۆی بدات. لە هیندوستان‌و میسرو زۆریتر لە هەرێمەکان پێگەی ژن هاوشێوە بووە.

بەڵام بەسەرنجدانە بەشی زۆر لە گوتارەکانی (گاتا) و پەیڤەکانی زەردەشت کە بەیادگار بۆ ئێمو ماون‌و کۆنترین بەشن لە گوتەکانی ئاشو زەردەشت؛ ئەندیشەو بۆچوونەکانی سەبارەت بە هاوسەرگیری‌و خواست‌و ئازادیی کچان لە هەڵبژراندی هاوژینی خۆیان بەڕوونی دەردەکەوێت.

ئیرادەی ژن‌و کچان چ تا ئەو کاتەی لەماڵی باوک بوون یان ئەوکاتەی هاوسەرگیریان پێکهێناوە سەربەخۆ بوون‌و لە رووی ژیری‌و ڕاستڕەوییانەوە توانای ئەوەیان بووە راستیی خۆیان بسەپێنن.

لەئایینی زەردەشتی‌دا ڕۆژێک لەپاڵ بۆنەو جەژنەکانی تردا یەک ڕۆژیتر لەساڵدا بەناوی ڕۆژی ژن دیاریکراوە؛ واتە جه‌ژنی ئێسفه‌ندگان (ڕه‌شه‌مه‌) یان “ڕۆژی ژنان ”ڕۆژی سپه‌ندارمز، واتە 20ی مانگی ئێسفه‌ند یان مانگی ڕه‌شه‌مه‌ ئه‌م جه‌ژنه‌ به‌ڕێوه‌ ده‌چێت.

ئێسفه‌ند یان سپه‌ندارمز له‌ ئاڤێستادا وه‌ک” سپه‌نته‌ ئارمه‌یتی” هاتووه‌، به‌مانای له‌خۆبوردوویی‌و خۆڕاگری. سپه‌نته‌ ئارمه‌یتی ناوی یه‌کێکه‌ له‌ ئامشاسپه‌ندان. ئامشاسپه‌ند سپه‌نته‌ ئارمه‌یتی ڕۆڵی پاسه‌وانی زه‌مینه‌و به‌وپێیه‌ که‌ زه‌مین وه‌ک ژنان له‌ژیانی مرۆڤاندا ڕۆلی زاووزێ‌و به‌رو زاینیان هەیه‌، جه‌ژنی ئێسفه‌ندگان لەبۆ ڕێزگرتن له‌ ژنان به‌ڕێوه‌ چووه‌. له‌ڕۆژانی باستانەوە له‌و ڕۆژه‌دا ژنی کورد جل‌و به‌رگی نوێیان له‌به‌ر کردووه‌و کۆمەڵگە لەوبۆنەیەدا بەڕێزەوە پێشوازییان لێکردوون، هەروەها لەوڕۆژەدا له‌لایه‌ن هاوژینانیانه‌وه‌ خه‌ڵاتکراون. ژنان له‌و ڕۆژه‌دا هیچ جۆرە کارێک ئەنجام نادەن بەڵکو پیاوان‌و کوڕه‌کانیان کاره‌کانیان لەبری راده‌په‌ڕێنن. ئێستاکه‌ش زه‌رده‌شتیه‌کان ئه‌و ڕۆژه‌ وه‌ک ڕۆژی ژن‌و دایکی زه‌رده‌شتی ناوده‌به‌ن.

لەئایینی زەردەشتی‌دا، بەپێی یاساکانی هاوسەرگیری، ژن یان پیاو لەهەمان کاتی هاوسەرگیریداو تا ئەوکاتەی هاوسەرەکەیان لەژیاندا دەمێنێت هەر بۆیان هەیە تەنها یەک هاوسەریان هەبێت‌و تەنانەت هاوسەرگیری بەشێوەی کاتیش ڕێگەپێنەدراوە، مەگەر بەهۆکارێکی دیاریکراو کە لە ئاییننامەی باری کەسێتی زەردەشتی‌دا ئاماژەی پێکرابێت.

هەروەها، هاوسەرگیری پێش گەیشتنە تەمەنی یاسایی(پێگەیشتن یان هەرزەکاری) وەک کارێکی ناشیاو زانراوە و باوک‌و دایک بەرپرس کراون لەوەی گوشار نەخەنە سەر منداڵانیان بۆ هاوسەرگیریی پێشکات بەڵکو بەپێچەوانەوە ئەوکارە بەتاوان دەژمێردرێت. لە گوتەکانی زەردەشتدا ئاماژە کراوە بەئازادی ژنان‌و پاراستنی مافەکانیان، بەتایبەتی مافی سەربەخۆیی خواست‌و پێداگری لەسەر ئازادی هەڵبژاردنی هاوسەرو سەرپشک کردنیان.

لەدیرۆکی کورداندا پرۆسەی هاوسەرگیری تەنیا بەمەبەستی چێژی جەستەیی‌و ڕەگەزی (Gender) نەبووە، بەڵکوو ئامانجەکانی لەوە باڵاتر بووە، ئامانج لەوە فەراهەم کردنی بواری پێشکەوتنی مانەوەو سەرخستنی ڕەوشی چاکە بووە بەسەر ڕەگەزە خراپەکاندا، کەوابوو هاوسەرگیری لەئایینی زەردەشتی‌دا یەکێکە لە کردارە پیرۆزەکان‌، هەروەها جێی ڕێزەو دوورکەوتنەوە لە هەرچەشنە سووکایەتی و هەڵاواردن‌و نایەکسانی.

سەبارەت بە سەردەمی ساسانیەکان، جمیس دارمستەتەر“James Darmesteter” (٤) دەڵێت: ئەو سەردەمە نەتەنیا لەمێژووی ساسانیان بەڵکوو لەمێژووی گشت جیهاندا خاوەن گرنگیەکی تایبەتە. بەگوێرەی کارنامەی ئەردەشێر بابەکان (٥) کەسایەتی ژن لەهەمان دەستپێکی دەسەڵاتداری ساسانیان ڕێزی لێگیراوە؛ هیچکەس، تەنانەت پاشایش بۆی نەبووە بەپێی ئارەزووی خۆی ژنێک ئازار بدات یان سووکایەتی پێبکات. دایکی شاپووری دووەم نزیکەی ٢٠ ساڵ پێش لەدایکبوونی شاپووری کوڕی تا ئەوکاتەی گەشتووەتە تەمەنی یاسایی؛ کاروباری دەسەڵاتداری لەگەل مووبەدەکان بەڕێوە بردووە.

کریستیان بارتولومه“Christian Bartholomae“ (٦) ڕۆژهەڵاتناسی ئاڵمانی لە پرتووکی ”مافی ژن لەسەردەمی ساسانی” دەڵێت: کچ لەهەڵبژاردنی هاوسەردا ئازاد بووەو هەرگیز ناچار نەکراوە مێرد بەپیاوێک بکات کە باوکی بۆی پێشنیار بکات‌و باوکیش مافی ئەوەی نەبووە کچەکەی لە پاشەمەنە (میرات) بێبەش بکات یان جۆرێکیتر لەسزای بۆ دیاریکات.

لە بەشی ١٩ی پرتووکی ماتیگان ـ هەزار داستان ـ لە بەندەکانی ٣ و ٤ دا هاتووە: ناتوانرێت کچان ناچار بکرێن بۆ پڕۆسەی هاوسەرگیری، یان لەبەندی ٢٩ لەبەشی ٢٨ی هەمان پرتووکدا هاتووە: کچان‌و کوڕان هاوبەش دەبن لە دانەوەی وامی باوک‌و دایکی کۆچکردوویان.

بە پێی یاساکانی ئاڤێستا

١. ژن مافی موڵکداری هەبووەو سەرپشک بووە کە سەربەخو سامانی خۆی بەڕێوە ببات

٢. ژن مافی سەرپەرەشتیی بنەماڵەی خۆی هەروەها مافی پەروەردە کردنی منداڵەکانی هەبووە

٣. ژن، بەپێی یاسا (لەئەگەری نەخۆشیی هاوسەریدا) بۆیهەبوە لەبری هاوسەرەکەی بچێتە بەردەم دادگاو بەناوی ئەوەوە بەرگریی لێبکات

٤. ژن مافی ئەوەی هەبووە لەبەردەم دادوەر سکاڵا لەسەر هاوسەرەکەی تۆمارکات‌و پێشنیاری سزادانی بکات

٥. پیاو مافی ئەوەی نەبووە بەبێ پەسەندکردنی ژنەکەی کچی خۆی بدات بەشوو

٦. گەواهیدانی ژن لەدادگا بەفەرمی ڕێگەپێدراو بووە

٧. ژن مافی ئەوەی هەبووە ببێتە دادوەر یان پارێزەر

٨. ژن بۆی هەبووە ڕاسپاردنامە (وەسیەت) تۆمارکات‌ بۆ سەرجەم لەپاشماوەو سامانەکانی خۆی



پێش دەرکەوتنی ئایینی زەردەشتی، هەر دوو ئیزەد، میتراو ئاناهیتا، لەئیزەدە بەهێزەکانی کوردانی سەردەمی پێش زەردەشت بوون، دوواتریش بەهۆی ئەو ڕێزو پێگە جەماوەرییەی بویان لەلایەن باوەڕمەندانی زەدەشتی‌یەوە پەسەند دەکرێن‌و وەک دوو ڕۆخساری شایستەی ڕێزو شکۆ لەپانتایی ئاینی زەردەشتی‌دا شوێنیان پێدراوە. کەوابوو هەر لەبەر ڕێزلێنانی ژن بووەتە هۆکاری ئەوەی میتراو ئاناهیتا لەناو ئاینی زەردەشتی‌دا جێگیربن

ماخابن پاش زەردەشت بە هۆکارگەلێکی زۆر لە سەردەمی ساسانییاندا ئەو هاوسەنگییە تێکچوو پێگەی کۆمەڵایەتی ژن‌و مافەکانیان بەرەو ڕووی لەهەڵدێر کردووەو چیتر ژن خاوەنی ئەو پێگەی پێشڕەوییەیان بۆ نەماوە، هەرچەندە لەسەردەمی ساسانییاندا دوو ژن وەک شای ساسانی دەسەڵاتیان گرتووەتە دەست، بەڵام لەو سەردەمە بەدواوە تاوەکو ئێستا ژن لە کوردستان نەیتوانیوە ببێتە خاوەنی ئەو پێگەیەی پێش سەردەمی ساسانییان بویانە

بە ئاوڕدانەوەیەک لە دیرۆکی کوردو ئەو داب‌و نەریتانەی لە کوردستان چەسپابوون، دەردەکەوێت پێگەی ژنی کورد بەدرێژایی مێژوو لەئاستی ڕێزدا بووە بەڵام پاش هاتنی بیرو بۆچوونی دەرەکی‌و چڕکردنەوەی دەسەڵات لە ناوەندە تایبەتاکان‌و ڕێگەدان بە پیاوسالاری پێگەی ژن لەو هەرێمانەی کوردی تێدا دەژین لاواز بووەو پێگەی کۆمەڵایەتی و ڕامیاری گۆڕانی بەسەردا هاتووە و بووەتە پاشکۆی دەسەڵاتدارو بیرە دەرەکییەکان

arezandaryari@gmail.com

Refrenc ………………………………………

Bundahishn-1 بۆندەهێشن/ پەرتووکێکە بە زاراوەی کوردی فەیلی یان پەهلەوی لەلایەن فەڕن بەغ‌ ـەوە نووسراوەتەوە

2 ـ پرتووکی ماتیگان Matigan-i Hazar Datista / هەزار داستان بەزارواوەی کوردی فەیلی لەسەر پرسی دادوەری سەردەمی ساسانیەکان نووسراوەتەوە

3 ــ توێژینه‌وه‌یه‌کە له‌سه‌ر نوێژ لەیەکەم ئایینی تاک خودایدا، زه‌رده‌شتیی، لێکۆڵینه‌وه‌و نووسین، ئارێز ئه‌نده‌ریاری

4 ـ جمیس دارمستەتەر James Darmesteter لێکۆڵەوەرو ئارکۆلۆگی فەرانسەیی لەساڵی ۱۸۹۲دا سێ وەرگێڕاوەی بەشرۆڤەی خۆی لە زەند ئاڤێستا بڵاوکردووەتەوە

5 ــ پرتوکی/ کارنامەی ئەردەشێر بابەکان/ بە زاراوەی کوردی فەیلی یان پەهلەوی لەسەردەمی ساسانیەکان دا نووسراوە

6 ـ پرتووکی ژن لەنێو مافەکانی ساسانی‌دا نووسینی کریستیان بارتولومه Christian Bartholomae وەرگێڕانی پەرویز سانیعی

7 ــ اوستا نامە مینوی آیین زرتشت- نگارش جلیل دوستخواە