|
پاش نەویکردنی سەری نەوازش‌و دروودو ڕێز بۆ ڕەوانی پاکی
شەهیدانی ڕێگەی ئازادی‌و سەربەخۆیی کوردوستان‌و گەلەکەی لەگەڵ ڕەوانی پاکی
ئەو ژن‌و منداڵ‌و پیرو پەککەوتانەی سەدان ساڵە بێ هیچ تاوانێک بوونەتە
قوربانی دەستی چەپەڵی تاوانکاران ...
ئاماژەیەکی کورت لەسەر نەورۆز
بێگومان گشتمان ئەوە ئەزانین کە ناوی نەورۆز واتە ڕۆژێکی
نوێ، دیارە ئەوەیش بەوبۆنەوەیە کە بەپێی کەلەندەری سروشتی ئەمڕۆ دواڕۆژی
وەرزی زستانەو سبەی یەکەمین ڕۆژی بەهارە، واتە بەڕێکردنی سەرماو سۆڵەو
پێشوازییە لە ڕۆژانی خۆشیی بەهار، پووکانەوەی تاریکی‌و پەرەسەندنی
ڕووناکییە، تەنانەت لەمڕۆ بەدواوە لە لەشی مرۆڤ‌و گیانلەبەراندا خوێن
دەچمێت‌و خانەکانی لەش نوێ دەبنەوە.
بەپێی ئەو دیاردانەی لەنێو زۆر میللەتانی ڕۆژهەڵات دەبینرێن،
لەگەڵ ئەو دیدو بۆچوونانەی لە مێژوودا تۆمارکراون، پێویستە لەوە بگەین کە
یادکردنەوەی نەورۆز لەبنەڕەتدا بەهەمان ئەو دیدە بۆنەی گشت میللەتانی هیندۆ
ئەورپایی بووە بەڵام کاتێ بەبۆنەی پەرەسەندنی ژمارەییەوە کۆمەڵگاکان
فراوانتر بوون‌و دووچاری دابەشبوون هاتوون دەرئەنجام بەشێوەی میللەتی
جیاواز لە سەرزەمینی جیاوازدا گیرساونەتەوە، بەڵام نەریتی یادکردنەوەی
نەورۆزە لەنێویاندا هەر ماوە، نزیکترین نموونەیش ئەوەیە کە ئێمە لەم
میللەتەی سویددا دەبینین پێیدەڵێن مای براسا کە لە ١ی مای‌ی گشت ساڵێک
بەهەمان ئەم شێوەیەی ئێمە یادی دەکەنەوە. دیارە شەش هەفتە دواکەوتنی
بەهاریش لەم وڵاتانە دەگەڕێتەوە بۆ درێژبوونی وەرزی زستان.
زۆرکەس لەنێو کۆمەڵگەی کوردەواری ئێمەدا بۆنەی نەورۆزو
ئاگرەکەی دەبەستنەوە بە چیرۆکە ئەفسانەییەکەی (شاهنامە)ی فیردەوسی کە هیچ
بنەمایەکی زانستی یان مێژوویی نییە. وەکتر بەپێی دیاردەو داب‌و نەریتە
زەردەشتی‌و ئاڤێستاییەکان کە لایکەم دوو هەزار ساڵ پێش لەدایکبوونی
فیردەوسی بوو باوەڕ وابووە کە لەڕۆژی چوارشەممەی دوا هەفتەی ساڵی سروشتیدا
کە ناونراوە چوارشەممەسوورە، ڕەوانی باوباپیران دەبنە میوانی نەوەکانیان‌‌و
ماوەی ١٣ ڕۆژ جەژنیان لەگەڵ دەگێڕن، ئەوجا نەوەکان لەبەر ڕێز لەو ڕەوانانە
وێڕای پاقژکردنەوەی گشت ژیانی ماددی پێویستە دڵ‌و دەروونیش پاقژ بکەنەوە،
ئەوجا ئەو نەریتی گەردن ئازادی کردنەوی ئەمڕۆ لەیەکدیی دەکەن هەمان ئەو
نەریتە کۆنەی باوباپیرانمانە..
ئاگری نەورۆز
هیچ گومان لەوەدا نیە کە ئاگر جگە لە گەرمی‌و رووناکی دارای
زۆر سوودی ترە بۆیە لەڕووی مەعنەوییەوە لەگشت ئاینەکاندا سیمبۆلی پیرۆزی‌و
هێزو وزەی گیانپارێز‌و پاقژکەرەوەی گشت ژیانی مادییە، لەپێش گشتیانەوە
ئاینی زەردەشتی کە بەوهۆیەوە ناحەزانیان بەهەڵە ناوی ئاگرپەرستی لێناون.
بەڵام لای نەتەوەی کورد کە لەدەسەڵاتی مادەکان بەدواوە سەربەخۆیی بەخۆوە
نەدیوەو لەبەر تامەزرۆیی بۆ سەربەستی، ئاگر بووەتە سیمبۆلی شۆڕش، گشت ساڵێک
لەمڕۆژەدا بەشەوقەوە لەدەوری کۆدەبنەوەو ئاهنگ‌و دیلان دەگێڕن.
(بۆ پتر زانیاری،
فەرموو لێرە بڕوانە)
نەورۆز لەمێژووی هاوچەرخی کورددا
بێگومان لە چەند سەدە لەمەوبەرەوە کوردستان دابەشبووە
لەنێوان دوو هێزی عوسمانی‌و سەفەویداو لە سەرەتای سەدەی ڕابوردوویشەوە
کراوە بە چوار پارچەی سەرەکی‌و پارچەیەکی بچووکیش لە نەخچەوان کە ئەمرۆ هەر
لەیاد چووە، مللەتی کورد بووەتە کۆیلەی ژێر دەسەڵاتی میللەتانێک کە خۆیان
کۆیلەی ژێردەستی زلهێزەکانی ئەمڕۆن، بۆیە دەبینن تەنانەت ئەم نەریتە
کۆمەڵایەتییەمان لەهەر وڵاتەی بەجۆرێک لێ قەدەغە کراوە، یان بەجۆری جیاواز
یاد دەکرێتەوە. هەرچی لە باشووری کوردستانە، تا ڕاپەڕینەکەی ساڵی ١٩٩١
تاوتاوە بەیەکجاری قەدەگە دەکرا..
پیرەمێردی نەمر کە پاش ٢٥ ساڵ چالاکیی لەبواری کولتووریی
نەتەوایەتی لە ئیستەنبولی سەردەمی عوسمانی دەژیا، لەگەڵ دامەزرانی کۆماری
تورکیی ئەتاتورکدا ساڵی ١٩٢٣ گەڕاوەتەوە بۆ باشووری کوردستان‌و تا ئەوکاتەی
گیان دەسپێڕێت، ساڵانە لەسەر گردی مامەیارەی سلێمانی ئاگری نەورۆزی گڕداوە.
ئەوەی شایانی وەبیرهێنانەوەیە، ڕۆژێک پێش نەورزی ساڵی ١٩٤٧
مامۆستا (ساڵح دیلان) لە مامۆستا ئیبراهیم ئەحمەد دەخوازێت کە لەیادی
نەورۆزدا چالاکییەکی هونەریی پێ بسپێرن، ئەویش دەینێرێت بۆ لای مامۆستا
پیرەمێرد کە ئەوکات لە دوکانی کاک مەجیدی قالەی حەمامچی دەبینێت‌و سەبارەت
بە ئاهنگی نەورۆز کە ڕۆژی ئایندە بووە دەدوێن، ئەوکات پیرەمێردی نەمر لە
بەردەرگای هەمان دوکاندا پارچە قاقزێکی ناو پاکەتی جگەرەکەی دەردێنێت‌و ئەو
سروودە بەناوبانگەی نەورۆزی لەسەر دەنووسێت‌و دەیدات بە دیلان.
مامۆستا دیلان بەو پارچە قاقەزەوە دەگەڕێتەوە ماڵ‌و دەکەوێتە
ڕێکخستنی ئاواز، هاوکات هونەرمەندی نەمر (قادر دیلان)ی برای (کە
دایمەزرێنەری ئەو تیپە هونەرییە بوو لەساڵی ١٩٥٣بەدواوە ناونرا تیپی
مۆسیقای مەولەوی) دەبێتە هاوکاری، بۆ ئێوارەی ڕۆژی دوایی کە ٢٠/ ٣/ ١٩٤٧
بووە مامۆستا ساڵح دیلان بۆ یەکهەمین جار لەو ئاهنگەی نەورۆزدا بەدەنگێکی
زوڵاڵ‌و ئاوازی دڵگیر ئەو سروودە دەچڕێت کە ئەمڕۆ لەپاڵ سروودی (ئەی
ڕەقیب)ی دڵداری نەمردا بوون بە دوو سروودی مارشی نەتەوەیی بۆ گەلی کورد.
پاشان ئەو سروودە بۆ یەکەمجار لەساڵی ١٩٥٣دا بەدەنگی دیلان تۆمارو
بڵاوکراوەتەوە. هەروەها لە شەستەکانی سەدەی ڕابوردوودا هونەرمەند حەسەن
زیرەک ئەو سروودەی گوتووەتەوە، ئەگەرچی هەندێک ڕەخنە لەسەر گۆڕینی نیوە
دێڕێکی هەیە، زۆرکەس چێژ لە شێوازی گوتنەکەی وەردەگرن.
یادەوەرییەکی کورت
چەند مانگی کەم لەپاش هەڵگیرسانی شۆڕشی ئەیلوول، ڕژێمی
ئەوکاتی عیراق زۆر لە چالاکوانانی کوردپەروەری دەسگیرکرد، خالید دلێری
هەڵبەستوان‌و سروود بێژ یەکێک بوو لەو تێکۆشەرانەی لەژووری تەنیایی ئەمنی
کەرکووکدا بەندکرابوون. قارەمانە، لەئێوارەی رۆژی نەورۆزدا ئاگر لە
چاکەتەکەی خۆی بەردەدات‌و بەدەنگی بەرز سروودی (جەژنە جەژنی کوردوستانە
جەژنی نەورۆزە) دەچڕێت، سەرئەنجام پاسەوانەکانی بەندیخانە بۆی دەچنە
ژوورەوە پاش لێدانێکی زۆر بەڕووتی لەسەردەم ڕایدەکشێنن‌و بە ئوتووی گەرم
گشت پشتی داخ دەکەن..
دروود بۆ ڕەوانی پاکی ئەو هۆنەروان‌و هونەرمەندانەی
ئومێدەوارم هەمیشە لەدڵی میللەتدا زیندوو بمێنن..
..............................................
حەمەساڵح دیلان
ئه‌م ڕۆژی ساڵی تازه‌یه نه‌ورۆز هاته‌وه
جه‌ژنێكی كۆنی كورده بەخۆشی و به‌هاته‌وه
چه‌ند ساڵ گوڵی هیوای ئێمه پێپه‌ست بوو تاكو پار
هه‌ر خوێنی لاوه‌كان بوو گوڵی ئاڵی نه‌وبه‌هار
ئه‌و ڕه‌نگه سووره‌بوو كه له ئاسۆی بڵندی كورد
مژده‌ی به‌یانی بۆ گه‌لی دوورو نزیك ئه‌برد
نه‌ورۆز بوو ئاگرێكی وه‌های خسته جه‌رگه‌وه
لاوان به عشق ئه‌چوون به به‌ره‌وپیری مه‌رگه‌وه
وا ڕۆژهه‌ڵات، له به‌نده‌نی به‌رزی وڵاته‌وه
خوێنی شه‌هیده ڕه‌نگی شه‌فه‌‌ق شه‌و‌ق ئه‌داته‌وه
تا ئێستا ڕوینه‌داوه لهتاریخی میلله‌تا
قه‌ڵغانی گولـله سنگی کچان‌بێ لههه‌ڵمه‌تا
پێیناوێ بۆ شه‌هیدی وه‌ته‌ن شیوه‌ن‌و گرین
نامرن ئه‌وانه وا له‌دڵی میلله‌تا ئه‌ژین
ئه‌م ڕۆژی ساڵی تازه‌یه نه‌ورۆز هاته‌وه
جه‌ژنێكی كۆنی كورده بەخۆشی و به‌هاته‌وە
پیرەمێرد ١/ نەورۆز/ ٢٦٤٧
ڕەفیق چالاک
جەژنە جەژنی کوردوستانە جەژنی نەورۆزە
بەتیشکی ئاگر ئەنووسم جەژنەپیرۆزە
چاوگی ئاگر هێزو گیانمە
باوەڕی بەرزی کوردوستانمە
سەیریکەن سەیریکەن سەیریکەن
شاخ‌و دەشت‌و شارو گوندم تاوی سەندووە
گۆڕی مەرگی دوژمنانم لێ هەڵکەندووە
پڕ بەدەنگ بانگ ئەکەم سەربەستیم ئەوێ
کوردستانم جێی شێرانە ئەبێ سەرکەوێ
مایەی شانازیمە بسووتێم‌و نەمێنم
بەڕووناکی لەشم پەردەی شەو بدڕێنم
جەرگ ئەسووتێ بۆکڕوزی گەییە ئاسمان
تا لەئێوە ئاشکرابێ ئەی هەمو جیهان
مێژومان چەن زوحاک‌و ماری خستە چاڵ
چەن کەسی کرد بەگوڵ بۆ بەهاری ساڵ
کۆرپەکان دایکەکان بێدەرەتانان
مۆمی هەڵگیرساون بۆ بەهاری ساڵ
ڕۆژی ئازادییە نەک زەبونییە
ئەی منیش وەک گەلان مافم بۆ نییە
بۆچی تاوانە گەر دیلی کەس نەبم
یا پلیشاوەیی ژێر هەرەس نەبم
شەرتە ئەگەر وایە بسوتێم‌و نەمێنم
بە کڵپەی لەشم مافی کوردستانم بسێنم
ع ع شەونم
چەند ئاوازی جیاواز
Xelîl Xemgîn
Şarîk Apo
Bawercan
حەسەن زیرەک
|
