|
كاریگەری ئایینی زەردەشت لەسەر شارستانی و ڕۆشنبیریی ناوچەكە
(بەشی یەكەم)
حەسەن مەحمود حەمەكەریم ــ
2/
6/ 2018
لە
ماڵپەڕی
دابڕان
بەشی یەكەم: سەربوردێكی مێژویی
ئەفوتون باسە بەهێزەكانی زەردەشتی خوێندبوەوە و پەیڕەوەكانی بینیبو، كە چەند بە توندی پابەندی زانیارییەكانی زەردەشتن، ناچار بو لە كتێبەكەیدا بەناوی (السیباد) ئاماژە بۆ جادوگەری و دانشی و قسە سیحراوییەكانی زەردەشت بكات.
بەوم (ژان وارن) دەڵێ (سەرسوڕمان لەوەدا بو زۆرجار تۆمەتی جادو و سیحربازی دەدرایە پاڵ زەردەشت، زۆرجاریش سیحر و جادویان بە ئیلهامبەخشی وتەكانی دەزانی، بەوم زەردەشت هەمو ژیانی خۆی خستبوە مەترسییەوە بۆ لەناوبردنی سیحر و جادو، هەمیشە لە نەبەردی خوێنیندا بو دژ بەو بۆچونانە). (ئەوە كاری زەردەشت بوە، كە یەكێكی فەیلەسوفی وەك ئەفوتون لێی حاڵی نابێ و بە ئافریدەی سیحر و جادوی لە قەڵەم دەدەن. )میللەتی كورد هەزاران ساڵە خاوەنی خەیاڵ و هزرو بیرو بڕوا و ئەدەبێكی ڕەسەن بوە، هیچ خەیاڵ و ئەفسانە و داستانێك نییە كە لە واقیعێكەوە سەرچاوەی هەڵنەگرتبێ، هەر ئەو خەیاڵ و ئەفسانە كوردییانە بو هاتنە دی، چەرخ و فەلەك بو بە باڵۆن و تەیارە، سیمرخ بو بە ساروخ، جامی جەم بو بە تەلەفزیۆن، سیحر بو كیمیا، دێو بە داگیركەر.
دكتۆر عومەر تالب و ئەبو كلام ئازاد (نوسەرێكی پاكستانییە) لەسەر ئەوەن كە چیرۆكی میللی عێراقی زۆر كاری تێكراوە له لایەن ئایینە كۆنەكانی ئارییەوە، له بارەی بیرو بڕوای دێو و درنج و عفریتەوە، ئەی ئاخۆ دەبێ چ كاریگەرییەكی لەسەر ئەدەبی میللەتە زەردەشتییەكان بوبێت.
بەم جۆرە ئایینی زەردەشتی، واتە ئایینی كوردی كۆن، كاریگەرییەكی تەواوی لەسەر فەلسەفەی یۆنان و ئیغریق هەبوە، كاری لە ئایینی گاور و جولەكە كردوە، پاشماوەی لە ئەدەب و چیرۆكی میللی عێراقی و ناوچەكانی تر هەیە، تا ئەمڕۆش ئاسەواری لە سەر شارستانی و زەینی خەڵكی ناوچەكە ماوە.
مەسعود محەمەد دەڵێ (كتێبی ئاوێستا سەقافەتی هەمو گەلە ئێرانییەكانی لە سەقافەتی گەلانی دیكە جودا كردەوە، پەیڕەوانی زەردەشت بە (مەزدەیەسنا) واتە (خواپەرست) ناو دەبران، غەیری ئەوان بە (دێویەسنا) واتە (دێو پەرست) ناو دەبران. )هەروەها دەڵێ: (ئاڤێستا بە هەر پێنج بەشەكەیەوە كە پێشتر ژماردمان لێی دەوەشێتەوە بە كۆنترین فەرهەنگی زمانە ئێرانییەكان حیساب بكرێت، چونكە هەرچی نوسینی دیكەی ئێرانی هەبێت بە دوای ئاڤێستادا هاتوە، لە ڕوی تینهێنان بۆ ویژدانی پێڕەوەكانی، ڕەنگە لە بەرایی هەمو كتێبێكەوە بێت چونكە:
یەكەم: نوسین لە پێش خۆی نەبوە ببێتە هاوبەشی لە كاریگەریدا.
دوەم: باوەڕی پێش خۆی ڕەش كردوەتەوە و یەكێكی دی تازەی هێنا.
سێیەم: هەمو ڕویەگی ژیانی گرتەوە، بە فیكرو ئایین و ڕەوشت و گوزەرانەوە.
بۆ ماوەی هەزار و 100 ساڵ ئاڤێستا سەرچاوەی ئیلهاماتی گەلە ئێرانییەكان بو، چ لە ڕوی باوەڕەوە بێت، چ لە ڕوی كاری دنیاییەوە. سامانی وەها گەورەو فراوان كە لە ئاڤێستا كەوتوەتەوە، بێگومان هۆی سامانداربونی هەر زمانێكە بوبێتە وارسی ئایینی زەردەشت و ئاڤێستا، ەداخەوە زمانی كوردی ئەو واریسە نەبوە، چونكە نەك هەر دەوڵەتی نەبو، بەڵكو نوسینیشی نەبو.
ئەگەر دەوڵەتی (مادی كوردی) بۆ كورد مابایەوە بە یەكەم هێزی گەورەی ئێران دوچاری نسكۆش ببوایە، هەر دەبوەوە واریسی سەرلەبەری كەلەپورو فەرهەنگی ئێران، بەوم كۆرشی هەخامەنشینی بەڕوخاندنی ماد ناوچەی پارسی كرد بەمەركەزی حوكم و فارسیشی گێڕا بەواریسی ئەبەدی هەمو ڕابردوی، كە دواڕۆژیشی چوە سەر.
لەناو خۆماندا ناو ناوە دەڵێین مادام پێغەمبەری ئاڤێستا خەڵكی مادەو كورد بوە، دەبێ زمانی ڕاگەیاندنیشی كوردی بوبێ، وەك خوا لەقورئاندا دەفەرموێ (وما أرسلنا من ڕسول إلا بلسان قومه لیبین لهم) زانا پیتۆڵەكانی زمانە ئێرانییەكان و ئاڤێستا لەسەر ئەو باوەڕەن كەزمانی ئاڤێستاو زمانی فارسی هەخامەنشینی لەیەكدی جودان.
وەك دیارە فارسی خزمی پەهلەوییە (كوردی كۆن)، پاشان فارسی بو بە واریسی پەهلەوی و ئەو لە هەمو زمانەكانی تر نزیكترە بەكوردی، زمانی كوردی و كەوتم لە پاش تێكچونی مادەوە نەخاوەنی دەوڵەت بوە، نە خاوەنی دەزگای ئایینی كە زمانی ئاڤێستای بەكاردەهێنا، بەهەرحاڵ بۆ زاناكان نەلواوە بڕیار بدەن لەسەر یەكبونی زمانی كوردی و ئاڤێستا، هەر دەڵێی ئاڤێستا وەجاخ كوێرێكە لە جیاتی وەچەی خۆی ئامۆزا و خاڵۆزا و پورزای ماون.
كوردی شریتی نەپچڕاوی ئاوێستایە، پێغەمبەری ئاوێستا كوردە، دەبێ ئاوێستا بە زمانی ئەو میللەتە دانرابێ كە لەناویدا پێغەمبەر بوە تا بتوانێ تێی بگەن، كورد بە داخەوە نەیتوانی دوای تێكشكانی فارسەكان دەست بەسەر ئەدەب و ڕۆشنبیری و ئاسەواریان بگرنەوە.
ڕەنگە لە شەڕی فارس و ڕۆمدا هەموی فەوتا بێ، پاش تێكشكانی فارس بەرامبەر موسڵمانەكان دوبارە فارس سەرلەنوێ باوەشیان بەڕۆشنبیریی هەمو ئێراندا كردەوە، لەوانە مێژو و ئاسەوار و شارستانی و ڕۆشنبیری و ئایینی كوردی بوە بەشی فارس و هیچ بۆ كورد نەمایەوە كە ئەمڕۆ شانازی پێوە بكات.
سەرچاوەكانی ئەم بەشە:
ئایینی كورد، حەسەن مەحمود حەمەكەریم، چاپی سێیەم، 1997، ل9.
زاراوەسازیی پێوانە، مەسعود محەمەد، ل417.
مێژوی كورد و كوردستان، موحەممەد عەلی قەرەداغی، ل92.
(كاروان) خولی ڕاپەڕین، وەرگێڕ لە فارسییەوە، عەلی تاهیر بەرزنجی.
مروج الذهب، المسعودی، ل253.
سەرچاوە/هەفتەنامەی ئاژانس
|
