توێژینەوەی: فەرهاد پەهلەوان

پێشەکی

مەبەست لە کۆکردنەوەو نووسینی ئەم باسە ئەوەیە کە، نوەی نوێی نەتەوەکەمان زانیارییەکی پوخت‌و دروستیان هەبێت دەربارەی گرندترین‌و دێرینترین کەلەپوری نەتەوایەتیمان.

سەربەرزى‌و پێشكەوتنى هەر نەتەوەيەك، دەگەرِێتەوە بۆ باوەرِ بە خۆكردنى تاكتاكى ئەندامانى ئەو نەتەوەيە. كاتێك ئەو باوەرِە زێتر دەبێت كە خەڵکى ئاگادارى رابوردووى پرِ لە شانازى، ئازايەتى، زانستى،‌ هونەر‌و مێژووى دێرينى خۆيان بن.

ئەم ئاگادارى‌و زانينە، پاڵ بەو کەسانەوە دەنێت كە هەستى نەتەوايەتيان پتر بێت‌و هەوڵ‌و كۆشش بدەن بۆ پێشخستنى نەتەوەكەيان بۆئەوەى بۆ هەموو جيهانی بيسەلمێنن كە ئەمانە رۆڵەى شايستە‌و لێهاتووى باوك‌و باپيرانيانن، هەروەها هانيان بدات بۆئەوەى سوود لە ئەزموونى شارستانیيەتى رابردووى پێشينانيان وەربگرن‌و پەند لەو نشيۆيانە‌ وەربگرن كە رۆژگار‌و خودى خۆيان بونەتە هۆى. ئەو ئەزموونانە خۆيان لەخۆياندا دەبنە رۆشنكەرەوەى رێگەى تاريك‌و شەوە زەنگى نەتەوەكەمان بۆ گەيشتنە كاروانى شارستانيەتى نوێ كە چەندين سەدەيە بەهۆى نەزانين‌و دەست درێژى بێگانە‌و ژێردەستيدا لێیوە دوورخراوين. بێگومان ئەو زانست‌و فەلسەفە دێرينەى باپيرانمان، باشترين‌و بەهێزترين ژێرخان‌و كۆڵەكەن بۆ چارەنوسى ديوەخانى کۆمەڵگاى نەتەوەكەمان. چەندە ئەو بناغەيە بەهێزتر‌و پتەوتر بكەين، پاشەرۆژمان رۆشەنتر‌و گەشتر دەبێت.

خوالێخۆشبوو (ئيحسان نورى پاشا) لە پێشەکی كتێبە بەنرخەكەيدا (تاريخ ريشە نژادى كرد) ل -2 دەبێژى:

(بێ ئاگايى لە رابردوو، دەبێتە هۆى بايەخ نەدان بە داهاتوو. دەبێژن شانازى بە بەردى سەرگۆرِەكان ناكرێت. وەلى، لەنێوان سەرهەڵدان‌و بەهێزكردنى هەستى پاراستنى ئازادى لەنێو ميللەتاندا، لەتەك زانينى هەڵسوكەوت‌و كردارى پرِ لەشانازى باوباپيرانمان پەيوەندييەكى بەهێز هەيە.

دەبێ لێرەدا ئەوە بگوترێت كە ئەو شانازيانە چرا‌و رێنماى رێگەى مەزنايەتى ميللەتانە).

دەربارەى زەردەشت‌و پەيام‌و ئاينەكەى، كتێب‌و نووسينى جۆرا‌وجۆر بە گەلێ لە زمانە زيندووەكانى جيهان نوسراونەتەوە. هەريەكە لەو نووسەرانە پاڵیان داوەتە بەر بڕێ بەڵگە بۆئەوەى رِاستى قسە‌و بۆچونى خۆيان بسەلمێنن. مەخابن، زۆر لەو نووسەرانە، دەمارگيرێتى كارێكى ‌واي كردۆتە سەر نووسينەكانيان‌ كەوتونەتە نێو گێژاوێكى‌وا كە بەهيچ كلۆجێك نەيانتوانيوە خۆيانى لێ قوتار بكەن،  بەتایبەتی نووسەرە موسلمانەكان كە كەوتونەتە نێو باسێكى نازانستانە دەربارەى زەردەشت‌و باوەرِو ئاينەكەى،

لەلايەكەوە تاوانبارى دەكەن بە ئاگرپەرست‌و لەلايەكى ديكەوە دەبێژن كە زەردەشت باوەرى بە بوونى پتر لەیەک خودا بووە. هەروەها لەبارەى ڕەچەڵەک‌و نەژادى ئەم پەيامبەرە مەزنە دووبارە كەوتونەتە هەڵەوە، بۆ‌ وێنە (ابو جعفر محمد جرير طبرى 224-310 هيجرى) بەهۆی دەمارگيرى ئاينيەوە دەيەوێت بە زۆرەملە بيسەلمێنێ كە زەردەشت عەرەب بووە‌و لە بيت المقدس هاتۆتە ئيراق‌و لەوێشەوە بەرەو (بەلێخ) رۆيشتووە...

برێكى ديكەيان نووسينى پياوە ئاينيەكانى پاش زەردەشتيان لەتەک ئەفسانەكانى سامييەكاندا ئاوێتە كردووە‌و تەنانەت زەردەشتيان لەتەک هەندێ لە پەيامبەرەكانى بەنى ئيسرائيل بەيەك زانيوە‌و لە بير‌و خەياڵی كرچوكاڵی خۆياندا داستانيان بۆ دارِشتووە.

لێرە دا ئەوەندەى لە توانا‌و ‌ووزەمدا بێت‌و ئاگادارى بم‌و خوێندبێتمەوە بڕێ بەڵگە‌و زانيارى بۆ خوێندەوارانى هێژا دەهێنمەوە دەربارەى یەکتاپەرستی ئەم ئاينە پيرۆزە‌و هەروەها دەربارەى نەژاد‌و نەتەوە‌و شوێنى لەدایکبوونى ئەم پەيامبەرە نەمرە كە ئەم هەسارەيە كە نێوى زەوييە. بەدەگمەن گەورە پياوى وەك ئەوى ديوە.

لە قورئانى پيرۆزدا (سورە فرقان..ئايەتى -40) خوا دەفەرموێت. (وعادا و ثمود و اصحاب الرس¹ و قرونا بين ذلك كثيرا) هۆى هاتنە خوارەوەى ئەم ئايەتە لەلايەن خواوە بۆ پەيامبەرى ئيسلام محمد (د.خ) ئەوە بوو كە عەرەبەكان دەيانويست دژى پەيامبەر‌و ئاينەكەى بوەستن، بۆيە خواى گەورە دڵخۆشى دەداتەوە‌و دەرفەموێت، ئەى پەيامبەر هيچ غەمگين مەبە‌و نيگەران مەبە چونكو لە پێش تۆشدا ميللەتى نوح‌و خەڵکى پمود‌و رەس پەيامبەرەكانيان بە درۆزن ناودەبرد، بەڵام هەموويان بەسزاى كردارى خۆيان گەيشتن.

هەروەها لە (سورە ق – ئايەتى 12) دەفەرموێت:

(كذبت قبلهم قوم نوح و اصحاب الرس و ثمود) ئەم وشەى (رس)ە كە لە قورئانى پيرۆزدا نێوى لێبراوە بەگوێرەی بۆچونى بڕێ لە راڤەوانانى ئايەتەكانى قورئان هەمان رووبارى ئاراسە‌و (اصحاب الرس) بە ماناى خەڵکى ناوچەى ئاراسە‌و ئەو شوێنەيە كە پەيامبەرى نەمر، زەردەشتى تێدا لەدايكبووە.

لە كتێبى (مجمع البحرين) (معانى الاخبار) دەربارەى وشەى (رس) دەبێژى: [خەڵکى (رس) نەتەوەيەك بوون كە لە دەوروپشتى روبارێك بە هەمان ناوەوە دەژیان‌و ئەم روبارە كەوتۆتە ڕۆژهەڵات زەمين] لە كتێبى (جغرافياى تاريخى: شهر بزرگ هگمتانوێنشان) نووسينى جواد صدقى – ل 3 دەبێژى:

لە چوار كليۆمەترى رۆژئاواى شارى رچائيە (ورمێ) گوندێكى دێرين هەيە بە نێوى ئارواج – ئارياويج.. هەمان ناوچەيە كە لە ئاوێستادا باسي لێكراوە، سنورى ئەم گوندە بەم شێوەيەيە لە باشوورەوە روبارى ئارواج، لە باكوورەوە بنارى كێوى جودلر، لە رۆژئاواوە بەزەويەكانى دێى خنيە (خنرس) و لە ڕۆژهەڵاتەوە زەويەكانى گوندى سەنگەرى (فرامرزخان)ە دەربارەى گوندى خنيە (خنرس) دەبێژى:

[هەر لەسەرەتاى پاشايەتى هۆشەنگ شاى پێشدادى يەوە تا كۆتايى پاشايەتى فەرەيدون شا، سەرزەمينى ئێران بە نێوى حەوت دەڤەر (كيشوەر) ناودەبرا‌و بەنێوبانگترينى ئەو حەوت دەڤەرە خنرس (خنيە)ى ناوبووە، بەگوێرەی نوسينەكانى پەهلەوى ئاينى زەردەشت لەو ناوچەيەدا پەيدا بووە‌و لە ئايەتى 40 سورەى فرقان‌و ئايەتى 12ى سورە ق لە قورئانى پيرۆزدا بە نێوى اصحاب الرس (خنرس) نێوى لێنراوە..]

 خوالێخۆشبوو پورداود لە كتێبێ يەشتەكاندا بەرگى یەکەم پەراوێزى لاپەرەى 433 دەبێژى: [لە ئاوێستادا دەربارەى‌ووڵاتى خونيرەس (خنرس) زێتر لە‌ووڵات‌و دەڤەرەكانى ديكە ناوى لێبراوە چونكە ئەم‌وولاتە پيرۆزترين بەشى سەر زەوى ئاريایيەكانە²‌  و شەش نەژاد تيايدا ژياون، ئەم‌ووڵاتە (دەڤەرە) بە تەنيا بەرانبەر شەش دەڤەرەكەى ديكەيە، لەوانەيە ماناى خونيرەس (خنرس) خاوەنى گەردونەى خاس بێت.

 ئەو رۆژگارەى كە تيشتەر³ لافاوى بەرپاكرد، نيوەى زەوى كەوتە ژێر ئاو لە زەويدا حەوت دەڤەر هاتە ئارا، ئەو دەڤەرەى لە ناوەراستدايە پێى دبێژرێ خونيرس (خنرس) و خۆى بە تەنيايى بە ئەندازەى شەش دەڤەرەكەى ديكەيە.

بەشيك لە زەرياى فراخكرت دەوروبەرى (خونيرس)ى گرتووە خونيرس لە هەموو دەڤەرەكان جوانتر‌و خاسترە ئەهريمەن لەم دەڤەرەدا زەرەر‌و زيانێكى يەكجار زۆرى گەياندووە، چونكە ديتى كە لەم ناوچەيەدا (كەيانيەكان) و پياوە دڵر‌و ئازاكان دەركەوتوون، ئاينى پاكى خواپەرستى لێرەوە دەركەوت‌و بەرەو دەڤەرەكانى ديكە تەشەنەى كرد‌و لە ئاكامدا رزگاركەرى جيهان (سوشيانس) هەر لەم ناوچەيەدا دەردەكەوێ‌و خراپە (ئەهريمەن) لە ناودەبێ..]

شايانى باسە كەيخەسرەو كورى سياوەش كورِى كەيكاووس كورِى كەيقوباد، كە (شا) يا (شاليارى) دەڤەرى خونرەس بووە، بەگوێرەی نووسينەكانى پەهلەوى لە پاكى‌و پيرۆزيدا وەك پەيامبەر‌وابووە.

گرنگترين كارەكانى بريتى بووە لە:

1.                                     خاپور‌و ‌وێرانكردنى هەموو بتخانەكانى دەوروبەرى گۆڵی چئچست (ورمێ)

2.                                       كوشتنى ئەفراسياوى تۆرانى

دەربارەى ئارياويج يا (ايران‌ويج) موبد فيروز ئازەر گوشەسب لەكتێبى (بخشى از فرهنگ اوستا تطبیق ان با فارسى‌و كردى) لاپەرەى 5 دا وشەى (ائيرينە وەئجە Airyane Vaeja)ى بەم شێوەيە لێكداوەتەوە:

(ايران‌ويج –‌ وولات‌و نيشتەجێى ئاريايەكانە، لە ئاوێستادا فرە بەرێزەوە باسيلێكراوە‌و درودو سڵاوى بۆ نێردراوە، ئيران‌ويج، نێوى ناوچەيەكە ئارياييە ئيرانيەكان پاش ئەوەى لە برا هينديەكانيان جيابونەوە، تيايدا نيشتەجێ بوون‌و ئەم ناوچەيەيان كردە نيشتەجێى‌ووڵاتى خۆيان، هەندێ لە ڕۆژهەڵاتناسان لەوباوەرەدان كە ناوچەى ئازەربايجان هەمان ناوچەى ئيران‌ويج بووە‌و زەردەشتى پەيامبەرى ئيرانى دێرين لە نزيك [ گۆلى دەرەجە] كە هەر ئەم (گۆلى‌ورمێ يە) يە لەدايك بووە).

هەروەها خوا لە سورەى حەج – ئايەتى 17ى قورئانى پيرۆزدا دەفەرموێت:

[أن الذين امنوا و الذين هادوا و الصابئين و النصارى و المجوس و الذين اشركواأن الله يفصل بينهم يوم القيمة . أن الله علي كل شيىْ شهيد]..

ئەگەر خاس برِوانينە ئەم ئايەتە.. دەبينين سێ کۆمەڵ لە يەكترى جياكراونەتەوە، كۆمەڵی یەکەم، بريتيە لەوانەى باوەريان بە ئيسلام هێناوە‌واتە موسلێمانەكان، كۆمەڵی دووهەم بريتين لە يەهودى (جولەكە) و صابئى‌و فەلە‌و مەجوس (زەردەشتيەكان)، كۆمەڵی سێهەميش بريتين لە‌وانەى مشركن، ئەگەر خاس سەرنج بدەينە ئەو سێ كۆمەڵەى كە لە ئايەتى ناوبراودا لە يەكتر جياكراونەتەوە، دەبينين هەريەكەيان بەوشەى (الذين) كە بريتيە لە (اسم الموصول) لەيەكتر جياكراونەتەوە، ئەو چوار دەستەيەى كە لە كۆمەڵی دووهەمدان بەپيتى (و) بەيەكترلكاون (واتە بە حرف الوصل).

كەوايە ئەوەى لەو ئايەتەدا ئاشكرايە ئەوەيە كە لە قورئاندا، موسلمانەكان لەلايەكەوە‌و يەهود‌و فەلە‌و صابئى‌و زەردەشتى لەلايەكى ديكە‌و (مشرك)ە كانيش بە جيا لەلايەكى ديكەوە دانراون ئەم سێ كۆمەڵە بەوشەى (الذین) لە يەكتر جياكراونەتەوە‌واتە مجوس (زەردەشتيەكان) لە ئاستى ئاينە خاوەن كتێبەكان دانراون.

لە ئاينى ئيسلامدا پاش قورئانى پيرۆز كە‌وتەی خوايە:‌وتەكانى پەيامبەر موحەمەد (د.خ) و پياوە گەورە ئاينيەكان جێى متمانە‌و باوەرن بۆيە لێرەدا بۆ بەڵگە بڕێ لەو گوتارانە دەخەينە بەرچاو:..

لە كتێبى (فجر الاسلام) نوسينى احمد امين لاپەرەى 101 نووسەر دەبێژێ:

[‌وقد عاملهم المسلمون في الفتح معاملە اهل الكتاب، وعدوا كتابهم كانه كتاب منزل، وجرى (عمر) على ژلك لما روى له الحديپ سنوێ بهم سنە اهل الكتاب –‌واتە رەفتارەتان لەتەکياندا هەروەك رەفتارتان لەتەک خاوەن كتێبەكان بێت (واتە خاوەن كتێبە ئاسمانيەكان)

هەروەها لە كتێبى (بحار الانوار – ج 5 – ل –(379) هاتووە:..

قال علي علي المنبر:

[سلونى قبل ان تفقدونى . فقام الية الاشعث بن قيس فقال يا امير المؤمنين كيف تؤخذ  من المجوس الجزية و لم ينزل عليهم  كتاب  ولم يبعث اليهم نبي ؟ فقال : بلى يا اشعث قد انزل الله عليهم  كتابا و بعث اليهم نبيا.) واتە..

عەلى لەسەر مينبەر گووتى:..

[ تا زيندوم هەر پرسيارێكتان هەيە لێم بپرسن، ئەشعەس كورِى قەيس  هەڵسايە سەر پێ‌و گووتى: ئەى ميرى موسلێمانان، چلۆن جزيە لە مەجوسەكان وەردەگرێت لەكاتێكدا نە كتێبێكيان لە ئاسمانەوە بۆ هاتووە‌و نە پەيامبەرێكيان بۆ نێردراوە؟

وەڵامى دايەوە‌و فەرمووى: بۆچى نا، ئەى ئەشعەس، خوا كتێبى ئاسمانى بۆ ناردون‌و پەيامبەريشى بوێ‌و رِەوانە كرد بون..]

لە هەمان كتێبدا (بحار الانوێر) دەبێژى:

[سئل  ابو عبدا لله (ع) عن المجوس أكان لهم نبي ؟  فقال نعم ، أما بلغك كتاب  رسول الله الى اهل  مكة ان اسلموا  و الا نابذتكم  بحرب فكتبوا  الى النبي (ص) ان خذ منا الجزية و دعنا على  عبادة  الاوثان ، فكتب اليهم النبي (ص) اني لست اخذ  الجزية الا من اهل  الكتاب . فكتبوا اليه يريدون بذلك تكذيبه زعمت انك لا تأخذ الجزية الا من اهل الكتاب ثم اخذت الجزية من مجوس هجر  ، فكتب اليهم النبي (ص) ان المجوس كان لهم نبي فقتلوه و كتاب احرقوه اتاهم نبيهم بكتاب في اثنى عشر الف جلد ثور... ]

‌واتە : دەربارەى (مجوس) پرسياريان لە ابو عبدالله (ع) كرد كە ئايا پەيامبەريان هەبووە؟

 گووتى: ئەرێ، ئايا دەربارەى نامەى پەيامبەرى خوا بۆ خەڵکى مەكە هيچت پێرانەگەيەنراوە كە بۆى نوسيبوون كە خۆتان بە دەستەوە بدەن‌و باوەر بە ئيسلام بێنن، دەنا دەبێ شەرمان لەتەكا بكەن، وەڵاميان بۆ نووسى كە‌وازمان لێبێنە‌و جزيەمان لێوەربگرە‌و با هەر لەسەر ئاينى بت پەرستى خۆمان بين. پەيامبەر (د.خ) بوێى نوسين كە ئەز تەنيا لە پەيرەوانى كتێبە ئاسمانييەكان جزيە وەردەگرم، ئەوانيش وەڵاميان بۆ نوسييەوە‌و دەيانويست بەدرۆى بخەنەوە:

دەبێژێت گوێيا جزيە لە كەس وەرناگريت مەگەر ئەوانەى كە كتێبى ئاسمانيان هەبێت، بەڵام دەبينين كە جزيەت لە مەجوسەكانى هەجر (هەجر يەكێكە لە شارەكانى يەمەن‌و لەسەردەمى ساسانييەكاندا زۆريان بووبونە زەردەشتى) وەرگرتووە، دووبارە پەيامبەر (د.خ) نامەى بۆ نوسينەوە‌و تيايدا دەبيژى: مەجوسەكان پەيامبەريان هەبوو‌ كوشتيان‌و كتێبى ئاسمانيان هەبوو‌و سووتانديان پەيامبەرەكەيان كتێبى ئاسمانى بۆ هاوردون‌و لەسەر پێستى دوانزە هەزار (گا) نوسرابوو....

سەبارەت بە نەژاد‌و نەتەوەى زەردەشت زوربەى زۆرى مێژوو نوسەكان‌و شارەزايانى ئاوێستا لەو باوەرەدان كە زەردەشت لەنەژادى ئارييە‌و لە ناوچەى ‌ورمێ لەدايكبووە.

ئەگەر بە‌ووردى سەرنج بدەينە مێژوو‌و جوگرافياى نەتەوە كورد لە دێر زەمانەوە، واتە لەسەردەمى پێش مادەكانيشەوە ⁴ (گوتى، كوسى، خالدى، نايرى، سوبارى..) بۆمان دەردەكەويت كە‌ورمێ‌و دەوروپشتى هەمووى زێد‌و زەوى باوك‌و باپيرانى نەتەوەى كورد بووە.

داريوش شاى هەخامەنشى يەكان لەسەر بەردە نوسراوەكانى بێستواندا دەربارەى شارى (رەى) نزيك‌ورمێ كە بە شوێنى لەدايك بوونى زەردەشت دادەنرێت دەبێژى:

 (رەگا يەكێكە لە شارەكانى ماد)، رەگا بە ماناى رەى گەورەيە.

مشير الدولە حسن پيرنيا لە كتێبى (تاريخ ايران) – لاپەرەى 58 دەبێژي:

[زەردەشت خەڵکى ناوچەى مادەكان بووە، بەڵام لەبەر ئەوەى نەيتوانى لەو دەڤەرەدا ئاينى یەکتاپەرستی بڵاوبكاتەوە، ناچاربوو بەرەو ڕۆژهەڵات كۆچ بكات]

دكتۆر منوچهر – منوچهر پور لە كتێبى (بدانيم‌و سربلند باشيم) كە بريتيە لە كورتەيەك دەربارەى ئاينى زەردەشتى لە ل- 25دا دەبێژى:

[زەردەشتيەكان باوەريان بەوەيە كە زەردەشت لە رۆژئاواى ئيران (ئازەربايجانى رۆژئاواى ئێستا) لەدايكبووە‌و لەوێراوە بەرەو ڕۆژهەڵاتى ئيران (بەلخ) كە پايتەختى گوشتاسەب شا بووە كۆچى كردووە بەڵام بڕێ لە زانايان دەبێژن كە زەردەشت لە دەڤەرى خۆراسان ڕۆژهەڵاتى ئيران) لەدايكبووە]

رۆژهەلاتناسى بەناوبانگى فەرەنسى دارمستتەر دەبێژى / كە ئاڤيستا كتێبى پيرۆزى زەردەشت بە زمانى مادەكان نوسراوەتەوە‌و دەبێژى: ئەگەر رۆژى لە رۆژان نوسراوەكانى مادەكان بدۆزرێنەوە، راستى ئەم باوەرەم ئاشكرا دەبێت. هەروەها دەبێژى كە زمانى كوردى‌و زمانى پشتۆيى ئەفغانەكان،هەمان زمانى مادەكانە‌و گۆرانكارى بەسەر هاتووە (ل – 77 كتێبى تاريج ريشە نژاد كرد – ئيحسان نورى) وە (تاريخ مردوخ ل 41 كتێبى (تاريخ دوهزار‌و پانصد سالە ايران – بەرگى یەکەم لاپەرە 38 نوسينى دكتور عباس پرويز. سيسيل جى ئەدمۆنز دەبێژى:

بەبۆچوونى خۆم، بەگوێرەی هەموو لايەنەكانى جوغرافيايى‌و زمانەوانى دەتوانين بێژين كە كوردەكانى ئەورۆ نوێنەرانى مادەكانن كە سێهەمين ئيمپراتۆريەتى گەورەى ڕۆژهەڵاتى بون (كتێبى كردها، ترك ها، عرب ها، ل 13

هەروەها لە هەمان كتێبدا ل 13 ئەدمۆنز دەبێژى:

[ مينۆرسكى، لەوباوەرەدايە ئەو زاراوانەى ئێستا لە زمانى كورديدا هەيە، گشتيان دەچنەوە سەر ڕەچەڵەکێك‌و لەسەرچاوە‌و پايەيەكى بەهێز‌و كۆنەوە هەڵیدەقولێێن كە ئەويش زمانى مادەكانە ]

بارتلومە دەبێژى: زەردەشت بۆ یەکەم جار ئاين‌و باوەرەكەى لەنێو كەس‌و كارى خۆيدا لەسەر زەمينى ماد بڵاوكردەوە،

سايكس لە كتێبى (التاريخ العام للمٶرخين ج 2) دەبێژى:..

(مادەكان، هۆزێكى كورد بوون كەوا لە ڕۆژهەڵاتى ئاسوريەكاندا دەژیان‌و سنورى دەسەڵاتيان دەگەيشتە خواروى دەرياى قەزوين، زوربەى ئەم ميللەتە لەلايەن زمانەوە لە ميللەتانى هيند – ئەوروپى بوون‌و لەلايەن رەگەز‌و خوێنەوە لە نەژادى ئارياييەكان بوون)

سير ولسن لە كتێبى (مێزوپۆتامى 1917- 1920، ل -127) دەبێژى:

[ مادەكان باپيرەگەورەى كوردەكانن]

خوالێخۆشبوو ئيحسان نورى لە ل – 30-78-82 كتێبەكەيدا (تاريخ ريشە نەژادى كرد) دەبێژێ:

((لەبەر رۆشنايى نوسينەكانى ئاوێستا‌وا دەردەكەوێت كە ناوى سەرۆك، شا‌و گەورە پياوەكانى ئەو سەردەمەى كە رووداوەكانى تێدا روويداوە‌و هەروەها ناوى زوربەى شوێنەكانيش بريتين لەو ناوانەى كە لەسەردەمى پێش مادەكاندا لە ناوچەى رۆژئاوا‌و سەروى ئيراندا باو بووە. زوربەى ناوچەى رووداوەكان لە دەوروبەرى گۆلى چيچيست (ورمێ) ‌و گۆلى هيئوسرەوە (‌وان) بوون،‌ واتە شوێنى لەدايك بوونى حەزرەتى زەردەشت پەيامبەرى ئاريايەكانە.. هەروەها دەبێژێ: زەردەشت ئەو پياوە زانا مەزنە پەيامبەری ئارى‌و خەڵكى ماد‌و لەخێڵی ماد بووە. چينى رۆحانييەتى زەردەشتى كە (موغ) يا (ماگوس) يان پێدەبێژرێ. لەنێو خێڵی زەردەشتەوە  وەرگيراوە، موگ (MOGE) مۆگ يەكێكە لەو شەش خێڵانەى كە بەقسەى هيرۆدوت، مادەكانى لێ پێكهاتوە))

 دياكۆنوف پاش ئەوەى باسى سەرزەمينى ماد دەكات‌و باسى ئەو دوانزە دەڤەرە جوغرافيايە دەكات كە مادەكانى تێدا جێگير بون، دەبێژێ كە ئەو دوو دەڤەرە ناوەندييەى سەرزەمينى مادەكان بريتين لەسەراسەرى ئەو ناوچەيەى كە لە گۆلى‌ورمێ تا باكورى رووبارى ديالە ‌واتە شارەكانى (ميان دوو ئاو – بانە – سلێمانى – زەهاو‌و سنە (سنندج) تاوەكو باكورى روبارى ديالە، ئەم دەڤەرە وەكو سێ چوكلەى شارەكانى ئێستا (سلێمانى – زەهاو – سنە) لێ پێكهاتووە. (كتێبى تاريخ ماد ل 87- ا.م . دياكونوف)

 احمد امين لە كتێبى فجر الاسلام ل 99 دەبێژێ:

(.. وقد ألف الاستاد جاكسن (JACKSON) كتابا قيما في حياتە اسمه

(LIFE OF ZOROSSTER) كان لە اثر كبير في ترجيح كفە المثبتين لوجوده، ‌وقد ‌وصل في بحثه الى أن زردشت شخص تاريخي لا خرافي، وانهكان من قبيلە ميديا ((في الجز‌و الشمالي الغربي من فارس)) وانه ظهر امره نحو منتصف القرن السابع قبل الميلاد‌ و مات نحو سنە (583 ق. م) بعد ان عمر 77 سنە‌ وان موطنه كان آذربايجان، ولكن اول نجاح ناله كان في بلخ وعلى اثر دخول الملك گشتاسب في دينه...)

واتە..

مامۆستا جاكسۆن لە ژیانيدا كتێبێكى بەنرخى نوسيوە بەناوى (ژیانى زەردەشت) كە كاريگەرييەكى گەورەى هەبووە بۆ سەلماندنى ئەوەى كە زەردەشت مرۆيەكى ميژوويى بووە‌و داستان‌و ئەفسانە نەبووە. و لەخێڵی مادەكان بووە (لە بەشى باكورى رۆژئاواى فارسدا) و لە ناوەرِاستى سەدەى حەوتەمى پ.ز خۆى ناساندووە‌و لە ساڵی 583 پ.ز كۆچى دوايى كردووە، پاش ئەوەى 77 ساڵ ژياوە، شوێنى لەدایکبوونى ناوچەى ئازەربايجان بووە، بەڵام یەکەمين سەركەوتنى لە (بەلخ) بە دەست هێناوە پاش ئەوەى شا بشتاسەب (گوشتاسەب) ئاينەكەى پەسەند كردووە.

 كاتێك زەردەشت لەدايك بوو، دەمێك بوو جەوروستەم باڵی بەسەر ناوچەكەدا كێشابوو.. كاتێك بوو كە دزى، جەردەيى، درۆزنى، ناپاكى، ناتەبايى، خراپەكارى‌و نەزانين بڵاوبوبۆوە. خەلك گيرۆدەى ئەم دەردانە بوبون‌و پابەندى ئەفسانەى جۆرا‌و جۆربون‌و بە هيچ كلۆجێك نەياندەتوانى خۆيان رزگار بكەن، ئەم دەردانە لەلايەك‌و لەلايەكى ديكە، دەردى ئەو کەسانەى خۆيان بە پێشەوايانى ئايينى دەزانى، ژیانى خەڵکى كلێۆڵیان زێتر تالێ‌و ئالێۆز كردبوو.

لەو سەردەمەدا بۆ هەموو شتێك خوايەكيان داتاشيبوو، خواى ئاسمان، خواى زەوى، خواى با، خواى باران، خواى ئاو، خواى ئاگر،.. هتد خەڵك ناچار بوون بۆئەوەى دڵی ئەم هەموو خوايانە رِابگرن‌و خۆيان لەقين‌و سزايان بپارێزن، قوربانيان بۆ بكەن، ئەم پێشەوا ئاينيیانە‌ وايان لەخەڵک گەياندبوو كە ئەمان نوێنەرى خواكانن‌و خەڵکى بەهۆى ئەمانەوە دەتوانن دەنگيان بگەيەننە خواكان‌و بۆ  وەديهێنانى ئەوكارە گرنگە، پێويستە قوربانى بدەن‌و خوێنى ئاژەڵ بڕێژن‌و كوپەڵەى مەى ناياب‌و ديارى بەنرخ پێشكەش پێشەوايانى ئاينى بكەن.

بەڵێ هەزارەها ساڵ لەمەوبەر ئەم پەيامبەرە نەمرە لە بارودۆخێكى كۆمەلايەتى وەهادا پێى ناوەتە ئەم جيهانە بۆئەوەى شەوەزەنگى ژیانى مرۆڤ رِووناك بكاتەوە‌و ئەفسانە‌و بير‌و كردارى خراپ لە کۆمەڵگا رِامالێێت.

كاتێك تەمەنى گەيشتە ئەوەى بير بكاتەوە راپەرينێكى  وەها رِاپەرِى كە هەتاهەتايە لە يادى ئادەمێزادى ژيرو دانا دەرناچێت.

زەردەشت داوا لەخەڵک دەكات كە دور بكەونەوە لەو جۆرە كردارانە‌و تاوێك تێبفكرن‌و بيربكەنەوە‌و رِێگاى رِاست‌و دروست هەلێبژێرن‌و ‌واز لە پەرستنى چەند خوايەكى جياوز بهێنن، و تەنێ خواى تاكو تەنيا بپەرستن.

 بەڵام خەڵکى هەروەك چلۆن پاش هەزاران ساڵ بتپەرستە عەرەبەكان بەرپەچى پەيامبەرى ئيسلاميان دايەوە، ئەوانيش هەروا  وەڵامى زەردەشتيان دايەوە‌و دەيانگوت: باوباپيرانى ئێمە گشتيان لەسەر ئەم ئاينە بوون، و ئێمەش لەسەر ئەم ئايينەين‌و باوەرِمان پێيەتى‌و تۆش دەبێ  وەك ئێمە بيت.

زەردەشت زێتر بيردەكاتەوە‌و دەچێتە شوێنێكى تەنيايى‌و چۆلێ‌و خەلێوەت بۆئەوەى فرەتر جڵە‌و بۆ بيرى خۆى بەرەڵا بكات.. دەستدەكا بە پرسيار كردن:

-         كێ ئەم خۆر‌و هەسارانە دەچەرخێنێ؟

-          بەهۆی كێ يە هەميشە مانگ كزدەبێ‌و دەگەشێتەوە؟

-          كێ رِاگرى زەوى‌و ئاسمانەكانە؟

-          ئافەريدەى ئاو‌و درەخت كێ يە؟

-          كێ (با) و هەور دەجولێێنێ؟

-          كێ يە بە دى هێنەرى رِووناكى‌و تاريكى؟

-          كێ خەو‌و هوشيارى بە ئادەميزاد بە خشيوە؟

-          كێ بەيانى‌و نیوەڕۆژ‌و شەوى دروستكردووە؟

زەردەشت هێشتا پرسيارەكانى دەربارەى ياساى سروشت تەواو نەكردبوو كە دێتە سەر پرسياركردن سەبارەت بە بارى كۆمەڵايەتى‌و پرسيار دەكات:

چ شتێكە ‌وا لە فەرزەند دەكات پەیڕەوى لە باوكى بكات‌و خۆشەويستى فەرزەندى خستۆتە دڵی دايك‌و باب؟

چ هێزێكە خەڵکى يەك خێزانى پێكەوە بەستووە؟

كام توانايە رێگا پێشانى خەڵک دەدات تا خێزان پێكەوەنێن گوند دروست بكەن‌و شار ئاوەدان بكەن‌و بۆ خۆيان كيشوەرێكى بەرين پێكەوەنێن؟

چارەنوسى ئەو کەسانەى پاڵیشتى رِاستين چييە؟

پاشە رِۆژى ئەو کەسانەى درۆ‌و خراپەيان كردۆتە پيشە چييە؟

لەم جيهانەدا چ روو دەدات‌و رۆژى پەسلان چ دەبێت؟

زەردەشت بەچاوى خۆى دەبينێ، ئەو کەسانەى خراپەكارى دەكەن‌و درۆ‌و كردارى خراپ بڵاودەكەنەوە، ژیانێكى خۆشيان هەيە، خواردنى باش دەخۆن، جلو بەرگى جوان لەبەردەكەن‌و خۆشگوزەرانى دەكەن‌و دەپرسێت:

كام رێگە لەم دوو رێيە خاسترە، رێگەى ئەو کەسانە كە خراپە بۆ خەڵک دەخوازن، ياخود رێگەى ئەو کەسانە كە كردارى چاک دەكەن؟

چلۆن ئەو کەسانەى كە جيهانيان پرِ لە جەوروستەم كردووە دەبنە مرۆڤى خاس‌و پێشەوايانى چاک؟

كێ‌يە‌ وەديهێنەرى رِاستى؟

كێ‌يە  وەديهێنەرى بيرى خاس؟

بۆئەوەى وەڵامى ئەم هەموو پرسيارانەى بۆ رۆشەن بێتەوە‌و بگاتە ئەنجامى پرسيارەكانى، تێدەفكرێ‌و بير دەكاتەوە بۆئەوەى ئەم نهێنيە گەورەيەى بۆ رون‌و ئاشكرا بێت.. دەرِوانێ‌و دەبينێ ئەم جيهانە بەهۆی ياسايەكى نەگۆرِ‌و بێ خەوش دەسورێت، ئەم ياسايە، ياساى راستى‌و دروستيە كە سەرو سامانێكى بەم جيهانە داوە، زەردەشت بەمە دەبێژێ (ئاشا) واتە رِاستى‌و دروستى، بەڵام ئايا زەردەشت وەڵامى گشت پرسيارەكانى وەرگرتووە؟

تێدەفكرێتەوە‌و بير دەكاتەوە بێگومان نا! دەپرسێت، باشە ئەم ياسايە لەکوێوە هاتووە‌و سەرچاوەكەى کێ‌یەو كوێ‌يە؟؟

دووبارە بير دەكاتەوە، ئەگەر هەموو كارێك لەم جيهانەدا لەڕوی راستيەوە بێت، بێ هيچ چەند‌و چۆنێك دەبێ بيرێكى زانستيانە ئەم رِاستييە رابەرى بكات..

لێرەدا دەگاتە (وەهومنە) واتە بيرى خاس كە وايە (راستى) لەسەر چاوەى بيرێكى خاسەوە هەلێدەقۆلێت، زەردەشت ئۆقرە ناگرێت‌و تێدەفكرێتەوە‌و ئەم پرسيارە بە بيريدا دێـت:

كێ راستى وەديهێنا؟

كێ بيرى چاکە (وەهومنە)ى هاوردە ئارا؟

لێرەدا زەردەشت دەگاتە پاكترين‌و بێ خەوشترين دوندى بيركردنەوە.. بەلێێ لێرەدا زەردەشت دەگاتە ئەو راستييەى كەوا تەنيا هێزێك كە بتوانێ وەڵامى ئەم هەموو پرسيارانەى بداتەوە، ئافەريدەگارێكى تەنيايە كە زۆر ژيرو دانا‌و توانايە.. خواى ژیان‌و زانستە ئاهورامەزدايە. ئاهورامەزدا، بيرى زەردەشتى رۆشەن كرد، راستى نهێنيەكانى بۆ ئاشكراكرد، وەڵامى گشت پرسيارەكانى دايەوە، فێرى كرد كە چلۆن دەتوانێ خۆى‌و هەموو خەڵک رِزگار بكات بۆئەوەى پێش كۆتايى هاتنى ئەم جيهانە رێى راستى‌و دروستى گەيشتنە مەبەست كە بريتيە لە ژیانێكى پرِ لە راستى‌و پاكى‌و دوور لە هەموو خراپە‌و درۆ‌و ناپاكييەك پێشان گشت مرۆڤ بدات، پاش ئەوەى زەردەشت بەبيرى پاك‌و دروستەوە خواى تاكو تەنيا‌و دانا‌و ميهرەبانى ناسى‌و وەڵامى هەموو پرسيارەكانى بۆ ئاشكرا بوو، ئەوسا داوا لە ئاهورامەزدا دەكا كە هێزو توانا‌و بيرى خاسى بداتى بۆئەوەى بتوانێت رێنمايى خەڵک بكات‌و لە رێى خراپە وەدوريان بخاتەوە‌و بيانگەيەنێتە رۆخى دەرياى خۆشى‌و ئاسايش.. زەردەشت بە بيرێكى پاكەوە پەيامى ئاسمانى دەگەيەنێتە خەڵک پەيامى پەيامبەر، پێش هەموو شتێك رِاگەياندنە بە خەڵک كە خوا يەكە‌و دانا‌و توانايە‌و هەرگيز پێويستى بە قوربانى‌و مەراسيمى جۆرا‌و جۆر نيە. پەيامى زەردەشت ياساى راستيەكە لەنێويدا هيچ شتێك يا رووداوێك نە نائاسايى يە، نە بێهودەيە‌و نە بێمانا‌و نە رێكەوتە، هەموو شتێك رێگە‌و راستيەكى تايبەتى خۆى هەيە. لە بچوكترين گەرديلەوە تاوەكو گەردەشى كەشكەڵان، پەيامى زەردەشت گرێ كوێرەى چاکە‌و خراپە وەها دەكاتەوە، كە تا ئەوکاتە هيچ كەسێك نەيتوانيبو كارى ‌وا بكات، ئەم پەيامە پيرۆزە، جێگەى ئەفسانە‌و جاد‌و گەرێتى‌و پەرستنى خوايانى جۆراو جۆرى تێدا نابێتەوە‌و دەرگاى دوكانى بازارى داوا پوچەكانى بازرگانانى ئاينى‌و پێشەوا درۆزنەكان دادەخات.

ئەم پەيامبەرە نەمرە، نامە پيرۆزەكەى تەنێ دەربارەى ئاينى خواپەرستى‌و نياز‌و نيايشى خواى تاكو تەنيا نەبووە. بەڵکو دەربارەى هەموو بوارەكانى ژیان وەك راميارى، ئابورى، ياساى ژیان‌و خوو رەوشت‌و.. بە بەرزترين شێوە باسكردووە، زەردەشت بيردەكاتەوە كە بۆ رزگارى كردنى کۆمەڵگا لەوبارە ناهەموارە‌و بۆ وەديهێنانى ژیانێكى خاستر بۆ خەڵک، دەبێ هانيان بدات كار‌و كۆشش بكەن، و لە ژیانى نێو خێوەت‌و بيابانگەردى‌و كۆچەرێتى بەرەو نيشتەجێى‌و كشتوكێلێ هەنگاو هەلێبێنن‌و برۆن.

ئەگەر بە‌وردى سەرنج بدەينە كتێبى ئاينى زەردەشت (ئاوێستا) بەتایبەتی سروودەكانى زەردەشت خۆى‌و بە راستى‌و دروستى وەريانبگرين، دەبينين لە زۆر شوێندا ئەم ئامۆژگاريانەى پێراگەياندوين:

پێويستە رِق‌و كينە لە دڵمان وەدەركەين_

بەرامبەر جەوروستەم دەبێ بەرگێ بكەين_

پاش سەركەوتن‌و بەهێزبوون پێويستە چەكەكانمان دابنێين‌و هەوڵدەين ژیانێكى پرِ لە خۆشى‌و ئاشتى‌و ئاسايش دابين بكەين_

پێويستە بە ئازادى بژين‌و لە بيركردنەوەدا ئازادبين_

خوا بير‌و هۆشى پاك‌و راست‌ودروستى بە ئادەميزاد بەخشيوە، ئادەميزادى بير چاک تەنيا رێگەى راست‌و چاک هەلێدەبژێرێ نەك رێگەى چەوت‌و خراپ_

ئەوانەى خاوەنى بير‌و كردار‌وتەی خاسن، خۆشەويستى خوان لە هەر شوێنێكی جيهاندابن_

 يەك رێگە هەيە لە جييهاندا ئەويش رێگەى راستى يە‌و هەر كەسێك رێگەيەكى ديكە بگرێتە بەر گومڕێيە_

 پەرستن‌وستايشت كردنى ئافەريدگار، تەنيا لەرێگەى بير‌و كردار‌و وتەی چاکەوەيە_

ژیانى پرِ لە ئاسايش‌و تەبايى‌و خۆشى لە رێگەى كار‌و كۆششەوە دێتە دى_

خوا روناكى‌و چاکى تەواو سەنگە‌و لەنێو هەموو مرۆڤێكدا بەشێك لەم سيفەتانە هەيە _

مرۆڤى خاس ئەوكەسەيە كە ئەم سيفەتانە پەروەردە بكات‌و ڵیان دوورنەكەوێتەوە_

 راستى باشترين چاکەيە، و چاکە هيچ شتێك نييە جگە لە راستى_

 زەردەشت ئەم پەيامبەرە نەمرە، ئەم مرۆڤە بێ‌وێنەيە، پەيامەكەى لەسەر سێ ينچينەى گرنگ داڕشتووە:

بيرى چاک (هومت)، وتەی چاک (هوخت)، كردارى چاک (هورشت).

فەرهاد

بنەماڵەى زەردەشت‌و پەيرەوەكانى

لە شارى (رِەگا) لە باوكێك بە نێوى (فراهيم رەوا) و دايكێك بەناوی (فەرنو) كيژۆلەيەك لەدايكبو نێويان نا (دوغدو⁵)

ئەم دوێتە، هەر لەهەرِەتى لاوێتيدا بەربەرەكانى لەتەک نەرێتى نا پەسەندى خەڵکى دەوروبەرى خۆى‌و ململانێـى لەتەك هەڵسوكەوت‌و دەستبرِينى پياوە ئاييەنيەكان دەكرد، تا رِادەيەك بووە هۆى مەترسى بۆيان بڕێ لەو پياوە ئاينيانە بريارياندا كە لە ناويبەرن، (فەرنو) ناچار بوو دەستى كچەكەى بگرێت‌و خێڵ بەجێهێڵێت‌و پەنا بەرێتە بەر خێزانى (پيترسب).

پاش ماوەيەك ئەم كيژە (دغدو) بووە هاوسەرى يەكێ لە كورِەكانى پيترسب بە نێوى (پوروشسب) و كورِێكيان بوو نێويان نا زەردەشت⁶ زەردەشت لە ئاوێستادا بە زەرەتوتشترە (Zaratoshtre) نوسراوە‌و لە كتێبەكانى پارسيدا بەم شێوانە نوسراوە:

زەردەهشت، زارهشت، زەراتشت، زەرادوشت، زەرتشت، زەردەشت، زەرەدشت، زارتهوشت، زەراهوشت، زەرەهوشت... بەزمانى يۆنانى (Zoroaster)ى پێدەبێژن:

ناوى باوكى زەردەشت پوروشسب يا پوروش ئەسپە (Purushasb). دايكى نێوى دوغدو (Doghdu) يا دوغدڤە (Doughdova) بووە، خێزانەكەى نێوى (هووى) (Hvovi) و لە بنەماڵەى (هوگرە)  Hvoguo‌و كچى فرەوەشتر (فرەشەهوشتر) بووە.

زەردەشت سێ كور‌و سێ كيژى هەبووە،

 * نێوى كورِەكانى بريتى بوون لە:

ئيسودو ئەستێر (Isod- vaster)، ئوروەتدنرا (Orvatad- nar)، هورەچيترا (خورشيدچهرە) (Hvare – chitra).

* ناوى كچەكانى بريتى بوون لە:

فرەنى (Freni)، تريتى (thriti)، وە پوروچيستا (Puruchista) ئەم سێ ناوە لاى زەردەشتيەكان بەفرين، تهرت‌و پوروچسپ ناودەبرێن. زەردەشت چوار براى هەبووە كە دوانيان لەخۆى گەورەتر‌و دوانيان لەخۆى بچوكتربوون، گەورەكان ناويان رِەتوشتەر (Ratushtar)، رەنگوشتەر (Rangushter) بووە، دوو برا بچوكەكەى نێويان نودەريگا (Nodariga) و تيڤيديش (Nividish) بووە.

زەردەشت، پشتاوپشت دەگاتەوە سەر فەرەيدونى كورِى ئابتين بەم شێوەيەى خوارەوە:

زەردەشت – پوروشەسب – پيتەرەسپ – ئەردوئەسب (ئەهوروەئەسب) – هيچە دەست (هەيئچە دەسپ) – چەخشنوش – پيتەرەسپ (پەئى تيراسپ) – هەردورەشن – هەردار (هارتار)- ئەسپيتمان (سپى تامان) –‌ويداشت (وەئيديشتو) – هايزم (فريش) – رەجشەن، ئاريژ، ئەرج – دوران سرون (دوراسروب) - مەنوش چهر (منوچهر) – خورنەر – فريدون – ئابتين.

لە (گاتا)كاندا⁷  كە سرودى خودى زەردەشتن، باسى ميدوماە (ميديومانگهە Maidyo – Maong – ha) كراوە‌و ناوى لێبراوە كە يەكێكە لە بنەماڵەى ئەسپيتمان. بە قسەى نوسەرى (فروردين يشت) و نوسراو‌و داستانەكانى زەردەشتى يەكان، ئەم ميديوماهە ئامۆزاى زەردەشت بووەو بە یەکەمين کەسان دەژمێردرێت كە باوەرِى بە قسە‌و ئاينى زەردەشت هێناوە، پيتەرەسب، دوو كورِى هەبووە، يەكێكيان پوروشەسب‌و ئەوى ديكەيان ئيراستى (ئاراستى) بووە، زەردەشت، كورِى پوروشەسبە‌و ميديوماە كورِى ئاراستى (لەوانەيە مديو مانگهە لە دوووشەى مديو بە ماناى ماد، مانگهە بە ماناى مانگ بيت كە ماناكەى بەسەريەكەوە دەبێتە (مانگى ماد) لە فەروەردين يشت بەندى 95 نوسراوە:

(.. سڵاو بۆ رِەوانى پاكى ميديوماهى پيرۆز كورِى ئاراستى كە یەکەمين كەس بوو باوەرِى بە ئاينى زەردەشت هێنا)

لەسەرەتادا ئەو کەسانەى باوەرِيان بە قسەكانى زەردەشت هێناو پەیڕەوييان لە ئاينەكەى كرد‌و داكۆكيان لێكرد، كەمبون، هەروەك گوتمان، ميديوماە كە ئامۆزاى زەردەشت بوو، یەکەمين كەسێك بووە كە باوەرِى بە ئاينى زەردەشت هێناوە‌و يەكێك بووە لەو کەسانەى لەتەک زەردەشتدا‌ وڵات‌و كەس‌و كارى خۆيان جێهێشتووە‌و بەرەو ڕۆژهەڵات كۆچيان كردووە.

پاش ميديوماە بە نێو بانگترين كەسێ كە رێگەى راستى هەلبژارد‌و هاتە سەر ئاينى زەردەشت، گوشتاسەب بوو كە پاشايەكى هاوچەرخى زەردەشت بووە‌و لە ئاوێستادا بە نێوى‌ويشتاسەب (Vistaspwea) ناوى لێبراوە كە بە ماناى خاوەنى ئەسپى رِەسەنە. لە گاتاكاندا باسى دوو كەسى ديكەش كراوە كە برابوون، بەنێوى جاماسپ (jamaspa) و فرەشوشتەر (Frashoshtra) كە لە بنەماڵەى هوگوێ (Hvogva) بوون‌و باسى ژيرێتى‌و چالاكى‌و زيرەكيان كراوە، جاماسپ كچى زەردەشت بە نێوى پوروچيستاى مارەكرد، و زەردەشت كچى فرەشوشتەر بە نێوى هووى مارەكردووە، لە يەسناكاندا (كە يەكێكە لە پێنج بەشەكانى ئاڤيستا‌و لە پاشاندا باسى لێدەكەين) ناوى چەند كەسێكى ديكەش براوە كە هاتونەتە سەر رِێى رِاست‌و ئاينى یەکتاپەرستیان پەسەند كردووە وەكو:

ئەسموخوەنوەنت (Asmo xvanant)

ئەشنوخوەنوەنت (Asno xvan vant)

گەوەينە      (Gavayana)

پەرشەت گاو   (Persat Gao)

وەهوەستى    (Vohvasti)

ئيسوەنت     (Isvant)

لەوە دەچێت كە زەردەشت دوو يا سێ جاريش ژنى خواستبێت، یەکەمين ژنى كە پێش كۆچكردنى بۆ ڕۆژهەڵاتى ئيران زەمين بووە كە نەزانراوە ئايا لەتەکيا بووە يا نا، بەڵام زێتر لەوە دەچێت كە پێش كۆچكردنى مردبێت ياخود لەتەکيا نەرِۆيشتبێت چونكە هيچ باسێكى لێنەكراوە.

ماناى وشەى زەردەشت

كەيخوسرەوى شاهرخ لە پەرتوكى (ائينە ائين مزداپرستى) ل – 8 دەبێژێ:

زەردەشت بە ماناى داناو راستگۆيە‌و بە مانايەكى ديكەش خاوەنى‌ووشترى زەردو پيرە، هەندێ لە ئاوێستاناسانی وەك پرۆفيسۆر بورنيفوشەى زەرتشتر (Zarathushtra) دەكەن بە دوو بەشەوە:

زەرەث zarath. بە ماناى زەرد ياخود پير

اشتر Ushtra. بە ماناى‌ووشتر

واتە ماناى زەرتشتر دەبێتە‌ وشترى زەرد يا خاوەنى‌ووشترى زەرد ياخود‌ وشترى پير.

بڕێكى ديكە لە ئاوێستاناسانی وەكو تاراپوروالا، ماناى زەرتشتر بەم شێوەيەى لاى خوارەوە لێكدەدەنەوە:

Zaratha: ماناى زێرِين

Ushtra: لە بنچينەى اش ushى دەزانن كە بە ماناى درەخشان‌و رووناكييە، بەم شێوەيە ماناى زەرتشتر دەبێـە رووناكى زێرين، ئەم لێكدانەوەيە كاڵاى پرِ بە باڵاى زەردەشتە چونكە ئەم پەيامبەرە مەزنترين پياوە لە جيهاندا كە روناكييەكى وەهاى خستۆتە نێو ئەم جيهانە كە هەتاهەتايە لە درەوشينەوەدايە.

توێژەرانێكى ديكەش هەن ناوى زەردەشت بەم شێوەيە لێكدەدەنەوە:

Zara بە ماناى زێرين

Thastra بە ماناى هەسارە (ئەستێرە)

ماناكەى بەسەر يەكەوە دەبێـە هەسارەى زێرين

خوالێخۆشبوو ئيحسان نورى لە كتێبى (تاريخ ريشە نژادى كرد) ل 78 دەبێژێ:

(زەرتوش راسپى تمە) بە زوانى كوردى ماناى (دەستەيە تيشكى زێرينى خۆرە) و بەم شێوەيەى لاى خوارەوە ماناكەى لێكداوەتەوە:

نووسەرى ناوبراو دەبێژێ كە ماناى ئەم وشەيە (ناو) نييە، بەڵکو بريتيە لە نازناو. حبيب الله نەوبەخت، كە كتێبى (تاج) ى جاحڤى گۆرِيوەتە سەر زمانى فارسى دەبێژێ:

(.... دەربارەى ناوى زەردەشت ئەوەى پتر لە راستى نزيكترە دەبێ (زاراتشترا) بێت ئەم وشەيە نە بە ماناى خاوەنى‌ووشترى زەرد ياسوورە كە بڕێ لە ئاوێستا ناسان باسيان كردووە‌و نە بەماناى پرشنگى ئاگرە‌و نە بە ماناى هەسارەى زێرينە، بەڵکو بەگوێرەی ئەو چل‌و پێنج ساڵەى لێكۆڵینەوەم دەربارەى مێژووى زەردەشت هەبووە‌و بۆم رونبۆتەوە كە:

زەردەشت جگە لەوەى كە پەيامبەر بووە، يەكێ لە خۆنكارە مەزنەكان (ماد) بووە‌و ناوەكەشى بريتيە لە سێ بەش:

1.                                     زارا

2.                                     تەشت

3.                                     را

زارا: بە ماناى دەريايە لە كوردى دا زەريايە

تەشت: بە ماناى دەشتە

رابە ماناى خۆنكار يا (شا) يە

كەوايە ماناى زاراتشترا دەبێتە خۆنكارى دەشت‌و دەريا كە بە زمانى عەرەبى دەبێتە (سلطان البر‌و البحر)

بێگومان ماناى وشەى زەردەشت هەرچيەك بێت، گەر ‌وشترى زەرد بێت يا‌ووشترى پير، هيچ شتێك لە مەزنايەتى‌و پايەبەرزێتى ئەم پەيامبەرە كە مناكاتەوە، بەتایبەتی كە بزانين ئەم ناوەى كە دايكو بابى بۆيان داناوە، لەو سەردەمەدا باوبووە فرە لە (شا) و پياوەگەورەكان‌و پاڵەوانەكان، ئەو جۆرە ناوانەيان هەبووە وەكو:

جردگو (گاى پير) – جرداس (نۆكەرى پير) – جردوكش (درەختى پير) – فرشوشتەر (ووشترى گەنج) – ئەواروشتر (بێچووەووشتر) – گەرشاسەپ (ئەسپى لەر) – گەرشيوز (بێ توانا) – گەرشانگ (لەرِو بێ توانا)...

كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت

بەر لەوەى دەستبكەين بە باسكردنى كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت دەبێ دان بەوەدا بنێين كەوا تا ئێستا مێژووى رِاست‌و دروستى پەیدابوونى زەردەشت ناديارە‌و ناتوانين بە بەڵگەو شێوەيەكى دروست‌و تەواو بێژين كەوا پەيامبەر لەفڵان ساڵ هاتۆتە دنيا، چونكە مێژوونوسەكان هەر لە مێژەوە تا ئێستا ئەوەندەى بۆچون‌و باوەرِى جياوازيان هەيە بۆ ئەم مەسەلەيە كە دژوارە بتوانين مێژوويەكى تەواوەتى بۆ دابنێين.

گەلێ لە مێژوونوسان لەدایکبوونى زەردەشت بە سەدەى شەشەم يا حەوتەمى (پ.ز) دادەنێن، لەكاتێكدا هەندێكى ديكەيان ئەم مێژوە دەگەيەننە نزيكەى هەشت هەزار ساڵ (پ. ز)

ئاوێستا ناسەكان‌و ڕۆژهەڵات ناسەكانيش هەندێكيان پالێپشتى دەستەى یەکەم‌و بڕێكيان پالێپشتى دەستەى دووهەمن، و دەستەيەكى ديكەيان پاش لێكۆڵینەوەيەكى زۆر باوەرِى هەردوو دەستەكە بە رِاست نازانن‌و لەبەر رِۆشنايى مێژوودا كاتى پەيدا بوونى زەردەشتيان داناوە، بەپێويستىدەزانم كورتەيەك دەربارەى هەر سێ بۆچونەكان بخەمە بەرچاو:

بیرۆکە‌و بۆچونى یەکەم:

زوربەى زۆرى زەردەشتيەكان‌وفرە لە نووسەرە ئيسلاميەكان لەوباوەرِەدان كە مێژووى پەیدابوونى زەردەشت، دەگەرێتەوە بۆ دەوروبەرى شەش سەد ساڵ (پ.ز)

1.      زادسپرم، موبدى سيركان (سيرجان) كە براى (منوچهر)ى گەورەى موبدان بووە لە شيراز‌و پارس‌و نووسەرى كتێبى (داستان دينى) و (نامە هاى منوچهر)ە‌ولەسەردەمى مەئمونى خەليفەى عەباسيدا ژياوە، لەوباوەرەدا بووە كە ماوەى نێوان پەیدابوونى ئاينى زەردەشت تا رِوخاندنى دەوڵەتى پاشايەتى ئێران بە دەست ئەسكەندەرى مەقدۆنى‌و كوشتنى داريوشى سێهەم (دارا) نزيكەى 300 ساڵ دەبێت.

2.       لە بەشى یەکەمى كتێبى (ئەرداى‌ويراف نامە) نووسراوە:

((پاش ئەوەى زەردەشتى پاك ئاينى یەکتاپەرستی لە ئاهورامەزدا وەرگرت، و بەناو خەڵکدا بڵاوى كردەوە، ئەم ئاينە ماوەى 300 ساڵ بە پاكى‌و بێدەسكارى مايەوە، و خەڵکى هيچ جۆرە گومان‌و رارِايى يەكيان ڵی نەبوو، تاوەكو لە ئەنجامدا ئەهريمەنى ناپاك بۆئەوەى دوو دڵی‌و رارِايى بخاتە نێودڵی خەڵکەوە ئەسكەندەرى مەلعونى رۆمى هاندا كە هێرش بەرێتە سەر ناوچەى ئێران‌و‌وێرانى بكات، وە شاى ئيران بكوژێت‌و پايتەختەكەى خاپور بكات..))

لەم داستانە ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ماوەى نێوان پەیدابوونى زەردەشت‌و هێرشى ئەسكەندەر بۆ سەر ئێران 300 ساڵ بووە.

3.      نووسەرى (بندهش) ماوەى نێوان كاتى پەیدابوونى زەردەشت تا وەكو مردنى ئەسكەندەر بە 272 ساڵ دادەنێت‌و دەبێژێ:

لەبەر ئەوەى ماوەى فەرمانرِەوايى ئەسكەندەر تەنيا 14 ساڵ بووە، دەبێ ماوەى پەيدا بوونى زەردەشت تا رِوخاندنى دەوڵەتى هەخامەنشى ئيران بە دەست ئەسكەندەر 258 ساڵ بو بێت.

4.      مەسعودى لە كتێبى (مروج الذهب الجز‌و الثاني، ص 230) دا دەبێژێ:

(وزعمت المجوس أن من وقت زرادشت بن اسبيمان نبيهم الى الاسكندر  مائتين و ثمانين سنة ، و ملك الاسكندر  الى ملك اردشير خمسمائة سنة و سبع عشرة سنة ، ومن ملك اردشير الى الهجرة خمسمائة سنة و اربع و ستون سنة)

بەگوێرەی نووسينەكانى مەجوسەكان (زەردەشتيەكان) لەسەردەمى زەردەشتى كورِى ئەسپيتمانى پەيامبەريان، تاوەكو هێرشى ئەسكەندەر 280 ساڵ بووە.

بەڵام هەمان نووسەر (مەسعودى) لە كتێبێكى ديكەدا (التنبيە‌و الاشراق) دەلێت كە ئەم ماوەيە 300 ساڵ بووە.

ئەبورەيحانى بيرونى كە نوسەرێكى ديكەى ئيسلامە ماوەى نێوان ئەم دوو رِوداوە بە 258 ساڵ دادەنێت، لەبەر ئەوەى ئەسكەندەرى مەكدۆنى لەساڵی 331 (پ.ز)دا هێرشى كردۆتە سەر ئێران‌و داريوشى سێهەم كە دوا شاى هەخامەنشى يەكانى بووە، لە ساڵی 330 پ.ز كوژراوە، هەروەها لەبەر رِۆشنايى باوەرِى ئەو نووسەرانەى ناومان بردن دەبێ كاتى پەیدابوونى زەردەشت يا 630 ساڵ (330+300) ياخود 588 ساڵ پ.ز (330+258)بێت.

 ئەميانوس مارسلينوس(Ammianus Marcellinus)ى رۆمى كە لە 330 زاينى ژياوە، پالێپشتى ئەم باوەرە بووە‌و دەبێژێ:

((ئاينى موغ زانياريەكە كە زەردەشتى بەلخى لەسەردەمى فەرمانرەوايەتى گوشتاسەبى باوكى داريوشدا بڵاوى كردۆتەوە..))

كۆنترين نوسراوێك لەم بارەوە كە لە يۆنانيەكانەوە ماوەتەوە، بريتيە لە داستانى گفتۆگۆى پیتاگۆرس (پيتاگوراس Pitagoras) لەتەک زاراتاس Zaratasيا زابراتاس Zabratas  كە لە بابل‌و شوش چاويان بەيەكتر كەوتووە. ئەم زاراتاسە يا زابراتاسە لەسەردەمى كەمبوجيە (522-529) و داريوش دا ژیانەوە‌و لەسەردەمى كەمبوجيەدا، بەهۆی ناكۆكى لەتەک موغەكاندا، لە‌ووڵات دور خراوەتەوە‌و لەسەردەمى داريوشدا، لە بابلەوە گەرِاوەتەوە بۆ شوش، ئەگەر ئەم داستانە رِاست بێت، و ئەم زاراتاسە هەمان زەردەشت بو بێت، سەدەى شەشەمى پ.ز بەسەردەمى لەدایکبوونى زەردەشت دەژمێرێت.

دياكونوف لە كتێبى (تاريخ ماد) دەبێژێ:

بەبۆچوونى ئێمە ئەوەى كە پتر لە رِاستى نزيكترە ئەوەيەكە مێژووى لەدایکبوونى زەردەشت دەگەرِێتەوە بۆ +_700 پ.ز.

لە ڕۆژهەڵاتناسان‌و ئاوێستا زانانى ئەم چەرخە، (جاكسۆن Jackson)ى ئەمريكى‌و (وست West)ى ئينگليزى‌و (ميلەر Meller)ى فەرەنسى لەتەک ئەم بۆچونەدان‌و دەبێژن كە زەردەشت لەسەردەمى گوشتاسەبى باوكى داريوشى گەورەى هەخامەنشى دەركەوتووە.

ئەم باوەرِ‌و بۆچونانە، هەر چەندە لايەنگيرانێكى زۆريان هەيە، بەڵام لەبەر ئەم هۆيانەى لاى خوارەوە، لەلايەن زوربەى زانايان بەرپەچ دراونەتەوە:

1- رِاستە لە گاتەكاندا زەردەشت فەرموويەتى كە لەسەردەمى حوكمرِانێتـى گوشتاسەب، پەيامى ئاسمانى خۆى بڵاوكردۆتەوە، بەلام ئەو گوشتاسەبەىئەو باسيدەكات جياوازە‌و ئەو گوشتاسەبەى باوكى داريوش نيە، ئەم دوانە لەبەر رِۆشنايى ئەم سێ خاڵەى لايخوارەوە دووكەسى جياوازن:

أ – ئەو گوشتاسبەى لەسەردەمى زەردەشتدا فەرمانرِەوايەتى كردووە، هەروەك لە ئاوێستادا نوسراوە، كورِى ئەرودئەسپ (ئورت ئەسپا)يە Aor vat aspa‌و لە شانامەى فردوسى بەنێوى لهراسب نێوى لێبراوە، ((كەى گوشتاسەب (كاوئوستاسپە) كورِى لهراسب (ئورت ئەسپا) كورِى كەيخوسرەو (كاوا هوسراوا) كورِى كەيكاوس (كاوى ئوسا) كورِى كەيقوباد (كاوى كواتا))) و لە (كەيانى)⁸ يەكان بووە كە لە ئاوێستا بە نێوى كەوى‌ويشتاسەبKaviwshtaspa ناوبراوە يانى كەى گوشتاسەب. فردوسى‌و دەقيقى دوو شاعيرى بەناوبانگى فارسن، پالێپشتى ئەم باسەن‌و بە يەكێك لە (شا) كانى كەيانيان دادەنێن.

ب- لە كتێبى (تاريخ ادبيات ايران در عصر هخامنشى) نوسينى پرۆفيسۆر عباس مهرين، دەقى بەشێك لەو نووسينەى كە داريوش گەورەى هەخامەنشى لەسەر بەرد لە كێوەكانى بێستون هەڵیكۆڵیوە، بەم شێوەيەى لاى خوارەوە باس دەكات.

(ادم داريەواوش خشيەتيە‌و زرگە خشيەتيە، خشيەتيە نام خشيەتيە پارسائى خشيە تيە دهيو نام‌ويشتاسپهيا پوترە ارشمهياتيە) ماناكەى:

((منم داريوش شاى گەورە، شاى شايان، شاى پارس، شاى سەرزەمينى پورويشتاسەب (گوشتاسەب) كورِەزاى ئارشام))

گوشتاسەبى باوكى داريوش هەخامەنشى‌و لە بنەماڵەى هەخامەنشىيە. داريوش دەبێژێ:

((باوكى من‌ويشتاسبە باوكى‌ويشتاسب ئەرشامە، باوكى ئەرشام ئەريەرمنە، باوكى ئەريەرمن چشەپش‌و باوكى چشەپش هەخامەنشە، بۆيە بە ئێمە دەبێژرێت هەخامەنشى))

ج- زەردەشت لە گاتاكاندا كە ناوى كەى گوشتاسەب دەبێت، بە (شا) نێوى دەبێ‌و پێى دەبێژێ كەى گوشتاسەب‌و ئەم گوشتاسەبە (شا) يەكى بەهێز‌و توانابووە، لەكاتێكدا باوكى داريوش (شا) نەبووە بەڵکو فەرمانرِەواى تەنيا ناوچەى (پارپ) بووە‌و لە دەوروبەرى سەدەى شەشەم پ.ز ژياوە.

 

سەرچاوە: كتێبى (ايران باستان) بەشى یەکەم ل- 231، نوسينى حسن پيرنيا /

تێبینی: 1ـ ژمارە لە بەرانبەر ئەو ناوانە دانراوە کە فەرمانڕوایەتی ناوچەکە بوون،

2- ئەگەر زەردەشت لەسەردەمى گوشتاسەبى باوكى داريوش پەيدا بو بێت دەبوايە شاگەورەكانى هەخامەنشى وەك كۆرشى گەورە كە سەر زنجيرەيان بووە، هەروەها كەمبوجياو داريوش، لە كتێبى ئاوێستادا ناويان لێببرايە، بەڵام لە هەموو بەشەكانى كتێبى ئاوێستادا نە ناوێك لە شاكانى هەخامەنشى‌و مادەكان براوە‌و نەباسێكيش دەربارەى تەختى جەمشيد‌و هەمەدان (ئەكباتان) كە پايتەختى ئەو دوو دەوڵەتە گەورەيە بون كراوە‌وابزانم ئەمە گەورەترين بەڵگە بێت بۆ سەلماندنى ئەوەى كە زەردەشت زۆر لە پێش گوشتاسەبى باوكى داريوش بووە.

3- هيرودتس Herodotus، مێژوونوسى بەناوبانگى يۆنانى كە لە ساڵی 484 پ.ز ژياوە‌و گوێيا گەشتێكى بە نێو ئێراندا كردووە، لە كتێبێكدا باسى گەلێ لە شاكانى ميدياى كردووە وەك، دياكۆ، فرەوەرتى وەهو خەشترە، ئاستياك، هەروەها باسى چوار لە شاكانى هەخامەنشى كردووە (كوروش، كەمبوجيا، داريوش، خەشايارشا) وە باسى چوێنيەتى ژیانى ئەو سەردەمەى ناوچەى ئيرانى كردووە، بەڵام لە كتێبەكەيدا بە هيچ جۆرێك باسێكى لە زەردەشت نەكردووە‌و ناوى نەبردووە.

ئاشكرايە ئەگەر زەردەشت وەكو دەبێژن لەو سەردەمەدا پەيدا بو بێت دەبوا ئەو مێژوونوسە بەناوبانگە پەنجەى بۆ رِاكێشايە چونكە باسو رِوداوێكى وەها گرنگ چون لە خامەى‌وا مێژوونوسێك دەكەوێت، وەيا لە يادى دەچێت باسێكى لێبكات‌و چەندين لاپەرەى كتێبەكەى پێ نەرِازێنێتەوە.

بیرۆکە‌و بۆچونى دووهەم:

بۆچونى دووهەم بريتيە لە بيروراِى زۆربەى نووسەر‌و مێژوونوسەكانى يۆنانى كە دەربارەى سەرزەمينى ئێران‌و ئاينى زەردەشتى فرە شتيان لە كتێبەكانياندا نوسيوە، ئەمانە مێژوى پەیدابوونى زەردەشت دەگێرِنەوە بۆ 8000 ساڵ لەمەوبەر، واتە 6000 ساڵ پ.ز.

1-     یەکەمين كەسێك كە دەربارەى زەردەشت شتى نوسيوەتەوە ئەكزان توس (كسانتوس Xantus) بووە كە لە سەدەى پێنجەمى پ.ز لە شارى (سارد)ى پايتەختى ليدى ژياوە‌و هاوچەرخى خەشايارشا (485 -464) چوارەمين شاى هەخامەنشى بووە.

ئەو كتێبەى كسانتۆس نوسيوێتى ئێستا نەماوە، بەڵام ديوژنس لرتيوس (Diogeues Leartius)ى يۆنانى كە لە ساڵانى 210 پاش لەدایکبوونى حەزرەتى عيسى ژياوە، لە كتێبێكدا دەربارەى خستانوس، چەند شتێكى نوسيوە‌و لە زمان ئەوەوە دەبێژێ كە زەردەشت 6000 ساڵ پێش هێرشى خەشايارشا بۆ سەر يۆنان ژياوە (ئەم هێرشە لە ساڵی 480 پ.ز رويداوە) لە بڕێ لە ژمارەكانى ئەو كتێبە لە بريتى 6000 ساڵ، 600 ساڵ نوسراوە. وە تا ئێستا ئاشكرا نەبووە كە كاميان راستترە، (لەو سێ نوسخەيەى كەلە كتێبى ناوبراو ماوەتەوە، يەكێكيان ساڵی 600‌و دوانەكەى ديكەيان ساڵی 6000 نوسراوە).

2-     پلينوس Plinius نووسەرى رۆمى (23-79ز) كتێبێكى گەورەى هەبووە بە نێوى Naturalis – Historia كە لەبەشى 30 سيهەميدا نوسيووێتى ئەرستۆ‌و ئەدكسوس Eudoxus كە هەردووكيان لە قوتابيانى ئەفلاتونى فەيلەسوفى بە نێو بانگى يۆنانين، مێژووى ژیانى زەردەشت بە 6000 ساڵ پێش مردنى مامۆستاى خۆيان دەزانن.

پلينوس لە هەمان كتێبدا دەبێژى كە هرميپوس (يەكێك لە زانا مەزنەكانى يۆنان بووە‌و لە ساڵانى 250 پ.ز دا ژياوە ژیانى زەردەشتى بە 5000 ساڵ پێش شەرِى تەروادە (ترويا Troy) كە لە ساڵی 1184 پ.ز رِويداوە، داناوە . پلينوس دووبارە دەبێژێت كە موسا چەند هەزار ساڵێك پاش زەردەشت هاتووە.

3-   ديوژنس لرنيوس كە لە مەوبەر ناومان برد، لە كتێبێكدا دەربارەى يەكێكى دى لە شاگردەكانى ئەفلاتون دەدوێت بە نێوى هرمودوروسHermodoros‌و دەبێژێ كە ئەم هرمودوروسەش مێژوى ژیانى زەردەشتى بە 5000 ساڵ پێش شەرِى تەروادە داناوە.

4-  پلوتارك مێژوونوسى يۆنانى (46-125ز) مێژوى ژیانى زەردەشت بە 5000 ساڵ پێش شەرى تەروادە دادەنێت.

5-  سوئيداس Suidas (970ز) كتێبێكى فەرهەنگى هەبووە كە تێياد لەژێر وشەى زەردەشت نووسيوێتى كە ئەم پەيامبەرە لە 5000 ساڵ پێش شەرِى تەروادە لەدايكبووە.

6- زاناى ئەلێمانى بارۆن بون سن Baron Bunsen لە كتێبێكدا بەنێوى Egypts place in universal History  سەردەمى ژیانى زەردەشت بە 6500 ساڵ پێش لەدایکبوونى عيسا دەژمێرێت.

7- ڤۆلتێر Volter ى فەرەنسى سەردەمى ژیانى زەردەشت بە 6000 ساڵ پێش كوروش دادەنێت.

لەبەر رِۆشنايى باوەرِى ئەو نووسەر‌و مێژوونوسانەى ناومانبردن ئەم خاڵانەى خوارەوەمان وەدەستدەكەوێت:

أ- زوربەى نوسەرانى يۆنان‌و رۆمى، كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت بە 5000 ساڵ پێش شەرِى تەروادە دادەنێن‌و لەبەر ئەوەى ئەو شەرِە لە ساڵی 1184 پ.ز رِوويداوە كەواتە دەتوانين بێژين مێژووى پەیدابوونى زەردەشت بە باوەرِى ئەو نووسەرانە دەبێتە 6184 ساڵ پ.ز (5000+1184).

ب – دوو كەس لە قوتابيانى ئەفلاتون (ئەرستۆ‌و ئەدكسۆس)مێژووى پەیدابوونى زەردەشت بە 6000 ساڵ پێش مردنى مامۆستاى گەورەى خۆيان دەزانن، ئەفلاتون لە ساڵی 347 پ.ز كۆچى دواى كردووە.

كەواتە بە قسەى ئەرستۆ‌و ئەدكسۆس، دەبێ كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت ساڵی 6347 پ.ز بو بێت (6000+347).

ج – لەبەر ئەوەى هێرشى خەشايارشا بۆ سەر يۆنان لە ساڵی 480 پ.ز رِوويداوە، بە قسەى خستانوس دەبێ كاتى پەیدابوونى زەردەشت ساڵی س6480 پ.ز بو بێت (6000+480).

ڕۆژهەڵاتناسان‌و ئاوێستا زانان بەرپەچى ئەو کەسانەى دەدەنەوە كە مێژووى 6000 ساڵ پ.ز بە كاتى پەیدابوونى زەردەشت دادەنێن‌و بەڵگەيان ئەوەيە كەوا مێژووى ئێران زەمين تەنيا لەسەردەمى مادەكانەوە ئاشكرابووە‌و ئەوانەى پێش ئەمان ژياون، تا ئێستا مێژوويان رِوون نەبۆتەوە‌و هيچ ئاسەوارێك لەشاكانى پێشدادى‌و كەيانييەكان كە لە ئاوێستا‌و شانامەى فيردەوسى، باسيان لێكراوە نييە، و زوربەى زۆريان ئەم شايانە بە داستانى ئەفسانەيى دادەنێن، بەڵام هيوادارين كە بەهۆی توێژينەوەى زانستى رۆژێك بێت كە ئاسەوار‌و خشتە نوسراوە شاراوەكان لەنێو جەرگەى خاكدا بدۆزرێتەوە‌و بە شێوەيەكى زانستانە دەربارەى مێژووى دێرينى ميللەتانى ئارى  بەتایبەتی نەتەوەى كورد‌و پەيامبەرى مەزن‌و نەمرمان  زەردەشت ئەو شتانەى‌ون‌و ناديارن ئاشكرا بن‌و پەردە لەرِوى ئەم رِازە گەورەيە راِبمالێرێت.

 

بیرۆکە‌و بۆچونى سێهەم:

زۆربەى ئاوێستا ناسان‌و ڕۆژهەڵاتناسانى ئەم چەرخانەى دوايى، كە دەربارەى مێژووى دێرينى ئێران، توێژينەوەيان بووە‌و دەربارەى كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت، لێكۆلێنەوەيەكى فرەيان بووە‌و گەيشتونەتە ئەو رِاستييەى كەوا بۆچونى دووهەم پەسەند نەكەن، لەبەر ئەوەى ئەو مێژووەى دايانناوە، زۆر كۆنە‌و دەكەوێتە پێش زانياريمان دەربارەى مێژوو، وە تا ئێستا هيچ شتێكى زانستى دەربارەى ئەوکاتە نەزانراوە، هەروەها  بۆچونى یەکەميش پەسەند ناكەن لەبەر ئەوەى مێژووەكەى زۆر لەوە نزيكترە كە رِاستى پالێپشتى بكات هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد.

 بەپێويستىدەزانم لێرەدا باوەرِو بۆچونى بڕێ لە زانايانى ئەم چەرخە بخەمە پێش چاو:

خوالێخۆشبوو پرۆفيسۆر پورداود كە يەكێكە لە هەرە بەناوبانگترين ئەو کەسانەى كە زوربەى ژیانى خۆى تەرخان كرد بوو بە لێكۆلێنەوە دەربارەى مێژووى ژیانى زەردەشت‌و ئاينى  خواپەرستى‌و زمانى ئاوێستا، ناوبراو لە كتێبەكانى خۆيدا، پاش ياداشتكردنى باوەرى زۆربەى نوسەرەكان گەيشتۆتە ئەو راستييەى كەوا مێژووى پەیدابوونى زەردەشت چەرخى هەشتەمى پ.ز‌و ژورتر بووە، و زێتر بە 1080 ساڵ پ.ز دادەنێت، شاپور شهبازى، كە يەكێكە لە توێژەرە بەناوبانگەكانى سەردەم، سەبارەت بە داستانە مێژووييەكان‌و مێژووى خەوارەزم‌وسياوەش ساڵی 1080 پ.ز بە ساڵی لەدایکبوونى زەردەشت دەژمێرێ‌و دەبێژێ:

(بە گوتەی – بيرونى – خوارەزمييەكان كاتى هاتنى سياوەش كورِى كەيكاووس بۆ خوارەزم‌و فەرمانرِەوايەتى ئاسياى ناوەنديان كردۆتە مێژوو‌و رۆژى نەتەوەيى خۆيان، ئەم رِووداوە لە 888 ساڵ پێش ئەسكەندەرى مەكدوێنى. واتە 1200 ساڵ پ.ز بووە، بەگوێرەی ئەوەى كە لە شانامەدا هاتووە، فردەوسى چوار نەوە لەنێوان سياوەش‌و زەردشت دەستنيشان دەكات، كەوايە، بەگوێرەی ئەم بۆچوونە ئاينى زەردەشتى دەبێ نزيكەى 1080 پ.ز بڵاو بووبێتەوە.

لەبەر ئەوەى بيرونى خۆى خەڵکى خەوارەزم بووەو خەوارەزمييەكان بە (كەلتورپەرستى) بەناوبانگبون دەشێ ئەم مێژووە رِاستتر بێت لە مێژووەكانى ساسانييەكان)

ويلهام گيگرى ئەلێمانى، بارتلومە، ريخلت Reikhlt‌و ئاندريا F.C. Andrea ڕۆژهەڵاتناسى ئەلێمانى تێل C.P. Tieleى هۆلێندى كليمن C.Clemenتوێژەرى فەرەنسەيى، لە نوسينەكانى خۆياندا، كات‌و سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت، بە چەرخى نۆهەمى پ.ز دەزانن. دكتور دالا كاتى پەیدابوونى زەردەشت بە 1000 ساڵ پ.ز دادەنێت. ژبيح الله بهروز، پاش لێكۆلێنەوەيەكى يەكجار زۆر‌و بەهۆی ژمارەگەرييەكى ئەستێرە ناسينەوە گەيشتۆتە ئەو باوەرِەى كە بە تەواوەتى كاتى لەدایکبوونى زەردەشت بە نەورۆزى ساڵی 1768 پ.ز دادەنێت.

پرۆفيسۆر ميلز، زاناى ئينگليزى‌و مامۆستاى زمانى ئاوێستايى‌و وەرگێرى گاتاكان، كاتى پەیدابوونى زەردەشت بە زێتر لە 1500 ساڵ پ.ز دادەنێت، ئەم زانايە (ميلز) دەبێژێ:

 تا چەند ساڵك لەمەوبەر، وامدەزانى كەنابێ كاتى پەیدابوونى زەردەشت زێتر لە 1500 ساڵ پ.ز بێت، بەڵام پاش لێكۆلێنەوە‌و خوێندنەوەى سەرچاوەكان، بۆم رونبۆوە كە هەر چەند كاتى پەیدابوونى زەردەشت لە 1500 ساڵ پ.ز، پێشترو مەنتيقى (لوێژيكى) ترە، چونكە هەر كاتێك زمانى گاتاكان بە پێش سەردەمى خۆرپەرستن بزانين، دەتوانين ئەم كتێبە ئاسمانيە بە كۆنترين كوێنوسى خەتى بزانين كەتا ئێستا گەيشتۆتە دەستمان، بەڵام بەگوێرەی هەموو ئەو رِاستيانە  بەتایبەتی مێژووى دێرينى ئێران‌و ئەو هەموو گۆرانكاريانەى كە بەسەر زمانە ئاريايەكان هاتووە‌و هەروەها نەبوونى ناوى (مهر) و (هوم) لەنێو گاتاكاندا (مەبەستمان لەو دوو ئيزەدەيە كە لە ئاوێستاى نوێدا‌و لە رێگ‌ويد بە دورودرێژى باسيان لێكراوە)

 ئەمانە هەموو ‌وا پيشان دەدەن كە ماوەيەكى يەكجار زۆر‌و ساڵانى فرەى خاياندووە تاوەكو ئاينێك كە هيچ جۆرە ئەفسانە‌و دەمارگيرێتى تێدا نەبووە ئا بەم جوێرە تووشى نوشوست بێت،بێگومان ئەو ئيزەدە هاوبەشانەى كە لە (يەشت)ە كان‌و رێگ‌ويد باسيان لێكراوە، فرە كۆنن، كەوايە ئەگەر كات‌و سەردەمى گاتاكان بە پێش پەرستنى ئەم ئيزەدانە بزانين (چونكە لە گاتاكاندا بە هيچ جورێك باسى ئەمانە نەكراوە). ناتوانين مێژوويەكى دياريكراو بۆ دێرێنێتى گاتاكان دابنێن.

فيروز ئازەر گوشەسب موبدى زەردشتيەكان، لەوباوەرِەدايە كەوا كاتى پەيدابونى زەردەشتى نەمر‌و پاك، دەگەرێتەوە تا 3000 ساڵ پ.ز‌و بەرەو ژورتريش.

پرۆفيسۆر رامپيسى ئەلێمانى لەروى بەراورد كردنىوشەى ئاهورامەزدا كە لە گاتاكاندا، هەروەها لە كتێب‌و نوسينەكانى سەردەمى هەخامنشى يەكاندا باسكراوە، دركى بە دێرينى سەردەمى زەردەشت كردووە، ئەم زانايە دەبێژێ:

(لەسەرانسەرى گاتاكاندا‌ وێڕای ئەوەى كە زێتر لە 200 جار ناوى ئاهورامەزداى تيا هێنراوە، وەلێ زوربەى زۆرى بەشێوەى مەزدائاهورا، وەياخود بە شێوەى جياجيا وەك مەزدا، ئاهورا نێوبراوە، كەچى لەسەر بەردە  نوسراوەكانى هەخامەنشى يەكانى هەميشە ناوى خوا بە ئورمزد (هورمزد) ئاهورامەزدا براوە، ئەم باسە ‌وادەگەيەنێت كەوا ماوەيەكى يەكجار زۆرى خاياندووە‌و دەتوانين بێژێن هەزارەها ساڵی پێچووە بۆئەوەى ناوێكى‌وا كە رۆژانە چەندين جار، لەسەر زمانى خەڵک بووە، ئا بەم شێوەيە بگۆرێت يانى لە شێوەى مەزدائاهوراوە بگۆرێت بۆ ئاهورامەزدا‌و ئورمزد، گۆرينى زمان بەم شێوەيە زۆر مەحاڵە لە ماوەيەكى كورت‌و كەمدا رِوبدات، مەگەر ئەوەى چەند سەدەيەكى بەسەردا تێپەرێت)، بەگوێرەی ئەو قسانەى رامپيس دەبێ كاتى پەیدابوونى زەردەشت دەوروبەرى 3500 ساڵ پ.ز بێت.

قازى صاعد الاندلوسى (420-462 ە.ق) لە كتێبى (التعريف بگبقات الامم) ل. 161 -162، دەربارەى خونكارانى ئێران‌و ئاينى دێرينى ئەو ناوچەيە‌و گوشتاسەب شا‌و باوەر‌و كاتى پەیدابوونى زەردەشت باس دەكات‌و دەبێژێ:

كە زەردەشت 1300 ساڵ پێش كوشتنى يەزدەگوردى سێهەم (دواشاى ساسانيەكان) پەيدابووە.

ئەدورا ماير دەبێژێ:

سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت دەگەرێتەوە بۆ 1000 ساڵ پ.ز ناوبراو ئاماژە بۆ ئەو نوسينانە دەكا كە لە خوێنكارەكانى ئاسورى لە چەرخى هەشتەمى پ.ز بەجێماوە‌و تيايدا ناوى مەزدكۆ Mazdako كە يەكێك بووە لە شازادەكانى ماد، براوە ناوبراو دەبێژێ كە ئەم ناوە، لە مەزداپەرستى يەوە وەرگيراوە كە لەنێو مادەكاندا لايەنگيرانێكى فرەى هەبووە، ماير، دەبێژێ كە مەزداپەرستى پێش چەرخى هەشتەمى پ.ز لەنێو مادەكاندا بووە‌و پاشان بەرەو (پارس) رۆشتووە.

گولدنەر، سەرەتا مێژووى لەدایکبوونى زەردەشتى وەك بۆچونى یەکەم زانيوە، پاشان باوەرِى بەوە هێناوە كە زەردەشت لە 1000 ساڵ پ.ز لەنێو مادەكاندا هاتۆتە جيهان‌و ئاينى مەزداپەرەستى بڵاوكردۆتەوە.

بارتلومە لەدایکبوونى زەردەشت بە 900 ساڵ پ.ز دادەنێت، ويسن دونك wesen donck، لەدایکبوونى زەردەشت بە 900 تا 1000 ساڵ پ.ز دادەنێت.

مولتون، لەدایکبوونى زەردەشت بە 900 تا 1800 ساڵ پ.ز دادەنێ، پرۆفيسۆر هومل Hummelى ئەلێمانى سودى لە خشتە نوسراوەكانى ئاسوريەكان وەرگرتووە كەلە 1000 ساڵ پ.ز نوسراوە‌و تيايدا ناوى ئاسورا – مازا Assors – Mazza بە ماناى ئاهورامەزدا لێكداوەتەوە‌و دەبێژى كە سەردەمى پەیدابوونى زەردەشت دەگەرِێتەوە بۆ پێش هەزارەى یەکەمى پ.ز.

پرۆفيسۆر هيپل Hippel پسپۆرى زمانەوانى ئەلێمانى بەهۆی زانستى زمانەوانى نوێ وە لەوباوەرەدايە كە زەردەشت بە لايەنى كەمەوە 1000 ساڵ پ.ز لەدايكبووە.

پرۆفيريۆس Prophyrius نوسەرێكى يۆنانى بووە‌و لە سەدەى سێهەمدا ژياوە ئەم نوسەرە پیتاگۆرسى زاناى بەناوبانگى يۆنانى (497 – 582 پ.ز) بە قوتابى زەردەشت دەزانێت‌و لەوباوەرەدا بووە كە فيپاغوێرس زۆر نهێنى لە موغەكانەوە فێربووە. ئەم نوسەرە لە زمان فيپاغۆرسەوە دەبێژێ:

كە موغەكان دەربارەى خوايەك بەناوی (ئەرومازسى) دواون كە لەشى لە روناكيەكى (بێ خەوش – خالص) پێكهاتووە، رِۆحى ئەم خوايە تەنيا باوەرى بە راستى هەيە‌و دژى درۆ‌و خراپەيە.

سن سيلوس‌و پانودوروس، دوو نوسەرى رۆمى بون‌و مێژوى زەردەشت بە 1200 ساڵ پ.ز دەزانن.

هەخامەنش، دامەزرێنەرى بنەماڵەى هەخامەنشى، سەرەتا لەژێر چاودێرى مادەكان‌و ئيلامى يەكاندا، دەوڵەتێكى دامەزراند، لە پاشاندا كورەكەى چيش پيش (640-675 پ.ز) خۆى لە دەست ئيلاميەكان رزگار كرد‌و ناوچەى (پارسا‌و ئەنشان)ى خستە سەر‌ووڵاتەكەى، پاش ئەمە‌ووڵاتەكەى لەنێوان دوو كورەكانى دابەشكرد، ئاريارامش Ariaramaes (640-590) و كورشى یەکەم (600-640) شايانى باسە، سينى يەكى زێرين لە ئاريارامش بە جێماوە كە دەگەرِێتەوە بۆ چەرخى حەوتەمى پ.ز لەم سينى يەدا نوسراوە:

((ئەمە خواى مەزن هورمزدە كە ئەم‌ووڵاتە‌و ئەم خونكارييەتيەى بە من بەخشيوە..))

ئەم نوسينە‌وادەگەيەنێت كە لە چەرخى حەوتەمى پ.ز دا ئاينى زەردەشتى لەوناوچەيەدا رەخنەى كرد بو، كەوايە دەتوانين بێژين كە پەیدابوونى زەردەشت فرە پێش هەخامەنشى يەكان بووە.

دكتور جيهانگير ئۆشيدەرى (موبدى موبدان) بە بۆنەى ساڵيادى شەهادەتى زەردەشت لە (هۆڵی بەهمەن) ى ئەنجومەنى زەردەشتييەكانى تاران، لە ئاخافتنێكدا كە لە رۆژنامەى (صبح امروز) ژمارە 299 رۆژى دووشەممە 27 ديسەمبەرى 1999 (6ى دەى مانگى 1378) دەبێژێ:

(.... زەردەشت لە تەمەنى سى ساڵيدا، پاش ئەوەى دە ساڵ لەخەلێوەتدا بووە، و بيرى لە چوێنيەتى بارى ژیان‌و هەلێسوراندنى كردۆتەوە، كتێبى ئاوێستاى پێ ئيلهام كراوە‌و بە پەيامبەريتى هەلێبژێردراوە، هەنۆكە 3737 ساڵ بەسەر ئەو رووداوە تێپەر دەبێ، ناوبرا‌و درێژە بە قسەكانى دەدا‌و دەبێژێ، زەردەشت لە تەمەنى 77 ساڵيدا‌واتە 1691 ساڵ پێش لەدایکبوونى مەسيح لەتەک 72 كەس لە پەیڕەوەكانيدا شەهيد دەبن...)

ئەوە بوو كورتەيەك دەربارەى باوەرى هەندێ لە زانايان سەبارەت بە كات‌و سەردەمى پەیدابوونى ئەم پەيامبەرە نەمرە، لێرەدا دەمانەوێ بێژين، هەر چەندە هەموومان دەخوازين‌و پێمان خۆشە، رۆژى لەدایکبوون‌و شوێن‌و كات‌و هەموو شتێك دەربارەى ژیانى پەيامبەرەكان بە گشتى بزانين.

 بەتایبەتی گەورەترين شانازى نەتەوەكەمان، زەردەشت، كە بۆ یەکەمين جار لە مێژووى ئادەميزاد بانگى پەرستنى خواى تاكو تەنياى داوە، بەڵام دەبێ باوەرمان بەو راستى يە هەبێت كە نەزانينى ئەم زانياريانە هيچ لە گرنگى‌و پلە‌و پايەى ئەم ئاينە كەم ناكاتەوە، وە هيچ گەردێك ناخاتە سەر گەورەيى‌و پێرۆزى‌و پێويستى ئەم پەيامە، هەروەك چلۆن دەزانين‌و بۆمان ئاشكرايە كە (خۆر)، هەموو رۆژێك لە ڕۆژهەڵاتەوە هەلێدێت، و بە تيشكى بە تين‌و زێرينى خۆى زەوى رووناك دەكاتەوە‌و گەرمايى پێدەبەخشێ‌و مايە‌و هۆى ژیانێتى، روناهى‌و گەرمايى بە شێوەيەكى وەها يەكسان بڵاودەكاتەوە كە لە گشت لايەكەوە سوودى لێوەربگيرێت..

ئەم زانياريانە‌و سەدانى ديكەش دەربارەى ئەم خۆرە بزانين، بەڵام تەنێ يەك شتى لێ نەزانين ئەويش ئەوە بێت، كە كەى‌و چلۆن پەيدا بووە، وە كەى لەنێو دەچێت يا نەزانين ئەم هەموو تيشك‌و گەرماييە لەکوێوە دەهێنێت‌و بە چ شێوە‌و رژێمێك (سيستەميك) ئاوەها بە يەكسانى دابەشيان دەكات... ئايا ئەم نەزانينەمان دەربارەى خۆر هيچ شتێك لە روناكى‌و گەرماييەكەى كەم دەكاتەوە؟ ياخود لە نياز‌و پێويستيمان بۆى كەمدەكاتەوە؟ بێگومان نا لەبەر ئەوە فرە گرنگ نيە بزانين يا نەزانين فڵان پەيامبەر كەى‌و لەکوێ لەدايكبووە، بەڵکو ئەوەى گرنگە زانينى بنچينەى ئەو ئاينەيە كە بزانين لەسەر چ راستى يەك بناغەى دارێژراوە، و ئايا پەيامى ئەو ئاينە رێگەى خۆشى‌و بەختەوەرى‌و پێشكەوتنى ئادەميزادى تێدا ديارى كراوە؟

 دەتوانين هۆى نەزانينى سەردەمى لەدایکبوونى زەردەشت بە كورتى لە چەند خالێێكدا باس بكەين:

یەکەم هۆ: دەگەرێتەوە بۆ دێرينێتى سەردەمى لەدایکبوونى زەردەشت، هەر وەكو گوتمان، مێژوو نوسەكانى يۆنانى‌و رۆمى، ئەو مێژووە دەگەرِێننەوە بۆ 8000 ساڵ لەمەوبەر، هەروەها ڕۆژهەڵاتناسەكان‌و ئاوێستا ناسانى ئەم چەرخانەى دوايش، كاتى پەيدا بوونى زەردەشت بە لە پێش دروستبونى ئيمپراتۆريەتى ماد دادەنێن، كە ئەويش دەكاتە نزيكەى 3000 سال لەمەوبەر، ئەم دێرێنێتى يەى مێژوو‌و نەبوونى هيچ بەڵگەيەكى زانستى دەربارەى ئەو سەردەمە، وايكردووە كەبە تەواوى نەزانرێت كەى زەردەشت لەدايكبووە، تەنانەت سەبارەت بە شوێنى لەدايكبونيشى بير‌و رِاى جياوزا هەبێت.

دووهەمين هۆ: بە ئەم گرفتە دەتوانين بێژين دەگەرێتەوە بۆ ئەو هەموو كارەساتە دڵتەزێنانە كە بەسەر ئەم ناوچەيەدا هاتووە، گرنگترينيان هێرشەكانى ئەسكەندەرى مەقدونى‌و عەرەبە موسوڵمانەكان بووە كە بوونەتە هۆى سووتان‌و لە ناوچوونى هەموو ئەو كتێب‌و زانياريانەى دەربارەى زەردەشت‌و ئاينەكەى نوسرابوون، يەكێ لەو كتێبانەى لەو هێرشانەدا سوتاوە نێوى (سپندنسك) بووە، كە بەشێك بووە لە بيستويەك بەشى كتێبى ئاوێستا‌و تيايدا باسى ژیانى زەردەشت‌و كات‌و شوێنى لەدایکبوونى كرابوو.

سێهەمين هۆ: دەگەرێتەوە بۆ نەبوونى چاپوچاپەمەنى... هەروەكو دەزانين لەو سەردەمانەدا گەر بيانويستايە شتێك بنوسنەوە، يا لەسەر پێستى ئاژەڵ يا لەسەر گەڵاى درەخت‌و ئێسكى ئاژەڵ‌و لە پاشان لەسەر خشت دەياننوسى، كە بێگومان ئەوە خۆى لە خۆيدا ئەركێكى فرە گەورە بوو، ئەگەر بويسترايە دەقێكى ديكە لە باسێك بنوسرێتەوە،ئەوا ئەو كەسەى دەينوسييەوە، بە ئارەزو‌و بۆچونى خۆى، شتى دەخستە سەر يا ڵی لادەبرد.

گرنگى، پيرۆزى‌و سوودبەخشينى ئەم ئاينە بۆ کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى بە ئەندازەيەكە كە زوربەى ئەو زانايانەى خەريكى توێژينەوە سەبارەت بەم ئاينە بوون‌و بە شێوەيەك ئەوينى ئەوپەيامبەرە پيرۆزە لە دڵیان چەسپيوە كە خۆيان باوەريان بە هەر ئاينێكى ديكە بو بێت، باسى مەزنێتى‌و پيرۆزى ئاينى زەردەشتيان كردووە بۆ‌وێنە:

ويتنى Whitney زاناى ئەمريكى لە كتێبىLife and teaching of Zoroaster دەبێژێت :

((بەڵام بەش بە حاڵی عيسا چلۆن دەتوانێ بەرانبەر ئاينێك كە زەردەشت فرە لە پێش ئەودا چەندين جار باسى بير، وتە‌و كردارى چاکى كردووە، ئاينێكى خاستر روبەروو بكاتەوە؟ ئايا ئەم سێوشەيە بنچينەى هەموو كارێكى باش بۆ گشت ئاينەكان نيە؟ ئايا هيچ پەيامبەرێك دەتوانێ بۆ هەموو بوارەكانى ژیان شتێكى زێترى بخاتە سەر؟لەوانەيە كەسگەلێك بێژن، ئەرێ، ئەويش ئەوينى عيسايە كە دەتوانين بيخەينە سەر ئەم ڕەچەڵەکانە ! وەلێ كەسێك كە بيرى چاک‌و پاك بێت، نەك تەنيا عيسا، بەڵکو هەموو جيهان‌و ئافەريدەى جيهانيشى خۆشدەوێت، كەسێك كە بيرى چاک‌و پاكى هەبێت، بێگومان دڵپاكيشە هەميشە بيرى چاک بنچينەى رِاستى‌وتەی خاس‌و كردارى چاکە.))

رابندرانات تاگور، هەستيار‌و فەيلەسوفى بە نێو بانگى هيند دەبێژێ:

((زەردەشت مەزنترين پەيامبەرە كە لە مێژووى دێرينى ئادەميزادا پەيدابووە، و بەهۆی فەلسەفە‌و بنەرەتەكانى ئاينەكەى ئادەميزادى لە بارودۆخێكى فرە نالەبار‌و دژوار رِزگار كردووە.))

ساموئل لنگ زاناى گەورەى ئينگليسى لە كتێبى Amodern Zorostrian لە بەشى سيانزەهەمدا دەربارەى ئاينى زەردەشت دەبێژێ:

((ئەز لەم باسەدا گەرەكمە بيسەلمێنم كە راستى ئاينى زەردەشت لە پاش چەند سەدەيەكى يەكجار زۆر، گەر بمانەوێت لەتەک زانستى ئيمرِۆدا بەراوردى بكەين، دەبينين چونيەكن، وە زۆر نوێ دەنوێنێ، گشت ئەو جياوازى‌و ناكۆكيانەى لەنێوان ئاينەكان‌و زانستدا هەن، تێكرا لادەبێت.))

هەروەها دەبێژێت:

((لەتەک ئەوەى لە مێژەوە زەردەشت پەيامى خۆى راگەياندووە بەڵام هەنۆكەش دەتوانێت پێويستيەكانى مادى‌و مەعنەوى ئيمرۆى کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى وەديهێنێت.))

پرۆفيسۆر جيمزدارمستتەر دەربارەى ئاينى زەردەشت دەبێژێ:

((ئاينى زەردەشت بە مانايەكى فراوان بريتيە لە ئاينى ژیان، ئەم ئاينە دوو شتى بۆ مرۆڤ بە خەڵات هێناوە:

یەکەميان ئاكار‌و دووهەميان هيوايە، هەر كەسێك بەم دوو چەكە چەكدار بێت، دەتوانێت بە ئارامى برِوانێتە ژیان‌و چارەنووس، و بەسەر گشت كێشە‌و گرفتەكانى ژیاندا سەر بكەوێت.))

پرۆفيسۆر جان راچر دەبێژێ:

((زەردەشت بايەخێكى زۆرى بە ئازادى دەربرِينى‌ويستو باوەرِ دەدا لە روانگەى ئەوەوە، مرۆڤ ئازادە رێگەى راستى (ئاشا) هەلێبژێرێت ياخود رێگەى درۆ بگرێتە بەر. مرۆڤ لێپرسراوى بەختەوەرى خۆيەتى.))

چترجى دەبێژێ:

((ئاين‌وشەريعەتى زەردەشت، نيشاندەرى دوندى فەرهەنگى ئاكارى ئارياييە، لە يەك ئاندا بەهرەبردن لە ژیان‌و دنيا پەرست نەبوونە، لە مەيدانى جەنگدا دلاوەر بوون‌و لە هەمان كاتدا دژى شەرِوشۆر‌و هەراوهوريا بونە.))

پرۆفيسۆر ميلز دەبێژێ:

((دەربارەى تايبەتكارييەكانى ئەم مامۆستاى مرۆڤايەتيە، دەتوانين بێژين كە ئامۆژگاريە بەنرخەكانى كە لە گاتاكاندا باسيكردووە، لە هيچ كات‌و چەرخێكدا‌و لە هيچ شوێنێكى جيهاندا، ئەوەى تا ئێستا بيستراوە، بێژراوە، وە بينراوە، كەسێك نەبووە كە بەم شێوەيە ژير‌و دانا بێت، هەر چەندە ئيمرۆكە بڕێ لەو بير‌و‌وتە بەنرخانە وەك فەلسەفەيەكى ئاينى‌و ئاكارى جێى خۆى لە کۆمەڵگا كردۆتەوە، بەڵام لەو کاتێنەدا‌و لەو رۆژانەدا هيچ كەس لەم جۆرە قسانەى نەكردبوو، و ئەو بيرە فرە نوێ بوو بۆ ئەو رۆژگارانە.))

زێدى لەدایکبوون‌و كورتەيەك لە ژیانى زەردەشت

لەبەر رۆشنايى نوسراو‌و داستانى زەردەشتيەكان، پەيامبەر لە يەكێ لە رۆژانى وەرزى بەهار لەدايكبووە، ئەو رۆژەش، رۆژى شەشى خاكە لێوە (نەورۆز) بووە كە دەكاتە 26ى مارت، لەو رۆژانەدا (لوهراسەب) ى كورەزاى كەى قوباد، خونكارى ئەو ناوچەيە بووە.

كتێبى (دينكرد)⁹ ‌و كتێبە ئايينيەكانى ديكەى زەردەشتيەكان دەبێژن:

لەكاتێكدا زەردەشت لەدايك بووە، بە پێچەوانەى هەموو منداڵێك كە بەدەم گريانەوە دێنە دنيا، ئەم منداڵە بە پێكەنينەوە¹⁰ چاوهەلێدێنێ، بەگوێرەی نووسينەكانى زەردەشتيەكان، وادەردەكەوێت، زەردەشت لەشوێنێك بەناوی (رەگا) رەغا Ragha يا رغە لەدايكبوێت، ئەموشەى (رەغە)يە ئيمرۆ پێى دەبێژن (رەى)، فرە لە ميژوونوسان‌و ئەوانەى زمانى پەهلەوييان بە زمانى فارسى وەرگێراوە لەوباوەرەدان كەوا شارى رەغە، هەمان شارى رەى ئازەربايجانە هەندێكى ديكەيان دەبێژن كە شارى رەى نزيك تارانى ئێستايە... بە كورتى، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە لەو سەردەمەدا، دوو شار هەبوون بە نێوى (رەى) يەكێكيان لە ناوچەى ئازەربايجان بووە (نزيك شارى‌ ورمێ) و ئەوەى ديكەيان ئەم (رەى)ە يە كە كەلاوە كۆنەكانى نزيكى شارى تارانە، لەسەر بەردە نوسراوەكانى بێستون كە لە داريوشى گەورەى هەخامەنشى بە جێماوە، تيايدا باسى شارى (رەگا) دەكات‌و تيايدا دەبێژێ كە ئەم شارە يەكێكە لە شارەكانى ماد.

عبيد الله بن خردابە كەوا لە دەوروبەرى ساڵانى 200 هيجريدا ژياوە لە كتێبى (الممالك‌ والمسالك)، ل – 119، كە باسى شارەكانى ئازەربايجان دەكات، شارى‌ ورمێ بەشوێنى لەدایکبوونى زەردەشت دادەنێت، هەروەها زۆرى ديكەش لە نوسەرانى ئيسلام وەك مەسعودى كە لە ساڵی 345 هيجرى كۆچى دوايى كردووە، هەمزەى ئيسفەهانى (270-350 يا 360 هيجرى) ياقوتى حەمەوى (575-626 هيجرى) بلادەرى (ساڵی 279 هيجرى كۆچى دوايى كردووە) ابن فقيە، قەزوينى، ابو الندا‌و.. گشتيان لە باسى زەردەشتدا دەبێژن كە خەڵکى ناوچەى ئازەربايجانە‌و لە دەوروبەرى گۆلى‌ورمى لەدايكبووە. بەڵام (ئەمين ئەحمەد رازى) لە كتێبەكەيدا بە نێوى _حەوت هەرێم) دەبێژێ:

((... شيز¹¹ شارێكە لەنێوان مەراغە‌ وزنجان، ئاتەشكەدەى ئازەر گوشەسب لەوێدا بووە. ئەم ئاتەشكەدەيە لاى ئێرانيەكان فرە پيرۆز بووە،  بەتایبەتی خونكارەكان رِێزێكى تايبەتيان هەبووە بۆى. زەردەشت لەو شارە لەدايكبووە‌و لەوێوە بەرەو كێوى سەبەلان رۆيشتووە‌و لەوێرادا كتێبى ئاوێستاى نوسيوە‌و بردويەتى بۆ لاى گوشتاسەب شا)) هەندى لە نووسەر‌و مێژوونوسانی وەك شەهرستانى، بۆئەوەى لەنێوان ئەم دوو بۆچونە، باوەرى خۆيان دەربرين، دەبێژن كە باوكى زەردەشت خەڵکى ئازەربايجان بووە‌و دايكى خەڵکى (رەى) بووە، ئەوەى ئيمرۆ زوربەى زانايان‌و ئاوێستا ناسان باوەريان پێيەتى‌و دەيسەلمێنن، ئەوەيە كە زەردەشت لە كوردستان لە ناوچەى‌ورمێ لەدايكبووە، بەڵام دەربارەى ناوى ئەو شارەى تيايدا لەدايكبووە رِاو بۆچونى جياواز‌و جۆراجۆر هەيە، هەروەكو گوتمان برێكيان شارى شيز يا گنجك بە شوێنى لەدایکبوونى دادەنێن‌و هەندێكى ديكەيان شارى‌ ورمێ‌و چەند كەسێكى دى شارى مراغە‌و دەبێژن مەراغە لە دوووشە پێكهاتووە (مە +راغە) كە بنچينەكەى مەرغە بووە‌و ماناكەى رەغەى گەورەيە ياخود رەى گەورە.

لە بەشى يەشتەكاندا كە كۆنترين بەشى ئاوێستاى تازەيە دەبێژێ كە زەردەشت لەسەرزەمينى ئێران ‌ويج Ariya vaeja‌و لە كەنارى رووبارى دائى‌تى¹²ستايشى خواى دەكرد.

خوالێخۆشبوو گيومركريانى لە (ل -12)ى گيونامەدا دەبێژى ێ:

زەردەشت كورى پوروشەسبە، ناوى دايكيشى دغدوە 562 ساڵ پێش لەدایکبوونى مەسيح لە شارى سەردەشت دا هاتۆتە جيهان..

موبد فەيروزى ئازەرگوشەسب لە كتێبى (بخشى از فرهنگ اوستا.ل.44) دەبێرەى رِاڤەى وشەى چچست Chechast دەبێژێ:

(چچست ناوى ئاوێستايى گۆلى‌ورمێ يە كە لە رۆخى ئەم گۆلەدا زەردەشتى پاك پەيامبەرى ئاريايەكان لەدايك بووە، ئەم وشەيە لە شانامەى فردەوسيدا بەخنەخست ناوبراوە)

تا ئێستا دەربارەى ژیانى منداڵی زەردەشت زانياريەكى پوخت‌و تەواومان نييە، تەنێ، ئەو نوسراوەمان لەبەر دەستدايە كە دەربارەى چونيەتى لەدایکبوون‌و باسى ژیانى سەردەمى منداڵی زەردەشت‌و موعجيزەكانى (پەرجۆكانى) دەكات ئەويش كتێبى (زراتشت نامە)يە كە زەرتشت بەهرام بژدو¹³ لە ساڵی 1278 ز دا بە 1575 چامە نوسيوێتى، لەو كتێبەدا نووسەر دەبێژى كتێبێكى لابووە بە زمانى پەهلەوى نوسراوەتەوە‌و تيايدا باسى سەر گوزشتەى جيهان‌و چۆنيەتى دروسبوونى هەواڵی پێشينيان، باسى گەورە پياوان‌و هەروەها باسى ئاوێستا‌و زەندى تيا بووە، لەتەک باسى ژیانى زەردەشت، هەروەها دەبێژێ بۆئەوەى خەڵک زێتر لەم باسانە ئاگاداربن، ئەم نوسينەى بە چامە گۆريوەتە سەر زمانى فارسى...

نووسەر دەبێژێ :

لەسەردەمێكدا كە جيهان پرِبوو لە خراپە‌و پياوخرايان، کۆمەڵگا نوقمى دەريايى نەزانين‌و دواكەوتويى بوو، هيچ كەس نەبوو رێبەرێتى خەڵک بكات‌و بەرەو رۆخى دەريايى ئاسودەيى‌و چاکى‌و ئاسايش بەرێت، خەڵک سەر لێشێواو‌و گومرێ بوون‌و دوركەوتبوون لە رِاستى‌و دروستى بەمە، دڵی ئەهريمەنى سەرۆكى دێوان خۆشوەش بو خواى گەورە فەرمانى دەركرد. دغدو دووگيان بێت لە پوروشەسب گورِى پيترسب، كە لە نەژادى پاكى فەرەيدون كورِى ئابتينە.

دغدو دوگيانی‌ پێنج مانگە بووە بە كورِەكەى، شەوێك خەوێكى فرە ترسناك دەبێنێـت، لە خەويدا پەڵە هەورێكى چڵکن وەك دوو باڵی دالێک، هەموو ئاسمانى خانوەكەيانى بە چەشنێكى‌واگرتەوە رِوى خۆرى لێگرتوون‌و رۆژى رووناكيان لێ بووە بەشەوەزەنگ، لەنێو ئەو پەڵە هەورەدا، دەعباى جۆرا‌و جۆر وەك باران دەبێرى، هەموويان بەددان‌و چنگى تيژەوە، دەهاتنە سەربانى خانوەكەيان، يەكێ لە هەرە ترسناكترين‌و ناشرينترين‌و تيژدانترينيان بە پرتاو هاتو سكى دغدوى هەلێدرِى‌و منداڵەكەى رِفاند... دغدو دەبێژێ، لەم ئازارەدابوم‌و لە ترسانا هاوارم دەكرد، لە پرِ مناڵەكە هاتۆتە قسەو بە دايكى گوتووە، كەخەفەت نەخواو نەترسێت‌و ئارام بگرێت، چونكە ئەمانە بە هيچ كلۆجێك تواناى ئازار پێگەياندنيان نييە‌و توانايان بەسەريدا نييە، يەزدان پالێپشتو چاودێرێتى..

 دغدو دەبێژێت: لە پرِ چاوم بە فريشتەيەك كەوت لە شێوەى لاوێكى شۆخوشەنگ وەك مانگى چواردە، بە دەستێكيەوە لقە دارێكى رۆشەنى پێبوو، وەنامەيەكى ئاسمانى بە دەستەكەى ديكەيەوە بوو، ئەم فريشتەيە هەڵیكوتايە سەر دەعباكان، گشتيان بە پرتاو خانوەكەيان بە جێهێشت‌و رايانكرد، تەنيا سيانيان نەبێ، فريشتەكە هاتە خوارەوە بۆيان‌و بە پرشنگى رووناكى لقە دارەكە هەر سێ جانەوەرەكەى سوتاند، ئەمجا منداڵەكەى هەلێگرت‌و خستيەوە شوێنى خۆى‌و بە دايكى گوت. هەرگيز ترسى ئەم دوژمنانە نەچێتە دڵیەوە چونكو گيانى ئەم منداڵە پيرۆزە هەميشە رزگارى دەبێ لە خراپە‌و مژدەى پێدا كە دڵشاد‌و بەختيار بێت بەمنداڵەكەى كە لە پاشە رۆژدا دەبێتە پەيامبەرى يەزدان. دادو خۆشى‌و رِاستى لەنێو جيهاندا بڵاو دەكاتەوە‌و ئادەميزاد رِزگار دەكات.

دغدو دەبێژێ پاش ئەوەى فريشتەكە ئەم قسانەى كرد ئيدى لەبەر چاوم نەما‌و لە خەو راچڵەكيم...)

گەر بێتو بەووردى چاوێك بخشێنين بەسەر لاپەرەكانى مێژوودا دەبينين، گشت وەيا زوربەى زۆرى پەيامبەران‌و پياوچاکان‌و قارەمانانى داستانە ئەفسانەييەكان، چۆنيەتى لەدايكبونيان هاو جوت بووە لەتەک بڕێ رووداوى سروشتى‌و ياناسروشتى كە بە پەر جۆ (معجزە) دەژمێرێت‌و هەمووى دەبەستنەوە بەهێزێكى ئاسمانى . زەردەشتيش لەم دياردەيە وەدەرنيە.

لەبەر ئەمە، چ پێش لەدایکبوونى‌و چ لە كاتى ژیانيدا بڕێ پەرجۆ‌و ئەفسانەى خراوەتە پالێ.

لەنێو بەشێك لەلاپەرِەكانى ئاوێستادا، باسى بڕێ رووداو كراوە‌و بێژراوە كە لە كاتى لەدایکبوونى پەيامبەر سروشتيش، هاو جوت لەتەک مرۆڤدا، خۆشى‌و شادى خۆى دەربرِيوە. گشت درەخت‌و رووبارەكان. زەوى‌و ئاسمانەكان، هەمويان شاد‌و خۆشحالێ بوون.تەنێ ئەهريمەن‌و دار‌و دەستەكەيەتى كە لە ترسا دەچنە ناخى زەويەوە‌و خۆيان حەشاردەدەن. بەڵام ئەوەى سەرنج رِادەكێشێ ئەوەيە، لە گاتاكاندا كە نوسينى زەردەشت خۆيەتى، بە هيچ جۆرێك باسى پەرجۆى تێدا نەكراوە، نوسەرى كتێبى، زراتشت نامە)، باسى چەند پەرجۆيەك دەكات كە لەسەردەمى كۆرپەيى‌و مير منداڵی زەدەشت روويداوە، نوسەر لە كتێبەكەيدا دەبێژێ:

((... پاش لەدایکبوونى زەردەشت یەکەمين پەرجۆى ئەم پەيامبەرە ئەوە بوو، كە وەك گشت منداڵێكى ئاسايى بەدەم گريانەوە لەدايك نەبووە، بەڵکو كاتێك هاتۆتە دنيا دەم بە پێكەنينەوە بووە، پێكەنينەكەى بە شێوەيەك بوو كە گشت دانيشتوانى ماڵەكە كە لەوێرادا بوون، هەستيان پێكردووە.))

پەرجۆى دوهەم:

(لەسەردەمى لەدایکبوونى زەردەشتدا (دوران سرون) ناوێك گەورە‌و ميرى ناوچەكە بووە، ئەم پياوە، فرە بى‌ويژدان‌و ستەمكار بوو، هەر كە دەنگوباسى لەدایکبوونى زەردەشت دەبيستێ‌و بۆى رِوندەبێتەوە كە ئەم منداڵە دەبێتە پياوێكى بليمەت‌و مەزن، جادو‌و درۆ‌و دەلەسەى هەموويان پۆچ دەكاتەوە، برِيارە دەدات كە هەرچى زووتر بيكوژێ، بە پەلە خۆى دەگەيەنێتە ماڵی پورو شەسب، و دەچێتە سەر (لانكەى) زەردەشت‌و هەڵیدەگرێت، خەنجەرەكەى لەكێلان رِادەكێشێ بۆى، بەڵام هەر كەدەستى بەرزدەكاتەوە، بەفەرمانى ئاهورامەزداى توانا، دەستى سرِدەبێ‌و لە كار دەكەوێ، بەمجۆرە ناتوانێ مەرامى گڵاوى خۆى ئەنجام بدات‌و ئەم كۆرپە پيرۆزە بكوژێت، ناچار دەبێ زەردەشت دادەنێتەوە شوێنى خۆى)

پەرجۆى سێهەم:

پاش ئەوەى جادوكەران ئەم رووداوەيان بەچاوى خۆيان دى، هەراسان بوون‌و كەوتنە جموجۆلێ‌و بيرى خۆيان خستە گەرِ بۆ دۆزينەوەى پێلانێك بۆ لە ناوبردنى ئەو منداڵە، ئەمجارە بريار دەدەن زەردەشت برِفێنن، دەيرِفێنن‌و دەيبەنە چۆڵانييەك‌و لە‌وێرا دار‌و چيلكەيەكى زۆريان خرِكردەوە‌و ئاگريان تێبەردا، زەردەشتيان خستە نێو ئاگرەكە، ئەمجارەش بەفەرمانى ئاهورامەزدا زەردەشت رِزگاريى بوو لە سووتاندن، گرِى بەتينى ئەو ئاگرە بووە فێنكايى بۆ ئەو منداڵە پيرۆزە، ئەوجا جادوكەرەكان شێت‌و هەراسان بوون، گشتيان هەڵاتن‌و بە هەڵەداوان گەرِانەوە بۆ لاى دوران سرون، هەر لەم كاتەدا دايكى زەردەشت هەست بە رِفاندنى منداڵەكەى دەكات‌و خێرا بەرەو ئەو شوێنە دەرِوات، زەردەشت دەبينێت هەروەك مانگى چواردە گەشاوەتەوە دەيگرێتە ئامێزى‌و دەيباتەوە ماڵەوە.

پەرجۆى چوارەم:

پاش ئەوەى دوران سرون لە پيلانى سێهەميشدا شكستى خوارد‌و سەرنەكەوت، فەرمانى دا بە جادوكەرەكانى كەوا ئەم جارەش زەردەشت برِفێنن‌و بيبەنە سەر رێگەى گاگەلێك كە زۆر باريك‌و تەنگ بوو، بۆئەوەى لەژێر پێ‌و سمى گاكاندا بپليشێتەوە، كاتێك گارانەكە بەرِەو ئەو دێن، يەكێ لە گاكان كەوتە پێش هەموويانەوە‌و هەر كە گەيشتە ئاست زەردەشت، رِاوێستاو كارێكى‌وايكرد كە منداڵەكە لەنێوان هەر چوار پەلى خۆيدا جێگێر بێت‌و بوو بە پەرژێن بۆى، بەم شێوەيە، نەيهێشت گاكانى ديكە پێشێلى بكەن، بەمجۆرە دووبارە زەردەشت لە دەست پياو خراپان‌و جادوگەران رِزگارى بوو.

پەرجۆى پێنجەم:

ئەمجارەيان، برِيارياندا زەردەشت بخەنە سەر رێگەيەكى فرە باريكتر لە جارى پێشوو كە سەرەرِێى ئەسپگەلى ئەو ناوچەيە بوو، ئەم جارەش هەروەك جارى پێشوو رِزگارى دەبێت..

پەرجۆى شەشەم:

پاش ئەوەى هەموو ئەو پيلانانە بۆ كوشتنى زەردەشت شكستيان خوارد، دووبارە ئەم بێ ‌وێژدانانە كەوتنە رِاوێژ‌و بيركردنەوە لەنێو خۆياندا بۆ دۆزينەوەى پيلانێكى كاريگەرتر‌و باشتر بۆ كوشتنى، دوران سرون پێى گوتن، بگەرێن بە شوێن دەڵە گوركێك كە تازە بێچوى بو بێت، لەكاتێكدا كە دايكە كە لە كولانەكەى نييە، بێچووەكان بكوژن‌و زەردەشت بخەنە جێگەيان... هيچ گومانى تێدا نييە كە گورگەكە دەگەرێتەوە‌و ديمەنى كوشتنى بێچوەكانى دەبينێ، پەلامارى ئەم منداڵە دەداو‌و نجرِ‌و نجرِى دەكات...

كاتێك دەڵە گورگەكە گەرايەوە‌و ئەو ديمەنە دڵتەزێنە دى كە بێچووەكانى كوژراون‌و ئەو كۆرپەيە لە جێگەياندا بە جێماوە‌و دەگرى‌و پەلە قاژێ دەكا، دانە تيژەكانى جير كرد‌و بە دڵكى پرِ لەقين‌و تورەييەوە ‌ويستى پەلامارى بدات‌و پارچە پارچەى بكات، بەڵام ئاهورامەزداى دانا‌و ژير‌و ميهرەبان، بە جۆرێك دڵی ئەم جانەوەرە درِندەيەى نەرم كرد كە زۆر بە هێمن‌و ئارامييەوە هاتە سەر منداڵەكە‌و دەستى كرد بە لێستنەوەى‌و شير پێدانى.

و تاماوەيەك هەروەك  بێچوەكانى خۆى رِەفتارى لەتەکا كرد. هەر لەم كاتەدا دايكى زەردەشت دەم بە گريان‌و هاوارەوە، دەشتوكێوى خستبووە ژێرپێ‌و بە شوێن كۆرپەكەيدا دەگەرِا، لە پرِ لە دورەوە چاوى دەڵە گورگەكەى وەديكرد، و چووە پێشەوە ڵی‌وايدەزانى كە ئەم گورگە منداڵەكەى خواردووە‌و گەرەكى بوو بيكوژێت.. بەڵام هەركە چاوى بەو ديمەنە كەوت، سوپاس‌و ستايشى خواى كرد بەوەى كە ئەم جارەش جگەر سۆزەكەى رِزگار كردووە.

پەرجۆى حەوتەم:    

زەردەشت لە تەمەنى حەوت ساڵيدا، تووشى نەخۆشييەك دەبێت، ئەم هەواڵە زۆر بە زوويى دەگاتە گويێ جادوگەران، ئەوانيش بە پەلە دەكەونە خۆيان‌و بريار دەدەن كە ژەهر بكەنە نێو ئاو بەناوی دەرمانەوە، دەرخواردى زەردەشتى بدەن، وەلێ خواى ميهرەبان، نهێنى ئەم پيلانە بۆ زەردەشت ئاشكرا دەكات‌و ئەويش دەرمانەكە دەرێژێت‌و سەرزەنشتى جادوگەرەكان دەكات‌و پێيان دەبێژێ كە بە فەرمانى ئاهورامەزدا، هيچ جۆرە جادو‌و دەرمانى ئێوەى بێفەر كارناكاتە سەر من‌و خواى تاكو تەنيا‌و دانا، ئەز لەم نەخۆشييە رِزگار دەكات، هەروەكو لە مەوبەر باسمان كرد، بەهۆی دەسڵاتى فراوانى جادوگەران لەو رۆژانەدا گشت خەڵکى گيرۆدەى جادوگەرێتى بوبوون.

يەكێ لەوانە، باوكى زەردەشت بوو كە ئەويش هەروەك خەڵکى ديكە ئەفسونى جادوگەران بوبو.. رۆژى لە رۆژان، جادوگەرە گەورەكان بانگ دەكات بۆ ماڵی خۆيان بۆ نانخواردن، دواى نانخواردن‌و پشودان، داوايان لێدەكا بڕێ جادوگەرێتى‌و چاوبەستى بۆ بكەن،  بەتایبەتی بۆئەوەى زەردەشت بە چاوى خۆى بيبينێت، پاش تەواو بوونى ئەو نەمايشە باوكى زەردەشت فرە ئافەرينى گەورەى جادوگەرەكان دەكات‌و پێى دەلێت كە باشترين‌و زيرەكترين‌و بە تواناترين كەسە، لەم كاتەدا زەردەشت دەستدەكا بە ئاخاوتن لەتەک باوكێدا‌و پێى دەبێژێ كە ئەو رێگەيەى ئەو‌و جادوگەران گرتويانەتە بەر، راست نييە‌و دەيانگەيەنێتە دۆزەخ‌و داواى لێدەكا كە ئەو كردارانە بخاتە لاوە‌و‌وازيان لێبێنيت‌و رێگەى راست‌و هەق كە رێگەى خواى تاكو تەنيايە بگرنە بەر.

 جادوگەرەكان دەكەونە دەمەتەقێ لەتەک زەردەشتدا بەڵام زەردەشت بەرپەچى درۆودەلەسەى گشتيان دەداتەوە ئيدى، جادوگەرەكان بەسەرشۆرِى‌و سەرسورمێوى لە ژيرى‌و دانايى ئەو منداڵە‌و بە دڵشکاوى‌و عاجزى‌و بێ توانايى‌و شەرمەزارى خۆيان ماڵەكە بە جێدێلێن، زەردەشت كە گەيشتۆتە تەمەنى پانزە ساڵی، ئيش‌و كار‌و هەڵسوكەوتى پياوانەى لێوەشاوەتەوە‌و هەميشە يارمەتى بێدەرامەت‌و دەستكورت‌و بێدەسەڵاتانى داوە، لە چاکە بەولاوە هيچ كارێكى ديكەى نەكردووە، هەميشە بە فرياى ئەو کەسانە كەوتووە كە پێويستيان بە يارمەتى هەبووە‌و دەستى يارمەتى بۆ درێژ كردون.

داستانەكانوێ دەگێرنەوە كە زەردەشت لەنێوان تەمەنى حەوت ساڵی تا پانزە ساڵيدا لەژێر چاودێرى پێاوێكى زانا‌و ژير بە نێوى بەرزين كورس پەروەردە بووە‌و فێرى ئوسولى ئاينى‌و كشتوكێلێ‌و چارەسەركردنى نەخۆشى بووە، بەهۆی ژيرى‌و دانايى يەوە، هەر لەو تەمەنەدا چووەتە رێزى پياوە گەورەكانى ئەو سەردەمەو لە ناو کۆمەڵگادا پێگەيەكى تايبەتى بۆ خۆى كردۆتەوە.

هەر لەو کاتێنەدا بووە كە تۆرانييەكان، هێرشيان بردۆتە سەر ناوچەكەيان‌و زەردەشتيش وەك هەموو لاوێكى ئەو رۆژگارە چەكى هەلێگرتووە‌و چۆتە نێو گۆرِەپانى شەرِ بۆ بەرگرى لە ناوچەكەى دژى سوپاى هێرشكەر، ئەو جەنگو بگرەو بكوژە، ماوەيەكى زۆرى خاياندووە، لەو كاتەدا زۆر شتى نالەبار سەرنجى رِاكيشاوە وەك كوشتار‌و‌و ئازارى بريندارەكانى درۆزنى‌و پيلانگێران‌و سك هەلێدرينى يەكدى... و لەو ديمەنانە فرە رِەنجاوە‌و بريارى داوە كەوا دەست بكات بە يارمەتيدانى زامارەكان‌و مەلهەمكردن‌و تيمار كردنى بريندارەكان بۆئەوەى ئێش‌و ئازارەكانيان كەم كاتەوە... شەرِ كۆتايى دێت، بەڵام شوێن پەنجە‌و ئاسەوارە خراپەكانى هەروا دەمێننەوە ‌وێرانى‌و سووتانى زەويوزار‌و كشتوكێلێ‌و بڵاوبونەوەى هەمە جۆرە نەخۆشييەك باڵیان بەسەر ناوچەكەدا كێشاوە... برسێتى‌و ماڵوێرانى، خەڵکى بە تەنگ هێنابوو، زەردەشت بە هەموو توانايەكيەوە دەست دەكا بە هەوڵ‌و كۆشش بۆ يارمەتيدانى خەڵک، ژیانى خۆى تەرخان دەكا بۆ سارێژكردنى برينەكانى کۆمەڵگا، هێدى هێدى ئاسەوارى شەرِ كەمتر دەبێتەوە، زەردەشت دەگەرێتەوە ماڵی باوكى بەڵام هەميشە بيرى لەوە كردۆتەوە كە چلۆن بتوانێت رێگە‌و رِەوشێك بدۆزێتەوە بۆ رزگاركردنى خەڵک لەوبارودۆخە ئالۆز‌و نالەبارە باوكى، هەست بەم گۆرينكارى‌و تێفكرينەى كورِەكەى دەكا‌و ئامۆژگارى دەكات‌و هانيدەدا كە خەرێكى گشتوكێلێ بێت‌و بير لە پێكەوەنانى خێزان بۆ خۆى بكات‌و سەر‌و سامانێك بگرێت.

زەردەشت، گوێرايەڵی ئامۆژگارى باوكى دەبێت‌و هاوسەر بۆ خۆى هەڵدەبژێرێ‌و ژیانێكى ئارام پێكەوە دەنێ، بەڵام هەست‌و بيرى لاى كێشەيەكى فرە بەرزتر‌و پيرۆزترە، بەرەبەرە هەست بەوە دەكات كە خوا بۆ ئەنجامى كارێكى ديكە دروستى كردووە، نەك بۆ ژیانێكى‌وا ئاسايى. بير لەوە دەكاتەوە چلۆن رێگەيەك بدۆزێتەوە كە ئازارى خەڵکى پێكەم بكاتەوە، ئەم حەشاماتە لە بيرى‌وێران كردن‌و خراپە وەرگێرێ‌و بيانخاتە سەر رێگەى راستى‌و دروستى‌و چاک بيركردنەوە‌و ئاوەدانى.

زەردەشت لە تەمەنى سى ساڵيدا بەرەو كێوى ئوشى دەرنە Oshidarena دەرِوات (بڕێ لە زانايان‌و مێژوونوسان وەك ئيمام زەكريا بن محمود قەزوينى، نوسەرى كتێبى (آثار البلاد‌و اخبار العباد) ئەو كێوە بە كێوى سبلان دەزانن‌و هەندێكى ديكە كێوى ئۆشى دەرنە بە كێوى ئاويەر¹⁴ دەزانن كە دەكەوێتە خواروى شارى سنەى ڕۆژهەڵاتى كوردستان دەبێژن كە لەوێراوە بەرەو (بەلێخە)ى ناوچەى هەورامان رِوێيشتووە بوێ ئەوەى لەبارودوێخێكى ئارامو دوور لەقرِەو جەنجاڵی خەڵکيەوە،بكەوێتە بيركردنەوەو تێفكرين لە نهێنيەكانى سروشت دەيويست بنەماى چاکە‌و خراپە بزانێت دەربارەى سروشتى ئادەميزاد بزانێت بۆچى بڕێ جار باشن‌و هەندێ جار خراپ، ئاگادار بێت لە رِاز‌و نهێنى (بوون) (سرالوجود) و فەلسەفەكەى... رێگەى راستى ژیان بزانێت‌و تێبگات كە چلۆن مرۆڤ دەتوانێت ئەو رێگەيە بگرێتە بەر بۆئەوەى هەميشە دوربێت لە خراپە... بە كورتى گەرەكى بوو هەموو شتێك دەربارەى بارى كۆمەڵايەتى بزانێت. ماوەى ئەم بيركردنەوە‌و تێفكرينە، بەگوێرەی نوسينى پەرتووكە ئاينزاكان دە ساڵی خاياندووە (هەندێ دەبێژن حەوت ساڵی خاياندووە). بەلێێ، دە ساڵێك زەردەشت بە تەنيايى لەنێو ئەشكەوتەكاندا خەريكى بيركردنەوە بوو، بەڵام هێشتا ئەو شتەى عەوداڵی بوو پێى نەگەيشتبوو.

هێندەى نەمابوو وەرِسبێت‌و بەدبينى بەسەريدا زاڵبێت‌و بگەرێتەوە بۆ نێو ژیانى ئاسايى، ئێوارەيەكيان، لەكاتێكدا بەسەر دوندى كێوەكەوە دەيرِوانييە دواتيرۆژى خۆر لە كاتى ئاوابوندا، لەپرِ پرشنگى راستيەكى فرە مەزن‌و بەشكۆ، هەموو بير‌و هۆشى گرتەوە‌و گەيشتە ئەو راستييەى كە عەوداڵی بو. بۆيدەركەوت هەر وەكو چلۆن كات (زمان) پێكهاتووە لە شەو‌و رۆژ، تاريكى‌و روناكى، و هەرگيز شەو‌و رۆژ كۆتاييان پێنايەت، هەروەها لە جيهانيشدا، ناحەزى‌و ناشرينى هەيە‌و جوانيش هەيە، خراپە هەيە‌و چاکەش هەيە. كەوتە بيركردنەوە لەوەى كەوا هەر بەو شێوەيەى كە لەرۆژدا هەميشە رووناكى هەيە‌و تاريكى ناتوانێت زەفەرى پێبەرێت، شەويش هەميشە تاريكە‌و رووناكى سروشتى دەستى پێناگات، چاکە هەميشە چاکە‌و خراپەش هەر خراپەيە..

بەم شێوەيە، زەردەشت بۆى دەركەوت كە خراپەكاران‌و رەوشت نزمان ناتوانن لە رێگەى خواى گەورەوە كە دياردەى چاکەيە، خراپە بڵاوكەنەوە‌ ياخود دەسبەدامێنى ئەهريمەن بن بۆ چاکە كردن، زەردەشت بۆى دەركەوت كە دوو هێزى دژبەيەكتر، ئەم جيهانە دەچەرخێنن، يەكێكيان (ئەرێنی) چاکە‌و خێرە‌و ئەوى ديكەيان (نەرێنی) خراپە‌و شەرِە.

یەکەميانى نێونا سپەنتامينو Spenta Mainyu‌ واتە بير‌و رەوشتى خاس‌و پيرۆز‌و دووهەميان ئەنگرەمينو Angra Mainyu يانى بير‌و رەوشتى خراپ كە دواتر بە ئەهريمەن ناونرا.

ئەمە، قۆناغ‌و پلەى یەکەمى ئەو راستيە بوو كە هەميشە عەوداڵی بوو، بۆ گەيشتنە ئەنجامى بيركردنەوەكانى، كەوتە بيركردنەوە لەوەى كە بۆچى ئەم دوو هێزە هاتونەتە گۆرێ‌و خەڵک دەبێ چ بكەن بۆئەوەى رزگاريان بێت لەم ئێشو ئازار‌و ژیانە نالەبارەى هەيانە‌و رێگەى رزگارى كامەيە‌و چلۆن وە دەست دێت؟ ماوەيەكى زۆرى ديكەش هەر لە تێفكرين‌و بيركردنەوەدا بوو، و زۆرشتى ديكەشى بۆ روون‌و ئاشكرا بوو.

بەگوێرەی گوتەى نووسەرى (دينكرد) لە ماوەى ئەو دە ساڵەدا زەردەشت حەوت جار لەتەک ئاهورامەزدا گفتۆگۆى كردووە‌و زۆر شتى ئالێۆزى بۆ روون بۆتەوە، دەبێژێ: دواچركەكانى گۆشەگيرى‌و تێفكرين‌و بيركردنەوە هێدى هێدى، بەرەو كۆتايى دەچوو.

زەردەشت، لە دەرونيدا، هەستى بە گۆرانكارييەكى نائاسايى كرد، هەروەك گێانێكى نوێ چوبێتە نێو قالێبى لە شيەوە. نەيدەزانى چى روويداوە، بەرەو رووبارى دائى تىدەكەوێتە رێ. لەوێرِا گشت بنەما‌و پێكهاتەكانى سروشت، لە گژوگيا، با، ئاوى رِوبار پێكەوە جوانترين ديمەنى سروشتيان وەديهێنابوو. هەر كە ئاسۆ دەركەوت، بالێندەكان كەوتنە جريوە‌و چريكاندن‌و زێتر ديمەنى سروشتيان دڵرفێنكرد. ئالەم كاتەدا فريشتە (وەهومەن)ى چاوپێكەوت كە داردەستێكى زێرينى وەدەستەوە بو. و بەرەو روويەوە دەهات. وەهومەن ڵی نزيك بۆوە، بەرێزيكەوە كە شايانى ئەو زاتە بەرێزو مەزنە بێت، داواى لێكرد كە لەقالێبى لەشى ئادەميزادييەوە بێتەدەر، پاشان وەهومەنى فريشتەى بارەگاى خواى تاكو تەنيا رۆحى ئەو گەوهەرە¹⁵ رۆشەن‌و بێ هاوتايەى لەتەک خۆيدا بردە بارەگاى ئاهورمەزداى هەميشە زيندوو.

لەوێرادا، زەردەشت لە خزمەت ئاهورامەزدا‌و فريشتەكانيدا رِادەوێستێت‌و كرِنۆش بۆ ئاهورامەزدا دەبێت.

 نووسەرى كتێبى (زرادشت نامە) دەربارەى ئەو رووداوە دەبێژێ: (... لەكاتێكدا كە زەردەشت لە كەنارى دەريايى دائى تى راوێستابوو تارماييەك دەبينێت كە سەرتاپاى بريتى يە لە رووناكى، تارماييەكە لە زەردەشت نزيك دەبێتەوە‌و پێى دەبێژێت: ئەز فريشتە وەهومەنم. داواى لێ دەكات كە بۆ چرِكەيەك چاوى دابخات. زەردەشت دەلێت، هەر كە چاوم قونجاند رۆحم وەك بالێندەيەك سوك بو‌و لەلەشم جيا بۆوە‌و لەتەک ئەم فريشتە پاكەدا، بەرەو ئاسمان كشام. كاتێك چاوم هەلێبرى، روانيم لاى ئەنجومەنێك راوێستاوم. ئەوەندە بريسكەيان لێدەهات چاوم رێشكەوپێشكەى دەكرد. تەنى نزيكەى بيست‌و چوار هەنگاوێك ڵیان وەدووربووم. يەكەيەكە فريشتەكان دەهاتن‌و بەرو خۆشييەوە تەماشايان دەكردم، ئەمجا زەردەشت باسى ئەوە دەكات كە چلۆن‌ووتوێژى لەتەک ئاهورامەزدا كردووە‌و پرسيارى لێكردووە‌و وەڵامەكانى وەرگرتووە.

یەکەمين پرسيارى زەردەشت لە ئاهورامەزدا، ئەوە بووە كە خاسترين كەس لەم جيهاندا كێيە؟

خواى داناو ژير، وەڵامى زەردەشت دەداتەوە‌و دەفەريوێت: باشترين كەس لە جيهاندا، ئەو كەسەيە كە رِاستگۆبێت‌و هەرگيز راستى نەشارێتەوە‌و راستى‌و دروستى پيشەى هەميشەيى بێت‌و هەرگيز‌و بەهيچ كلۆجێك دژى راستى نەبێت‌و دڵی ميهرەبان بێت.

ئەوسا، ئاهورامەزدا، دەست دەكات بە باس كردنى بنەماى چاکە‌و خراپە‌و باسى ئەهريمەن بۆ زەردەشت دەكات. هەروەها دەربارەى چونيەتى هەلێسورِاندنى زەوى‌و ئاسمانەكان، رۆژو هەسارەكان، زانيارى تەواوەتى پێدەدات. پرسيارى ديكەى زەردەشت، دەربارەى چونيەتى پەرستنى ئاهورامەزدا‌و بە جێهێنانى نوێژ‌و قيبلە‌و... يە.

ئاهورامەزدا لە وەڵامدا دەفەرموێ: لەکوێرِا رووناكيتان دى، بەرەو ئەو شوێنە دەتوانن رِاوێستن‌و نوێژ‌و ستايشت بكەن. دەفەرموێ، لە شوێنى رووناكيدا، خراپە هەرگيز خۆى رِاناگرێت‌و ئەز، گشت شتێكم لە رووانكى‌و چاکە دروست كردووە.

ئاهورامەزدا، دەستور‌و فەرمانەكانى خۆى بە زەردەشت رِادەگەيەنێت، زەردەشت، پەيامى ئاسمانى وەردەگرێت‌و دەبێتە پەيامبەرى خوا، ئاهورامەزدا رۆحى زەردەشت مەرەخەس دەكا كە بگەرێتەوە سەر زەوى. پاش وەرگرتنى پەيامى ئاسمانى، ئەمجا يەكەيەكە، فريشتە نزيكەكانى بارەگاى ئاهورامەزدا دێنە لاى زەردەشت . هەريەكەيان پەند‌و ئامۆژگارى‌و راسپاردەكانى خۆيان بە پەيامبەر رِادەسپێرن. لەپێش هەمواندا فريشتە (وەهومەن) دێتە خزمەتى حەزرەتى زەردەشت . فەرمانەكانى ئاهورامەوزدا، كە پەيوەندى بەوەوە هەيە، دەربارەى ئاژەڵ‌و چۆنيەتى ماڵیكردنيان‌و بە خێوكردنيانى پێرادەگەيەنێت. وەهومەن دەبێژێ لە ئێستا بەدواوە، هەرچى ئاژەڵی سوودمەند هەيە لەژێر چاودێرى تۆدايە. پێويستە بە خەڵکى رابگەيەنێت كەوا بە چاکى‌و باشى چاودێرى لە ئاژەڵ بكەن،  بەتایبەتی (مەرِ). چونكو هەموو جيهان سوودو قازانج لەم گيانلەبەرە وەردەگرن‌و داوايان لێبكە كە هەرگيز بەرخ‌و مەرِى دوو گيان سەر نەبرِن، هەرگيز زێدە لە پێويست ئەم ئاژەڵانە نە كوژن.

پاشان فريشتە (ئاشاوەهيشتا)، دێتـە خزمەت پەيامبەر‌و دەبێژێ كەوا، پێويستە ستايشى ئاگر بكرێت‌و رێزى لێبگيرێت، چونكە مەلێبەند‌و سەرچاوەى رووناكى‌و پاكى يە، پێويستە لە هەر شوێنێك خوا پەرستى تێدا بێت، ئاتەشكەدە دروست بكرێت بۆ پاراستنى ئاگرى پيرۆز كە نيشانەى رووناكى‌و نورى ئاهورامەزدايە. ئەمجا باسى سوودەكانى ئاگر دەكات بۆ گشت ئادەميزاد. پاش ئەم، فريشتە (خشترەوەئيريە) دێتە خزمەتى، و باسى كانەكان‌و نهێنيەكانى‌و سودى هەمە جۆرە بەردێك بۆ پەيامبەر دەكات.

ئەوسا نۆرە دێتە سەر فريشتە (سپەندارمت)و دەبێژێ، بە فەرمانى ئاهورامەزدا، پێويستە زەوى بە پاكى‌و خاوێنىە رابگيرێت، و نابێ هەرگيز خوێن‌و پيسايى‌و لاشەى مردوو تێكەلێ بە خاك بێت. هەروەها دەبێژێ، ئەو شوێنانەى كشتى تێداناكرێت، پێويستە ئاوى بگەيەنرێتێ‌و ئەو شوێنانە زيندوو بكرێنەوە‌و كشتوكێليان تێدا بكرێت، چونكو لەسەرزەوى ئاوەدان، خەڵک سودوبەهرە دەبينن.

پاشان فريشتە (هەئورتات) دێتە خزمەتى‌و هەرچى ئاوى سەررِوى زەوى‌و ژێرزەوى هەيە، گشتى دەسپێرێتە پەيامبەر‌و دەبێژێ: ئاوى كانى‌و كارێز‌و رووبار‌و دەرياكان هەمووى پێويستە بە خاوێنى رابگيرێت‌و هەرگيز پيسايى تێدا فرِێ نەدرێت‌و ليخن نەكرێن، چونكە بەهۆی ئاوەوە، ژیان بەردەوام دەبێت. ئەمجا دەست دەكات بە ژماردنى سودەكانى ئاو‌و داوا لە زەردەشت دەكات كە بە هەموو خەڵکى رابگەيەنێت كە چاودێرى‌و ئاگادارى لە ئاو بكەن.

لە كۆتايدا فريشتە (ئامرتات) دێت‌و دەربارەى گژوگيا‌و درەختەكان‌و كێلێگەكان دەدوێت‌و باسى سودەكانيان دەكات، چ بۆ ئادەمێزاد‌و چ بۆ ئاژەڵ بە تێكرِايى‌و داوا لە زەردەشت دەكات كە بەخەڵکى رِابگەيەنێت بە بێهودە ئەمانە لەناو نەبەن.) حاجى ميرزا عبدالمحمد خان نووسەرى كتێبى (زردشت باستانى‌و فلسفە او) كە لە ساڵی 1933 لە ميسر لە چاپدراوە لەلاپەرە 69 دا دەبێژێ:

((پێويستە ئەوە بزانين كە ئەم چاوپێكەوتنانەى پەيامبەر لەتەک فريشتەكاندا، لەيەك كات‌و يەك شوێندا رِوينەداوە، بەڵکو لە ماوەى دوانزە ساڵ‌و لە شوێنى جياجيا رويداوە، ئەوەى كە ئێستا ئاشكرابووە، ئەوەيە كە زوربەى ئەم چاوپێكەوتنانە لە ناوچەى ئازەربايجان (كوردستان) و دوانيان لە رۆخى گۆلى‌ورمێ روويداوە.))

 پەيامبەر، پاش ئەوەى فەرمانەكانى ئاهورامەزدا وەردەگرێت پێى رِادەگەيەنرێت كە بچێتە نێو خەڵکيەوە‌و رێگەى راستى‌و دروستى ئاينى خواپەرستى يان پێشان بدات.

زەردەشت، لە تەمەنى چل ساڵيدا‌و لە رۆژى شەشى خاكە لێوەدا (نەورۆز) كە دەكاتە 26ى مارت، لەكێوى (ئەشيدەرنە)، بەفەرمانى ئاهورامەزدا دێـتە خوارەوە‌و دەچێتە نێو خەڵکيەوە‌و ئامۆژگاريان دەكات كە رێگەى رِاستى بگرنە بەر. بانگيان دەكات كە ئاينى خواپەرستى هەلێبژێرن.

نووسين‌و داستانەكانى زەردەشتيەكان، وارِادەگەيەنن كە لە رۆژانى یەکەمى بانگەوازەكەيدا خەڵکێكى فرە كەم، لە دەورى كۆدەبنەوە. زوربەى زۆرى خەڵک هيچ گوێ نادەنە ئامۆژگارى‌وتەی پيرۆزەكانى، ئەوانەى لە دەوريدا كۆدەبنەوە، گوێيە بە پەنجەى دەست دەژمێرێن. بەڵام لە راستيدا، دەبێ بەو جۆرە نەبوبێت، چونكو ناتوانين باوەرِبكەين كە لە بارودۆخى كۆمەڵايەتى وەك ئەوکاتە، هەروەكو لە مەوبەر باسمان لێكرد، زۆرو ستەم‌و خراپە، باڵی بەسەر ناوچەكەدا كێشابوو، خەڵکى چاوەرێى ئەوەيان دەكرد كە يەكێك بێت‌و لەو بارە ئالێۆزە رزگاريان بكات، ئێستا ئەو كەسە هاتبێت‌و ئەو هەموو پەند‌و ئامۆژگارييانە بڵاوبكاتەوە‌و هەموو لايەك دڵنيا بكا كە رِزگاريان دەكا لە خراپە، كە چى بە گوێى نەكەن. دەتوانين بێژن، كە دەبێ سەرەتا خەلكێكى فرە، بەتایبەتی لە چينى هەژار‌و كەم دەرامەتەكان دواى ئەم ئاينە كەوتبن‌و باوەرِيان بە‌وتە پيرۆزەكانى پەيامبەر هاورد بێت، بەڵام پێشەوا ئاينييە درۆزنەكان‌و فەرمان رِەوا گەورەكان‌و جادوكەرەكان كە هێز‌و دەسەڵات‌و توانايەكى زۆريان هەبووە، هەست بەوە دەكەن كە ئەستێرەيان بەهۆی ئەم ئاينە تازەيەوە خەريكە بەرەو ئاوا بوون دەروات، بە زۆر‌و هەرِەشە‌وا لە خەڵکى هەژار‌و بێ دەسەڵات دەكەن كەواز لەم رێگەيە بێنن‌و بگەرێنەوە سەر ئاينى باوك‌و باپيرانيان‌و پشتى زەردەشت بەربدەن.

سێ چوار ساڵك بەم شێوەيە، زەردەشت خەريكى بڵاوكردنەوەى دەستورەكانى ئاهورامەزدا دەبێت، بەڵام بە داخەوە - بزمارى پۆڵايى بەرد كون ناكات‌و هەموو هەوڵ‌و كۆششەكانى تا ئەندازەيەك بە فێرۆ دەچێ. یەکەمين كەسێك كە لەوماوەيەدا بەدڵ‌و بەگيان، باوەر بەئاينى نوێ‌و پەيامەكەى زەردەشت دێنێ، ئامۆزاكەى خۆيەتى بەنێوى (ميديوماە) كورِى ئاراستى..

هەروەكو گوتمان پياوە ئاينيە درۆزنەكان‌و خاوەن دەسەڵاتەكان‌و دەوڵەمەندەكانى ناوچەكە، ئاڵاى دژايەتى بەرامبەر پەيامبەر هەلێدەكەن، بە شێوەيەك دژايەتى‌و ململانێى لەتەکا دەكەن، كە ناچار دەبێ نيشتمانى جێهێلێت‌و بەرەو ڕۆژهەڵات كۆچ بكات، ماوەيەك ئاوارە‌و سەرگەردان دەبێت لەتەک دايك‌و باوك‌و منداڵەكانى‌و ئامۆزاكەيى‌و ژمارەيەكى كەم لەوانەى برِوايان پێهێنابوو بێگۆمان ئەم كارەساتەى بەسەر زەردەشت هاتووە، یەکەمين‌و دواجار نەبووە لەمێژوودا فرە لە پەيامبەرەكان هەمان كارەساتيان بەسەر هاتووە، بۆ ‌وێنە پەيامبەرى ئيسلام (د.خ) ئەويش كەس‌و كارى خۆى پاش ئەوەى دژايەتيان كرد‌و ئازار‌و ئەشكەنجەيان دا ناچاريان كرد كە نيشتمانى خۆى جێهێلێێت‌و كوچ بكات بۆ شوێنێكى ديكە، خواى گەورە‌و ميهرەبان لە قورئانى پيرۆزدا‌ وورەى پەيمابەر بەرز دەكاتەوە‌و دڵنياى دەكا‌و داواى لێدەكات كە ئارام بێت، چونكە لەمەوبەريش زوربەى زۆرى پەيامبەران، بەرهەلێستيان لێكراوە‌و دوژمن‌و نەياريان هەبووە‌و دەفەرموێ:

((‌وکذلك جعلنا لكل نبي عدوا من المجرمين‌و كفى بربك هاديا‌و نصيرا))

سورەتى فرقان – ئايەتى 30

پاش چوار ساڵيك زەحمەت‌و رەنجكێشان ئيدى بۆى ئاشكرا دەبێ كە ئەمانە نايەنە سەر رێى راست‌و دەبێ هەروەها بە گومرايى بمێننەوە بۆيە، روودەكاتە لاى سەرداران‌و خونكارانى تۆران، بەڵام ئەوانيش لە دەستەى یەکەم باشتر نابن‌و بەڵگە‌و نيشانەكانى ئەو پەيامبەرە پايەبەرزە، دڵی ئەو ستەمكارانەش نەرم ناكات‌و پەیڕەوى لێناكەن.

بەڵی، زەردەشت لەیەکەمين تاقيكردنەوەيدا كە رِوبەرِو لەتەک خەڵکدايە، سەركەوتوو نابێت ئەو باسى چاکە‌و خراپە دەكات، دەربارەى ئازادى دەربرينى بير‌و رِا، ئازادى لە هەلبژاردن دەكات، بانگەوازى خەڵک دەكا بۆ هاتنە سەر رِێى راست، پەیڕەوى لە بير‌و‌وتە‌و كردارى چاک‌و... بەڵام کۆمەڵگا، کۆمەڵگايەكى دواكەوتووە، ئەم‌وتە‌و باوەرانە ئەزم ناكا چونكو بابەتێكى تازەيە، زەردەشت لەكاتێكدا باسى خواى تاكو تەنيا دەكا كە ئەوان خوايانى جۆراوجۆر دەپەرستن، لەكاتێكدا باسى ئازاداى‌و هەلێبژاردن دەكات، كە ئەوان لەژێر بارى ستەمى پێشەوا درۆزن‌و جادوكەرەكاندا‌وزەى بيركردنەوەيان لێبراوە، كاتێك باسى نيشتەجێى‌و دروست كردنى گوند‌و شار‌و كشتوكێل‌و ئاوەدانى دەكا كە خەڵکى خوويان بە كۆچەرێتى‌و خێوەت نشينى گرتبوو. زۆرداران، لە گەورە پياوانى ئەوکاتە هەست بەوە دەكەن كە ئەم بير‌و باوەرە تازەيەى كە زەردەشت هاوردويەتى پلە‌و پايە‌و جێگەيان پێ لێژدەكات، بۆيە دەكەنەوە ئازاردانى خۆى ‌و ئەو خەڵکەى باوەريان پێهێنابوو، خەڵکى لێ تەرەدەكەن‌و ناچارى دەكەن رەو بكات‌و ناوچەكەيان بۆ بەجێ بهێلێت. زەردەشتى پاك‌و نەمر ئەم ماوەيەى ژیانى لە گاتاكاندا بەدەم سكاڵاوە باس دەكات‌و دەبێژێ

((روو لە كام سەرزەمین بكەم؟

و بۆ كوێ كۆچ بكەم؟

لە كەس‌و كار‌و يارەكانم دوورم دەكەنەوە،

 دڵخۆشييەكم نە لە هاوكارەكانم هەيە،

نە لە شاليارەكان كە پەيرەوى درۆ‌و خراپەن،

ئەى مەزدا ئاهورا،

چلۆن دەتوانم رەزامەندى تۆ وەدەست بێنم؟)) يەسنا 46 بەندى 1  

پاش ماوەيەك دەربەدەرى‌و ئاوارەيى‌و سەرگەردانى بە فەرمانى ئاهورامەزدا بەرەو شارى (بەلێخ) لە ڕۆژهەڵاتى ئيران كە پايتەختى گوشتاسەب شاى كەيانى بووە، دەكەوێتە رِێ. ميهردادمهرين نووسەرى كتێبى (دين بهى – فلسفە دين زردشت) ل- 17 دەبێژێ: ((... زەردەشت ناچار دەبێت لە هاولاتييەكانى خۆى لە ئەترۆپاتگان، رەشبين بێت‌و بەرەو شارى (بەلخ) دەروات. ئەوەى ئاشكرا بووە شوێنى لەدایکبوونى زەردەشت لەشوێنێكی نزيك گۆلى‌ورمێ بەناوی (گزن) بووە))

 هەر لەیەکەم چاوپێكەوتندا، زەردەشت بەهۆی‌وتە جوان‌و راستەكانى دڵی گوشتاسەب شا وەدەست دێنێت، شا فەرمان دەدات كەوا كۆرێك لە پياوە زانا‌و دانا‌و ژيرەكان پێكەونێن‌و هەر چى پرسيارێكيان هەيە لە زەردەشتى بكەن.

لەیەکەمين  كۆردا هەرچى پرسيارێكيان بوو لە زەردەشتيان كرد. دەربارەى ژیانى رابردوو ژیانى پاش مردن (پەسڵان)، نهێنيەكانى بوون، حيكمەت‌و فەلسەفەو....

زەردەشت وەڵامى گشت پرسيارەكانيانى داوەتەوە. ئەو رۆژە، شا فرە دڵشاد دەبێت. بەڵام پياوەكانى بارەگەكەى لەدڵەوە يەكجار زۆر مات‌و مەلول‌و كەسەر دەبن، چونكە لەبەردەم شادا شەرمەزاربوون. ئەوەى ئەم پەيامبەرە باسى لێدەكرد، هەرگيز ئەمان نەيانزانيبو وە نەيانبيستبوو تاوەكو باسى لێوە بكەن.داوايانكرد كە بۆ رۆژى دوايى كۆرێكى ديكە بگرن. زەردەشت سوپاسى ئاهورامەزداى كرد كە ئەو توانايەى پێبەخشى كە بەسەر ئەمانەدا زالێ بێت..

بۆ رۆژى دوايى، دووبارە زەردەشت لە كۆرِەكەدا وەڵامى گشت پرسيارەكانى دايەوە كەڵی كرابوو. بەشێوەيەك وەڵامى دانەوە، كە هەموو زاناكانى حەپەساندبوو‌ نەياندەزانى دەبێ چيبكەن !

زەردەشت بە گوشتاسەب شا دەبێژێ كە دەيەوێت بۆ رۆژى داهاتوو هەر چى زانا‌و داناو پياوە گەورەكان‌و سەردارانى سوپا هەيە، گشتيان لە كۆرێكدا ئامادەبن چونكە گەرەكێتى راستيەكيان بۆ باسبكات كەتا ئەوکاتە باسى نەكردووە.

گەورە پياوانى بارەگاى شا‌و زاناكان هەموو كەوتنە خۆيان‌و چونە ناخى بيركردنەوە يەكى قولێ. زۆريان پێ ناخۆش بوو كە كەسێكى‌وا هيچ كەس نايناسێت‌و بێگانەيەكى وەها كە نازانن لەکوێوە هاتووە، جێگەيان پێ لێژ بكات، لەبەر ئەوە هەموويان برِياريان دا كە برۆنەوە ماڵەكانيان‌و بيربكەنەوە‌و بۆ رۆژى داهاتوو هەموويان پێكەوە بەرەنگارى ئەم بێگانەيە بن.

بۆ رۆژى دياريكراو گشت پياوە ژيرەكان‌و سەردارانى سوپا لەبارەگاى شا ئامادەبوون. زەردەشت هاتو دەستكرا بە گفتوگۆ، ئەم جارەش وەك رۆژانى پێشوو، زەردەشت سەركەوت‌و هەموويانى بەزاند‌و وەڵامى پرسيارەكانى دانەوە، ئيدى هيچ پرسيارێك بێ وەڵام نەمايەوە.

گوشتاسەب شا، زەردەشتى هاوردە لاى خۆيەوە‌و لە ژوور گشت پياوەكانى بارەگا داينا، ئەوسا زەدەشت رويكردە گوشاسەب‌و گوتى / ئەز پەيامبەرى ئاهورامەزدا خواى تاك‌و تەنيام، ئەو خوايەى كەوا لە هەمووان مەزنترە، زاناتر، دانا‌و ژيرترينە، ئەو خوايەى كەوا حەوت ئاسمان‌و زەوى دروستكردووە‌و تۆى خستۆتە سەر تەختى پاشايەتى، ئەو خوايەى تۆى لە هيچ ئافراندووە‌و بە فەرمان‌و‌ويستى ئەو گەيشتويتە ئەم شوێنە، ئەو خوايەى رۆح‌و لەشى هەموو زيندەوەرێكى دروستكردووە، ئەو خوايەى هەموو شتێك لەوە‌و بۆ لاى ئەو دەگەرِێتەوە...

ئەمجا زەردەشت ئاوێستا بۆ (شا) دەخوێنێتـەوە‌و دەبێژێ ئەمە پەيامى خوايە كە بەهۆی منەوە بۆ گشت ئادەميزادى ناردووە.

پاش ئەوەى پەيامبەر، قسەكانى تەواو بوو، گوشتاسەب داواى لە زەردەشت كرد بۆ سەلماندنى راستى قسەكانى بەڵگە بهێنێـتەوە. پەيامبەر لە وەڵامدا دەبێژێ كە باشترين‌و راسترين بەڵگە بۆ قسەكانى پەيامى ئاوێستايە كە نهێنى‌و رازى هەردوو جيهانى تێدايە، كە تا ئەوسا هيچ كەسێك پێى نەزانيوە‌و زانيارييەكيان دەربارەى نەبووە. لەبەر ئەوەى گوشتاسەب شا نەيتوانى لەیەکەمجاردا ناوەرۆكى ئەو پەيامە پيرۆزە ئەزم بكات‌و خاس لێی تێبگات، چونكە فەلسەفەكەى لەوە قولێتر‌و بەرزتربو كە بە يەكجار خوێندنەوە هەمووى ئەزم بكرێت، بۆيە بە زەردەشتى گوت كە ناتوانێت بريارى تەواوەتى خۆى بدات‌و رِاى دەربرێت بەرامبەر ئامۆژگاريەكانى پەيامبەر، ئايا پەیڕەوى لەو ئاينە تازەيە دەكا يا نا. گوشتاسەب شا داوا لە زەردەشت دەكا كە ئاوێستاى لا دابنێت بۆئەوەى هەر رۆژەى چەند بەشێكى لێبخوێنێتـەوە. پێى دەبێژێ تۆ گرۆژێ وەرە بۆ ئيرە بۆئەوەى سوود لە قسە‌و ئامۆژگارييەكانت وەربگرين. بەڵام ئايا پياوەكانى بارەگاى شا، زاناكانى ئەو سەردەمە‌و گەورە جادوكەرەكان، كە بە چاوى خۆيان دەبينن، بێگانەيەك هاتووە‌و بەزيرەكى‌ودانايى‌و لێهاتوويى خۆيەوە، خەريكە جێگەيان پێ لێژدەكا، هەروا چوار مشقى دادەنيشن‌و دەست بە ئەژنۆى خۆيانەوە دەگرن؟

بێگومان نا، بۆيە لەنێو خۆياندا كۆبونەوەيەك رێكدەخەن‌و برِيار دەدەن كە زەردەشت بكوژن‌و لە ناوى بەرن وەلێ دوانيان كە لە هەموو ئەوانى ديكە ژير تر بوون، بەم پيلانە قايل نابن‌و دەبێژن كە نابێ ئەم كارە بكەن. بەڵکو پێويستە بير لە پيلانێكى خاستر بكەنەوە كە بێـە هۆى ئەوەى لە ناوچەكە دەربكرێت ياخود بخرێتە زيندان.

پاش بيركردنەوەيەكى ئەهريمەنانە پيلانێكى نوێ دادەرِێژن ‌و دێن لەتەک قاپيەوانى ئەو ماڵەى كە بۆ حەسانەوەى زەردەشت تەرخان كرابوو، رێكدەكەون‌و كليلى خانوەكەى لێدەستێنن. ئەوجا، بڕێ پيسايى ئاژەڵ، خوێن، موو، لاشەى ئاژەڵی تۆپێو‌و كەللەسەرى سەگ‌و سەلكە پشليە‌و ئێسقانى  مردوو‌.... دەخەنە نێو سەرين‌و تورەكە‌و لە ژوورەكەى زەردەشتدا دەيشارنەوە. ئەو جا پێكەوە دەچنە بارەگاى شا، لەوێرا شا‌و زەردەشت دانيشتبون گوشتاسەب خەريكى خوێندنەوەى ئاوێستا بوو، لەوكاتەدا چوبووە ناخى دەريايى پرِ لە زانيارى ئەو پەيامە پيرۆزە . ئەو تاقمە پيلانگێرە پاش كرنوش بردن بۆ (شا) دەبێژن كە زۆر خۆى بەو كتێبە هيلاك‌و ماندوو نەكات. چونكە هەمووى بريتيە لە جادو‌و جادوگەرێتى‌و ئەو پياوەى كە خۆى بە پەيامبەر دەزانيت‌و كەسيش نايناسێت، كەس نييە جگە لە جادوگەرێك، كە بە قسەى زل‌و بريقەدار دڵی (شا)ى نەرم كردووە، بۆئەوەى بە مەرامى تايبەتى خۆى بگات. گوشتاسەب، فەرمانى پشكنينى ماڵەكەى زەردەشت دەردەكات. پاسەوانەكان هەر چى ئەو شتانەى پيلانگێرەكان داياننابوو دەيهێننە بارەگاى شا.

گوشتاسەب بە بينينى ئەو شتە پيسانە چاوى دەپەرێتە تەوقى سەريەوە‌ودەست دەكا بەسەرزەنشتكردنى زەردەشت‌و قسە پێگوتنى‌و پێى دەبێژێ:

 ئەتۆش جگە لە جادوگەرێكى پيس‌و چەپەلێ، هيچى ديكە نيت، هەر چەندە زەردەشت داكۆكى لە خۆى دەكا، بەڵام بێسسودبووە، چونكە ئەو كەل‌و پەلانەيان لە نيو ژورەكەيدا دۆزيبۆوە.

(شا) فەرمانى دا كە زەردەشت ببەن‌و بيخەنە زيندان. زەردەشت ماوەى هەفتەيەك لە زيندان دەبێت. گوشتاسەب شا ئەسپێكى رەشى فرە جوان‌و رِەسەنى هەبووە كە يەكجار زۆر خۆشيويستووە، رۆژێك بەيانى زوو مەيتەرەوانەكەى شا وەك هەميشە دەچێتە نێو تەويلەى ئەسپەكان، ئەسپە رِەشەكە وەك جاران سەرنجى رِادەكێشێ بەڵام ئەمجارەيان بە شێوەيەكى ديكە. ئەسپەكە، بە شێوەيەكى زۆر سەير‌و نائاسايى بەسەر زەويدا كەوتووە، دەچيتە پێشەوە‌و ڵی نزيك دەبێتەوە ديمەنێكى سەير دەبينێت. ڵی‌وورد دەبێـەوە، تەماشاى دەكا، چوار پەلى ئەسپەكە سر بووە‌و بەسكيەوە نوساوە. بە پرتاو بەرەو بارەگاى شا دەچێت‌و كێشەكەى بۆ دەگێرێتەوە، (شا) دێت‌و ئەو ديمەنە دەبينێت، غەم‌وپەژارە داديدەگرێت‌و فەرمان دەدا كە هەرچى زانا‌و پزيشك‌و پسپۆرەكان لەو ناوچەيەدان كۆببنەوە‌و چارەسەرێكى ئەو دەردە بكەن. هەموو كۆدەبنەوە بەڵام هيچيان لە دەست نايەت‌و هەرچيەگ دەكەن بێسود دەبێ.

بەهۆی پاسەوانى زيندانەكەيەوە، زەردەشت ئەم هەواڵە سەيرە دەبيستێتـ، پێى دەبێژێ بچۆ بۆ خزمەت شا‌و پێى بێژە زەردەشت دەڵێ من دەتوانم ئەسپە رِەشەكەى لەم نەخۆشييە رزگار بكەن.

 بە بيستنى ئەم رِاسپاردەيە، (شا) دەنێرێ زەردەشت لەزيندان دەهێنن‌و پێى دەبێژێ، تا ئێستا قسەى زۆرت بۆ كردوين، بەڵام هيچ شتێكى وەها نەنوێندووە‌و بە كردەوە هيچت پيشان نەداوين كە برِوات پێ بكەين. ئەگەر راست دەكەيت‌و پەيامبەر‌و راسپاردەى ئاهورامزدايت، ئەمە ئەرز‌و ئەوە گەز، دەبێ بتوانيت ئەم ئەسپەم لەم نەخۆشييە بۆ رزگار بكەيت. زەرەدەشت بۆ چاکكردنەوەى ئەسپەكە، چوار مەرج دادەنێت‌و بە شا دەبێژێ كە ئەگەر ئەم چوار مەرجە بە دي بهێنێـت، ئەوسا هەر چوار پەلى ئەسپەكە رِەها دەكات‌و خاس دەبێـەوە.

(شا) دەڵێ، چيت گەرەكە بڵی. زەردەشت دەبێژێ، یەکەمين مەرجم ئەوەيە كەوا بەدڵ‌و بەزمان باوەرم پێبكەيت كە ئەز پەيامبەرى ئاهورامەزدام، پێويستە گوتنەكەت بە باوەرەوە بێـت، دەنا هيچ سودێكى نابێت‌و بێهودە دەبێ. گوشتاسەب شا، بەڵین دەدات. ئەمجا زەردەشت دەچێتە لاى ئەسپەكەو دەست دەكا بە نيايشكدرنى ئاهورامەزدا‌و داواى يارمەتى لێدەكات كە فرياى بكەوێت. كوت‌و پرِ دەستى راستى ئەسپەكە لە سكى جيا دەبێتـەوە. (شا) دڵخۆش دەبێ‌و خەندە دێـتە سەر لێوى.

دووهەمين مەرجى زەردەشت، ئەوەيە كە ئەسفەنديارى كورِى شا لەبەردەمى هەموواندا، بەلێن بدات كەوا بە هەموو هێز‌و توانايەوە ئاينى يەكتا پەرستىبڵاوبكاتەوە‌و ببێتە پالێپشت‌و پشتيوانى زەردەشت. ئەسفەنديار بەلێێن دەدات كە بە هەموو هێز‌و توانايەكيەوە، پالێپشتى زەردەشت بێت‌و داكۆكى لە ئاينىیەکتاپەرستی بكات‌و لە هەموو لايەكدا بڵاوى بكاتەوە، و هەر سێك دژى ئەم ئاينە بێت، دژايەتى بكات.

ئەمجا، زەردەشت دەست دەكات بەپارِانەوە لە ئاهورامەزدا. قاچى راستى ئەسپەكە لە سكيەوە جيادەبێتەوە، هەموو ئەوانەى لەوێ ئامادەبوون ئافەرينى زەردەشت دەكەن.

سێهەمين مەرجى زەردەشت بريتى بووە لە وەى شابانو(ئاتوسا) دەبێ لە كانگەى دڵیەوە باوەرِ بە ئاينى یەکتاپەرستی بهێنێت. پاشان، زەردەشت دەچێتە دوى شابانو‌و قسەى بۆ دەكات. ئەوسا، ئەو ئافرەتە پاكەش ئاينى یەکتاپەرستی بە دڵەوە پەسەند دەكات‌و باوەرِ دەهێنێ.

 زەردەشت دەگەرێتەوە لاى ئەسپەكە، وە دەست دەكاتەوە بە پارِانەوە لە ئاهورامەزدا تاوەكو قاچى چەپى ئەسپەكە وەك جارانى لێدێتەوە. چوارەمين‌و دوامەرجى زەردەشت لە شا ئەوەيە كە فەرمان بدات قاپيەوانى ماڵەكەى بهێنن. شا دەستور دەدا قاپێوانەكە بێنن. زەردەشت داواى لە شا كرد كەوا پێشەکی لە قاپيەوانەكە ببورێت وە ڵی خۆشبێت بە مەرجێك لە راستى بەولاوە هيچ نەبێژێت. ئەوسا ڵی دەپرسێت كە ئەو هەموو كەل‌و پەلە پيسانە چلۆن  گەيشتونەتەژوورەكەى. قاپيەوانەكە ناچار دەبێت كە رِاستى بلێێت. ئەوسا زەردەشت دەستدەكات بە دوعا كردن تا دەستى چەپى ئەسپەكە لە سكيەوە جيادەبێـتەوە. ئەسپە رِەشەكە، بە پرتاو هەلێدەستێتە سەر چوار لۆق. شا زۆر دڵخۆش دەبێت، هەلێدەستێ‌و ناوچەوانى زەردەشت ماچ دەكا‌و داواى لێبوردنى لێ دەكات بۆ هەڵسوكەوتى ئەو دواييەى. گوشتاسەب، فەرمان دەردەكات، چوار لەو کەسانەى بونەتە هۆى بە دي هێنانى ئەو كارەساتە هەلێواسن‌و سزاى كردارى ناشرين‌و چەپەڵی خۆيان وەربگرن. ئەمجا، شا، شاژن وە ئەسفەنديار بەدڵ‌و بە گيان ئاينى يەكتا پەرستیان پەسەند كرد، وە باوەرِيان پێهێنا، وە هەموو هێز‌و تواناى خۆيان‌و كيشوەرەكەيان خستەگەرِ بۆ بڵاوكردنەوەى ئەم ئاينە‌و بونە باشترين پالێپشت بۆ زەردەشت‌و پەيامەكەى.

ئەوەى لێرەدا شايانى باس بێت، ئەوەيە كە بەگوێرەی باوەرِى نووسەرى كتێبى (شش هزار ساڵ تاريخ) گوشتاسەب شا لە ساڵی 1725 پ.ز، دوو هەفتە پێش دەستپێكردنى وەرزى بەهار، ئەم ئاينەى پەسەند كردووە. بەگوێرەی ئەو نوسينە، ووتووێژى نێوان زەردەشت‌و گوشتاسەب شا نزيكەى دوو ساڵی خاياندووە.

پاش ئەوەى گوشتاسەب شا باوەرِى بە ئاينى خواپەرەستى هاورد، داواى لە زەردەشت كرد كە چوار ئارەزووى هەيە‌ دەيەوێت بێتەدى. لەبەرئەوە بە زەردەشتى گوت كە داوا لە ئاهورامەزدا بكات تا ئەم داوايانەى بۆ بێنێـتە دى.

داواكاريەكانى، يا داخوازييەكانى بريتى بوون لە:

یەکەم / بۆى ئاشكرا بێت پاشەرۆژى چلۆن دەبێ‌و لە پەسڵاندا شوێنى لەکوێ دەبێت.

دووهەم / بە هيچ جۆرێك تێغ لەشى نەبرێت،  بەتایبەتی لە كاتى جەنگدا، بۆئەوەى زێتر بتوانێت تێبكۆشێت‌و هەوڵ بدات بۆ بڵاوكردنەوەى ئاينىيەكتاپەرەستى.

سێهەم / دەربارەى غەيبەوە زانيارى تەواوى پێبدات.

چوارەم / داخوازيشى ئەوە بوو كە هەرگيز نەمرێت.

زەردەشت لە وەڵامى شادا پێ گوت، كە لەم چوارداخوازى‌و ئارەزوويەى تەنيا يەكێكيان هەلبێژێرێت، چونكە ئاهورامەزدا هەرگيز ئەم چوار بەهرەيە بەيەك كەس نادات. (شا) گوتى گەرەكمە بزانم پاش مردنم شوێنم لەکوێ يە. پاشان زەردەشت لە ئاهورامەزدا دەپارێتەوە ئەم ئارەزووەى گوشتاسەب بە دي بهێنێت. بە فەرمانى ئاهورامەزدا، زەردەشت خواردنەوەيەكى تايبەتى دروست دەكا‌و دەيدا بە شا بيخواتەوە. پاش ئەوەى شا خواردنەوەكە دەخواتەوە، خەوى لێدەكەوێت‌و رِەوانى لە لەشى جيا دەبێتەوە‌و بەرەو بەهەشتى بەرين دەرِوات وە لە‌وێرادا جێگەى خۆى دەبينێت. بەگوێرەی داستانەكانى زەردەشتييەكان، ئاهورامەزدا زەردەشتى ئاگادار كردۆتەوە لەو شتانەى كە لە پاشە رۆژدا روو دەدەن وە دێنە دى،  بەتایبەتی ئەو كارەساتانەى كە بەسەر ئاينى يەكتاپەرەستيدا دێت، هەروەها دەربارەى پەیدابوونى پەيامبەرانى پاش خۆى، سەبارەت بە ئاوارە بوون‌و دەربەدەربوونى پەیڕەوانى ئاينەكەى لە ديار‌و نيشتمانى خۆيان. دەربارەى هێرشي ئەسكەندەري مەكدۆني‌و خاپوركردني زەوي‌و زار‌و لەناوبردني پەيرەواني ئايني رِاستي، هەروەها دەربارەي دوبارە پەرەسەندنەوە‌و بلآوبونەوەي ئايني يەكتاپەرەستى لەسەردەمي ئەردەشێري ساساني‌و هێرشي عەرەبەكان‌و رِوخاندني ئاتەشكەدەو ئازارداني زەردەشتييەكان، زانياري تەواوي داوە بە پەيامبەرەكەي.

گوشتاسەب شاي كەياني‌و شابانو ئاتوسا، ئەسفەنديار‌و پشوتن كورِاني گوشتاسەب‌و گشت ئەنداماني خێزاني شا، جاماسب‌و فرەشوشتەر كە دوو براي داناو ژير بوون‌و لەوەزيراني گوشتاسەب بوون، لەتەک هەموو ئەو زاناو ژيرانەي كەلە كۆرِەكاندا ئامادە بوون، ئايني يەكتاپەرستیان بە دڵو بە زمان پەسەند كرد.

لەم كاتەدا تەمەني پەيامبەر 42 ساڵ بوو، پاش ئەمە، هەموو خەڵکي ناوچەكە، هاتنە سەر ئايني يەكتاپەرەستى. ئەم ئاينە، لە ناوچەش تێپەرِي كردو بەرەو ميللەتاني دراوسێش بلآوبۆوە‌و تەشەنەي كرد.

لەو کاتێنەدا، تۆرانييەكان هێزو توانايەكي يەكجار زۆريان هەبووە، كەيانييەكان باجيان دەدا بە تۆرانييەكان. ئەرجاسەب شاي تۆران، فرە لەوە زوير بوو كە گوشتاسەب دەستبەردار بووە لە ئايني دێريني بابوباپيراني، وەباوەرِي بەم ئاينە تازەيە هێناوە. نوێنەرێك دەنێرێتە سەري‌و دەستوري پێدەدا كە‌واز لەم كردارەي بێنێت‌و بگەرِێتەوە سەر ئايني خۆيان.

گوشتاسەب شا، پياوە گەورەكان‌و زاناكاني ناوچەكە كۆدەكاتەوە‌و دەربارەي ئەو هەرِەشەيەي تۆرانيەكان گفتوگۆيان لەتەكا دەكات....

زەردەشت، لەو كۆرِەدا ئامادە دەبێت‌و دەبێژێ كەوا سەرانە‌و خاوە‌و باج دان‌و قبولێكردني ستەم، كارێكي نارِەواو ناشايستە‌و دەبێ دەستي ستەمكاري‌و بێدادي كورت بكرێتەوە، ئادەميزاد هەرگيز بەويستي خۆي‌و ئارەزوو ئازادي باج‌و سەرانە بەكەس نادات. مروێڤ دەبێ ئازاد بژي‌و لەپێناوي ئازاديدا بجەنگێت‌و خۆي رِێگەي ژیاني خۆي دياري بكات.

هەموو زاناو پياوەگەورەكان پشتگيريان لەوتەكانى زەردەشت كرد. گوشتاسەب شا، بەهۆي پەيامنێرەكەي ئەرجاسبەوە وەڵامي نامەكەي دەداتەوە‌و پێي رِادەگەيەنێ:

".... ئەگەرچي گشت كورِەكانم، براكانم، كەسوكارو پياوە گەورەكان‌و هەروەها خێزانەكەم بكوژرێن، هێشتا من پەیڕەوي لەم ئاينە پاكە دەكەم‌و دەستبەرداري نابم. ئەو شتەي لە ئاهورامەزدا وەرمگرتووە لە دەستي نادەم. "

سوپا ئامادەي جەنگ دەبێت دژي ستەمكاران بۆ ئازادي وەدەسهێنان. شەرِ زۆر زۆري خاياندووە. هەميشە سوپاي كەيانييەكان سەركەوتو بوون، تا رِۆژێ لە رِۆژان، گوشتاسەب شا لەتەک زۆربەي زۆري سووپاكەي لە شار دەردەچن (گوێيە بەرەو ناوچەي سيستان دەچن).

ئەرجاسەبي تۆراني، ئەمەي بە هەلزانيوە‌و هێرشێكي كتوپرِ دەكاتە سەر بەلخ‌و دەكەوێتە جەنگێكي خوێناوي لەتەک ئەو سوپا كەمەي كەلەوێدا مابونەوە.

زەردەشتي پاك، مەردانە سەركردايەتي ئەو سوپا كەمە دەكات. بەلآم سوپاي دوژمن بێشومار بوون.

زەردەشت لەتەك هەندێ لەسەرداراني سوپاكەي بۆ دۆزينەوەي چارەسەرێكي ئەو بارو دۆخەي ئالێۆزە دەچنە نێو ئاتەشكەدەي شار. تۆرانيەكان هێرشدەكەنە سەر ئاتەشكەدەكەو ئەمانيش بەرەنگاريان دەبنەوە. يەكێ لەسەردارەكاني تۆرانييەكان بە ناوي توربراتور (براتركرش) هەلي لە پەيامبەري خوا هێناوەو توانيوێتي كە ئەو مرِۆڤە پاكو دانايە كە بوبوە چرايەك بۆ ئەوەي تاريكە شەوي کۆمەڵگاكەي‌و هەموو جيهان رِووناك بكاتەوە، شەهيد بكات.

ئەو رِۆژە شومە، رِۆژي 5ي مانگي بەفرانباري ساڵي 583 پ.ز بووە. حەزرەتي زەردەشت لەو كاتەدا تەمەني 77 ساڵ‌و 40 رِۆژ بووە كەرِۆحي پيرۆزو نەمري بەرەو لاي ئەويني رِاستەقينەي خۆي پەرواز دەكات.

لەم شەرِەدا، لوهراسەب (باوكي گوشتاسەب شا)، ئەويش شەهيد دەبێت، (لوهراسەب، كاتي خۆي لە شايەتي كەنارەگيري كردبوو بۆ كورِەكەي) كاتێك هەوالێ دەگاتە گوشتاسەب شا، بە پەلە خۆي دەگەيەنێتەوە (بەلخ). بەلآم كارلەكار ترازا بوو، شار‌وێران‌و خاپور، ئاتەشكەدە سوتاو‌و رِوخابوو... زەردەشت شەهيد كرابوو....

گوشتاسەب‌و لەشكرەكەي بۆ تۆڵە سەندني زەردەشت، كارێكي‌وا بە تۆرانييەكان دەكەن كە هەتا هەتايە ئيدي نەوێرن بەرەو ئەو دەڤەرە هێرش بەرن، هەروەها دەگەرێت بەشوێن بكوژي پەيامبەر‌و لەناويدەبێت.

پاش شەهيدبووني پەيامبەر، جاماسەب جێگەي دەگرێتەوە‌و دەبێتە جێنشيني پەيامبەر، زەردەشت، لە پاش خۆي كتێب‌و پەندو ئامۆژگاري‌واي بەجێهێشتووە، تا ئێستاش كە هەزاران ساڵي بەسەردا چووە، هێشتا زاناو داناكاني هەموو لايەكي جيهان سوودي لێوەردەگرن. ئەو سێ بنچينانەي ئەو داينابوو بۆ بلآوكردنەوەي ئاينەكەي، بيروكردارو‌وتەي چاک، ئەوسا‌و ئێستاو هەتا هەتايە‌و بۆ هەميشە، باشترين‌و بەهێزترين كۆڵەكەن بۆ دروستكردني کۆمەڵگايەكي بەختياري جيهاني.

ئارامگاي زەردەشت

بێگومان لەشارێكي گەورەي وەك (بەلخ)ي ئەوسەردەمە، كەچەندين خونكاري گەورەي كەياني وەك گوشتاسەب شاي تێدا بووە، دەبێ گۆرِستانێكي تايبەت بۆ گەورەپياوان بوبێت. هەروەكو گوتمان، پاش ئەوەي گوشتاسەب شا دەگەرِێتەوە بەلخ‌و شار لە داگيركەرەكان پاكدەكاتەوە، بێگومان دەبێ جەستەي زەدەشت‌و لوهراسەب‌و پياوە گەورەكاني لەو گۆرستانەدا ناشتبێت.

كتێبي (فچائل بلخ) كەلەلايەن ابوبكر عبد الله بن داود البلخي لە ساڵي 610ي هيجريدا بە عەرەبي نوسراوە، وە لەلايەن عبد الله بن محمد بن قاسم الحسيني لە ساڵي 676ي هيجريدا وەرگێراوەتە سەر فارسي (ئەم كتێبە حەوت ساڵ پێش هێرشي جەنگيزخاني مەغۆل بۆ سەر شاري بەلخ نوسراوەتەوە) لەم كتێبەدا باسي شاري بەلخ دەكات‌و تيايدا دەبێژێت كە ئەوکاتەي عەرەبەكان ئەم شارەيان داگيركرد، ئارامگاي شاكاني كەياني‌و گەورە پياواني ئەو سەردەمە، بە تايبەتي گوشتاسەب شاو زەردەشت‌و جاماسەب‌و... جێ نزرگەي خەڵک بووە. بەلآم پاشان بەهۆي دەمارگيري عەرەبەكان مەزاري ئەو پياوە گەورانە، ناوەكانيان گۆرِا بۆ ئەيوب، هابيل‌و حەزرەتي ئادەم‌و... (لەوانەيە ئەو پيلانە، كاري ئێرانيەكان خۆيان بوبێت بۆئەوەى ئەو مەزارانە بپارێزن‌و لە دەست‌وێراني‌و خاپوركردنيان رِزگاريان بكەن) ئارامگاكان تا كاتي هێرشي مەغۆلەكان بۆ سەر ناوچەكە، بەشكۆمەندي مابۆوە‌و جێي رِێزي خەڵک بووە، كە ئەويش وەك هەموو شوێنەكاني ديكە لە لايەن مەغۆلەكانەوە خاپور كرا.

ئەوەي شاياني باسە لەو كتێبەدا، ئەوەيە كە بە شاري بەلخ بێژراوە (مدينة الجبارين والمتكبرين). لەو كتێبەدا هاتووە كە عبد الله بن عمر گوتويەتي:

"بالمشرق مدينة يقال لها بلخ، وهي مدينة الجبارين والمتكبرين وهي ثانية مداين الدنيا. لم يكن قبلها مدينة الا مدينة بناها آدم علية السلام بارض الهند يقال لها (اوق). والثانية مدينة بلخ بناها قابيل قاتل هابيل. وقبره في ميدان يقال لها ميدان طشتاسب، لاتاهم العذاب قبلا، ولكن يدفع الله البلاء عن تلك المدينة بذلك القبر".

واتە:

".... لە دەڤەري رِۆژهەلآتدا، شارێك هەيە پێي دەبێژرێ بەلخ. ئەم شارە، شاري زۆردار‌و لوت بەرزەكانە. ئەم شارە دووەمين شاري جيهانە. پێش ئەم شارە هيچ شارێكي تر نەبووە جگە لەو شارەي حەزرەتي ئادەم (د.خ) لەسەرزەميني هيند دروستي كردووە‌و پێي دەبێژرێ (ئوق). دوهەمين شار، هەر ئەم شارەيە كە قابيل بكوژي هابيل دروستي كردووە. ئارامگاي هابيل لەم شارەدايە‌و لەگۆرِەپانێكدايە كە پێي دەگوترێت گۆرِەپاني گوشتاسەب، و ئەگەرەكو رێێزوحورمەت‌و شكۆمەندي ئەم خاكە پيرۆزە نەبوايە، لە مێژەوە بوو دوچاري ئەشكەنجە بوبون. بەلآم خواي گەورە بەبۆنەي پيرۆزي ئەو ئارامگايە، بەلآ لەو شارە دوردەخاتەوە. "

هەروەها، لەزماني حەسەني بصري (21 – 110 هيجري) بێژراوە كە گوتويەتي، مەزاري حەزرەتي ئەيوب (زەردەشت) لە گۆرِستانێكە لە گۆرِەپاني (سەرتەل) لە شاري بەلخ‌و لەتەك گوشتاسەب پێكەوەن.

ئەوەي پتر سەرنج رِادەكێشي‌و شاياني باسە ئەوەيە كە، شاري بەلخ‌و گۆرِەپاني مەزاري گەورە پياوەكاني جێ نزرگەو كەعبەي زەردەشتيەكان بووە‌و لەكاتە تايبەتيەكاندا وەك رِۆژي شەشي خاكەلێوە (رِۆژي لەدايكبوني زەردەشت)، بۆ زيارەت دەچونە ئەوێرِا. ئەم دەنگو باسانە تا سەدەي شەشەمي كۆچي، لەلايەن نوسەرو مێژوو نوسەكانەوە باسي لێدەكرا.

ابو عبد الرحمن عبد الله بن شوژب البلخي (156 هيجري) دەبێژێ:

" بەلخ لەلايەن عەجەمەكان وەك كەعبە‌وابووە‌ونزرگەي مۆغەكان بوە، ولە رِۆژي نەورۆزدا خەڵکێكي زۆر لە تخرستان، هند، تركستان، عراق‌وشام، پياوە گەورەكان‌و شازادەكان بۆ زيارەت بەرەو ئەو ئەو شارە دەچن‌و ماوەي حەوت رِۆژان بەچەژن‌و خۆشي رادەبوێرن. "

دەبێژرێت كە حەزرەتي ئيبراهيم (دخ) چۆتە شاري بەلخ‌و لەوێرادا لەسەر مەزاري زەردەشت نوێژي كردووە.

لەم بارەيەوە پيغەمبەر محمد (د.خ) دەفەرمێت:

وهو ما قال رسول الله (ص): (مر ابراهيم خليل الله صلوات الرحمن عليه بـ(بلخ) حتى صار بالاسبريس وهي ميدان مدينتها . فقال للملك الذي كان معه وهو الملك الموكل بالارض واسمه صلصائيل (وفي روايات اخرى صرصرمائيل) ما هذه البقعة؟ فقال ياخليل الله انزل فانها بقعة مباركة يكون فيها قبر نبي. فنزل ابراهيم عليه السلام من جناحيه وقت صلوة الفجر وصلى ركعتين. فلما سلم التفت الى بلخ فقال: اللهم اعزز، وفي راويه غرز أنهارها وأثمر أشجارها وبارك عليها واكثر فقهائها).

ئەوەي بۆ ئەم باسە، لەم‌وتەيەدا سەرنج رِاكێش‌وگرنگە ئەوەيە كە ئەو مەزارە (كە بێگومان مەزاري زەردەشتە) زۆر لە پێش حەزرەتي ئيبراهيم بووە، خۆي لە خۆيدا بەرپەرچي ئەوانە دەداتەوە كە دەبێژن زەردەشت‌و ئيبراهيم يەك كەس بوون.

بيرو سيماو رِوخساري زەردەشت لە‌وتەكانيدا

كورتەيەك لە ژیاني زەردەشت، سەرگوزشتەي چۆنيەتي لەدايكبون‌و بڕێ لەو داستان‌و ئەفسانانەي كە دەربارەي ئەو پەيامبەرە مەزنە نوسراوەتەوە، باسمان كرد.

زەردەشت، هەر لەسەرەتاوە كە خەريكي رِاگەياندي پەيامەكەي بوو، رِێباز‌و ئامانجێكي تايبەتي هەبوو، سروودەكاني هەمووي دەربارەي چۆنيەتي وەديهێناني ئەو ئامانجانە بووە. لە چونيەتي هاتنە ئاراي چاکەو خراپەوە دەستپێدەكا‌و بەهۆي هۆش‌وبيرو دانايي‌وتێگەيشتني ئادەميزاد، رِادەي رِاستي‌و دروستي دامەزراندووە. خەڵکي هانداوە بە هۆي ئازادي هەلێبژاردن‌و ئيرادە‌و‌ويستي خۆيانەوە، خەريكي كاري خاس‌و سازەندەبن.

هەروەها، داواى كردوە كە دژى بتپەرستى‌و ئەفسانەو دابونەريتى رِوخێنەرو كۆنەپەرستى بن ئەمانە گشتيان بۆ ئەو ئامانجانەيە كە مرۆڤى راست كردار‌و بير خاس لە کۆمەڵگادا سەركەوتوو بن. زەردەشت، مەبەستى لە پەرستنى ئافەريدەگارى تاكو تەنيا، هەرگيز ئەوە نەبووە كە بەو هۆيەوە ئاهورامەزدا رازى‌و خۆشحالێ بكات، چونكە دەزانيت كە ئەو نە پێويستى بە نوێژ‌و نيايش‌و پارانەوە‌و‌وێردى ئافەريدەكانى خۆى هەيە‌و نە پێويستى بەوە هەيە كە خەڵکبيناسن، مەبەست‌و ئامانجى ئاينى یەکتاپەرستی لاى زەردەشت، پەروەردەى ئادەميزادە، مرۆڤى كارا، هەلێسورێنەر، سوودبەخش‌و...

زەردەشت، پتر لە سێ هەزار‌و پێنج سەد ساڵ لەمەوبەر، پرِ بەدەم هاوارى كرد،ئەى ئادەميزاد تۆ هۆش‌و هەست‌و بيرت هەيە، سوودو بەهرە لەم نيعمەتە معنوييە وەربگرە كە ئافەريدەگار پێى داويت، بگەرێرەوە سەر رەسەنێتى خۆت‌و مرۆيەكى فەرزانە بە، ويژدانى پاك‌و رۆشەنى خۆت بكەرە مەشخەڵی رێ رۆشەنكەرەوەت‌و ژیانت، دورەوپەرێز بە لە دابونەريتى نارەسەن‌و زيان بەخش. دڵنيابە كە بە كاروكردارى خاس‌و دروستكەر، لەرێگەى راستى‌و ياساىهەق، ئافەريدەگار لە خۆت رازى‌و خۆش وەش دەكەێت. پشت بە خۆت ببەستە‌و كار‌و پيشەت بكە بە ئامراز بو گەيشتن‌و نيزيكبونەوە لە ئافەريدەگار.بانگەوازێكى ديكەى زەردەشت ئەوەيە كە، پێويستە سود‌و بەهرە لە خۆشييەكانى ژیان وەربگرين، وە ئەم ژينەى بۆى تەرخان كردوين بە باشترين شێوە بەهرەى لێوەربگرين. هەروەها پێمان رادەگەيەنێت كە، تەنيا ئەنجامدانى كارى خاس بەس نييە، بەڵکو پێويستە ئەوانەى بە هەڵەدا چوون‌و رێى چەوتيان گرتوتە بەر بەپەند‌و ئامۆژگارى بخەينە سەر رِێى راست‌و دروست. زەردەشت كەسێيەتييەكى بە توانا بوو، پەيامبەرێك بوو كە وەحى‌و ئيلهامى بە بيردا دەهات كە بە شێوەي پەيامێك بەخەڵکى رابگەيەنێت، كەسێيەتييەكى ئاكارى هەلێكەوتوو بو، بە راستى‌و دروستى ئامۆژگارى دەكرد‌و دژى درۆ‌و فريوو قسە هەلێبەستن بوو.

 ئێستا كونێ، گەر عەوداڵی ئەوە بين كە باشترين‌و راستترين زانيارى دەربارەى كەسێيەتى ئەم پەيامبەرە بزانين،دەبێ فرە بەووردى لەووشە بەوشەى گاتەكان بكۆڵینەوە‌و هەست‌و باوەرى ئەو پياوە نەمرەى مێژوو لەنێو ئەو سروودانەدا بە دەستبێنين. لەیەکەمين  سروودى گاتاكاندا،دەبينن كە زەردەشت پەنا دەبێتە بەر ئاهورامەزدا‌و داواى يارمەتى لێدەكات كە ياريدەى بدات تا بە هەموو بير‌و باوەرييەوە، خۆشى‌و ئارامى لەنێو خەڵکيدا بڵاوبكاتەوە. ئەوسا باسى ئامانج‌و مەرامەكانى خۆى دەكا‌و دەبێژێ:

...ئەز، ئەو كەسەم كە رادەپەرِم بۆ خزمەتكردنى تۆ ئەى ئاهورامەزدا...

زەردەشت لەبەرنامەكانيدا، بەگوێرەی بۆچونەكانى دەربارەى ئاكارييەكانەوە دەزانێ كە،رووداوە مادى‌و مەعنوييەكان هەردوو هاوجوت پێكەوە دەتوانن ئامانجەكانى بەديبێنن. لەبەر ئەوە بە چاوى سوكايەتى ناروانێتە هيچ لايەنێكيان، دەزانێت هەردوو پێكەوە دەتوانن تەواوكەرى گۆرين‌و شۆرشى كۆمەڵايەتى بن.

دەبێژێ..

...تاهێز‌و توانام هەبێت. وە‌ووزەم تيامابێت خەڵکى هاندەدەم‌و فێريان دەكەم كە راستى بكەنە پيشەيان‌و راستگۆبن...

 لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە ئەم پەيامبەرە كە ئەويندارى مرۆڤايەتييە، كەمتەرخەمى ناكات بەرامبەر ئەو کەسانەى كە لە رێى راست لايانداوە بەڵکو هەوڵ دەدات كە هەمووان بخاتە سەر رێى راست‌و دروست.

دەبێژێ:

هيوادارم بەزمانى ئەقل‌و بەهۆى ئەم ئاينەوە، گومرايان‌و خراپەكاران بەرەو ئەو كەسەى كە لە هەمووان مەزنترە رابكێشم‌و رێ نماييان بكەم،

 هيواو گەشبينى بە پاشەرۆژ وە بڵاوكردنەوەى دادپەروەرێتى‌و چاکە بەسەر رۆح‌و رِەوانى زەرەدەشتدا زاڵە. هەر چەندە جارجار رِەش بينييەكى كاتىبەسەريادێت‌و لە سروودەكانيا خۆى دەنوێنێ، بەڵام نابێتە هۆى ئەوەى باوەرى بە پەيامەكەى كەمبێتەوە . هەر چەندە پەيرەوان‌و لايەنگرانى ئاينەكەى بە ژمارە كە من،وە هێزى بەرگريشيان لاوازە بەرامبەر بەهێزى چەتە‌و پياو كوژ‌و درۆزنەكان، بەڵام زەردەشتى‌وورە بەرز‌و خاوەن باوەر‌و نەترس، دەست لەتێكوێشان‌و ململانێ هەلێناگرێت‌و دەچێتە نێو خەڵکەوە‌و بە دەنگى بەرز‌و بێترس داوايان لێدەكات بێنە سەر رێى راست‌و ئاهورامەزداى تاكوتەنيا بپەرستن. لەنێو سروودەكاندا، دوو‌ووتار هەيە كەوا پێشاندەدا زەردەشت لەنێو خەڵکدايە‌و قسەيان بۆ دەكات. راژەى ئەم دوو سروودە وەك دوو‌ووتار دەخەينە بەر چاو، وە لە پاشاندا لە باسى گاتاكاندا دەقى سروودەكان دەخەينە رِوو:

ووتارى یەکەم: يەسنا هات 30

((...گەلۆ، ئێوە كە هاتونەتە ئێرە‌و كۆبونەتەوە بۆئەوەى گوێ لە قسەكانم بگرن، دەربارەى ئەو دوو شێوەى ژينە قسەتان بۆ دەكەم،گوێم بۆ رابگرن. ئەو کەسانەى گوێيان لێمە، بابير لە قسەكانم بكەنەوە‌و هەڵیسەنگێنن. سوپاس‌و ستايشى ئاهورامەزدا دەكەم بۆ ئەو هەموو چاکى‌و راستى‌و رووناكييەى پێى بەخشيوين. گوێ بۆ قسەكانم شل بكەن. بە بيرێكى رۆشەن تێى بروانن، ژن‌و پياو دەبێ بە بيرى خۆيان راوێژ بكەن‌و رێگەى خۆيان هەلێبژێرن. ئەمەيە ئامۆژگارييەكانم:

لەتەک بوونى ئادەميزادا، هەر لەو كاتەوە كە ژیان‌و بوون هاتە كايە‌و ماناى پەيدا كرد، دوو گەوهەرى هاوجووت لەتەکيا دەركەوتن. ئەو دوو گەوهەرە يەكێكيان خۆى لە بير‌ووتارو كردارى خاس نوێند، وەئەوى ديكەيان بير‌و‌وتە‌و كردارى خراپ بوو. لەنێو ئەو دوو گەوهەرەدا،خەلك بەداوەرييەكى ژيرانە، دەبێ رێگەى چاک هەلێبژێرن، نە رێگەى خراپ. هەر كە ئەم دوو هێزە يەكيان گرت، ژیان‌و نەبوونيان بە ديهێنا. ئەم ململانێيە تا رۆژى پەسڵان بەردەوام دەبێ.لە پاشاندا ژیانى خۆشى‌و بەختەوەرى لە هەردوو جيهاندا بۆ کەسانێك دەبێت كە خاسترين بير‌و رێگەى راستيان هەلبژاردووە. ئەوانەى كە رێگەى ناراستيان هەلێبژاردووە‌و درۆيان كردۆتە پيشەى خۆيان، دووچارى خراپترين چارەنوس دەبن. لەنێوان ئەو دوو گەوهەرە، درۆزنەكان خۆيان خزانە نێو رێگەى خراپ‌و پيس‌و بونە هاورێى خراپە‌و كردارى خراپ. بەڵام لايەنگرانى رێگەى راستى، بيرى چاک‌و كردارى خاسيان هەلبژارد. لەنێو ئەم دووانەدا دێوپەرستان (بت پەرستان) ريگەى راستيان هەلێنەبژارد وەعەوداڵی رێگەى درۆ‌و فريو بوون، رێگەى رق‌و قينەيان هەلێبژارد بۆئەوەى ئازارى خەڵکى بدەن. ئێستا ئێمە كە عەودالێ‌و شەيداى رێگەى راستين، هێز‌و تواناى بيرى چاک فريامان دەكەوێت. بەڵام درۆزنەكان لەئاكامدا دووچارى گرفتارييەكى خراپ دەبن، وە سزاى گوناە‌و خراپەكانيان دەبينن، ئەوسا ئەى خواى گيان‌و هۆش، سزاى خراپەكانيان بدەرەوە. بەم شێوەيە ئێمە لە تۆ‌و بۆ تۆ دەبين، لەو کەسانە دەژمێرێين كە سووودمەندن بۆ ئەم بوونە مەزنە، دۆست‌و ئەويندارى ئاهورامەزداى بێهاوتا دەبين‌و لە جيهانى پاش مەرگدا، ميوانى هەميشەيى‌و نەمرى خانە خوێى مەزن دەبين. ئەوسا،لە پەسڵاندا ئەوانەى پەيرەوييان لە درۆ دەكرد، هەرزلێ‌و دۆش داماو دەمێنن، ئەو سايەكە هاوبيران‌و هاورييانى بيرى چاک(وەهومەن) وە لايەنگرانى راستى (ئاشا) سەردەكەون. پاداشتى ئەو گشت چاکانەى كردوويانە وەردەگرن‌و دەچنە كۆشكى هەميشەيى‌و نەمرى.

 ئيدى خەلكينە، با خاس برِوانينە ئەو ئاينەى ئافەريدەگارى گيان‌و هۆش بۆتانى ناردووە، خاس بير بكەنەوە، دەستور‌و فەرمانەكانى بەجێبێنن، برواننە رِەنج‌و خۆشى ئەم جيهانە. بە بيرێكى‌وورد‌و قوڵەوە لە پاداش‌و سزاى چاکە‌و خراپە بكۆلێنەوە، ئەو سايە كە ئەم رێگەيە هەلێدەبژێرن،ئەو رێگەيەى جووت يەكە لەتەک ژیانى نەمرى‌و خۆشى، وە مرۆڤ دەگەيەنێـتە ئەوێرا.))

ووتارى دووهەم: هات 45:

((...ئێوەگەل، ئەى ئەو کەسانەى لە رێى دوورونيزيكەوە هاتوون بۆئەوەى گوێ بۆ گوفتارەكانم رابگرن، وە گەرەكتانە ئاينى راستى‌و دروستى هەلێبژێرن گوێم بۆ رابگرن، بە بيرێكى خاس‌و پاكەوە برِواننە قوڵايى باسەكە، گەپى من ئاشكراو روونە، ئاهورامەزدا خواى گيان‌و هۆشە، خواى مەزن‌و بێهاوتايە، هەر كات بەهۆی هۆش‌و لە كانگەى دڵتانەوە تێبفكرن وە بير بكەنەوە بۆتان دەردەكەوێت‌و تێدەگەن كە ئەو، لە هەموو شوێنێكدا هەيە‌و ئاشكرايە. خەڵکينە، ئاگاداربن نەوەكو ئەو پێشەوا درۆزن‌و‌و فێلێبازانە، هەميسان بەهۆی فێركردنى خراپە لە رێ وەدەرتان بكەن‌و گومرێ بن‌و ژیانى راستەقينەتان لێ چەوت‌و چەواشە بكەن‌و توشى خراپە‌و گوناهتان بكەن.

ئێستا ئيدى گەرەكمە دەربارەى ئەو دوو گەوهەرە قسەتان بۆ بكەم كە بوونيان لەتەک بوونى ژیاندا هاوجوت بووە. ئەو دووگەوهەرەى كە يەكێكيان پاك‌و خاسە، ئەوى ديكەيان چەپەلێ‌و خراپە. گەوهەرە پاكەكە بەوى ديكەيانى گوت كە ئێمە هەرگيز پێكەوە نامانسازێت نە لە بيركردنەوە، نە لە فێر بوون، نە لە‌ويستو خواست‌و ئيرادە، نە لە ئاين‌و كردار‌و گوفتار. ئێستا، ئەو شتەى كە لە ئاينى یەکتاپەرستی هاتووە پێتان رادەگەيەنم، ئەم شتانەم بەهۆی  ئەقڵ‌و هۆشەوە لە ئاهورامەزداى داناوە وەرگرتووە. هەر كەسێك ئەم‌ووتانە ببيستێت‌و گوێ رايەڵی نەبێت‌و وەهەڵسوكەوتى خۆى لەتەکيا يەكنەخات، لە پاشان پەشيمان دەبێ‌و دووچارى سەرگەردانى. ئێستا گەرەكمە ئاگادارتان بكەم لە باشترين زانيارييەكانى ئاينى پاك‌و راست‌و دروست. مەزدايە، كە جيهانى نەمر‌و هەميشەيى دروستكردووە، هەر ئەوە كە ئەم زەوييە باردارە، هەروەك كيژۆڵەيەكى پاكى خۆيەتى، ئافراندووە مەزدا، هەروەك باوكێكى ميهرەبانە بۆ جوتياران، مەزدا ئاگادارى هەموو شتێكە‌و هەرگيز هيچ كەس ناتوانێت فريوى بدات.

دەمەوێ قسەتان بۆ بكەم، دەربارەى ئەو شتانەى كە لەو پاكترين‌و مەزنترينەوە فێر بووم، دەربارەى ئەو شتانەى كە بۆ خەڵک خاسترين زانيارين، وەئەمەم لە ئاهورامەزدا وەرگرتووە كە هەلێبژاردەى ئەوم‌و لێوەى فێربووم كە ئەوانەى پەيرەوى لە من دەكەن، ئەو کەسانەن كە رێگەى راستى‌و خاسىئاهورامەزدايان هەلێبژاردووە، ئەو رێگەيەى كە بير‌و كردارى باش لە مرۆڤدا دەبوژێنێ، دەبزوێنێ‌و پەروەردەى دەكات.

بيرو كردارى خاس، مرۆڤ دەگەيەنێتە پايە بەرزێتى‌و نەمرێتى.

 گەرەكمە قسەتان بۆ بكەم، دەربارەى ئەو كەسەى لە مەزنان مەزنترە، وە خاسترينە، ئەى ئاشا- ئەى راستى، دەربارەى ئەو ئاهورامەزدايەى كە بوونى لەتەک خاسيدا، هاوجوتە‌و چاکەى بۆ هەمووان دەوێت. مەزدا ئاهورا، بەهۆی ژيرێتى‌و دانايى‌و رەوانى پاكى خۆيەوە گوێى لە هەموو ئەو ستايشانەيە كە پياو چاکان دەيكەن‌و ڵیان دەبيسێت.

 ئەز كە زەردەشتم، بەهۆی بيرى خاسەوە، شێوە‌و چلۆنايەتى سوپاس‌و ستايشى ئەوم بۆ ئاشكرا‌و روون بۆوە (كە بريتى يە لە پێشكەشكردنى بير‌و‌وتە‌و كردارى چاکە بۆ بارەگاى ئەو). هەروەها ئەوە كە لە زانيارى بێ پايانى خۆى، خاسترينوێنەكانم پێ ئيلهام دەكات. ئەوە كە بەگوێرەی كردارى هەر كەس،سوود‌و زيانيان بۆ رەچاو دەكات. ئەمەيە ئەو شێوەيەى كە بۆ هەمووان بە كار دەگيرێت.

گشت ئەو کەسانەى بوون‌و هەن وە لە مەودوايش دەبن، ئەوانەى كە چاکى‌و راستى هەلێبژێرن، لەم جيهانەدا شاد‌و بەختەوەر‌و لە پەسڵاندا كاميار‌و رزگار دەبن. ئەوانەى كە رِێگەى درۆ هەلێدەبژێرن دوچارى رەنج‌و بەڵايەكى زۆر دەبن‌و لە جيهانى پاش مەرگيشدا شادى‌و كامەرانى نابينن...ئەمەيە‌ويستى ئاهورامەزاد.

پێويستە لەسەر هەمووان، بەهۆی بير‌و كردار‌وتەی خاسەوە، ئاهورامەزدا لە خۆتان رازى‌و خۆشنود بكەن، چونكە ئەوە مايەى شادمانى‌و خۆشى هەميشەيى،كردارە خاسەكانتانە كە دەتوانێ ئێوە بگەيەنێتە لاى ئەو، وە بەهرە لەو ژينە خۆشە هەميشەييە وەربگرن. لەسەر هەمووان پێويستە كە بيناسين‌و سوپاس‌و ستايشتى بكەين‌و عەوداڵی ئەو رێگە راستە بين كەمايەى رزگاريمانە. بەهۆی بيرى خاسەوە، داواى لێبكەين كە يارمەتيمان بدات لە رێگەى كار‌و كۆشش‌و كشتوكێلێ‌و پەروەردەى ئاژەڵەوە ژیانێكى پرِ لە خۆشى‌و ئاسودەيمان پێ بەخشێت. هەمووان لەسەرمانە بێ فيز‌و خۆ بە زلزانين‌و بەهۆی سرودەكانەوە، باوەر بێنين بە مەزنێتى مەزدا ئاهورا، كە هەبووە‌و هەيە‌و نەمرە، چونكە لە تێرۆژە هەرە گرنگ‌و بەنرخەكانى خۆى كە بريتين لە وەهومنە- بيرى چاک -‌و ئاشا –راستى- ئێمەى بەهرەمەند كردووە‌و مژدەى داوينەتێ كە لە جيهانى نەمرى پاش نەبوونى ماديدا، لەنێو باوەشى رووناهيەكانى خۆيدا جێگيرمان بكات.))

لێرەدا بۆئەوەى زێتر بتوانين لە روانگەى‌وتەكانى زەردەشت خۆيەوە- كە لە گاتاكاندا باسكراوە- سيما‌و روخسار‌و كەسێيەتى‌و بير‌و باوەر‌و بۆچوونەكانى ئەم پەيامبەر مەزنە، لە هەموو بوارەكانى ژیاندا پێشان بدەين، زۆر بە كورتى پوختەى چل‌وتە لە گوفتارەكانى دەخەينە بەرچاو:

                        -1-

زەردەشت، هۆى هەلێبژاردنى بە پەيامبەرێتى دەگەرێنێتەوە سەر دژە كردارى خۆرسكى کۆمەڵگا بەرامبەر بەو بارودۆخە ئالێۆزەى كە هەيبووە لە رووى بوارى رەوشتييەوە. هەروەها وەڵام دانەوەى ياساى ئافراندن، بە خواست‌و‌ويستى خەلكى، بۆ چارەسەركردنى ئەو گيرو گرفتە:

((ئەى خواى مەزن، گيانى گيانداران سكاڵا‌و گلەيى خۆيت عەرز دەكات:

بۆ چى ئەمنت دروست كرد‌و ئەم لەشە مادييەت بە من بەخشى؟

هەموو شوێنێك پرِ بووە لە دزێتى‌و جەردەيى،

 دەستدرێژى‌و ستەم باڵی بەسەر هەموو لايەكدا كێشاوە.

 لە تۆ زێتر هيچ كەسێكم نييە،تەنێ تۆ پشتيوانمى،

 كەوابو، كەسێك كە شياوى ئەوە بێت،لەم بارە ئالۆزە رزگارم بكات پێم بناسێنە.))  

                                     يەسناى 29 بەندى1

 

                     -2-

زەردەشت، بەهۆی هێزى بير‌و ئەقل‌و هۆشى خۆيەوە دەگاتە ئەوەى ئاهورامەزدا (خواى گيان‌و هۆش) بناسێت:

((ئەى مەزدا، ئەوکاتەى كە بە ئەندێشەوە تۆمناسى،

بۆم رونبووە كە،

تۆ، سەرەتا‌و پاشێنەى هەموو بوونى،

 وە تۆى سەرچاوەى بيرى خاس،

 وە ئەوکاتەى كە بە ديدى دڵەوە تۆم دى

 زانيم كە تۆى ئافەريدەگارى راستەقينەى راستى،

 وە تۆى داوەرى كردارى هەموو خەڵک.))

                                       يەسنا 31 بەندى 8

 

                   -3-

زەردەشت باوەرى بەوە هەيە كەتەنيا ئاهورامەزدايە كە هەموو گيتى ئافراندووە،تەنيا ئەوە داهێنەرى هەموو كەشكەڵان:

((ئەى مەزدائاهورا، پرسيارێكم هەيە، گەرەكمە بزانم:

كێ هێزى دڵفراوانى‌و ميهرەبانى لەنێو خەڵکيدا ئافراند؟

كێ يە بەهۆى ئەقل‌و زانيارى خۆيەوە، خۆشەويستى باوكى خستۆتە نێو

 دڵ زارۆڵەكانيەوە؟

ئەى خواى  ئەقڵ‌و هوێش، بەهۆى بيرى خاس‌و عەقلێ‌و هۆشەوە،

ئەتوێ بە داهێنەرى هەموو شتێك دەزانم.))

                                     يەسنا44 بەندى 7

 

زەردەشت، خوا بە رِووناكيەكى وەها دەژمێرێت كە، گشت كونو قوژبنى جيهانى بوونى رووناك كردوێتەوە. بەواتايەكى ديكە، ئاهورا مەزداى داهێنەر بەتەنيايى گيتى ئافراندوەو هيچ هاوكارێكى نەبووە.

((ئەو یەکەمين بيرەوەرێكە

كە لەسەرەتاوە،لە رووناهى خۆیەوە،

گشت كەشكەڵین‌و جيهانى بوونى رووناك كردۆتەوە.

و بەهۆى هۆش‌و ئەقلى خۆيەوە ياساى رِاستى بەدى هێنا،

 بۆئەوەى هەميشە پالێپشت‌و ياوەرى بير خاسان بێت.

ئەى مەزدا ئاهورا،كە هەميشە نەگۆرو يەكساني

 بەهۆي رۆحى پيرۆزى خۆتەوە،

 هێزى باوەر لە دڵماندا پتروپتەو بكە.))

                                     يەسناى 31 بەندى 7

 

5- زەردەشت دەبێژێت: خواى ئەقڵ‌و هۆش – ئاهورا مەزدا- هەموو جيهانى بەشێوەو ياسايەكى وەها نەگۆر دروستكردوە هەميشە (بوون) لەژێر فەرمانى خۆيەتى.

ئاهورامەزدا بەو ياسا‌ووردبين‌و نەگۆر‌و هەميشەييەى كە بەسەر گشت (بوون)دا فەرمانرِەوايە،دەبێژێ:

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بە بيرى خاس‌و دڵێكى رِۆشنەوە رِووت لێدەكەم،

لەژێر سايەى رِاستى يەوە،

پێمان ببخشە،

پاداشتى ژیانى مادي‌و مەعنەوى

ئەو پاداشتەى كە ئيماندارەكان بەختەوەر دەكات.))

                                      يەسنا28 بەندى 2

 

6- لەروانگەى بيرى زەردەشتەوە.ئافراندنى ئەم جيهانە-لەسەر بنچينەى ياساى رِاستى‌وبەوويستى ئاهورامەزدا- بەهۆى دوو هێزى هاوەل دوانەى (هاوزاد) دژبەيەكدى،وەديهاتوە:

((ئيستا ئيدى،بۆ ئێوە،

ئەى عەوداڵانى زانيارى،قسەدەكەم،

وبۆ ئێوە ئەى مرۆ ژيرەكان

دەربارەى دوو گەوهەرى(دياردە)مەزن،

هەروەها شێوەى ستايشتى

ئاهورا‌وبيرى خاس (وەهومەن)

و زانستى خاس‌وئاينى رِاستى (ئاشا)

تالە رِووناكى رِاستە قينە تێبگەن،

وبگەنە پلەى پوختەيى‌وبەختەوەرى))                

                                     يەسنا30 بەندى 1

 

7- بەگوێرەى جيهانبينى زەرەشت، ئەو دوو گەوهەرە دژبەيەكەى لەبووندا هەيە، تەواوكەرەوەى يەكدين، هيچ كامێكيان بەتەنيايى بايەخى (خاس بوون) يان (خراپ بوون)يان نييە، واتە، خواى دانا‌و ژير (ئاهورامەزدا) بەشێوەيەكى تەواو سەنگ (چاکە)ى ئافراندووە‌، بەهيچ جۆرێك (خراپە)ى تێدا نييە. بەلام ئەو دژايەتي‌و دوبەرەكى‌و ململانێيەى لەبووندا هەيە، كاتێ كە لەبيرى ئادەميزادا خۆى بنوێنێ، ئەوسا (چاکە)و (خراپە) دێنە كايە. بەواتايەكى ديكە، (خێر)و (شەرِ) يا (چاکە)و (خراپە) لەبيرى ئاەميزاد خۆيەوە هەڵدەقوڵێت، واتە زایدەی خودی ئادەميزادە‌و ئەم دوانە بەهۆى بيرى ئادەميزادەوە، بۆ كردار‌و گوفتار رِێى خۆيان خۆشدەكەن. بەم شێوەيە كە، چاکە‌و خراپە لەنێو كۆمەلگاى مرۆڤايەتيدا پەرەدەستێنێت:

((ئێستا،

 ئەو دوو گەوهەرە هاوالێ دوانە دژبەيەكە كەهەر لەسەرەتاوە،

 لەنێو بير‌و خەياڵی مرۆڤدا دەركەوتن،و يەكێكيان چاکە دەنوێنێ‌و ئەوى ديكەيان خراپە،

 وە لەم دوانە،

 مرۆڤى ژير‌و دانا، رِاستى‌و دروستى هەلێدەبژێرێت‌و

 نەزان‌و بێهۆش خراپە هەلێدەبژێرێ.))

                                          هات 30 بەندى 3

 

8- زەردەشت، باوەرِى بەوە هەيە كە، مرۆڤ ئازادە لە هەلبژاردنى رِێگەى رِاست يا نارِاست (چەوت)، واتە بەويستى خۆى دەتوانێ رِێگەى رِاست يا چەوت هەلێبژێرێت. ئەم ئازادى هەلێبژاردنە دەبێتە هۆى ئەوەى كە بەرپرسياربێت لە جۆرى هەلێبژاردنەكەى:

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بۆم ئاشكرابوو‌و تێگەيشتم كە

ئارمەئيتى‌و پاكيش لە تۆوەيە

تۆى ئەو ئەقلو هۆشە مەعنەوى يەى جيهانت دروستكرد

تۆ، ئازادى هەلێبژاردنى رِێگەت بە خەلك داوە

تا رِابەرى رِاستەقينەى خۆيان هەلێبژێرن،

و لە رابەرە درۆزنەكان دوور بكەونەوە.))

                                     يەسناى 31 بەندى 9

 

9- زەردەشت، ئادەميزاد بەلێپرسراوى هەلبژاردەى خۆى دەزانێت (چاکە بێت يا خراپە)، و لەو بوارِەدايە كە ئەنجامى بير، كردار‌وتەی هەر كەسێك كە ئاكامەكەى دەبێتە مايەى شادى يا بەد بەختى، دەگەرِێتەوە بۆ ئەو كەسە خۆى:

((ئەو كەسەى رِاستى هەلێدەبژێرێ‌و رِوودەكاتە رِاست بێژان،

جێگە‌و مەلێبەندى، كۆشكى رِووناكى دەبێت.

 وە ئەو كەسەى درۆزن‌و خراپەكارە،

 تاماوەيەكى زۆر

 دۆش داماو دەبێ‌و شيوەن‌و زارى پيشەى دەبێت‌و

 لە تاريكيدا دەژى.

دووچارى ئاكامێك دەبێت كە

 بەهۆى ديد‌و‌وويژدان‌و خراپەكاريەكانى خۆيەوە پێى دەگاتەوە))

                                       يەسناى 31 بەندى 20

 

10- بە بۆچوون‌و باوەرِى زەردەشت، بەهەشت بريتيە لە پاداشتى كار‌و كردارى خاسى ئادەميزاد، دۆزەخ، سزاى كار‌و كردارى خراپى مرۆڤ خۆيەتى كە لەم جيهانەدا پاداشت وەيا سزاى خۆى دەبينێت، پاش مردنيش لەتەک رۆحيانەتيدا، هاوو جووت دەبێت. بەواتايەكى ديكە، بە باوەرِى زەردەشت، خوا بەهەشت‌و دۆزەخى بۆ ئادەميزاد نەخولقاندووە، بەڵکو ئەمە ئادەميزاد خۆيەتى كە لەم جيهانەدا بەدەستى خۆى‌و بۆ خۆى، بەهەشت يا دۆزەخ دەخولقێنێت، و پاش مردنيش لەتەك خۆيدا (لەتەك رۆحى خۆيدا) بۆ پەسڵانى دەبێت:

((ئەوسا،

 كە لەسەرەتاى ژیاندا،

 ئەو دوو گەوهەرە، لەنێو بيردا گەيشتنە يەكدى،

ژیان‌و نەبوونيان هاوردە ئارا.

 تا كۆتايى (بوون) هەربەم شێوەيە دەبێت كە:

خاسترين بير‌و باشترين ژیان بۆ پەیڕەوانى رِاستى،

 خراپترين حالەتى دەروونى بۆ لايەنگرانى درۆ دەبێت.))

                                    يەسناى 30 بەندى 4

 

11- زەردەشت، دۆز‌و مەبەست لە ئافراندنى ئادەميزاد بە خەباتى بێووچان دژى درۆ (گشت خراپيەكان) دەزانێت. یەکەمين هەنگاوى ئەم خەباتە بريتيە لەوەى هەركەسێك بۆ خۆى هەوڵبدات‌واز لە درۆ بهێنێت، وە رِاستى بكاتە پيشەى خۆى. ئەمە دەبێتە هۆى ئەوەى كە هێز‌و تواناى چاکە يا (خێر) پتربێت، وەتواناى خراپە (شەرِ) بەرە‌و نەوى برِوات:

((لەم دوو گەوهەرە،

 لايەنگرى درۆ، خراپترين كردارەكان هەلدەبژێرێت،

وە ئەوەى پاكترين بيرى هەيە،

وە بە تيشكى رِوناهى هەميشەيى رِازاوەتەوە،

وە ئەوەى كە بە باوەرِى پتەو‌و كردارى دروستەوە،

مەزدا ئاهورا خۆشحالێ دەكات،

رِاستى هەلێدەبژێرێت.))

                                     هات 30 بەندى 5

 

12- زەردەشت،تەنانەت هاريكارى لەتەک درۆزنان وە يا ئاشكرانەكردنيان بە هەڵەيەكى گەورەو لاوازكردنى بەرەى رِاستى‌و بەهێزكردنى بەرەى درۆ دەزانێت:

 ((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم:

سزاى ئەو كەسەى كە خراپەكارو بەدكار بەهێزو پتەو دەكات

 چي يە؟

وەكەسێك كە لە ژیانيدا

جگە لە ئازاردانى رِابەرى دروستكردار

 وە دورخستنەوەى خەڵک ڵی،كارێكى ديكەى نييە

 چ سزايەكى بۆ رِەچاوكراوە؟))          

                                    يەسنا31 بەندى 15

 

13- زەردەشت،دوا هەنگاوى خەباتو مل ملانێي مروێڤ دژي خراپەو چەوتى بە خەباتى رِوبەرِوويي‌و مل ملانێ كردن لەتەك نەياران دەزانێت:

((كەوايە نابێ هيچ كەسێك لە ئێوە،

گوێ بيستى

فەرمان‌و گوفتارى خراپەكاران‌و درۆزنان بێت،

چونكە بێگومان درۆزنان

 مالێ‌و گوندو شار‌وێران دەكەن.

كەوايە،بەرامبەر ئەم جۆرە کەسانە رِاوێستن،و مل ملانێيان لەتەکابكەن.))

                                 يەسنا 31 بەندى 18

 

14- زەردەشت، لەوخەباتە هەميشەييەى مرۆڤدا مژدەى سەركەوتنى چاکە بەسەر خراپەدا دەدات:

((ئەوکاتەى كە،

درۆو خراپە شكست دەخواو تێدەشكێ،

 ئەو کەسانەى بەخۆشناوى تێكۆشاون،

‌و بەخاسى ناويان دەركردوە،

لەكۆشكى پرِ لەخۆشى بيرى خاسى مەزدايى‌و رِاستيدا،

 هيواو ئارەزويان،

دێتەدى)).

                                  هات30 بەندى 10

 

15- زەردەشت، لەو باوەرەدايە كە مرۆڤ لە خەباتيدا دژى خراپە، وە لەپێناوى بڵاوكردنەوەى راِستيدا، پاداشتەكەى بريتيە لە بەختەوەرى‌وئارامى گيان كە بەهۆى كاروكردارى ئەو كەسە دێتەدى:

 ((خەلكينە،

هەر كاتێك لەم ياسايەى مەزدا برِيارى لەسەر داوە، تێبگەن‌و بزانن كە رِەنجى درێژخايان سزاى درۆزنان‌وبەدكارانە، وەخۆشى‌وبەختەوەرى هەميشەيى پاداشتى

پەيرەوانى رِستيە، ئەوسا، بەهۆى ئەم ياسايەوە دەگەنە بەختەوەرى‌و رِزگارى رِاستەقينە)).

                                   هات 30 بەندى 11

 

16- بەگوێرەى باوەرى زەردەشت، دوا پاداشتى پەيرەوانى رِستى بريتيە لە پاداشتى هەموان پێكەوەو بەکۆمەڵ. ئەم پاداشتە بريتيە لە گەيشتنى گشت مرۆڤ بۆلاى ئاهورامەزداو نزيك بونەوەيان ڵی لەرِۆژى پەسڵاندا. (رِۆژى پەسلان ئەوکاتەيە كە بەهۆى خەبات‌و تێكۆشانى گشت مرۆڤ پێكەوە، درۆ‌واتە هەموو خراپەكان لە ژیانى ئادەميزادا پاك دەبێتەوە‌و رِاستى‌وخاسى‌و پاكى تەشەنە دەكاو هەموو بوارەكانى ژیان دەگرێتەوە):

((ئەى مەزدا ئاهورا،

 پرسيارت لێدەكەم:

 كەسێك كە بەدانايى‌وبيرى خاسەوە،

 تێدەكۆشێت بۆ،

 بڵاوكردنەوەى ئايني راِستى‌وئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا.

 كەى‌وچۆن دەتوانێت لێت نزيك بێتەوەو بگاتە لات؟))                    

                                    هات 31 بەندى 16

 

17- لە رِوانگەى بيرى زەردەشتەوە، ئەهريمەن بريتى نييە لە بونەوەرێكى تايبەتى بەشێوەو رِوخسارێكى دياريكراو. ئەهريمەن بريتيە لە (بيرى خراپەكارى) –وشەى ئەهريمەن لە زمانى ئاوێستاييدا بەشێوەى ئەنگرەمينو هاتووە، ئەنگرە، ماناى ناشيرين، خراپ، پيس يان گومراكردنە. مينو بەماناى (بير) هاتووە. كەواتە ئەنگرەمينو ماناكەى دەبێتە (بيرى خراپ‌وگومرا):

 

 ((لەنێوان ئەم دوانەدا،

 بير خراپ‌وگومراكان، رِاستى هەلێنابژێرن،

چونكو لەكاتێكدا كە رِارا‌و دوو دڵن،

 تەفرە دەخۆن،

‌ودەچنە رِيزى بير خراپان،

‌وپەنا دەبەنەبەر،تورِەيى‌و رِق‌و قينە،

 وە ژیانى خەڵک دەشێوێنن.))  

                                     هات 30 بەندى 6

 

 18- بە باوەرى زەردەشت، هيچ مرۆڤێك خۆى لەخۆيدا بەخراپى نايەتە دنيا، خراپە لە بيرى كرچوكاڵی ئادەميزاد خۆيەوە وەديدێت، بەواتايەكى تر، خراپە، هەلێقەڵاوى سەرچاوەى نەزانين‌و تێنەگەيشتنى مرۆڤە لەو ياسايەى كە بەسەر بووندا فەرمانرەوايە، واتە ياساى رِاستى:

((لەنێوان مرۆڤى پاك‌وناپاكدا،

 كاميان رِێبازى دروستيان هەلێبژاردووە؟

 مرۆڤى داناو رِوناكبين دەبێ

خەڵک هۆشيار بكاتەوە‌و رِێگەى رِاستيان بۆ رِۆشەن بكا،

 بۆئەوەى ئەو بێ فەرە لادەرانە نەتوانن

خەڵک تەفرە بدەن‌وگومرايان بكەن،

 ئەى مەزدا ئاهورا،

 تۆ بۆ ئێمە

مامۆستاو رِێنماى بيرى خاس بە.)) 

                                    هات 31 بەندى 17

 

19- زەردەشت، بەختەوەرى كۆمەلگاى مرۆڤايەتى دەبەستێتەوە بە زانيارى‌و هۆشيارى يەكەيەكەى ئەندامانى ئەو گۆمەلێگايە، بۆيەكا، هانى دانا‌و زانايان دەدات، كە ئەو کەسانەى زانياريان كەمە فێريان بكەن:

((خاسترين جۆرى پاداشتەكان‌و بالاترين پلەى بەختەوەرى،

 بۆ ئەو دانايە دەبێت،

 كە پەيامە رِاستەقينە‌و ئامۆژگاريە پاكەكانم،

كە خەڵک بەرەو پوختەيى‌و نەمرێتى دەبێت،

بەهەموان رِادەگەيەنێت.

مەزدا ئاهورا،

 بەهۆى بيرى خاسەوە

 هێزو تواناى ئەو کەسانە پتر دەكات.)) 

                                    هات 31 بەندى 6

 

20- بەبۆچونى زەردەشت، لەبەر ئەوەي خراپە، هەلێقوڵاوى بيرى كرچوكاڵی ئادەميزاد خۆيەتى، كەوابو، گشت لادراوان لە رِێى رِاست‌و خراپەكاران، دەكرێ پەروەردە‌و فێرى رِاستى بكرێن.

((وە ئەوکاتەى كە،

گومراكان سزاى خۆيان دەبينن،

ئەوسا، ئەى ئاهورامەزدا،

شالياريت، بەهۆى بيرى خاسەوە (وەهومەن)،

 بۆيان ئاشكرا دەبێت،

 وە تێدەگەن كە،

چلۆنوێز لە رِێى چەوت بێنن‌و رِێبازى رِاستى بگرنە بەر.))

                                    هات 30 بەندى 8

 

21- زەردەشت، بيرو هۆشى ئادەميزاد، لە هەموو بوارەكانى ژیاندا، بەبێشترين پێوانە دادەنێت بۆ هەلێسەنگاندن‌و هەلێبژاردن. تەنيا دانايان‌و مرۆڤانى ژيرن كەبەهۆى بيرى پوختەو هۆشى خۆيان، ياساى رِاستى بەدروستى تێدەگەن، وبە هاوئاهەنگكردنى بيروكردارو‌و‌وتە لەتەك (رِاستيدا)، وتێگەياندن‌و هۆشياركردنى خەڵک، کۆمەڵكاى مرۆڤايەتى دەگەيەننە بەختەوەرى رِاستەقينە.

((ئەى مەزدا،

ئەو بەختەوەرييەى كەلەژێر سايەى رووناكى مەعنەوى،

وە بەهۆى پەيرەوى لە رِاستى‌و پاكى يەوە،

مژدەيت بە هەردوو دەستە داوە (داناو نادان)،

وە ئەو برِيارەى كە بۆ مرۆى ژيرو دانا، داوە

بەهۆى ئامۆژگارييەكانتەوە،

بۆ ئاگاداريمان، بۆمان ئاشكرابكە،

بۆئەوەى هەموو خەڵک بەرەو ئايني رِاستى داوەتبكەين.))

                                    هات 31 بەندى 3

 

22- بە باوەرى زەردەشت، بيرو هۆشى مرۆڤ، بايەخ‌وپلەو پايەيەكى فرە بەرزو تايبەتى هەيە. لەبەر ئەوە، پێويستە هەموو كەسێك ئازاد بێت تا پاش ئەوەى هەمە جۆرە رِێگەيەكى هەلێسەنگاند، بەبيرێكى رِۆشەن‌و هۆشێكى دروستەوە، رِێگەى خۆى بە ئازادى هەلێبژێرێت:

((كەواتە،

گوێرِايەڵی خاسترين‌وتەكان بن،

وە بەبيرێكى رۆشنەوە هەڵیسەنگێنن،

وە هەريەكە لەئێوە بۆخۆى،

لەم دوو رِێبازە، يەكێكيان هەلبژێرن،

پێش ئەوەى رِوداوى مەزن رِووبدات (رِۆژى پەسڵان)،

هەر يەكەتان بەدروستى ئاگاداربن،

لەم ئاينە تێبگەن‌و بڵاوى بكەنەوە.))  

                                    هات 30 بەندى 2

 

23- زەردەشت، ئازادى دەربرِينى باوەرِ، بەمافى رِەواو سروشتى هەموو مرۆڤێك دەزانێت. هەر كەسێك دەبێ بتوانێ بەشێوەيەكى ئازاد باوەرِى خۆى دەربڕێ تا بتوانێ رِاستى‌و دروستى هەلێسەنگێنێ‌و هەلبژێرێت:

((بەم شێوەيە، هەر كەسێك،

چ رِاست بێژ بێت يان درۆزن،

چ زانا بێت يان نەزان،

ئەوەى لە بيرو مێشكيدايە

بەشێوەيەكى ئازادانە ئاشكراى دەكا‌و دەيبێژێ،

و هەر كاتێك كە

ئەندێشە گيرۆدەى دوودڵی‌و رِارايى بوو،

وە لەنێوان ئەم دوو باوەرەدا حەپەساو قەتيس ما،

ئەوسا، ئارمەئێتى (بيرى چاکوپوختە) بەدەم هاواريانەوە دێت‌و

رِێنماييان دەكات.))

                                    هات 31 بەندى 12

 

24- زەردەشت، لەوباوەرەدايە كە مرۆڤ دەبێت ئەوەندە ئازاد بێت لە هەلێبژاردنى رِێبازى ژیانى خۆى، تەنانەت ئاينى خۆشى بەشێوەيەكى ئازادانە هەلێبژێرێت، واتە هيچ زۆرە ملێ يەك لەهەلێبژاردنى ئايندا نەبێت:

((ئەى مەزدا،

هەر لەوساتەوە‌و لەسەرەتاوە كە،

بە بيرو هۆشى خۆتەوە،

ژیان‌و‌ويژدان‌وهۆشت بۆ دروستكردين،

وە رِۆحت كردە نێو لەشمان،

و ەتوانايى گفتوگۆو كاركردنت پێ بەخشين،

هەر لەوكاتەوە‌ويستت كە ئێمە بە شێوەيەكى ئازاد،

باوەرِو رِێ‌و رِەوشى ئاينى خۆمان هەلێبژێرين.))  

                                    هات 31 بەندى 11

 

25- زەردەشت، بۆ رِێنمايى كردنى درۆزنان‌و لەرِێى لادەران‌و خستنيانە سەر رِێى رِاست، سوود، لەهێزى رِەوانبێژى‌و دەم پاراوى وەردەگرێت. تەنێ چەكى دەستى پەيامبەر بۆ بەرهەلێستى‌و دژايەتى كردنى درۆو ناراستى، قسە رِەوانەكانى‌وشێوەى دەربرِينيانە:

((ئەى دياردەى راستى‌وپاكى (ئاشا)،

كەى بەديدارت شاد دەبم؟

ئەى دياردەى بيرى خاس (وەهومەن)

كەى بەهۆى دانايى‌وهۆشەوە دەتوانم بتناسم؟

وە ئەى ئاهوراى توانا، كەى رێگەى گەيشتنە لاى تۆ دەدۆزمەوە؟

وەكەى زايەڵەى دەرونى مەزدايى دەبيستم؟

هيوادارم كە

 بە ياريدەى‌وتەی پيرۆز (سروودى پيرۆز) وە هێزى دەم پاراوى،

رِێنمايى گومراكان بكەم

وە بيانخەمە سەر خاسترين رِێگە كە

رِێى راستى‌و یەکتاپەرستی يە))   

                                    هات 28 بەندى 5

 

26- زەردەشت، دژى جەنگ‌و هەراو هورياو خوێن رِێژييە‌و ڵیان وەرِسەو بێزارە. لەوباوەرەدايە كە پەيامبەران‌و چاکسازانى رِاستى، دەتوانن بەهۆى ميهرەبانى‌و دلۆڤانيەوە، برايەتى‌و دۆستايەتى‌و يەكيەتى لەنێو کۆمەڵگاى مرۆڤايەتيدا وەديبێنن:

((رِاستى-ئاشا- وەڵامى ئاهورامەزداى دايەوە:

لەنێو ئەم خەڵکەى جيهاندا كەسى‌وا ناناسم

كە بتوانێت ئەم ئازارە لە كۆڵیان بكاتەوە،

و ياريدەى پياوچاکان بدات دژى خراپەكاران.

لەنێو ئەم خەڵکەدا،

ئەو كەسە، دەبێ لە هەموان، بەهێزترو تواناتر بێت،

تا هەر كاتێك داواى يارمەتى كرد

فرياى بكەون‌و ياريدەى بدەن.))  

                                    هات 28 بەندى 3

 

27- زەردەشت، دژى كۆنەپەرستیيە، مرۆڤێكى پێشكەوتوخوازە، باوەرى بەوەيە كەبيروهۆشى مرۆڤ، لەشو گيانى ئادەميزاد، کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى، ژينگە، وە بەواتايەكى ديكە شارستانيەت، فەرهەنگ‌وئاكارى مرۆڤ، دەبێ هەميشە بەرەو پێشەوە‌و خاسترو بەرزتر بگۆرِدرێت:

((ئەى مەزدائاهورا،

هيوادارم كە،

 خزمەتگوزارى تۆ بين،

وە لەو کەسانە بين كەهەموو جيهان وە ژیان نۆژەن دەكەنەوە.

با:

كاتێك بيرو هۆش گيرۆدەى سستى‌و خۆرِانەگرتن دەبێ،

رِاستى (ئاشا) يارمەتيمان بدات،

وە بيرمان لە يەكدى نزيك بكاتەوە.))   

                                    هات 30 بەندى 9

 

28- زەردەشت، باوەرى بە پەرجۆ (معجزە) نييە، گەورەترين پەرجۆى خۆى لەپاراوى‌وتەكانى كە دەچێتە نێو ناخى دەرونى خەڵکەوە‌و بيروباوەرِيان دەبزوێنێ، دەزانێت، كە بەهۆى بيرى خاسەوە توانيويەتى بگاتە ئەو رِادەيە:

((ئەى مەزدائاهورا،

وە ئەى راِستى (ئاشا) و ئەى بيرى خاس (وەهومەن):

ئەز، سروودى وەهاتان بۆ دەهۆنمەوە

كە تائێستا كەس نەيبێژاوە.

هيوادارم توانايى مەعنەوى‌وپاكى (خشە ترا)

لەدەرونمدا پتر بێت، وبەسەر زاتما زالێ بم.

تكاو ئارەزومان بەديبهێنن،

وە بەختەوەرى‌و شاديمان پێببەخشن.))   

                                    هات 28 بەندى 3

 

29- زەردەشت، ژينگە‌و پارێزگارى‌و چاودێرى كردنى، بەيەكێك لە ئاكامەكانى بيرى خاس دەژمێردرێت. بە پێچەوانەوە، چاودێرى نەكردنى بە (ناراستى) و گومرايى‌و كارێكى خراپ هەژمار دەكات:

((بەرِاستى رِابەرە بەدو بير خراپەكان،

كە گووتارە ئاينييەكان چەواشەو ئالێوێزدەكەن،

وە بەچاوى رِێزەوە رِوانينە زەوى‌و خۆر

بەكارێكى فرە نارەوا‌و گوناە دەزانن.

بير خاسان بەرەو گومرايى دەبەن،

وە زەويوزار‌وكێلێگەكان‌وێران دەكەن،

وە دژى بيرخاسان چەك بەكار دێنن.))  

                                    هات 32 بەندى 10

 

30- زەردەشت، قوربانى كردنى ئاژەڵ، بەكارێكى ناپەسەندو ئەفسانەيى دەزانێت. بەنيشانەى نەزانين‌و دواكەوتويى‌و گومرايى دەژمێرێ:

((زۆر لە مێژە،

(گرەهما¹⁶) بەهاوكاري لەتەك (كاوى¹⁷)ەكاندا،

هێزوتواناو بيرى خۆيان،

وەگەرخستووە،

بۆئەوەى پەيامبەرەكەت وەرِس بكەن‌و بيخەنە داوەوە.

ئەوانە،

 هێزو تواناى خۆيان لە درۆزنان‌و گومرايان،

وەدەست دێنن‌و دەبێژن،

دەبێ هەموو جيهان تێكبدەن‌و گيرۆدەى خراپەى بكەن،

تا (هوم¹⁸) ى نەمر بگا بەدەم هاواريانەوە.))    

                                    هات 32 بەندى 14

 

31- رِوانگەو ديدى زەردەشت، کۆمەڵگاى مرۆڤايەتيە. ئەو هەميشە‌و لەهەموو كاتو شوێنێكدا ئارەزوى ئەوەيە كە گشت خەڵک بەختيار‌وخۆشبەخت بن. هەرلەبەر ئەوەيە داوا لە هەمووان دەكات كە بەهەموو توانايەكيانەوە، هەوڵبدەن يەكدى بەختەوەر بكەن:

((مەزدائاهوراى فرە توانا

 برِيارى داوە كە،

كەسێك بەختيارە

 كە خەلكى ديكە بەختەوەر بكات.

 ئەى ئافەريدەگار،

ئەز بۆ جێگير كردن‌و پەرەسەندنى ئاينى رِاستى،

داواى هێزو تواناى لەشوگيان دەكەم.

ئەى ئارمەئێتى، ئەى دياردەى خۆشەويستى‌وباوەرِ،

ئەو تيشكە يەزدانييەى كە،

پاداشتى ژیانى پرِلەبيرخاسى يە،

پێم ببەخشە.))       

                                    هات 43 بەندى 1

 

32- لە رِوانگەى بيرى زەردەشتەوە، ئاهورامەزدا، هەموو مرۆڤێك – بەتایبەتی ئەگەر پەيرەوى رِێى رِاست بێت- بەچاوى دۆست تەماشا دەكات:

((مەزدا ئاهورا،

بەهۆى عەقلێ‌و هۆشى تەواو سەنگى خۆيەوە،

پوختەيى‌ونەمرێتى،

رِاستى‌و توانايى مەعنەوى‌و بيرى خاس

بەكەسێك خەڵات دەكاو دەبەخشێت

 كە لەرِوى بيروكردارەوە، دڵی پێببەستن))

                                     هات 31 بەندى 21

 

33- زەردەشت، باوەرِى بەوە هەيە كە، بۆ گەيشتنە دروشمى (رِاستى)، مرۆڤ دەبێ لەخۆبوردو بێت‌وگيانى خۆى لەو رِێيەدا بەخت بكات:

((ئێستا ئيدى زەردەشت،

هەموو لەش‌وگيان،

وە هەلێبژاردەيەك لەبيرى خاسى خۆى،

پێشكەش بە مەزدا دەكات،

وە خاسترين كردارو‌وتە‌وفەرمانبەرى لەدەستورەكانى ئاهورايى،

وە هەموو هێزو تواناى مەعنەوى خۆى،

پێشكەش بە رِاستى (ئاشا) دەكات.)) 

                                   هات 33 بەندى 14

 

34- زەردەشت، مافى يەكسان بۆ هەموو كەس –بە ژن‌و پاوەوە- رِەوا دەبينێ. یەکەمين كەس بوو كەمافى ئازادى هەلێبژاردنى هاوسەرى بۆ كچان دا. بۆ هەلێبژاردنى هاوسەر، تەنيا دوو مەرجى بنەرِەتى دانا: (ئەوينى پاك) وە (زانيارى تەواو‌و باش). لێرەدا رِوودەكاتە كچەكەى خۆى (پوروچيستا) وە پێى دەبێژێ:

((ئەى پوروچيستاى ئەسپەنتمان هيچدسپ

ئەى جوانكەترين كيژۆڵەكانى زەردەشت،

مەزدا ئاهورا،

مرۆيەكى بۆ هاوسەرێتى تۆ هەلێبژاردووە كە،

پابەندى بيرى خاس،

وە پاكى‌و رِاستي يە،

كەواتە، لەتەك بيرى خۆتدا رِاوێژ بكە،

وە بەپاكى‌و بەزانيارييەكى خاسەوە رِەفتار بكە.))  

                                    هات 53 بەندى 3

 

35- زەردەشت، بەختەوەرى خێزان‌و ژیانى ژن‌و مێردايەتى لەوەدا دەبينێت كە هەريەكەيان هەوڵو كۆشش بدات بۆ پەيرەوى لە رِاستى‌و بيرو‌وتەو كردارى خاس:

((ئەم گوفتارانە ئارِاستەى ئێوە دەكەم،

ئەى تازە بووك‌وزاوايان،

بەبيرێكى خاس، گوێ بۆ ئامۆژگارييەكانم رِابگرن،

وە بەهۆى‌ويژدانى خۆتان هەڵیسەنگێنن‌و بەكارى بێنن:

هەميشە بەبيرى خاس‌وخۆشەويستيەوە بژين.

وە هەريەكەتان لە رِاستيدا پێشبرِكێى لە يەكترى بكەن،

تا ژیانێك‌وخێزانێكى خاس پێكەوە بنێن))     

                                    هات 53 بەندى 5

 

36- زەردەشت، بۆ بەرزێتى خوورِەوشت‌و پوختە بونى هۆشى مرۆڤ،كە ئاكامەكەى پتەوتر بونى هێزى (رِاستى) و لاوازبونى هێزى (درۆ) يە لەجيهاندا،پتەوبونى لەش‌وخۆشى‌وشادى ژیانيش بە پێويست دەزانێت.

زەردەشت، باسى مردن ناكات، هەميشە بير لەژیان دەكاتەوە:

((ئەى مەزدا،

ئاسايش‌و خۆشييەكانى ژیان كە ئێستا بووەو هەيە‌و دەمێنێ

وەگشتيان لەتۆوەيە،

بە ميهرەبانى خۆت، ئەمانەمان پێ ببەخشە،

وە لەژێر سايەى بيرى خاس‌وهێزى مەعنەوى‌ورِاستى،

تەندروستى‌و بەختەوەريمان پتر بكە))  

                                    هات 33 بەندى 10

 

37- زەردەشت، كارو كۆشش لەژیاندا بەيەكێك لەهەرە گرنگترين‌و كاريگەرترين هۆكانى ئاوەدانى‌و پێشكەوتن‌و شادومانى‌و بەختەوەرى مرۆڤ‌و کۆمەڵگا دەژمێرێ. ئەو، كارو كوشش، هاوئاهەنگ لەتەك (ياساى رِاستى) وە هەلێقوڵاو لە (دانايى) و (بيرى خاس) دەزانێت:

((بەبيرى خاسەوە،

مەزدا ئاهورا، خۆش وەش دەكەين،

ئەو كە بەويستى خۆى،

شادى‌و كارى بۆ ئافراندوين.

هيوادارين، مەزدا ئاهورا،

بەتوانايى خۆيەوە

هێزى كاركردنمان پێ ببەخشێت،

تابتوانين، بەهۆى بيرى خاس‌و رِاستى‌و زانستى رِاستەقينەوە،

تێبكۆشين بۆ پێشخستنى خەڵک‌و کۆمەڵگا.))   

                                    هات 45 بەندى 9

 

38- زەردەشت، رِاستى‌و دروستى كردار، بەتەنيا هۆيەك بۆ بلێندى‌و پلەبەرزێتى مرۆڤ دەزانێت، گەندەلێ‌و درۆزنان ئەگەرچى خاوەنى تواناو دراويش بن، بەبێ بايەخ‌و هيچوپوچ دەزانێت.

ئەوانەى پەیڕەوى رِاستين، ئەگەر بێ دەسەڵات‌و هەژاريش بن، بەشياوى رِێزگرتن دەزانێت:

((ئەى مەزدا،

درۆزن‌وخراپەكارانێك كە

رِوو لەبيرى خاس وەردەگێرن،

تووشى رِەنج‌و ئازار‌و ئەشكەنجە دەبن.

خاسان‌ورِاستكردەوەكان، كە ئەم كارە ناكەن، گيرۆدە نابن.

رِاستكردەوە، هەرچەندە هەژاريش بێت‌و هێزوتواناشى كەم بێت،

لاى رِاست كردەوەكان، بەرِێزە.

درۆزن‌و خراپەكار، ئەگەر تواناو بەدەسەڵاتيش بێت،

بێ بايەخ‌و بێ نرخە))   

                                    هات 47 بەندى 4

 

39- زەردەشت، لەو باوەرەدايە كەچارەنوسى هەركەسێك بەدەست خۆيەتى:

((ئەى مەزدا،

بەم سروودە ستايشگەرانە،

وەلەرِيى رِاستى

 وە بەهۆى ئەو كارانەى كەلەبيرى خاسەوە هەلێقەڵاوە،

بەرەو لاى خۆت دەگەرِێمەوە

 لەتەك ئەوەى كەدەزانم

ويستى خۆم بەسەر چارەنوسمدا زاڵە‌و فەرمانى پێدەدات

تا ئەوکاتەى بەلوتكەى ئامانجەكانم دەگەم

هەروا داواكارى زانستى خاسم لێت))    

                                    هات 50 بەندى 9

 

40- زەردەشت، خەڵک ئاگاداردەكاتەوە، دوربكەونەوە لەوکەسانەى پرِوپاگەندەى خراپ بڵاودەكەنەوە‌و خەڵکى گومرِا دەكەن. لەوباوەرِەدايە كە ئەو جۆرە کەسانە، بەهۆى ئەو قسانەى دەيكەن. بيرى خەڵک‌و دروشمى ژیانيان، ئالێۆزو چەواشە دەكەن:

((پێشەوا بير خراپەكان،

ئامۆژگارييە ئاينييەكان ئاوەژوو‌و ئالێۆز دەكەن‌و

بەئامۆژگارييە هەڵەكانيانەوە،

 رِێى رِاست‌ومەبەستى سەرەكى‌و رِاستەقينەى ژیان

 لە خەڵک چەواشە دەكەن.

بەم شێوەيە،

والەخەڵک دەكەن كەدوورە پەرێزبن

لەخاسترين سەرمايەى ژیان كەبريتيە لە

رِاستى‌و دروستى‌وپاكى.

ئەى مەزدا‌و ئەى رِاستى (ئاشا)،

لەكانگەى دڵمەوە سكاڵاى خۆمتان بۆ دەردەبرِم،

وە پەناتان بۆ دەبەم.))

                                    هات 32 بەندي 9

ــــــــــــــــــــ     ـــــــــــــــــــــــــ     ــــــــــــــــــــــــــــ     ـــــــــــــــــــــ

لەنێو ئايينە كۆنەكاندا، وێناى ئەم ئاين‌و باوەرِە پاكە، كەمتر وەديدەكەوێت. ئايينێك كە بە هيچ كلۆجێك باوەرِى بەئەفسانە، سيحروجادو، قوربانى كردنى ئاژەڵ، پەرستنى خواى جۆراو جۆر نەبووە.

زەردەشت ئەمكارانە هەمووى بەكارى خراپ‌و بەد دەزانێت. زەردەشت  هەڵسايە سەرپێ‌و رِاپەرِى بۆئەوەى ئەفسانەكانى نێو کۆمەڵ لەتەوێڵی مرۆڤايەتى پاك بكاتەوە‌و كۆت‌و زنجيرى ديلێتى بپچرِێ‌و لەمل خەڵکى بكاتەوە. لەنێو چارەسەركردنى بارودۆخە كۆمەلايەتيەكانيدا، ڕۆحی جوامێرى‌و بەرەنگاری لەڕووی ستەم دەردەكەوێ. هەروەها رِێزگرتن لە يەكێتى خێزان، كارو كۆشش، بايەخدان بە ژیانى مادى، ئازادى دەرِ برِينى بيرو باوەرِى مرۆف، یەکتا پەرستی‌و.. ئەمانە هەمووى بەشێوەيەكى فرە گەشبينيانە بەخەڵک رِادەگەيەنێت. دەربارەى الاهيات زۆر نەدەچوە بنجوبناوانو قوڵايى باسەكەوە، بەشێوەيەكى تەواو سەنگ، باسى لێنە دەكرد . بەڵام زۆر بەرِاشكاوى بانگەوازى بۆ خەڵک دەردەكرد كە تەنها خواى تاك‌وتەنها (ئاهورامەزدا) بپەرستن.. هەوڵی داوە كێشەى كشتوكێلێ‌و مولێكايەتى زەوى، ستەمى پياوە ئاينيەكانى ئەو سەردەمە‌و ستەم كاران بۆ خەڵک باس بكات‌و چارەسەرى كێشەكانيان بكات. داوێن پاكى‌و خوا پەرستى لە چوار چێوەى رِۆژو گرتن‌و دەروێشيو كونجى قەناعەت كردن، نەدەدى.

سوالێكردن، بێكارى‌و تەمەڵی‌و گۆشەگيرى، لاى زەردەشت كارێكى ناپەسەندە. لە فەلسەفەى زەردەشدا، (‌ويستى مرۆڤـ) خۆيەتى كە دەيگەيەنێتە بەرزى‌و بلێندى، زۆرەكى (جبر) لە ئارادا نيە، زەردەشت مرۆڤـ دۆست بوو، ئەو خوايەى زەردەشت باسى دەكات، لەتەک بيرو زانستى ئيمرِۆى ئەم چەرخەشدا دەگونجێ.

زەردەشت، بەهۆى سروودە دڵرفێنەكانيەوە، داوا لەئاهورامەزدا دەكات كەرِێگەى رِاست‌و دروست پيشان خەلك بدات. ئيدى نە داواى خۆشى بەهەشت دەكاو نەداوا دەكا كەلە ئاگرى دۆزەخ بيانپارێزێ، بەڵکو تەنيا دەخوازێ رِێگەى رِاستوچاکەيان بۆ رِووناك بكات. ئاينى خۆى لەسەر بنچينەى چارەسەركردنى كێشەكانى كۆمەڵايەتى‌و ئاكارى خەڵک دادەمەزرێنێت.

ئەم بيرو باوەرو هەڵسوكەوتە تەنيا كەسێك دەتوانێ پێى هەڵسێت‌وبەئەنجامى بگەيەنێت كەخاوەنى بيرو هۆشێكى يەكجار بەرزو مەزن بێت‌وژيرو دانا بێت. پاش‌ووردبونەوە‌و لێكۆڵینەوەى ئەو چل‌ووتانەى زەردەشت كە كەسێيەتى‌و رِوخسارى بەئاشكرا بۆ هەموان رِۆشەن بوو، لێرەدا بەپێويست دەزانرێت كە ئەم پەيامبەرە نەمرە، پتر خۆى بناسێنێ.

دەفەرموێت:

پاش چاوپێكەوتنێكى لەتەك فريشتە (وەهومەن) كە بريتييە لە (سيفەتى بيرى چاکى مەزدا)،ڵی دەپرسێ ئەى زەردەشت تۆ كێيت‌و ئەگەرە كو لێت بپرسن لە چ بنەماڵەيەكى‌و پلەو پايەت چييە،وەڵامت چ دەبێت؟

زەردەشت دەبێژێ، پێم گووت:پێش هەموو شتێك، ئەز زەردەشتم،تا ئەو شوێنەى توانام هەبێت‌و پێم بكرێت،دوژمنى سەرسەختى درۆ‌و درۆزنانم‌و پالێپشت‌و هاوكارێكى بە توانا بۆ هاوەڵانى رِاستيم-ئەوسا پێى دەبێژێ چيت گەرەكە‌و ئاواتت چى يە بێژە-

وەڵام دەداتەوە، پاش ئەوەى دەربارەى ئاينى يەكتا پەرەستى ئاگادار كرام، و پەيامم پێرِاگەيەندرا، هەرچەندە لەسەرەتاوە،بۆ بڵاوكردنەوەى پەيامەكە‌و چارەسەركردنى كێشەكان،دوچارى مەينەتى بووم،كارەكە فرە دژوار بوو.بەڵام رِێگەم نەدا ترس بەسەرمدا زالێ بێت‌و‌وورەم بەر نەدا.هەنوكەش داوات لێدەكەم وەك هاورِێ‌و هاوبيرێك يارمەتيم بدەيت‌و ئەوەندە توانام پێ ببەخشيت كە بتوانم لە ئيش‌و كار‌و كۆششەكانم سەركەوتووبم،و گۆرِينێكى تەواوەتى‌و بنچينەيى لە ساختارى ياسايى كۆمەڵايەتى ئەنجام بدەم.خراپەكاران‌و ئەوانەى ژیانى ماددى بەرەو خراپە رِادەمالێن وە ئەفسانە پەرستەكان وە چەتەو رِێگرەكان وە ستەمكاران لە کۆمەڵگادا بخەمە سەر رِێي رِاست.

ئەمەيە كەسێيەتى زەردەشت،ئەو كەڵە پياوەى مێژوو، كە تەنيا ئارەزووى لە ژیان دا ئەوە بوو كە رِێگەى رِاست‌و دروست نيشانى خەڵک بدات.کۆمەڵگايەكى مرۆڤايەتى پاك‌و دوور لە خراپە وە دى بهێنێت.

كاتێك كە ئيدى تەمەنى درێژ دەبێت، زەردەشت هەست بەوە دەكات كە ژیانى لەسەر رِووى زەوى بەرەو كۆتايى دەرِوات... ئەوسا، بۆ جارێكى ديكە، سيما‌و رِووخسارى رِاستى خۆى بە‌ووردى پيشان دەدات، لە كانگاى دڵیيەوە‌و بە هەموو بير‌و باوەرِى پاكييەوە، بە باوەرِێكى پاك‌و بێخەوش كە بە ئاهورە مەزداى هەيە، پاش ئەو هەموو كۆششەى كردوويەتى، پاش ديتنى بەرزى‌و نەوييەكانى ژیان، ئيدى گەرەكێتى پشوو بدات بۆ هەميشە، بۆيە رِوودەكاتە ئەوينى رِاستەقينەى خۆى، وەك هەميشە پەناى بۆ دەبێت، دەبێژێ:

((ئايا پاش مردنم، رِەوانم دەتوانێت هيواى بە كەسێك بێت پەناى بۆ بەرێت،دڵنيام ئەو كەسە جگە لە (رِاستى) و (بيرى چاک) و (تۆ) ئەي مەزدا،كە لەم جيهانەشدا وەڵامى‌وويست‌و خواستەكانم دەدەيتەوە‌و يارمەتى خۆم‌و لايەنگرانم دەدەيت، هيچ كەسێكى ديكە نييە.))

ئەگەر باش بيرو باوەرى زەردەشت لێكبدەينەوە وە بچينە ناخى فەلسەفەى ئەم پياوە مەزنەى مێژوو، دەبينين جگە لەوەى كە مامۆستايەكى ئێجگار گەورەى ئاكارى مرۆڤايەتى بووە، ويست‌و خواستى ئەو ئەوە بووە كە کۆمەڵگايەكى ئايديايى پرِ لە رِاستى‌و دروستى‌و ئاكارى بەرزو جوان دابمەزرێنێت. ئەركى سەرشانى خۆى بەوە زانيوە كە دەبێ دژى ئەو سيستمە دواكەوتووە رِاپەرِێت، وەك شۆرێشگێرِكى نەترس‌و ئازا چاکى مەردايەتى لێ بكا بەلاداو ياسايەكى نوێ لەسەر بنچينەى بيروكردار‌و گوتەی خاس‌و رِاستى‌ودروستى لەم جيهانەدا دابمەزرێنێت. ئەم رِاپەرِينەى زەردەشت بۆ ئەوە نەبووە كە تەنها سيستەمێكى كۆنەپەرستى وەك ئەو سەردەمە بگۆرِێت بە سيستەمێكى ديكە كە تەنێ دەم‌وچاووەكان بگۆرِێن، بەڵکو دەيخواست كە بيرو كردارو گوتەی خاس فەرمانرِەوا بێت بەسەر کۆمەڵگادا.

رِاستى‌و دروستى دروشمى رِاستەقينەو خۆشەويستى‌و بەختەوەرى هەموو خەڵک‌و دادى كۆمەڵايەتى، ئاوات‌و ئامانج بێت. شكاندنى بتێك‌و داتاشين‌و دروستكردنى بتێكى ديكە نەبووە، بەڵکو ئامانجى لە ناوبردنى كردەى بت پەرستى بووە. بەكورتى دەتوانين بلێێين كە بزوتنەوەى زەردەشت شۆرِشێكى كوێركوێرانە نەبووە، كوشتارو ئەشكەنجەو كۆكوژى‌و جەردەيى‌ودزى‌وخۆپەرستى نەبووە، شۆرِشێكى زانستيانە‌و ژيرانە بووە بۆ دروستكردن‌و دامەزراندنى کۆمەڵگايەكى پرِ لەدادو خۆشەويستى‌و ئازادى..

 کۆمەڵگاى ئايديايى لە رِوانگەى گاتاكاندا بريتيە لەوەى كە گشت ئەندامانى ئەو گۆمەلێگايە پەیڕەوى لە رِاستى بكەن‌و دورە پەرێز‌و دژى درۆ بن. بۆ دابين كردنى ياساى رِەوا، بەپاكى‌وخۆشەويستى‌ويەك دڵی‌ودلۆڤانى خزمەتى کۆمەڵگا بكەن، تێبكۆشن بۆ پێشخستن‌و بێ خەوشێتى خێزان‌وشار‌و‌وڵات. دەمارگيريەتى‌و رقوكينە‌ونەفرەت لە خراپيەكانى درۆيە. هەر کۆمەڵگايەك خەڵکەكەى هاورِێ بن لەتەك راستى(ئاشا)وەهاوبير بن لەتەك بيرى خاس (وەهومن) وبێ فيزىو پاكيژەيى بكەنە پيشەى خۆيان، بێگومان ئەو کۆمەڵگايە لە دەمارگيريەتى‌و قين‌و نەفرەت‌و گەندەڵی وەدوور دەبێ. ئەم جوێرە کۆمەڵگايە ئايدياييە، بەڵام دەشێ ئەم بزوتنەوەيە دەست پێ بكرێت.

 لێرەدا بەپێويستى دەزانم كە رِاو بۆچونى بڕێ لە زاناو مێژوو نووسەكان‌و ئەوانەى زۆر بە‌وردى گاتاكانيان خوێندوێتەوە‌و توێژينەوەى قوڵیان هەبووە دەربارەى كەسێيەتى زەردەشت‌و بيرو باوەرِو پەيامەكەى نوسيويانە بەتايبەتى زياتر كات‌و دەوروبەرى ئەو سەردەمەيان رِەچاو كردووە بخەمە پێش چاو:

ئەدوارد مايەر دەبێژێ:

((تەنێ ئەو كەسێيەتيە راستەقينانەى كە لە ناوچەى خۆرهەڵاتى كۆن خۆيان ناساندووە بريتين لە پەيامبەرەكان‌و ئەوانەى پايەى ئاييانيان دامەزراندووە. زەردەشت‌و پەيامبەرانى ئيسرائيلى‌و هەروەها (چاکسازى) ميسرِى‌و ئيخناتونيش لەو کەسانەن)).

زولتسر:

((زەردەشت پەيوەندى خۆى لەتەك خواى خۆيدا زياتر لەسەر بنچينەى دۆستايەتى‌و هاورِێيەتى دامەزراندووە. داواى يارمەتى‌و هاريكارى لە خوا دەكا هەروەك چۆن هاورِێيەك داواى يارمەتى لە هاورِێكەى خۆى دەكات بەڵام بەشێوەيەكى (بێفيزى) ورِێز بەشێوەيەك ئيتاعەتى دەكات كەخۆى بە ئافەريدەى ئەو دەزانێت)).

جاكسون:

((چلۆن رِێز لە پلەوپايەى ئەو کەسانە دەگيرێ كە عەوداڵی رِووناكى‌و نوور بوون وەك بودا، كنفسيوس‌و سقرات، دەبێت هەر بەو شێوەيەش رِەفتار لەگەلێ زەردەشتدا بكرێت، تەنانەت دەتوانم بێژم بڕێ لەو بيرو بۆچونە مەزنانەى ئايينى مەسيحى لە‌وتەكانى زەردەشتدا دەبينرێ. زەردەشت كەسێيەتييەكى مێژوييە‌و يەكێكە لە هەرە مەزنترين مامۆستايانى ناوچەى خۆرهەڵات بە گشتى)).

داوسون:

((لە ئاينى زەردەشت، فرە بۆچون‌وشێوە‌و رِێنمايى ئايينى دەبينرێت كە كارى كردوێتە سەر ئاينى مەسيحيەت‌و يەهوديەت‌وجێ پەنجەكانى تياياندا بەدى دەكرێن. ئەم ئاسەوارانە چەندين سەدە پێش پەیدابوونى مەسيحيەت‌و يەهوديەت، زەردەشت جارِى بۆداوە لەرِاستيدا ئەمانە ئاسەوارى پيرۆز‌وكۆنن، كە لەمانە بۆ ئايين‌وئاينزاكانى يۆنان، رِۆم، ئەلێمان..... بەكورتى بێژين بۆ گشت ناوچەكانى ئەوروپا، ئەمريكا، ئوستوراليا‌و شوێنانى ديكە، رِۆيشتووەو سوديان لێ وەرگرتووە)).

(پروێفيسوێر س.ج.شاو)ى ئينگليزى:

((زەردەشت فرە باوەرِى بە ئۆمانيزم (مەكتەبى رەسەنێتى ئادەميزاد) هەبووە‌و كاڵا بەباڵاى پەيامبەرێكى رِاستەقينە بووە. لەپەيامەكەيدا مەزنێتى ئەم پياوە زۆر بەئاشكرا دەردەكەوێ هەرگيز خوا لەخۆى بەدوور نابينێت. ئەم پەيامبەرە ئێرانيە بەشێوەيەكى وەها باسى رِاستى‌و دروستى دەكا دەڵێى لەتەك ئاهورامەزدا بەرامبەر بەيەكتر دانيشتوون)).

زهنر:

((زەردەشت پەيامبەرێك بوو كە لەلاى خواى گەورەو داناوە نێردرابوو رِاستى‌و دروستى ئامانجى بوو، دۆستى خوا بووە، پەيوەندى نێوان خۆى‌وخواى خۆى پەيوەندى نۆكەرايەتى نەبووە، بەڵکو هەميشە وەك هاورِێ‌و دۆست باسى دەكاو داواى يارمەتى لێدەكات)).

تاگور (زاناى بەناوبانگى هندى)

((زەردەشت گەورەترين پەيامبەرێكە كەلەسەرەتاى مێژووى ئادەميزاددا دەركەوتووە، بەهۆى فەلسەفەكەيەوە، ئادەميزادى لەو بارە قورسەى سەرشانى رِزگار كرد، ئەو بارەى كە بريتيبوو لە مەراسيمى جۆراوجۆرى ئايينى‌و قوربانى كردن‌و بادەنۆشى‌و... زەردەشت زۆر مەردانە‌وبێ ترس ململانێى كردووە بۆ لەناو بردنى ئەفسانە‌و بنچينەى ئايين‌وباوەرِى خۆى لەسەر ئامۆژگارى‌و خورِەوشت دامەزراندووە... زەردەشت رِاستييەكى وەهاى بەشێوەيەكى سادەو سەرنج راكێشەر ئاشكرا كرد كە دوندى پايەى فەلسەفەيى‌وئاكارييە، لەكاتێكدا زەردەشت دەركەوت كە ئادەميزاد زانياريەكى وەهايان نەبوو دەربارەى نهێنييەكانى سروشت‌و پلەوپايەى مەعنەوى رِۆح، هيچ شتێكيان دەربارەى ئەم سەرچاوە مەعنەوييە‌و نوورى مەزداييەى كە لەبونياندايە نەدەزانى، وە پەيوەندى نێوان خۆيان‌و رِاستييان نەدەناسى. لە كات‌و سەردەمێكدا كەترس‌وئارەزوو بزوێنەرى گشت هەست‌وباوەرِيان بوو، ئەمانە هەموويان پاڵیان پێوە دەنا كە دووچارى ئەفسانە‌وخەيالێ‌وبيرى پوچ ببن، ئالەم كاتەدا زەردەشت دەردەكەوێت وەلەنێو ئەم بيرو باوەرِانەدا ئامۆژگارييەكانى خۆى لەسەر بنچينەيەكى وەها مەزن‌وگرنگ دادەمەزرێنێت كە دوورە لەهەموو جۆرە ئەفسانە‌وبيرى پوچ‌وخەياڵاوى، ئامۆژگارييەكانى دەتوانرێت بەخاسترين دەستورى چۆنيەتى ژیان بۆ ئادەميزاد دابنرێ)) 

وتين ئەمريكايى:

((ستايشى ئامۆژگرييەكانى زەردەشت دەكات لەوباوەرِەدايە كە عيسا پەیڕەوى لەوكردووە دەبێژێ: ئەو سێ رِستەيە (بيرو كرداروتەی خاس) بنچينەى گشت ئايينە گەورەوكانن، نە تەنها عيسى هيچ شتێكى زيادەى نەخستۆتە سەر ئەم سێ بنچينەيە بەڵکو هيچ پەيامبەرێكى ديكەش نەيتوانيوە لەمە زياتر لە پەيامەكەيدا باس بكات)).

مێلێز:

((تايبەتكاريەكانى ئەم مامۆستا مەزنەى مرۆڤايەتى بريتيە لەو ئامۆژگاريانەى كە لە كتێبى گاتاكاندا‌و لەنێو سروودە بێ هاوتاكانى ئەم پەيامبەرە دارِێژراوە. لە هيچ كات‌و سەدەو لە هيچ كون‌و قوژبنێكى ئەم جيهانەدا- تا ئەو شوێنەى بەڵگە‌و نيشانە هەبێ- كەسێيەتيەكى وەها نەبووە كە بەم شێوەيە هۆشمەندانە‌و زانستيانە ئاوەها قسە بكات، هەرچەندە تائێستا ئيدى بڕێ لەو بيرو باوەرِە بەرزانە شێوەى فەلسەفەو ئاينى‌و ئاكارى بەخۆوە گرتووە بەڵام لەو كات‌و سەردەمە دا ئەم جۆرە باس‌و بيركردنەوانە باو نەبووە وە ئەم جۆرە قسانە هيچ كەس نەى كردبوو. ئەگەر هەر وەك چوێن زۆر بەى زۆرى ئێمە باوەرمان بەوە هەيە كە رِۆحى ئادەميزاد نەمرە، دەبێ رِۆحى زەردەشت لەسەروو هەموو رِۆحەكانى ئادەميزادى پاش ئەو هەرچەندە فرەش بن بدرەوشێتەوە. ئەوەى فرە سەرنج رِاكێش‌و سەر سورهێنەرە ئەوەيە كە لەو سەردەمە كۆنەدا وە لەو بارى ژیانە سادەيە دا، كەسێك ئەم‌ووتانە ببێژێت.)).

مێلێز، لە شوێنێكي ديكە دەبێژێ:

((جگە لەسەرۆ (الهام) و (‌وحي) ئاسماني، كە لە بيرو ئەندێشەي قولێ كار دەكەنە سەر زەردەشت، لەنێو گاتاكاندا بە هيچ جۆرێك باسى پەرجۆ‌و كەرامات نەكراوە.

كارايي‌و هەڵسوكەوتي ئادەميزاد بە دەوري تێكوێشان‌و هەوڵ‌و (غەريزەي سروشتى) بۆ ژیان‌و رەنج كيشان دەخولێتەوە. ئاوێستا زانێك گەر سەرەتا گاتاكان بخوێنێتەوە وە ڵی‌ووردبێتەوە‌و ئەوسا يەشتەكان‌و ڤەنيداد بخوێنێتەوە، لە جيهاني‌واقعيەت پێ دەنێتە سەر زەميني ئەفسانە كۆنەكاني ئەوساتە.

لەگاتاكاندا چاوي بە پەيامبەرێك دەكەوێت كە خەريكي هەوڵو تێكۆشانە‌وخۆرِاگرە بەرامبەر ئەشكەنجە‌و ناخۆشيەكاني ژیان، بەلآم لە يەشتەكاندا هەر ئەم كەڵە پياوە بە شێوەيەكي نيوە خوايەكي ئەفسانەيي دەبينێت.))

هومباخ:

((ئايا ئەم بيرو باوەرِە پيرۆزو بەرزە كە زەردەشت دەخاتە رِيزى يەكێ لە گەورەترين‌ومەزنترين دامەزرێنەرانى ئايين لەجيهاندا چييە؟ بەرِاستى دەبێ بگوترێ كە ئەم باوەرِە بريتيە لەجارِدان دەربارەى هاتنە گۆرِێى دەستپێكردنى دوا هەنگاوى ژیانى ئادەميزاد كە لەم هەنگاوەدا چاکەو خراپە لە يەكترى جيا دەبنەوە.

زەردەشت خەڵکى فێرى ئەوە كرد كە هەموو كەسێك ئەو هێزو توانايەى هەيەو دەتوانێ بەشداربێ لە لەناوبردنى خراپەو فريوو رِياكارى‌و قەڵەمرەوى يەزدانى بەرپا بكات كەتيايدا هەموو مرۆڤێك يەكسان بژى‌وبەهەشتى رِاستەقينە لەسەر رِووى زەوى بەديبهێنێت.))

ويل دورانت:

((ئاينى زەردەشت، ئاينێكى بەشكۆ بووە وە كەمتر لە ئاينەكانى ديكە باوەرِى بە ئەفسانە‌و بت پەرستى‌و خوێنرِێژى بووە، ئەم ئايينە شايانى ئەوە نەبوو كە بەم جوێرە كزو لاواز بێت. هۆى سەرەكى ئەم لاوازييە بريتيە لەوەى كە ئادەميزاد زێتر رِوو لە شعرو خەيالێ دەكاتەوە تا (لوێژيك) و ناتوانن دوور لە ئەفسانە بژين.

زەردەشت دەستورێكى زێرِين دەداو دەبێژێ ئەو شتەى بۆخۆتت گەرەك نيە بۆ خەڵکيش بەرِەوا مەبينە، ئەركى سەرشانى ئادەميزاد سێ شتە، رِەفتارت لەتەك دوژمنان وەها بێت كە بەرەبەرە ببێتە دۆستت، مرۆڤى خراپ بەرەو رِاستى‌ودروستى رِێنمايى بكە، نەزان زانا بكە)) 

ئلمستد:

((نەپێويستمان بە ئەفسانەى چۆنيەتى لەدايك بوونى زەردەشت هەيە كەبە نيشانە ئاسمانييەكان رِازابێتەوە‌ونە بەژیانێكى پرِ لە پەرجوێ‌و نە بەمردنێكى سەربەرزانە بۆئەوەى گەورەيى‌ومەزنێتى بسەلمێنين. تەنێ لەوتەكانى خودى زەردەشت دەتوانين چۆنيەتى ژیان‌وبێ كەمايەتى بيروباوەرِى بنەخشێنين.

ئێمە هەستمان بە بەرزێتى‌وگەورەيى رۆحى زەردەشت كردووە‌وكارايى وەهايى لێ دەبينين كە هەرچى زياتر ڵی‌وردبينەوە پتر خۆشمان دەوێ‌ورِێزى لێدەگرين‌و مرۆڤايەتى زێترى تيا بەدى دەكەين)).

اشتينر (زاناو توێژەرى ئەلێمانى)

((زەردەشت يەكێكە لەهەرە گەورەترين كەسێيەتييەكان كە رِۆلێێكى پێشرِەويان هەبووە لەگوێرين‌و پێشخستنى بيرو شارستانيەتى ئادەميزاد، وەلەرِيزى ئەو کەسانەيە كە بەبيرى خۆيان گەيشتوونەتە رِاستى‌و حيكمەتێك كەفرە لە كات‌وسەردەمى خۆيان پێشتربوون)).

سر پرسى سايكس:

((بەش بەحاڵی خۆم لەوباوەرِدام، دژوارە كەسێك بتوانێت ئامۆژگارى گرنگترو مەزنتر لە ئامۆژگارييەكانى زەردەشت بۆ ئادەميزاد بهێنێت.)).

فەلەسەفەى ئاينى زەردەشتى

هەرلەوساتەوە ئادەميزاد پێى ناوەتە نێو جيهانى بير‌و بيركردنەوە، عەوداڵی ئەوەبووە كە بزانێت ژیان چييە؟، چاکە‌و خراپە چين؟، رِێگەى رِزگارى‌و سەرفرازى كامەيە؟

مرۆڤ، لەسەراسەرى مێژووى ژیانيدا تێكۆشاوە‌و هەوڵیداوە بەهۆى بيركردنەوەوە ئەم رِاز‌و نهێنييەى بۆ ئاشكرا بێت، كە سەرچاوەى بون‌و ژیان لەكوێراوە هەلێقولآوە. لەم رِێبازەدا، دوچارى رِەنج‌و ئەشكەنجە‌و ناخۆشييەكى يەكجار زۆر بووە. پەيامبەرەكان، فەيلەسوفەكان، مامۆستايانى ئاكار، رابەر‌و پێشەوا ئايدياليستەكان، زاناكان، نووسەران، هونەرمەندان‌و.... هەريەكە، بە شێوەيەك ئەم پرسيارانەيان لەبيرى خۆياندا هەلێسەنگاندووە، وبەگوێرەى بۆچونى خۆيان وەڵامى تايبەتييان داوەتەوە. وەلـآ، بۆ وەڵامى ئەم پرسيارانە، زەردەشت پتر لەهەموان، بەووردى‌و بەبيرێكى زانستانە، لەچوارچێوەيەكى فرە سادە‌و لەهەمان كاتدا فەلسەفى، وەڵامى داوەتەوە. ئەم وەڵامە جێگە‌و پلەو پايەيەكى تايبەتى هەيە كە لەنێو ئاوێستادا(گاتەكان)، هەزاران ساڵ لەمەوبەر، ئازايانە‌و ژيرانە، بۆ ئەوكاتە‌و ئێستا‌و پاشە رۆژيش، بۆتە خاسترين رِێنما بۆ ئادەميزاد.

زەردەشت، بۆ هەريەكـآ لەو پرسيارە گرنگ‌و بنەرِەتييانەى دەربارەى بوون‌و ژیان، چاکە‌و خراپە‌و رێگەى رزگارى كە ئادەميزاد بيرى لێدەكاتەوە، پاش بيركردنەوەيەكى زۆر، وەڵامى تايبەتى داوەتەوە. سەرەتا، بۆ وەڵامدانەوەى ئەو پرسيارە كە (بوون) چييە؟ زەردەشت، سوودى لەدياردەكانى سروشت وەرگرتووەو بە بيرێكى قولأ‌و زانستيانە هەڵیسەنگاندون، وبڕی پرسيارى لەم بارەوە لەخۆى كردووە، پاش توێژينەوە، وەڵامەكانى بۆ رِونبۆتەوە.

دەتوانين بێژين بنچينەى فەلسەفەى ئاينى زەردەشتى، ئالێرەدا خۆيدەنوێنآ كە گشت رِى‌و رِەوشەكانى ئەم ئاينە لەقوڵايى بيرى مرۆڤ خۆيەوە هەلێقولآوە.

زەردەشت، پاش ئەوەى بە‌ووردى سەرنجى ژينگەى خۆى دەدا، بير لەدياردەكانى سروشت دەكاتەوە، دەچێتە نێو قوڵايى كێشە كۆمەلآيەتييەكان، پاشان دەبێژێ:

((پرسيارت لێدەكەم ئەى ئاهورامەزدا، ئەم رِاستييەم بۆ رِوون‌و ئاشكرا بكە، كە لەسەرەتاى دروستبونى ژیانەوە، داهێنەرى (رِاستى) كـآيە؟ كـآيە ئەو كەسەى چۆنيەتى سوراندنەوەو گەردەشى بە(خۆر)‌و هەسارەكان داوە؟ كـآيە ئەو كەسەى بەهۆى ئەوەوە (مانگ) بڕی جار گەش‌و هەندێ جاريش كزدەبێ؟

ئەى مەزدا، ئەمانە‌و هەندێ شتى ديكە هەيە دەمەوێت بيزانم. لەتۆ دەپرسم ئەى ئاهورا، بەرِاستى بۆم رِوون‌و ئاشكرابكە، كآيە ئەو كەسەى چاودێرى ئەم زەوييە دەكات كە لەشوێنى خۆى رِاگيربێت؟‌وئاسمانى لەو سەرەوە رِاگرتووەو ناهێلێێت بەرەو نەوى بكشێت؟ كـآ ئاو‌و گژوگياى ئافراند؟ كـآ هەور‌و(با) دەجولێنآ؟ ئەى مەزدا، كـآ بيرى چاکى ئافراند؟ لەتۆ دەپرسم ئەى ئاهورا، بە رِاستى ئاگادارم بكە، كـآيە بە بووهێنەرى رووناكى سودمەند‌و تاريكى؟ كـآيە وەديهێنەرى(خەو)ى ئارامبەخش‌و هوشيارى؟ كـآيە كەبەرەبەيان، نیوەڕۆ‌و شەوى وەديهێنا؟ لەتۆ دەپرسم ئەى ئاهورا، بەراستى ئاگادارم بكە كـآيە كە بەهۆى ئەقلأ‌و زانيارى خۆيەوە، خۆشەويستى‌و رێزلێنانى باوكى خستۆتە نێودڵی زارۆلەكانييەوە؟ ئەى مەزدا، ئەز تێدەكۆشم‌و هەوڵدەدەم، بەهۆى بيرى پيرۆزەوە، ئەتۆ بەئافەريدەى تەواوى هەموو بزانم.))

لەفەرهەنگى زەردەشتيدا، بۆ ناسين‌و تێگەيشتنى (ژیان)‌و (بوون)، بۆ وەڵامدانەوەى ئەو هەموو پرسيارانەى بەبيرى ئادەميزادا دێت، بۆ جياكردنى دروست لەنادروست (رِاست لەچەوت)، پەنا نابرێتە بەر خەيالأ‌و سۆز‌و مشتومرِ، بەڵکو، هەموو شتێك بە پێوانەيەكى زانستيانە دەپێورآ‌و سوود لەسروشت‌و ژينگە‌و ئەو شتانەى بەچاو دەبينرێن وەردەگيرآ‌و ئەزمون‌و بيركردنەوە بەكاردەهێنرێت.

لەوتەكانى زەردەشت، كە لەگاتاكانەوە وەرگيراوە، تێدەگەين كە ئەو پياوە مەزنە، بۆ گەيشتنە ئەو رِاستييەى كە عەوداڵی بووە، بۆ تێگەيشتنى رِازى چۆنيەتى دروستبوونى كەشكەلآن‌و زيندەوەرەكان، تەنيا پەنا دەبێتەبەر سروشت، وئادەميزاد بەرەو ئەو رووناكييە تەواوسەنگە‌و تاك تاكى ئەو دياردانەى كە لەو رووناكييەوە وەديهاتوون، دەبێت.

زەردەشت، بەهۆى ناسين‌و ستايشكردنى ئەم دياردانە‌وا لەئادەميزاد دەكات كە زێتر بچێتە ناخى چۆنيەتى دروستبوونيان‌و بيركردنەوە لەدروستكەر‌و سەرچاوەى ئەم هەموو بوونە.

ئەمە خۆى لەخۆيدا شێوەو رەوشێكى ژيرانە‌و دروستە كە بەرِوانين‌و وەرگرتن‌و پێوانە‌و يەكاڵكردنەوە دەست پێدەكا‌و بە گەيشتنە زانين‌و تێگەيشتن كۆتايى دێت.

ژیان چييە؟

ژیان چۆن پێكهاتووەو مەبەست‌و ئامانج لەژیان چييە؟

ئەمە دژوارترين پرسيارێكە كە هەميشە لەنێو خەڵکيدا باسدەكرێت‌و هەر كەسێكيش لەخۆى دەپرسێت، بۆچى هاتۆتە ئەم جيهانە‌و مەبەست لەژیان چييە؟ لەم بارەوە، وەڵامى جۆراوجۆر دراوەتەوەو هەركەسە بە بۆچونى خۆى لەرِوى ماكى (مادى)و مينۆكى (معنوى)يەوە بڕێ هۆى باسكردووە، بەلآم با بزانين زەردەشت چى دەبێژێ:

بە باوەرِى زەردەشت، لەجيهانى (بوون)دا هەموو كار‌و كاردانەوەيەك‌و بزوتن‌و جولانەوەو جموجۆلێ‌و پێگەياندنێك كە هەيە، پێى دەبێژرێ ژیان. بەگوێرەى ئەم باوەرِە، ژیان تەنيا بۆ ئاژەڵ‌و ئادەميزاد نييە، بەڵکو هەرشتێك كە بتوانێت كار بكاتە سەر شتێكى ديكە‌و بەرەو پێگەياندن‌و مەزنايەتى بەرێـت، بە زيندوو دەژمێرێت. لەبەرئەمە، بەگوێرەى بۆچونى زەردەشت، گشت دياردەكانى بوون، وەك رووناكى، بنەماكان (عناصر)، گژوگيا، گيان لەبەر‌و...... هەمويان زيندون‌و لەرِوى ژیانەوە يەكسانن. لەوتەكانى زەردەشتدا كاتێك كە باسى (خۆر) و(مانگ) و (ئاو) و(گژوگيا)‌و هەموو دياردەكانى سروشت دەكات، بە شێوەيەك باسيان دەكا، وەك ئەوەى كە هەموويان زيندون‌و گيانيان هەيە.

ژیان‌و زيندوويەتى تەنيا بريتى نييە لەخواردن‌و نوستن‌و بيركردنەوە. ژیان ماناى هاتنەبون‌و گەشەكردن‌و پشكوتن‌و لەدايكبونو مردنە. لەنێو ئەم جيهانى بوونەدا، هيچ شتێك نييە كە لەم تايبەتمەنديانە وەدەربێت، ئەو تاشە بەردەى كە بە رِواڵەت بابەتێكى بێگیان دێتـە بەرچاو، لەدەرونيدا پرِە لەجموجۆلأ‌و نيشانەى ژیان. ئەگەر ئەو تاشە بەردە بشكێنرێت‌و‌ووردوخاش بكرێت‌و ببێتە خۆلأ، وتێکەڵ بە خۆڵی دەوروبەرى بكرێت، ئەوسا ئاوپژێن بكرێت‌و (تۆ)وى تێدا بوەشێنرێت، پاش ماوەيەك دەبينين(تۆ)وەكە دەرِوآ‌و گەشەدەكا‌و دەپشكوآ، ئەمە هەموى ئەوە دەگەيەنێت كە هێز‌و توانايەك لەنێو دڵو دەرونى (بوون)دا شاراوەتەوە، هێزى دروستكردن‌و گەشەكردن 

زەردەشت دەبێژێ:

((ئەو ياسا‌و بەرنامەيەى كە جيهانى بوون دەسورِێنآ، ژیان‌و سروشتى ئادەميزاديشى بەدەستەوەيە. خاوەنى بيرى خاس كە سێكە كە پەیڕەوى لەياسا‌و بەرنامەى جيهانى بوون بكات، وخاوەنى تواناى راست‌ودروست كەسێكە كەبەسەر‌ويستو هەواو ئارەزووە نارِێكوپێكييەكانى خۆيدا زاڵ بێت. (رِاستى)، ياساى جيهانى بوونە. (راستى) مايەى بەختەوەرييە.))

بەگوێرەی ئەو‌ووتانە، جيهانى بوون، بريتييە لەجيهانێك كە بە شێوەيەكى (سيستەماتيك)، وبەهۆى ياسايەكى دارِيژراو دەسورِآ‌و هەموو هۆكارەكانى وەك ئەلێقەى زنجير پێكەوە بەستراون‌و تەواوكەرەوەى يەكدين.

لەسيستەمى (بوون)دا، كە سيستەمێكى مەزن‌و بەشكۆ‌و داهێنەرە، هەموو شتێك تيايدا لەحاڵەتى دروستبوون‌و لەناوچون‌و لەيەكپچراندن‌و پێكەوە بەستنە. لەم سيستەمەدا، نيشانەكانى (بوون)، بە شێوەى جۆراوجۆر خۆيان دەنوێنن. بڕی جار لەشێوەى رووناكى‌و هەندێ جار لەشێوەى‌ووزە، بنەما، گژوكيا، زيندەور‌و هەندێ جاريش بە شێوەى ئادەميزاد. گشت ئەم نيشانانە، پەيوەندييان پێكەوە هەيە‌و كار دەكەنە سەر يەكدى‌و ئەو شتەى لەنێو هەموياندا هاوبەشە، بريتيە لە (بوون)‌و هاتنە گۆرِآ (لەدايكبون)‌و پەرەسەندن‌و مردن. هەرچەندە هەموو نيشانەكان بە رِواڵەت لەيەكتر جياوازن‌و هەريەكە بۆخۆى قەوارەيەكى تايبەتى هەيە، بەلآم لەدەروندا‌و لەزاتدا گشتيان يەكن، وهەريەكە بۆخۆى رِوناكييەكى هەيە كە بەشێكە لەرووناكى ئەو زاتەى كە خولقێنەرى گشت(بوون)ە.

كەوايە، بەگوێرەی فەلسەفەى ئاينى زەردەشتى، ژیان ماناى ئافراندن (خولقاندن)‌و جموجۆلأ‌و پێگەياندنە. ماناى نيشاندانى ئەقل‌و هۆشى (بوون)ە، واتە نيشانەى ئاهورامەزدايە كە بريتييە لەگەوهەرى (بوون). بە مانايەكى ديكە، بريتييە لەئەلێقەى زنجيرى لەيەكنە پچرِاوى خولقێنەرى تواناى (بوون)ە كە لەرووناكييەوە دەستپێدەكات، ولەئاكامدا دەگاتەوە رووناكى.

چاکەو خراپە، ديالەكتیکی رِەوان‌و ئەندێشە لەباوەرِى زەردەشتدا

ئاينى زەردەشت بۆ وەڵامدانەوەو شيكردنەوەى ئەو پرسيارانەى دەربارەى ژیان دەكرێت، شێوەيەكى زانستانە‌و رِەوشى ديالەكتيكى هەلێبژاردووە، وژیانى ئادەميزادى لەسەر ئەم كۆڵەكەيە (دامەزراندووە) زەردەشت، كاتێك دەيەوێت دەربارەى چۆنيەتى پەیدابوونى ئەم جيهانە بدوێت، دەبێژێ:

((هەركە ئەم دوو گەوهەرە هاوال دوانە(هاوزاد) دژ بەيەكە بەيەكگەيشتن، بوون‌و نەبونيان هێنايە ئارا.))

هەروەكو لەمەوبەر گوتمان، يەكـآ لەگرنگترين بنچينەكانى جيهانبينى زەردەشت، ئەوەيە كە باوەرِى بە دوو گەوهەرى هاوال دوانەى دژ بە يەك هەيە لەم بوونەدا، دژايەتى ئەم دوو گەوهەرە هاوالأ دوانە، لەبيرى ئازادى مرۆڤدا خۆى دەنوێنآ. زەردەشت لەگاتاكاندا (يەسناى 30 بەندى 1) دەبێژێ:

((ئێستا ئيدى بۆ ئەو کەسانەى ژيرن‌و دەيانەوێت بزانن‌و تێبگەن، دەربارەى دوو گەوهەرى بوون كە ئافەريدەى ئاهورامەزدان دەدوێم. هەروەها لەمەرِ ستايشى ئاهورامەزدا‌و (بيرى خاس) و(زانستى چاک) كە لەسەرچاوەى رِاستييەوە هەلێقولآون قسە دەكەم، تا بە تێگەيشتنێكى رِاست‌و دروست بەهرە لەرووناكى بەختەوەرى وەربگرن.)).

لەو سروودەى سەرەوە، ئەوەمان بۆ ئاشكرادەبێـت كە: زەردەشت دەيەوێت دەربارەى چۆنيەتى دروستبونى ئەم جيهانە‌و گەوهەرى (بوون)، بۆ خەڵک بدوێت. بەلآم پێش ئەوەى دەست بە ئاخافتن بكات، خۆى دەزانێت‌و گەرەكێتى بە خەڵک رِابگەيەنێت كە بۆ تێگەيشتن‌و زانينى ئەم باسە، پێش هەموو شتێك دەبێ ئەو كەسە شەيداو عەودالأ‌و ژير‌و هۆشمەند بێت. زەردەشت، بۆ ئەم جۆرە کەسانە، سەبارەت بە دووگەوهەرى(بوون) دەدوێت كە پايە‌و بنچينەى ئافراندنن. ئەم دوو دياردە بنچينەييە، لەرِوى ساختار‌و هەڵسوكەوتدا، دژ بە يەكدين، ئەم دژايەتييە لەپاشاندا لەسروودەكانى ديكەى زەردەشت زێتر ئاشكرادەبن.

ئەوەى شايانى باس بێت ئەوەيە كە ئەم دوو گەوهەرە بنچينەييەى (بوون)، هەردووكيان ئافەريدەى مەزدان، واتە خواى ئەقل‌و هۆش ئەم دوو دياردەيەى پێكەوە ئافراندووە، يا بە شێوەيەكى دى بێژين كە: خواى تاكو تەنيا ئەم دوو گەوهەرە دژ بە يەكەى لەئەقل‌و هۆشى بالآى خۆيەوە ئافراندووەو ئەوسا گيتى لەسەر پايەى ئەم دوو گەوهەرە بنچينەييە دارێژراوەو شێوەى خۆى وەرگرتووەو بەرەو پێشكەوتن دەرِوات.

ئەم دوو گەوهەرە هاوجوتو دژ بەيەكە، لەزانستى ئيمرِۆدا، لەبچوكترين گرێدەدا پێيان دەبێژرێ (پرۆتۆن)‌و (ئەلەكترۆن). ئەو هێزو‌وزانەى كە ڵیان دروست دەبێـت ـ كە بەشێوەيەكى مخالف كاردەكەنە سەر يەكتر ــ پێيان دەبێژرێت (ئەرێنى)‌و (نەرێنى). ئەم دوو گەوهەرە لەگشت گرێدە بنچينەييەكانى جيهانى مادى‌و گشت دياردەكانى (بوون)، لەگچكە تا گەورە، وماكى‌و مينۆكى، هاوجوت پێكەوە ـ نە جياواز لەيەكتر ـ كاردەكەن، وئەو هێز‌وزانەى كە ڵیان دروست دەبن، لەسەراسەرى جيهانى بووندا، لەكار‌و گەردشدان. ئەم دوو گەوهەر‌و هێزە بونەتە هۆى ئەوەى كە هەموو شتێك لەم جيهانەدا لەبارى گەردەش‌و جولآنەوەو پێشكەوتندا بن ــ بە هەر شێوەو چۆنيەتى‌و چەندايەتى يەك بێت.

لێرەدا پێويستە ئەوە بخەينە بەرچاو كە کۆمەڵـآ لەزانا‌و توێژەران، ئەم دوو گەوهەرەى (بوون) يان بە(چاکە‌و خراپە) يا (خێر‌و شەرِ) لێكداوەتەوە. ئەم بۆچونە هەڵەيە، چونكو ئەم دوو گەوهەرەى (بوون)، بەگوێرەی‌وتەی گاتەكان، ئافەريدەى مەزدان، وبەگوێرەى بۆچون‌و قسەكانى زەردەشت كە لەگاتاكاندا باسكراوە، وەديهاتنى ئەم (بوون)ە لە ئەقل‌و هۆشى بالآ‌وبەرزى ئاهورامەزدا‌و لەسەر بنچينەى (رِاستى) تەواوسەنگ يەوە ئەنجام بووە. لەبەر ئەمە، كەموكورِى‌و نارِاستى تێدانييە، كەوايە، لەنێو ئافەريدەكانى مەزدادا، هيچ جۆرە خراپە يا شەرِێك نييە.

هەروەكو لەمەوبەر ئاماژەمان بۆ كرد، لەرِوانگەى بيرى زەردەشتەوە، كە لەسەر بنچينەى (وحدە الوجود) دارێژراوە، هەر لەسەرەتاى دروستبونى ئەم جيهانە، دووگەوهەرى ئاوال دوانەى دژ بەيەك لەئارادابوون، يەكێكيان رِوخێنەر‌و ئەوى ديكەيان دروستكەر‌و ئاوەدانكەرەوە بووە،يەكێكيان هۆيە بوێ لەدايك بوون‌و پەرەسەندن‌و پەروەردەى بوونەكان، ئەوى ديكە هۆيە بوێ كەمكردن‌و شكست‌و لەناوبردنيان. يەكێ هۆيە بوێ ساغلەمى‌و تەندروستى‌و توانايى جەستەو بەختەوەرى ژیان‌و تەمەن درێژى، ئەوى ديكەيان هۆيەكە بۆ دەردو ئازارو ئەشكەنجەو نەخۆشى‌و نەمان. بارودۆخى سروشتيش هەربەمجۆرەيە. ئاو،خاك، هەوا، ووزەو رِوناهى خۆر، هۆن بۆ دروستكردن‌و گەشەپێدان، بڕێكى ديكە وەك قارچەكان، بەكترياكان، ميكرۆب‌و ڤايرۆسەكان، كەرِوو... هوێن بۆ لەناوبردن. جيهانى بوون هەميشە لەحاڵەتى دروست كردن‌و‌وێران كردنە. تورِەيى‌و هەلێچون‌و دژايەتى كردنى سروشتيش لەتەك ئەو هە موو جوانييەى هەيەتى‌و خۆشى‌و شاديمان پێ دەبەخشێت، هەركە لێمان زيز دەبێت، دەبێتە بێ بەزەييترين‌و ترسناك ترين شت بۆمان، دەسووتێنێ، دەخنكێنێ، دەكوژێ‌و‌وێران‌و خاپور دەكات.

كارگەريەتى ئەم دوو فاكتەرەى (بوون) و (نەبوون) يا دووگەوهەرە هاوەلێ دوانە دژ بەيەك ترە تەنيا لەسەر گوێى زەوى نييە، بەڵکو زەوى‌و هەموو هەسارەكان‌و كەشكەڵانەكانيش هەميشە دووچارى ئەم گوێرِانكارييانەن، وەهەر يەكەيان پاش ماوەيەكى ديارى كراو دەتەقێنەوەو پارچەكانيان لەنێو بۆشايى ئاسمانى بێ سنووردا پە خش‌و بڵاو دەبنەوەو هەميسانەوە بەهۆى‌ووزەى رِاكێشەر(جاژب)، ئم پاچە سەرگەردانانە كوێ دەبنەوەو يەك دەگرنەوەو هەسارەى ديكە پێك دەهێنن. ئەم دوو گەوهەرەى باسمان كرد، هەريەكەيان رِۆلێ‌و كاراييەكى تايبەتيان هەيە‌و ناوى جياجيايان هە يە وەك رِاكێشە رو پالێنەر، ئەرێنى‌و نەرێنى، ماددەو‌ووزە، ماددە‌و رِوێح، تێزو ئەنتى تێز وە...

هەريەك لەم دوو وزەيە بەشێوەيەكى بێ سنورو رِەها، چاک يان خراپ نين، بەڵکو هەردووكيان تەواوكەرەوەو گرێدراوى يەكترن وە بنچينەو پايەو سورِانەوەو هەميشەيى ئافراندن، لەسەر كوێڵەكەى ئە م دووانە دارِێژراوە.

 هێزى ئاوەدانى‌و دروستكردن لەبيرى (سپەنتامينو)دابووەو هێزى‌وێرانى‌و رِوخێنەر لەبيرى ئەنگرەمينو (ئەهريمەن)دايە ـ لەپاشاندا باسى ئەم دوانە دەكەين.

ئێستا ئيدى دەتوانين بە كورتى بێژين: ئەگەركو خاس لەوتەكانى زەردەشت‌ووردبينەوەو ڵیبكۆڵینەوە، دەبينين كە دەتوانين تەنيا لەووشەيەكدا ماناى (چاکە) لێكبدەينەوە، ئەويشوشەى (رِاستى)يە، واتە چاکە‌و چاکێتى هيچ شتێك نيە جگە لە (راستى)، وخراپە‌و خراپى تەنيا(درۆ)يە‌و هيچى دى.

زەردەشت، بە ئەقل‌و بيرى خۆى‌و لەو روانگەيەوە، خواى ناسيوەو بە خەڵکى ناساندووە، ئەو خوايەى كە زەردەشت ناسيوێتى، بريتيە لە: رِاستى، پاكى، بيرى خاس، دانايى، ژيرى، ميهرەبانى، دادگەرى، توانايى، ئاوەدانى‌و چاکى. بەهيچ جۆرێك‌و كلۆجێك: خراپە، فريو، تورِەيى، تێكدەرى، ناپاكى، بآ هێزى‌و خراپە لەزاتى ئەودا نييە. كەواتە ئەم شتە خراپانە لەوەوە نييە‌و لەوێشەوە دەرناچێت. واتە، زۆر بە سادەيى بێژين كە (خراپە) ئافەريدەى مەزدا نييە. كەوايە، ئەو دوو گەوهەرە بنچينەييەى (بوون) كە مەزدا دروستى كردون، بريتى نين لەچاکە‌و خراپە يا خێر‌وشەرِ، بەڵکو هەروەكو گوتمان مەبەست لەو دوو گەوهەرە، هەر ئەو دوو دياردە دژ بەيەكەيە كە بنچينە‌و كۆڵەكەى ئافراندنن، وهەموو شتێك لەسەر ئەو دوانە دارێژراون‌و پێشكەوتون‌و رِێگەيان بەرەو پوختەبون پێواوە.

لێرەدا پێويستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەين كە، يەكآ لەتايبەتكارييەكانى پەيامە نەمرەكەى زەردەشت ئەوەيە كە فرە خۆى ناخزێنێتە نێو ئەو باسانەى پەيوەندييان بە ميتافيزيكەوە هەيە، ئەگەر زۆر پێويست بكات‌و ناچاربێت لەبەر بڕێ هۆ ئاماژە بۆ هەندێ لەو باسانە بكات، پێش ئەوەى بيرى خەڵک ئالێۆزبكات‌و دوچارى پەرێشانى بير‌و رِارِايان بكات، زۆر ژيرانە‌و وەستايانە كێشەكە دەگەرِێنێتەوە سەر شەقامى‌واقعيەت.

پەيامى زەردەشت، پەيامێكە بۆ پەروەردەكردنى بير‌و ئەقل‌و هۆشى مرۆڤ، بۆ پێگەياندن‌و بەرزێتى تايبەتكارييە چاک‌و پەسەندەكان‌و رِێك‌وپێك كردنى ئاكارى ئادەميزاد. هەوڵ‌وكۆششى زەردەشت بۆ ئەوەيە كە بەرِاگەياندنى پەيامەكەى، بير‌و‌وتە‌و كردارى خەڵک بگەيەنێتە دوندى پوختەيى‌و بآ كەمايەسى، كە بەم هۆيەوە جيهانێك بۆ مرۆڤ برِەخسێنآ كە ئادەميزادى هوشيار، ئازا‌و ژير بە پەیڕەو كردن لەياساى رِلستى‌و دروستى تيايدا بژين، رِق‌و قينە‌و تورەيى تێدا نەبێـت. كەوايە پەيامى زەردەشت، پەيامى چاکكردنى هەڵسوكەوتى مرۆڤ‌و پەيوەندييەكانى نێو ئادەميزادە لەم جيهانەدا. لەم رِوەوە، زەردەشت زۆر وەستايانە‌و ژيرانە، بآ ئەوەى بچێتە بنجو بناوانى ميتافيزيكەوە، باس‌و گفتوگۆ دەربارەى ئەم دوو گەوهەرە دژ بەيەكە بە شێوەيەكى جوان دەكێشێنێتە نێو بيرى ئادەميزاد، بە باسكردنى دژێتى بيركردنەوە، چۆنيەتى وەدەيهاتنى(چاکە)‌و (خراپە) دەخاتە بەرچاو، ئەوسا، ئاكامى هەلێبژاردنى رێگەى (خاسى) يا(خراپى) ئادەميزاد بەرۆشەنى باسدەكات.

بەم شێوەيە هانى مرۆڤ دەدات تا بەشێوەيەكى هوشيارانە‌و ئازادانە رێگەى (چاکى) هەلێبژێرن، ودژى (خراپە) ململانآ بكەن...

زەردەشت، بە باسكردنى بونى ئەم دوو گەوهەرە دژ بەيەكە لەجيهانى (بوون)دا، يەكسەر باسى پەيوەندى نێوان ئەم دوانە لەلايەكەوە‌و لەلايەكى ديكە كاردانەوەو بەهرە وەرگرتنيان لەبيرى مرۆڤدا، دەكات.

بەمجۆرە، بە باسكردنى شوێنەوار‌و ئاكامەكانى ئەم باسە لەژیانى مرۆڤدا، بابەتەكە لەچوارچێوەى بيركردنەوەدا دەبێتە نێو گۆرِەپانى‌واقعيەت‌و كارايى..

هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد، وگشت پەيامبەرە رِاستەقينەكان لەپاش زەردەشت، باوەرِيان بەوە هەبووە‌و سەلماندوويانە كە خواى داناو ژير، تەنآ چاکە، رِاستى‌و ئاوەدانى بۆ خەڵک ئافراندووە. واتە خراپە، درۆ‌و ناراستى، لەزاتى خواوە نەخولێقاوە.

يانى: لەچوارچێوەى ئافراندنى خواى تاكو تەنيا، دياردەيەك بەنێوى (خراپە) نييە، بەلام كە دەرِوانينە دەوروبەرمان دەبينين، لەنێو کۆمەڵگادا، بمانەوآ يا نەمانەوێت، ئەم دياردەيە هەيە (دياردەى خراپە)، بەچاو دەبينرێت، دەبيسترێت‌و هەستيان پێدەكرێت، درۆ، دورِويى، فريو، ستەم، كوشتار، خيانەت، جەردەيى‌و... ئەمانە هەمويان لەنێو کۆمەڵدا هەن‌و دەزانين كە خراپن، ئەى ئەم خراپيانە چين‌و لەكوێوە هاتون‌و چلۆن پەيدابون؟

دروستكەرى ئەم جيهانە كە تاكو تەنيايە، وجگە لەو هيچ دروستكەرێكى ديكە نييە، ئەم دروستكەرەش، جگە لە (چاکە) هيچى ديكەى بۆ ئادەميزاد نەئافراندووەو خراپيەكان لەوەوە نين، بەلآم هەن، ئەم خراپيانە بە شێوەيەك هەست بە بونيان دەكرێـت كە بەهيچ كلوجێك ناكرێت بونيان بەرپەرچ بدرێـتەوە ياخود لەبونيان دودلأ‌و رِارِا بين.

هەر لەمێژە، باس‌و بوونى (خراپە) لەجيهاندا، سەرنجى زۆر لەزانا‌و فەيلەسوفە گەورەكانى رِاكێشاوە، هەريەكە هەوڵی داوە بەگوێرەی بۆچون‌و بيرى خۆى، ئەم دياردەيە باس بكات.

((زەردەشت، هۆى بوونى ئەم خراپيانە لەکۆمەڵگەى مرۆڤايەتى بە شێوەيەكى ديالەكتيكى هەلًدەسەنگێنێت، هەر لەو رِوانگەيەوە بنەرِەتى چاکە‌و خراپە لەبيرى ئادەميزاددا دەپشكنآ‌و بەم شێوەيە باسى دەكات: هەركە ئەم دوو گەوهەرە هاوال دوانە دژ بەيەكە، لەبيرى ئادەميزادا دەركەون، چاکە‌و خراپە دێنەئارا، ئەوسا، مرۆڤى ژير‌ودانا، چاکە هەلێدەبژێرێت، نەزان‌و گەوج خراپە هەلێدەبژێرێن...))

 ــ يەسنا 30 بەندى 3ــ

بەبۆچونى زەردەشت، ئادەميزاد بەگوێرەی ياساى رِاستى (ئاشا) كە ياساى ئافراندنە، تواناى هەلێبژاردنى هەيە، واتە، مرۆڤ، ئازاد خولێقاوە، كەواتە، ئازادە لەبيركردنەوەو هەلێبژاردندا.

ئەم ئازادى بيركردنەوەو هەلێبژاردنە بەرپرسيارى دەكات بەرامبەر چۆنيەتى بيركردنەوەو هەلێبژاردنەكە. بە‌واتايەكى دى، بەگوێرەی ياساى دژە كردار ـ كە زەردەشت فرە جەختى لەسەر كردووە ـ ئاكام‌و هەلێگەرانەوەى رەفتارى ئادەميزاد، هەر بەو شێوەيەى كە هەيە بۆ خودى خۆى دەگەرِێتەوە، چاکە بێـت يا خراپە.

ياساى دژەكردار‌و گەرِانەوەى ئاكامى كار‌وكردارى مرۆڤ بۆ خۆى، كێشەى بەهەشت‌و دۆزەخ لەجيهانبينى زەردەشتدا، زۆر بەجوانى رۆشەن دەكاتەوە. لەپاشاندا دەربارەى دەدوێين.

زەردەشت، ئازادى مرۆڤ لەچلۆنايەتى بيركردنەوەو هەلێبژاردن بەم شێوەيە بەيان دەكات:

((بۆم ئاشكرابوو‌و تێگەيشتم كە بيرى پێگەيشتوو بآخەوش لەتۆوەيە، ئەتۆى ئەو ئەقلێو هۆشەى جيهانى دروست كرد، ئەى خواى ئەقلێو گيان، ئەم دياردەيەش لەتۆوەيە كە ئازاديت داوە بەخەڵک‌و رِێگەت پێداون كە ئەگەر گەرەكيان بێت رێگەى رِاستى هەلێبژێرن‌و ياخود بچنە سەر رِێى چەوت‌و ناراست.))     يەسناى 31 ـ بەندى 9

لێرەدا ئەوەمان بۆ رِووندەبێ كە بە باوەرِى زەردەشت، ويست‌و ئيرادەى خوا يا (ياساى ئافراندن). وايداناوەو دايرِشتووە كە ئادەميزاد هاوجوت لەتەك دياردەى بيركردنەوەدا ئافەريدەبێت. هەروەها ئەم بەهرەيەى پێبەخشيوە كە ئازادبێت بۆئەوەى بەئازادى بيربكاتەوە‌و هەلێبژێرێت. كەوايە مرۆڤ ئازادە، باش ياخراپ بيربكاتەوە. بە‌واتايەكى ديكە، بەگوێرەی ياساى نەگۆرِى (رِاستى) ــ ئاشا ــ كە‌ويستى خوايە، ئەو دوو گەوهەرە هاوالأ دوانە دژ بەيەكە كە لە(بوون)دا هەيە، لەبيرى مرۆڤيشدا كارسازن، ئەم دژايەتييە كە بنچينەى ئافراندنن، لێرەدا، يانى لەبيرى ئادەميزادا، دەتوانآ زێتر خۆى بنوێنآ‌و بايەخداربێت‌و چاکە‌و خراپە وەديبهێنێت. دەتوانين بە شێوەيەكى سادەتر بێژين: لەهەر قوژبنێكى ئەم جيهانى بوونەدا، ئەگەركو زيندەوەرێكى ژير‌و ئاقڵی وەك ئادەميزادى تێدانەبێت، بێگومان بايەخێك بە‌واتەى (چاکە) يا(خراپە)يش لەئارادا نابێت.

بيركردنەوە لەم رِاستيە فرە سادەيە، چونكو ئەگەر لەسەر رِوى گۆى ئەم زەوييە ئادەميزاد نەبوايە، ياخود هەبوايە بەلآم وەك ئاژەڵەكانى ديكە بوايە‌و بەم شێوەيەى ئێستاى، تواناى بيركردنەوەى نەبوايە، بێگومان (چاکە)‌و (خراپە)يەكيش لەئارادا نەدەبوو. ئەو گيان لەبەرانەى تواناى بيركردنەوەيان نييە، تەنيا بەهۆى غەريزەوە رِەفتاردەكەن، و لەو ژیانە تۆبزى‌و غەريزەييەدا، هيچ شتێك بايەخدار نييە، گشت هەڵسوكەوتو رِەفتارەكان، بە شێوەيەكى رِۆتين دەروا. هيچ شتێك يا رِەفتارێك خراپ نييە، چونكو (خراپە) لەئارادا نييە. كەواتە (چاکە)ش بآمانايە، لەبەرئەمە لەجيهانێكدا كە ئادەميزاد بەم شێوەيەى ئێستاى تێدا نەبێت، هەموو شتێك تەواو كەرەوەى يەكدين (لازم‌و ملزوم)‌و هيچ بايەخێكى (چاک) يا(خراپ) لەئارادا نابێت.

(چاکە)‌و (خراپە) لەلايەن بيرى ئادەميزادەوە دێتە ئارا، پاش بيركردنەوە، ئەوسا ئەم (چاکە) يا(خراپە)يە لەوتە‌و كرداريدا خۆى دەنوێنآ. هەر لەبەر ئەم هۆيەيە كە زەردەشت پلەوپايە بايەخێكى تايبەتى بۆ بيركردنەوە داناوە. بەم شێوەيە چاکە‌و خراپە، لەنێو کۆمەڵگادا خۆى پێشاندەدات. بەبۆچونى زەردەشت، ئادەميزاد لەم قۆناخەدا، كە قۆناخى هەلێبژاردنە، دەبنە دوو دەستە، دەستەيەكيان كە زانيارى، ئەقلێو هۆش‌و تواناى بيركردنەوەى پێويستيان هەيە، ئەمانە (چاکە) هەلێدەبژێرن، بەشى دوهەميان، بەهەر هۆيەك بێت لەو تايبەتكارييانە بآ بەهرەن‌و فريودەخۆن‌و رِوودەكەنە خراپە‌و لەئاكامدا پاش ئەوەى پەیڕەوى لەخراپە دەكەن‌و خۆيان دەخەنە نێو باوەشى دياردەكانى يەوە، ئەوسا هەموو ژیانيان بەرەو خراپەكارى رِاپێچ دەكرێت.

زەردەشت لەو باوەرِەدايە كە هەلێبژاردنى رِێى رِاست يا چەوت، رِاستەوخۆ پەيوەندى بە چلۆنايەتى‌و چەندايەتى بير‌و هۆشى ئادەميزادەوە هەيە. مرۆڤى ژيرودانا، بە شێوەيەكى ئاگايانە رِێگەى رِاست هەلێدەبژێرێت، ومرۆڤى نەزان، نەزانانە دەكشێتە سەر رِێگەى چەوت‌و ناراست. ئالێرەدايە كە ئەم پەيامبەرە مەزنە پێويستى سەرشانى ئادەميزاد لەگۆرِەپانى ئەم ململانێ بآ‌وچانەى نێوان (چاکە)‌و (خراپە) كە خۆى ئافراندويەتى، ديارى كردووە. ئەركى سەرشانى هەر كەسێك بريتييە لەخەبات‌و تێكۆشانى بێوچان دژى خراپە. لێرەدا پێويستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەين كە، پەيوەندى لەنێوان ئازادى هەلێبژاردن لاى ئادەميزاد، لەتەك هێز‌و تواناى تەواوسەنگ‌و بآ رِادەى ئافەريدەگار، هەميشە يەكـآ لەگەورەترين گرفتەكان بووە لەنێو هەموو ئايين‌و ئاينزاكانى جيهان بەدرێژايى مێژێوو، هەريەكە لەمانە بە شێوەيەكى تايبەتى خۆيان، بەرەنگارى ئەم گرفتە بونەتەوە. بڕێ لەم ئاينانە، چارەنوسى مرۆڤيان بآ چەند‌و چۆن بەدەست‌و ئيرادەى خوا داناوەو دەڵێن كە خوا خۆى خۆشى يا ناخۆشى بە مرۆڤ دەبەخشێت، هەندێكيان دەخاتە سەر رێگەى راست‌و بڕێكيان گومرِا دەكات. بۆ بەختەوەربون لەجيهانى پاش مردندا (پەسلان)، دەبێ ڵی بپارێينەوە‌و ستايش‌و نوێژى بۆ بكەين‌و قوربانى پێشكەش بكەين تا لەكردەوەمان رِازى بێت، هەروەها دەبێ رِێز لەنوێنەر‌و دەلآڵەكان بگرين. بێگومان ئەم بۆچونانە لەتەك ئازادى هەلێبژاردندا دژ بە يەكدين. لەپەيامى زەردەشتدا، مانا‌و دياريكردنى خێر‌وشەرِ پەيوەندييەكى رِاستەوخۆى لەتەك (شعور)‌و دانايى مرۆڤدا هەيە.

بەبۆچونى بڕێكى زۆر لەتوێژەرانى جيهان، زەردەشت یەکەمين پەيامبەرێك بووە كە رِآ‌و رِەوشێكى فرە سەرنج رِاكێشەرى بۆ ئەو گير‌و گرفتەى باسمان كرد، داناوە. زەردەشت لەهات 30 وەڵامى بڕی لەم گرفتانەى بە شێوەيەكى وەستايانە داوەتەوەو چەندين مەسەلەى بنچينەيى خستۆتەرِو‌و باسيكردووەو ئامادەى كردون‌و لەپاشاندا هەريەكە لەوانەى گەياندۆتە رِادەى تێگەيشتن.

1ـ خێر‌وشەرِ، دوو فاكتەرى بير‌و ئەندێشەن‌و پەيوەندييان بە بيرى ئادەميزادەوەيە.

2ـ رِادەى زانيارى‌و تێگەيشتنى مرۆڤ، جياكەرەوەى چاکە لەخراپەيە.

3ـ بآ ئيرادە‌و ئازادى هەلێبژاردن، خێر‌وشەرِ بآ مانايە.

4ـ مرۆڤى دانا‌و هۆشيار‌و بە‌ويژدان كە لەتەك (ئاشا)دا (واتە رِاستى‌و ياساى هەق‌و ياساى سروشت)، هاوئاهەنگە، رێگەى راست‌و دروست هەڵدەبژێرێ‌و خۆى لەتەك ياساى سروشتدا هاوجوت دەكات‌و لەدرۆ‌و فريو دوور دەخاتەوە. مرۆى نەزان‌و تێنەگەيشتو لەرِێى راست دوردەكەوآ.

5ـ ستايشى ئاهورامەزدا هاوئاهەنگ لەتەك بيرى چاک (وەهومەن)‌و راستى‌و دروستى (ئاشا)يە كە ئادەميزاد بەرەو بارەگاى روناكى هيدايەت دەكات.

6ـ (بوون‌و نەبوون)، بزوتن‌و نەجولآنەوە، بەهۆى لێكدانى خێر‌وشەرِەوە دێنە ئارا. ژیانى گەشەدار لەژێرسايەى خێر‌و خاسيەوە دێتەدى، وشەرِ‌و خراپە كە بەهۆى درۆ‌و فريو‌و رِياوە دێتەدى، مايەى (نەبوون) يا (سكون) دەبێت.

7ـ لايەنگرانى راستى‌و دروستى (ئاشا)، خاسترين بير‌و ئەندێشەيان هەيە، ولايەنگرانى درۆ خراپترين بير‌و ئەندێشەيان هەيە.

8ـ ئەم ئەسڵە تا دوا چركەكانى ژیانى ئادەميزاد بەردەوامە، ولێكدانى خێر‌وشەرِ رِێبازى ئادەميزاد رِوندەكاتەوە.

9ـ رِەزامەندى خوا بەهۆى كردارى رِاستو دروستى ئادەميزاد رِەچاودەكرێت.

10ـ مرۆڤى نەزان كە بەخراپترين جۆر بيردەكەنەوەو خۆيان گيرۆدەى رِق‌و كينە دەكەن، دەبنە هۆى گومرِايى كردنى خەڵکى‌و لەرِآ وەدەركردنيان.

11ـ بەهۆى‌ويژدانێكى ئارام‌و ئاسودەوە، لێبوردن‌و بەخشين بەدەست دێت. ئەو كەسەى لەدەرونەوە چاکە، دەگاتە بەختيارى راستەقينە‌و ئەو كەسەى لەدەرونەوە بآ ئۆقرەيە‌و خاوەنى بيرى خراپ‌و رِەشبينە، هەرگيز ناگاتە بەختەوەرى¹⁹ ئەوە كە پتر لەم پەيامەى زەردەشتدا سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە (نەزانين)، هۆى سەرەكى رِاكێشانى مرۆڤ بەرەو خراپەيە.

كەوايە، یەکەمين مەرجى ئەم خەباتە پيرۆزە ئەوەيە كە هەميشە هەوڵو كۆشش بدرێت بۆ پتركردنى زانيارى‌و هۆشى ئادەميزاد هەر لەبەر ئەم هۆيەيە كە زەردەشت لەيەسناى 31 بەندى 17 یەکەمين‌و گرنگترين ئەركى سەرشانى ئادەميزاد بە خەبات لەرِێى بلآوكردنەوەى زانيارى، هۆشياركردنەوەى خەڵک، خۆفێركردن‌و فێركردنى خەڵک دەزانێت.

گووتمان كە لەئايين‌و باوەرِى زەردەشتدا، ئادەميزاد لەلايەنى خواوە، ئازاد خولێقاوە‌و دەتوانآ چاکە يا خراپە بە‌ويستى خۆى هەلێبژێرێت. هەروەها ئاماژەمان بۆ ئەوەكرد كە لەياساى ئافراندندا كە بە (ياساى رِاستى) ناوى لێبرا، ئاهورامەزدا تەنيا (چاکە)ى ئافراندووە‌و ئەمە ئادەميزاد خۆيەتى كە بەبيرێكى خراپەوە (خراپە)ى خولێقاندووە.

كەوايە، بەمجۆرە (خراپە) لەكردارى خوادا نييە‌و لەبيرى چەوتى ئادەميزاد خۆى هەلێقولآوە. لەبەرئەوە لەبريتى ئەوەى بێژين (چاکە)‌و (خراپە) لەئارادايە، خاستروايە بێژين (باش بيركردنەوە)‌و (خراپ بيركردنەوە) لەئارادايە ــ ئەم دوووشەيە لەئاوێستادا بە شێوەى سپەنتامينو‌و ئەنگرەمەينو، هاتووە ــ

{مەينو، بە‌واتەى (بير)ە سپەنتا بەماناى (خاس)، (دروستكەر)‌و (زێتركردن)هاتووە. ئەنگرە، ماناى (كەمكردن)، (تێكدەر) ياخود (خراپە)يە. كەواتە سپەنتامينو، دەبێتە (بيرى خاس‌و دروستكەر)، ئەنگرەمينو، دەبێتە (بيرى خراپ‌و تێكدەر)

ووشەى ئەنگرەمينو، كەوشەيەكى ئاوێستاييە، بەدرێژايى رۆژگار گۆرِاوەو بۆتە (ئەهريمەن).

كەوايە، لەرِاستيدا، ئەهريمەن لەفەرهەنگى ئاوێستاييدا (بون)‌و شێوەيەكى تايبەتى نييە، بەڵکو بە ماناى بيرى (خراپ‌و تێكدەر) هاتووە. لەوتەكانى زەردەشت، ئەوەى كە پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە ئەم پەيامبەرە مەزنە، پێش هەموو شتێك ديالەكەتيك لە(بوون) ‌و(ژیان)دا پێشان دەدات، پاشان بنچينەى بير‌و بۆچونەكانى ئادەميزاد لەسەر ئەم شێوەيە (ديالەكتيك) دادەمەزرێنى.

بەلآم بەداخەوە، بەدرێژايى مێژوو، بەتايبەتى لەسەردەمى دوايينەكانى دەوڵەتى ساسانييەكان‌و پاش ئەوان (دەتوانين بێژين تا ئێستاش)، دەربارەى بيرى زەردەشت ـ هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد كە زێتر لەگاتاكاندا خۆى دەنوێنآ، زۆر بە چەواشەوە باسكراوە‌و ئەوەى كە ڵی وەرگيراوە زۆربەى زۆرى راست نين.

ئەو بۆچونە ديالەكتيكەى زەردەشت دەربارەى ئادەميزاد‌و ژیان‌و بوون لەو سەردەمەدا هەيبووە، زۆر ناژيرانە گۆرِاوەو شێوەى شەرِ‌و هەراو نەبەردى هەميشەيى لەنێوان ئاهورامەزدا‌و ئەهريمەنى بەخۆيگرتووە، لەكاتێكا ئەگەر خاس‌ووردبينەوە لەگاتاكان دەبينين ئەوەى باسى لێكراوە بريتيە لەنەبەرد لەنێوان سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو. واتە بەگوێرەی بيرى زەردەشت، شەرِ‌و نەبەرد لەنێوان بيرى خاس‌و دروستكەر‌و پاك، لەتەك بيرى ناپاك‌و خراپ‌و روخێنەرە. كەوايە زەردەشت هەرگيز باسى شەرِ‌و نەبەرد لەنێوان ئاهورامەزدا‌و ئەهريمەنى نەكردووە، ياخود بە هيچ جۆرێك باسى دوو خوايى نەكردووە كەبڕی كەس ئێستاش باسى لێدەكەن.

ئەلێبەتە هەروەكو گووتمان، ئاكامى بيركردنەوەى خاسى ئادەميزاد، وتەی خاس‌و كردارى خاسە. بە پێچەوانەى پاشينەى بيركردنەوەى خراپى ئادەميزاديش، وتەی خراپ‌و كردارى خراپە. ئەمانە گشتى لەکۆمەڵگاى مرۆڤدا خۆيان دەنوێنن. كەوايە، خاستر‌وايە بێژين:

(مرۆڤى خاس)‌و (مرۆڤى خراپ)، واتە، لەراستيدا، (چاکە)‌و (خراپە) لەجيهاندا نييە، بەڵکو ئەمە (مرۆڤى خاس)‌و (مرۆڤى خراپ)ە كە لەم جيهانەدا پەيدادەبێت.

لێرەدا لەوانەيە بۆ هەموو كەسێك ئەم پرسيارە بێتە گۆرِآ كە بۆچى ئەندێشە، رِەوشتى خراپ وەديدەهێنێت، ئايا ئەندێشە ناتوانێت هەميشە (چاکە) بێنێتە ئارا؟ لەوەڵامدا دەگوترآ كە لەرِاستيدا (خراپە) لە(بوون) دا نەبووە، لەبەر ئەمە دروستكەرێكيشى نييە، چونكو شتێك كە نەبێت، ناتوانێت دروستكەرى هەبێـت. (خراپە) بريتيە لەبەشى بۆشايى يا سالبى (چاکە)، بە‌واتەيەكى ديكە بە بۆشايى يا سێبەرى چاکە لەئەندێشەدا دەگوترآ (خراپە).

ئەم نمونەيەى لاى خوارەوە، ئەم باسە پتر رۆشەن دەكاتەوە:

ژوورێكى بآ دەرگا‌و پەنجەرە بێنە بەرچاو كە بەهۆى چرايەك رِووناك بۆتەوە، تا ئەوکاتەى چراكە داگيرساوە، دەبێژين كە دروستكەر‌و پێكهێنەرى رِووناكى ژوورەكە چراكەيە. ئێستا چراكە بكوژێنەوە، ديارە ژوورەكە تاريك دەبێت، لێرەدا، ئايا دەتوانين بێژين كـآ دروستكەر‌و يا پێكهێنەرى تاريكي يەكەيە؟ بێگومان هەرچى تێ بيفكرين ناتوانين. دروستكەر يا بەديهێنەرى تاريكييەكە بناسين (چونكە تاريكى لەئارادا نييە تا دروستكەريكى هەبێت)، تەنآ دەتوانين بێژين كە پاش ئەوەى رووناكييەكە نەما(چراكە كوژايەوە)، تاريكى جێگەى گرتەوە، واتە تاريكى بۆشايى نەبوونى رووناكى پرِكردەوە. ئێستا كونآ لەبريتى رِووناكى، چاکە، (روناكى = چاکە) ولەبريتى تاريكى، خراپە (تاريكى = خراپە) رِەچاوبكەين، لەم حاڵەتەدا، دەبێژين كە هەرچى شتێكى خاسە خوا دروستى كردووە، بەلآم خراپە هەروەكو تاريكى ناتوانێت خوايەكى هەبێت، بەڵکو بەهۆى نەبوونى چاکە، خراپە دێتە ئارا.

پێش ئەوەى كۆتايى بەم باسە بهێنين‌و ێيبەبێش دەزانم زۆر بەكورتى بێژم:

بەگوێرەى گوتەی گاتاكان، خوا، ئادەميزادى وەك زيندەورێكى هۆشمەند‌و ئاگا‌و خاوەن هەست (شعور) ئافراندوەو هێز‌و تواناى تێگەيشتن‌و هەلێبژاردنى پێبەخشيوە بۆئەوەى بە ئاسانى بتوانێت رِێگەى ژیانى خۆى هەلێبژێرێت‌و چارەنوسى خۆى ديارى بكات.

لەگاتاكاندا بە هيچ جۆرێك ئاماژە بۆ چۆنيەتى ئافراندن، سەرەتا‌و دواييەكەى، هەنگاوەكانى‌و... نەكراوە، خوا، وزە‌و هێزى بزوێنەرى جيهانە‌و لەجيهان جيا نييە. كات (زەمان)‌و شوێن(مكان)، بە شێوەيەكى ناديار (مبهم) پێكەوە ئاوێتەبون كە بەهيچ جۆرێك ناتوانرێـت وەسفى بكرێت.

هەرچى شتێك لەگاتاكاندا باسى لێكراوە بريتيە لەژیان‌و بەس، باسى ئافراندن تەنيا بەشێوەيەكى لاوەكى ئاماژەى بۆ كراوە. ئاينى زەردەشت بريتييە لەياساى شێوەى ژیان، وەكەمتر باسى سەرو سرووشت (ماورا‌و الگبيعە) كراوە، بەڵکو خۆى لەسەر رِوى گۆى زەوى دەبينآ‌و باسى ئادەميزاد‌و پەيوەندييە كۆمەلآيەتييەكانى دەكات.

زەردەشت بە زمانێكى پارِاو‌و بە شێوەيەكى فرە سادە‌و شيرين‌ويستويەتى بە خەڵک رِابگەيەنێت، ئەگەركو بە چاوێكى روناكبينانە‌و گوێى كراوە برِوانينە راستيەكان، دەگەينە رِاستييەكى فرە مەزن، ئەويش ئەوەيە كە چارەنوسى ئادەميزاد بەدەست خۆيەتى، خێر‌وشەرِ دروستكراوى بيرى خۆيەتى، دانايى‌و تێگەيشتن، گرنگترين هۆن بۆ جياكردنەوەى چاکە لەخراپە. ئەو كەسەى دانا‌و ژيرە، رێگەى راستو دروست هەلێدەبژێرێت‌و ئەو كەسەى گەوج‌و نەزانە بەرەو رێگەى چەوت‌و خراپە دەرِوات. ئەوانەى كە بەرەو رِق‌و كينە كە دياردەى خۆپەرستى، تورِەيى، دەمارگيرى، زەبر‌وزەنگ‌و كوشتار، دورِويى‌و ناپاكييە، دەرِۆن، کۆمەڵگا بەرەو‌وێرانى‌و ئادەميزاد بەرەو هەلێدێر دەبەن. بەلام ئەوانەى كە رِوودەكەنە راستى‌و دروستى‌و ياساى سروشتى، داوێن پاكى‌و كارى خاس، جيهان پرِ دەكەن لەخۆشى‌و بۆ کۆمەڵگاش بەختەوەرى‌و شادى دەهێنن.

بەشێوەيەكى گشتى، فەلسەفەى زەردەشت‌و مەزد يەسنا (مەزداپەرستى _ خواپەرستى)، بريتيە لە تێكوێشان‌و ململانێكردنى توند دژى شەرِو خراپە. زەردەشت بەو رِەوشەى گرتبويە بەرو خستبويە بەرچاو كە بريتيە لە رِێكنەكەوتن لەتەك خراپە‌و نارِاستى، ئەوەى رِونكردوێتەوە‌و سەلماندويەتى كەهەرگيز لەتەك بيرى ئەهريمەنى سازش ناكات.

لەئاينى زەردەشتيدا، هەركارێك‌و هەوڵێك ببێتە هوێى ئەوەى ژينگەى گوێى زەوى ئاوزەدان ترو جوانترو چاکە بەهێزو خراپەو نارِاستى لاوازتر بكات، بەسەركەوتن هەژمار دەكرێت.

زەردەشت، باس لەپەيوەندى نێوان ئادەميزاد لەتەك ئەم جيهانە پرِ لەنهێنيە‌و باسى ئەركى سەرشان‌و پێويستيەكانى‌و چارەنوس‌و چلوێنايەتى سەركەوتن بەسەر گرفتەكانى ژیان دەكات.

بەپێچەوانەى بڕێ لە فەيلەسوفەكان، زەردەشت سەبارەت بە خوێشبينى توندرِەوى ناكات، دەبێژێ ئەم جيهانە بێ خەوش نيە، بەڵکو بەرەو بێ خەوشيەتى دەرِوات، ئێمە كە خوێمان بەژيرترين‌و‌ووشيارترين ئافەريدە لەسەر رِووى زەوى دەزانين، دەبێت بەردەوام تێبكوێشين‌و هەوڵ بدەين بوێ پێشخستنى كوێمەلێگا تابگەينە بێ خەوشيەتى.

زەردەشت سەلماندويەتى كە ئەم جيهانە، جيهانى گەشەو پێگەياندنە، وە ئادەميزاد چارەنوسى خوێى بەدەست خۆیەتى. بوێيە بەیەکەمين كەسێك دەژمێردرێت كە ئاينى پاك كردوێتەوە لەسيحرو جادو‌و ئەفسون‌و ئەنجامدانى رِێو رِەسمى هەڵەو باوەرِ بە ئەفسانەو بەرپەرچى هەموو ئەمانەى داوەتەوە، وە ئەوسا ئاينى لەسەر بنچينەى ئاكار دامەزراندووە.

موێلێتن، سەبارەت بەمە لە كتێبى Early Zoroastrianism دەبێژێ

((زەردەشت لەوبيرمەندە پێشرِەوانەيە كە ئاين‌و پەيامەكەى خوێى لەسەر بنچينەى ئاكارى دامەزراندووە. ئەو عەوداڵی ئاسمانێكى نوێ‌و زەويەكى نوێ بوو كەلەسەرەتاو پاشێنەكەيدا، رِاستى‌و دروستى فەرمان رِەوا دەبێت.))

زەردەشت، ئاكارو خوورِەوشتى بەرزى بەگرنگترين‌و بەنرخترين ئامانجى ژیان هەژمار كردووەو بەرِاشكاوى بە خەڵک دەبێژێ كەتەنيا بيرو كردارو گوفتارى خاسە كەدەتوانێت وەڵامى پێويستيەكانى ئاكارى بداتەوەو ژیانى مروێڤ بەرەو پێشەوە بەرێت‌و گەشەى پێ بكات. ئەو بەهوێى بانگەشەى ئەم رِاستييە كەسەختترين سزاى خراپە كاران بريتييە لە نائارامى‌ويژدان، ئەوەى پێشان داوە كەتا چ ئەندازەيەك چوێتە نێو قوڵايى رِوێحو دەرونى ئادەميزاد، وە ئاگايى لەنهێنييەكانى بووە.

یەکتاپەرستی‌و ئاينى زەردەشتى

ئايين (دين)، دياردەيەكى كۆمەلآيەتييە كە بۆ ئاسودەيى ئادەميزاد هاتۆتە ئارا، وپشتاوپشت لەوەچەيەكەوە بۆ وەچەيەكى ديكە هاتۆتە خوار.

ووشەى (دين) لەووشەى ئاوێستايى (دەئنا)وە وەرگيراوە كە بەماناى‌ويژدان يا توانايي ئادەميزادە بۆ بيركردنەوەو جياكردنەوەى چاکە لەخراپە.

ئيمرِۆوشەى (دين) بەماناى رِآ‌و رِەوش بەكاردێت، واتە ئايين يا (دين) رِآ‌و رِەوش ياخود دەستور‌و ياسايە كە بۆ گەيشتنە ژیانێكى خاستر‌و بەختەوەرتر‌و پێشكەوتوتر‌و گەيشتنە دوندى مرۆڤايەتى لەگشت بوارەكانى ژیاندا. واتە رِزگاربون لەهەموو ئەو بەرهەلێستانەى رێگە لەگەيشتنە رزگارى دەگرن. ئايين بريتيە لەکۆمەڵێك ياسا‌و فەرمان كە لەسەرو گشت ياسا‌و فەرمانە كۆمەلآيەتى، رِاميارى‌و ئابوورييەكانە. بڕی لەزانايان دەبێژن كە ئەم تاريفە هەميشە‌و لەهەموو بوارەكانى ژیاندا بەم شێوەيە‌و چونيەك نين. دەبێژن مەرج نييە هەموو فەرمانە ئاينيەكان لەسەر‌و ياسا كۆمەلآيەتييەكاندا بن، بەڵکو:

ئەو فەرمان‌و ياسايانە لەسەر‌و ياسا كۆمەلآيەتييەكانن كە لەهەموو كاتو شوێنێكدا شايانى بەكارهێنان‌و جێگەى رِەزامەندى خەڵک بن. ئەم تاريفە دەربارەى ياسا رِەوشتييەكان دروستن، واتە ئەو ياسايانەى دەربارەى پەيوەندى نێوان تاكە كەس لەتەك کۆمەڵدا دەدوێن وەك: رِاستى، دروستى، ميهرەبانى، فيداكارى.... بەلآم فەرمانو ياساكانى ديكە كە خۆيان دەقورتێنە نێو تايبەتكارييەكانى كەسى وەك: پەيوەندى ژنو مێردايەتى، دابەشكردنى ميرات، كارە پيشەيى‌و بازرگانييەكان، ياساكانى سزاو تۆڵە..... لەم تاريفە بەدەرن‌و بەگوێرەى شوێن‌و كات‌و کۆمەڵگا دەگۆرِێن.

بۆ بەراوردكردنى ئاينەكان‌و هەلێسەنكاندنيان، دەبێ بێژين كە:

لەکۆمەڵگاى ئيمرِۆى مرۆڤايەتيدا، ئەو ئاينە زێتر پەسەند‌و پلە‌و بايەخێكى بەرزى بۆ دادەنرێت كە ياسا رِەوشتييەكانى پتربێـت. وكەمتر خۆى بەئيشوكارە تايبەتييەكانى ئادەميزادەوە خەريك كردبێت. ئەو جۆرە ئاينانە هەميشە‌و لەهەموو كاتو شوێنێكدا شايانى ئەوەن كە بە ئاينێكى رِێنما‌و رِاست پەسەند بكرێن.

لێرەدا پێويستە بێژين كە ئەگەركو ئامانجى ئايين گەيشتنە بەهەشت‌و دورە پەرێزى لەدۆزەخ بێت، وئەنجامدانى رێ‌و رەسمى  تايبەتى ئامرازێك بێـت بۆ گەيشتنە ئەو ئامانجە، ئەوسا دەبينين لەبريتى ئەوەى ئايين رِێنما‌و هاندەرى ئادەميزادبێت بۆ گەيشتنە چاکەكارييەكانى مرۆڤايەتى بە پێچەوانەوە دەبێتە هۆى مايەپوچى‌و دواكەوتن‌و رِيايى‌و مەعامەلەكردن. ئامانجى ئاينى رِاستى بريتيە لەپێشاندانى رێگەى رِاست بۆ گەيشتنە بەختيارى‌و ئارامى‌ويژدان‌و بەهەشتى دەرونى كە هيچ پێويستيەكى بە دەلآلأ‌و ناو جيگەرو تكاكار نييە، بەڵکو تەنيا دەبى لەرِێگەى پتەوكردن‌و بەهێزكردنى ئەم چاکەكارييانە بين‌و هەوڵو كۆشش بدەين بۆ گەشەپێكردن‌و پەرەسەندنى کۆمەڵگا.

دەربارەى ئەم ئاينەى ئيمرِۆ بە نێوى ئاينى زەردەشتى دەيناسين، دەتوانين بێژين كە لەتەك ئەوەى لەهەموو ئاينە يەكتاپەرستیيەكان كۆنترە، لەم رِوەوە پتر لەزۆربەى ئاينەكانى ديكە شايانى سەرنجە چونكو تيايدا بە تەواوەتى دەربارەى رِەوشت‌و گشت ئەو باسو مەسەلانەى كە لەياسا نەگۆرِەكانن، لەهەموو كاتو شوێنێكدا باسى لێكراوە.

لەم ئاينەدا، بەديدێكى زانستيانە هەموو پرسێكى تێدا رِەچاوكراوە‌و گفتوگۆى لەسەر كراوەو هەلێسەنگێردراوە، پاشان ئەوەى بەسوودى کۆمەڵگابوبێت، هاندراوە كە ئەنجام بدرێت‌و ئەوەى بە زيانى كۆمەلأ بوبێت دورەپەرێزى لێكراوە، بەلآم سزاى تايبەتى بۆ دانەنراوە، چونكو سنوردانان‌و چۆنيەتى‌و چەندايەتى سزا لەو رستە ياسايانەن كە لەتەك گۆرِينى كاتوشوێندا دەگۆرِێن (زياد ياخود كەم دەبن).

بۆ نمونە: زەردەشت دەبێژێ: دزى كردن كارێكى خراپ‌و ناپەسەندەو پێويستە هەموو كەسێك ڵی وەدوربێت، بەلآم چۆنيەتى‌و چەندايەتييەكى تايبەتى بۆ سزادانى ئەم كارە خراپە دانەناوە. چونكو سەرەتا هەوڵی داوە ئەم كارە ئەنجام نەدرێـت‌و هيچ كەس پێويستى بەوە نەبێـت دزى بكات، واتە دزێتى بنبر بكرێت. بەلآم ئەگەر كەسێك دزى كرد، ئەوا شوێن‌و كات‌و کۆمەڵگاى ئەو سەردەمە برِيار لەسەر شێوەى سزا دەدات.

هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد، نەتەوە ئارياييەكان لەپێش زەردەشتدا فرەخوايى بون Polytheisme، واتە باوەرِيان بە چەندين خوا هەبووە كە بۆ هەريەكەيان بەجيا قوربانييان دەكرد، بۆئەوەى لەرِق‌و تورِەييان كەم بكەنەوەو بۆ ئەم مەبەستە پێويستيان بە کەسانێك بو كە ببنە نوێنەريان، واتە لەنێوان خەڵک‌و خواكاندا دەلآڵی بكەن‌و لەتەك قوربانى كردندا خەريكى‌وێرد خوێندن بن. ئەم دەلآڵیەتە‌و دابونەريتە تايبەتييە كە پرِبوو لەئەفسانەى جۆراوجۆر، بە شێوەيەك كارى كردبووە سەر کۆمەڵگا‌و خەڵک، كە بەتەواوەتى لەكارى خستبون‌و تواناى بيركردنەوەيانى لـآ زەوت كردبوو، لەرِاستييەكانى ژیان وەدورى خستبونەوە، چارەنوسى خۆيان بەستبۆوە بە‌ويستو ئارەزووى خواو هێزە سەر‌و سروشتييەكان، بۆ وەديهێنانى ئارەزوەكانيان پەنايان دەبردە بەر ئەو تكاكار‌و دەلآلآنە، ئەوانيش بە ئارەزوى خۆيان خەڵکيان دادەدۆشى‌و هەوڵیان دەدا خەڵکى لەو بارەدا بهێلێنەوە بۆئەوەى بير لەهيچ شتێكى نوێ نەكەنەوە.

ململانێ كردنى زەردەشت لەتەك نەريتى فرەخواپەرستى، پتر لەوەدا خۆى نوێندوە كە بەرِاشكاوى گشت ئەو خوا جۆراوجۆرانەى پوچ كردەوەو بانگى بونى خوايەكى تاكو تەنيا‌و ژيرى بە گوێى خەڵکادا‌و داواى لێكردن كە دەست لەو بيرە پوچانە هەلێگرن‌و پەنابەرنە بەر هۆش‌و ئەقڵی خۆيان بۆئەوەى رِاستى يان بۆ ئاشكرا بێـت.

ئيدى بەرەبەرە بازارِى دەلآڵەكان كزبوو، خەڵک هوشياربون‌و رِاپەرِين‌و رێى رِاستيان گرتەبەر.

لەرِوانگەى بير‌وباوەرِى زەردەشت، مرۆى خاوەن ئيمانى راستەقينە، ئەو كەسەيە كە پەیڕەوى لەراستى دەكا‌و رِێبازى راستى‌و دروستى دەگرێتەبەر، وهەڵسوكەوتى بەگوێرەی بير‌و كردار‌و گوفتارى خاسە.

بە پێچەوانەوە، مرۆى بآ باوەرِ كە پێى دەبێژرێ (كافر)، ئەو كەسەيە كە پەنا دەبێتەبەر درۆ‌و دەڵەسە‌و هەمو جۆرە خراپييەك.

زەردەشت، دژى ئەفسانە‌و دابونەريتى كۆنەپەرستى بو كە دژى کۆمەڵگابون. قوربانى كردنى ئاژەڵ بۆ هەر خوايەك بێت بەكارێكى نارِەواو ناشيرينى دەزانێت.

لەبەر ئەوەى زەردەشت تەنيا بيرى لەخۆشى‌و تەبايى‌و پەرەسەندنى کۆمەڵگا دەكردەوە، ودەيويست مرۆڤ باش بيربكاتەوە، هەموو هێزو تواناى خۆى لەم رِێبازەدا بەكارهێنا، بۆيە زۆر بەتوندى دژى هەموو ئەو دەلآلآنە (كاوى‌و كەرپن)ەكان رِاوێستا‌و ململانێيەكى يەكجار سەختى لەتەكا كردن.

خوالێخۆشبو پورداود لەم بارەوە دەبێژێ:

(زەردەشت بە ئاشكرا بانگيدا كە مەزدائاهورا پێويستى بەقوربانى‌و خوێنى (گا) ‌و (پەز) نييە، تەنيا نيايش‌و پەرستنێك كە دەتوانآ بگاتە بارەگاى خواو پەسەندى بكات، بريتييە لەرِاستى‌و بەس. هەركەسێك زەوى بكێڵی‌و كشتوكال بكات‌و ئاژەڵی سودمەند بەخێوبكات، لەم جيهانە‌و رۆژى پەسلآن خوا لەخۆى رِازى دەكات.)

جەلالەدينى ئاشتيانى، زۆر جوانى پێكاوە كە دەبێژێ:

((يەكـآ لەهەرە گرنگترين شاكارەكانى زەردەشت ئەوەيە كە چەندين نێوانجى رەوشتى‌و معنوى لەنێوان ئادەميزاد‌و خوا هەلێبژاردووە. بۆ نيزيك بونەوە لەخوا، لەبريتى ئەوەى دەست بە دامانى كاهن‌و كەشيش‌و رِابەرانى ئاينزاكان بين، وڵیان بپارێينەوە، دەبێ خۆمان بەو ئاكارە (صفات) خواييانە برازێنينەوە وەك: راستى(ئاشا)، بيرى خاس(وەهومەنە)، توانايى (خەشترا)، خۆشەويستى (ئارمەئيتى)و....

ئەمانە پردێكن لەنێوان ئادەميزاد‌و خوادا كە نە پەرستشگايەكيان هەيە‌و نە كاهن‌و كەشيش‌و نە ڕێوڕەسمێكى تايبەتى، تەنانەت هيچ شێوەو رِوخسارێكى ماديشيان نييە، ئەمانە بريتين لەو فەزيلەتانە كە دەتوانين بەهۆيانەوە خوا بناسين‌و هەركە پآ گەيشتين لەخوا نيزيك دەبينەوەو دەبينە ئاهورايى، چونكو ئەمانە خودى ئاهوران).

دەزانين، گشت ئايينە يەكتاپەرستیيەكان باوەرِيان بەوە هەيە كە خوا هەموو شتێكى ئافراندووەو ئاگادارى گشت شتێكە. بەلآم لەتەك ئەمەشدا سوپايەكى بآشومار لەكەشيش‌و لاوى‌و مەلاو... دروست بووە بەبەهانەى ئەوەى نێوانجى نێوان خواو خەڵکن، سوارى سەرى خەڵکى نەفام‌و بآ ئاگابون‌و کۆمەڵگايان بەرەو هەلێدير بردووە.

زەردەشت زۆر ئازايانە‌و هۆشيارانە‌و بآ پەروا، بەرەنگارى ئەو سوپا دژ بە مرۆڤايەتييە‌وێستاوەو جارِى داوە كە ئەمانە درۆزنن‌و دژ بە مرۆڤايەتين‌و هيچ جۆرە پەيوەنديەكيان لەتەك رِاستى‌و خواپەرستیدا نييە.

لەمێژووى ئاينەكانى جيهاندا، دەبێ زەردەشت بەكەسێك دابنێين كە گەورەترين گۆرِانكاريى بەديهێناوە كە بريتيە لەباوەرِ بە خوايەكى تاكو تەنيا كە تايبەت بەهيچ نەتەوەو تاقم‌و خێڵكى دياريكراو نەبووە، لەهيچ شوێنێكى تايبەتى نەبووەو لەهەموو شوێنێكدا هەيە، بووەو هەميشە دەبێت، ئافەريدەگارى گشت كەشكەلآن‌و بوونە.

زەردەشت، بە خەڵک رِادەسپێرآ كە لەبريتى پەنابردنە بەر ئەو هەموو ئەفسانانە‌و خاوە دان بە پياوە ئاينيە درۆزنەكان، لەبرى گريان‌و لەخۆدان‌و دوعا‌و نزا كردن، دەبێ پشت ئەستور بەكار‌و كردارى خۆمان بين، وبۆ سەلماندنى پەرستنى راستەقينەى خوا، پێويستە بەكردەوە‌و باوەرِ بەراستى‌و دروستى بيسەلمێنين. وەك مرۆيەكى رِاست‌و ئازاد، لەرِێى راستيدا هەنگاو هەلێبێنين، مرۆڤى ئازاد پێويستى بە لغاو‌و پەنا نييە. پشتوپەناى راستى ئەو جۆرە مرۆڤانە تەنيا كار‌و كردار‌و بيرى خاسيانە.

تاگور لەم بارەوە دەبێژێ:

((زەردەشت خەڵکى فێرى ئەوەكرد كەهيچ جۆرە دوعا‌و نزا‌و گريانێك جگە لەسوپاس‌و كردارى خاس، لەبارەگاى ئاهورامەزدا پەسەند ناكرێت)).

ئەم جۆرە پەروەردەكردنە لەلايەن زەردەشتەوە، دوكان‌و بازارِى دەستگاكانى پياوە بەناو ئاينييەكانى ئەو سەردەمەى بآ مشتەرى كرد، بۆيە زۆر بەتوندى بەرەنگارى زەردەشت بونەوە.

توێژەرى بەنێوبانگى ئەلمانى، شدر، دەبێژێ:

((زەردەشت، تەنيا دامەزرێنەرى ئاينێكى نوێ نييە، بەڵکو كەسێكە كە دژى ئايين‌و رِەوشتى ئەو سەردەمە‌وێستاوە، شۆرِشگێرِێكە كە بۆ بەرژەوەندى هەژاران‌و بێدەرامەتان، دەنگى خۆى بەرز كردۆتەوە.))

ئەدولف راپ Adolf Rapp، ئێران ناسى ئەلەمانى، لەو باوەرەدايە كە دەستێوەردانى پياوە ئاينييەكان (روحانيەت)‌و خۆتێهەلێقورتاندنيان لە ئيش‌وكارى رِامياريدا، هەر لەكۆنەوە بۆتە هۆى ئەوەى رِێگە لەپێشكەوتنى کۆمەڵگا بگيرێت، ئەم كارە لەئاينى زەردەشتيدا وەبەرچاو ناكەوێـت.

گيگر، دەربارەى یەکتاپەرستی زەردەشتەوە، زۆر جوانى بێژاوە:

((.... پەيامى زەردەشت، مەسەلەى ئەو دوو هێزە كاريگەرە كە ديارگەى چاکە‌و خراپەى تەواوسەنگە، بە شێوەيەكى ئاشكراو رِوون لێكداوەتەوە. مەخابن لەپاش هێرشى عەرەبەكان بۆسەر زەمينى ئێران‌و رِەوكردنى زەردەشتيەكان بۆ خاكى هيند‌و سەرزەمينى چين، نەيارەكانى ئاينى زەردەشت ئەم ديارگەى چاکە‌و خراپەيەيان بە پەرستن‌و باوەرِ بە بوونى دوو خواكرد‌و ئەهريمەنيان بەرامبەر بە ئاهورامەزدا دانا. ئەمە لەكاتێكدا كە دەبينين یەکتاپەرستی‌و ئاهوراپەرستى لەئاينى زەردەشتدا لەسەراسەرى گاتاكاندا ئاشكرايە‌و هەر ئەم يەكتاپەرستیە وەك ئەستێرەيەكى گەش لەسەر تەوێڵی درەخشانى ئەم ئاينە دەدرەوشێتەوە.))

دكتور پور‌والا دەبێژێ:

((... زەردەشت دەربارەى دوو گەوهەر ئاخافتووە، بەلآم فەلسەفەكەى بەهيچ جۆرێك ماناى پەرستنى دوو خوايى نەبووە. ئەم دياردەيە (پەرستنى دووخوا) لەقۆناغەكانى فرە دوايى دا كە ئەم ئاينە بلآوبۆتەوە ئاوێتە بە ئاينى زەردەشت بووە، لەسەردەمى خودى زەردەشتدا، باوەرِ بەدوو خوا بەهيچ جۆرێك لەم ئاينەدا نييە‌و نابينرێت.))

دكتور پور‌والا لە لێكدانەوەى گاتاكاندا (هات 30 بەندى 1‌و هات 41 بەندى 9) ئەمەى بۆ رِووندەبێتەوە كە سپەنتەمينو‌و ئەنگرەمينو، هەردووكيان ئافەريدەى مەزدان‌و لەبەرئەوەى خۆيان ئافەريدەن، هەرگيز ناتوانن ئافەريدەگاربن. ئەمانە دوو رِوى جياوازى ئافراندنن كە بريتين لەژیان‌و مردن، ودوو قۆناخى كردەى توانايى خوان كە هەميشە پێكەوە‌و دژ بە يەك، لەنێو خۆياندا خەريكى ململانێن.

زەردەشت، هەموو جيهان بە گۆرِەپانێك دەزانێت كە تيايدا ململانێى هەميشەيى لەنێوان دوو هێزى دژ بەيەك، واتە سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو بەردەوامە. دەبێژێ:

ئەم دوو هێزە هاوال دوانە دژ بەيەكە، لەهەمان كاتدا كە لەتەك يەكديدا (مخالفن)‌و دژى يەكدين، تەواوكەرەوەى يەكترن. بونى ئەم دوانە پێكەوە (بوون) يان وەدەيهێناوە، بۆ نمونە‌ وزەى (موجب)‌و (سالب)، لەهەمان كاتدا كە مخالفى يەكترن، بەلآم پێكەوە دەبنە هۆى دروستبونى كارەبا. وزەى (جاذبە) ‌و(دافعە) دەبنە هۆى ئەوەى هەموو هەسارەكان لەكەشكەلآندا لەجێى خۆياندابن‌و لەسەر هێلێێكى تايبەتى بسورِێنەوە، ئەم ياسايە بەنەگۆرِى بمێنێتەوە.

چاکە‌و خراپە، جوانى‌و ناشيرينى، پەيوەندييان بە شێوەى بيركردنەوەى خۆمانەوە هەيە. ئەوەى كە بەسوودمانە بەجوانى دەزانين، وئەوەى بەزيانمان بێت پێى دەبێژين خراپ‌و ناشيرين.

لەروانگەى بيرى زەردەشتەوە، هەرچى شتێك لەم جيهانە هەيە ئافەريدەى ئاهورامەزدايە، وخۆى لەخۆيدا خاسە‌و بۆ مەبەستێكى دياريكراو دروستكراوە. بەلآم ئەوە ئێمەين كە خراپ بەكارى دێنين. بۆ نمونە، ترياك، مادەيەكە ئەگەر بەخاسى سوودى لێوەربگرين، لەزۆر لەدەرمانەكاندا بەكاردێت بۆ چارەسەركدنى نەخۆشييەكان، بەلآم ئەگەر فرە بەكاربێت، ئەوا ژارێكى كوشەندەيە.

ئەنگرەمينو، لەسەردەمى ساسانيەكاندا بە شێوەى (ئەخرەمينو). و(ئەهرمنو)‌و لەپاشاندا (ئەهريمەن) ى لێهاتووە.

ئەم ئەنگرەمينويە ناتوانێت خراپە‌و‌وێرانى دروست بكات‌و بەرامبەر ئاهورامەزدا رِابوێستێت. ئەهريمەن لەدەرونى مرۆڤدايە‌و بەهيچ جۆرێك بونێكى ئازاد‌و سەربەخۆى نييە، بەڵکو پەيوەندى بە بيرى خراپى بڕی كەسەوە هەيە. دەتوانين بێژين سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو بريتين لەخوى فريشتەيى‌و سيفەتى ئەهريمەنى كە هەردووكيان لەنێو بير‌و دەرونى ئادەميزادەيە.

زەردەشت لە(هات 30 بەندى 3) دەبێژێ كە مرۆڤى نەزان دووچارى هەڵە دەبێـت‌و دوى ئارەزوى مادى دەكەوێت‌و رِێى ناراست دەگرێتەبەر. لەئاكامدا كارى خراپ‌و دژ بە مرۆڤايەتى لێدەوەشێـتەوە، وبەرەبەرە خو‌و رەفتارى نامرۆڤانە لەرِەوشتيا دەردەكەوێت‌و دەبێـتە نمونەى ئەهريمەنێكى ترسناك لەلەشى ئادەميزاددا. بەلآم مرۆڤى ژير‌و دانا رێگەى راست هەلێدەبژێرێت‌و بەسەر ئارەزووە ماديەكانى خۆيدا زاڵ دەبێت‌و بەهۆى كردارە خاسەكانيەوە، خو‌و رەفتارى فريشتانەى دەبێـت لەلەشى ئادەميزاددا.

ئێستا ئيدى زۆربەى توێژەران‌و زانايانى گەورە‌و بەنێوبانگى جيهان لەو باوەرِەدان كە بنچينەى ئاينى زەردەشت (لەروى ئيلاهياتەوە) لەسەر بناغەى یەکتاپەرستی دارِێژراوە.

بەلآم لەرۆژگارانى كۆندا بەهۆى باسى خێر‌و شەرِ، يا چاکە‌و خراپە. لەنێو ئەم ئاينەدا، واى لەتوێژەران كردبوو كە بكەونە هەڵەيەكى گەورە، وبێژن ئەم ئاينە باوەرِى بە دوو خواى جياوازى دژ بەيەك بووە. يەكـآ لەو هۆيانەى كە ئەو توێژەرانەى لەم بارەوە خستبووە هەڵەوە، دەتوانين بێژين كە بەداخەوە رِەفتارى خودى پياوە ئاينييەكانى ئەم ئاينەبون، بەتايبەتى لەسەردەمى ئيمپراتۆريەتى ساسانييەكان كە ئەم ئاينە پيرۆزە سەردەمى نشوستى خۆى دەپێوا‌و بەرەو نشێوى دەرِۆيشت.

پاشان نووسەرە ئيسلامييەكان بەگوێرەى ئەو بەڵگەناپەسەندانەى ساسانيەكان، پتر پروپاگەندەى ناجۆريان دەربارەى ئەم ئاينە بلآو دەكردەوە كە گوێيا ئەم ئاينە باوەرى بە زێتر لەخوايەك هەيە.

لەسەرەتاى چەرخى ئاوێستا ناسيدا، رۆژهەلآتناسەكانيش لەبەرئەوەى تازەكاربون‌و دەربارەى ئەم ئاينە زانيارييەكى تەواويان نەبووە، ئەوانيش گيرۆدەى هەڵەدەبوون‌و‌وايان بلآوكردەوە. كەئاينى زەردەشتى، ئاينێكى دوو خواييە Dualisme  ئەو سەردەمەش بەسەرچوو. لێكۆڵینەوەو توێژينەوەى‌وورد‌و قولأ بە شێوەيەكى زانستيانە دەستى پێكرد‌و بەڵگەى زانيارى‌و ئەقل پەسەند سەلمانديان كە شێوە سەرەتاييەكەى ئاينى زەردەشت، باوەرِكردن بە خوايەكى تاكو تەنيابووە، زەردەشت یەکەمين كەسێك بووە كە بانگەوازى لەنێو خەڵکدا داوەو باسى یەکتاپەرستی كردووە.

ئاهورامەزدا ــ (پەروەردگارى داناى مەزن)

خواى يەكتاو بێهاوتاى ئاينى زەردەشت، ئاهورامەزدايە. ئەم نێوە لە(گاتا)كاندا بەم شێوانەيە: ئاهورامەزدا، مەزدا ئاهورا، ئەهورمەزد، مەزدا وە ئاهورا، بڕی جار كورت كراوەو بۆتە: ئورمزد. هورمزد. ئاهورا، ماناى سەروەرو پەروەردەگارە. مەزدا پێك هاتووە لە (مەز + دا)، مەز بەماناى مەزنە،دا، ماناىدانايە. واتە (مەزدا) دەبێتە (داناى مەزن) ياخود (داناى تەواوسەنگ). كەواتە،وشەى ئاهورامەزدا، ماناى (پەروەردگارى داناى مەزن)ە. گەر باش سەرنج بدەينە ماناى ئەم وشەيە، دەبينين لەنێو هەموو ئەو ناو‌و سيفەتانەى بۆ خوا دانراوە، تەنيا دوو سيفەت لەوانە بۆ ناوى خوا هەلێبژێراوە، شايانى باسە لەنێو گاتاكاندا ئەم دوو سيفەتە هەرگيز پێكەوە نەهاتوون، بەڵکو لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستادا (ئاهورا)‌و (مەزدا) پێكەوە لكاون.

بەبۆچونى فرە لەزانا كۆمەلآيەتييەكان، سيفات‌و تايبەتكارييەكانى خواى هەر نەتەوەيەك، نيشانەى بۆچون‌و بير‌وهۆش‌و زانيارى ئەو خەڵکەيە كە پەيامبەرەكانيان بە نوێنەرايەتييان لەچوارچێوەى فەلسەفەيەكى دارِێژريچ بوونێك لەوێنەى نييە، هيچ شتێك جودا لەونييە، بەتەنيا وەديهێنەرى گشت بوونە، درەخشانترين رِووناكييەكانە، دوندى گشت بلندييەكانە، كۆنتر لەهەموو كۆنەكانە، باشتر لەهەموو خاسەكانە، بێهاوتايە، بآ رەقيب‌و بەتواناترين‌و كامل ترينە، نەگۆرِە، بووەو هەيە‌و هەردەمێنآ، بزوێنەرى هەموانە، شايانى ستايشت‌و پەرستنە، بەخشەندەى شادى‌و خۆشى‌و كامەرانييە، مەزنان مەزنترە، فەرمانرِەوايە، ياسادانەرە، داناترينە، ئاگادارى هەموو شتێكە لەئاشكرا‌و نهێنى، مامۆستا‌و رِابەرە، فريو ناخوا، بەدێهێنەرى رِاستيە، بيرى خاسى هێناوەتەدى، لێبوردەيە، بەخشەندەى رِۆشەنبيرى‌و هۆشمەندى خاسە بۆئەوەى هەركەس بە شێوەيەكى ئازاد رِێگەى خۆى هەلێبژێرێت، ميهرەبانە، بە ئەندازەيەك ميهرەبانە كە هەموو كەس دەتوانآ خۆى بگەيەنێـتى‌و بە باوك‌و براو دۆستى خۆى بزانێت، يار‌و ياوەرى گشت كەسێكە، هەموو ئەو کەسانەى خۆش دەوێت كە خۆشيان گەرەكە‌و هەروەك هاوەلێێك بەدەم هاورآكانييەوە دەچێت، هەرگيز لەئافەريدەكانى خۆى تورِە‌و زوير نابێت‌و خراپە‌و بەدبەختى‌و نەخۆشييان بۆ ناهێنێت، هەرگيز داواى كۆيلێتى‌و پەرستنى كوێر كوێرانە لەئافەريدەكانى خۆى ناكات، بێزارە لەقوربانى كردن‌و گۆشەگيرى،(لەرِوانگەى ئاهورامەزداوە، گۆشەگيرى‌و عيباداتى كوێركوێرانە هەرگيز چاکە نابەخشن، بەڵکو پەرستن لاى ئەو بريتييە لەپەیڕەوى كردن لەبير‌وكردار‌و‌وتەی خاس).

ئاهورامەزدا، لەوزەى هۆشى خۆيەوە ئادەميزادى فێرى زانيارى‌و حيكمەت كرد بۆئەوەى نهێنييەكانى جيهان‌و چۆنيەتى ئافراندن بزانن. ئەوانە بڕی لەتايبەتكارييەكانى ئاهورامەزدان، ئەو خوايەى كەوا هەزاران ساڵە پەیڕەوەكانى لەم جيهانەدا تا ئێستاش نيشانەى ميهرەبانى، دۆستى، راستى‌و دروستى، ئاشتى‌و تەبايى‌و برايەتى بون‌و هەن.

ئەم تايبەتكارييانەى ئاهورامەزدا، كە گشتى لەئاوێستادا باسيلێكراوە، بۆ ئەوەيە كە ئاهورامەزدا بە خەڵک بناسێنآ، بەلآم بەگوێرەی سروودى گاتاكان، پێويستە ئاهورامەزدا بە چاوى دڵەوە بناسين، چونكو ئەو شتەى كە لەرِادەبەدەرە، ناتوانرێت بەوشە‌و سيفاتى دياريكراو باس بكرێت‌و ناوببرێت.

زەردەشت، ئاهورامەزدا بە دياردەى زانست‌و هۆش، رِاستى‌و تەكوزى هەق‌و سەرچاوەى ژیان‌و پێگەياندن دەزانێت. سەرانسەرى گاتاكان بخوێنينەوە، تەنيا بۆ يەكجاريش باسى تورِەبون، زيزبون، تۆڵەسەندن‌و رِك‌و كينەى ئاهورامەزداى تێدا نابينين.

لەبانگەوازەكانى زەردەشتدا، كار‌و ئەركەكان بە تۆبزى‌و تورِەيى‌و هەرِەشەوە بەسەر خەڵکدا نەسەپێنراوە، بەڵکو هەميشە لەسەرەتاوە بە دڵێكى فراوانەوە، باسەكە ئاشكرادەكات‌و پاشان بۆ هەلێبژاردنى رێگەى راست‌و هاتنەسەر ئاينى خواپەرستى، خەڵکى بەئازادى دەهێلێتەوە بۆ هەلێبژاردن. ئاهورامەزدا، چارەنوسى لەناوچەوانى كەسدا نەنوسيوە. كردارى ئادەميزاد خۆى رێگەى رِاست يا هەڵە هەلێدەبژێرێت.... بۆيە زەردەشت فرە بە رِاشكاوى‌و ئاشكرا دەبێژى كە ئادەميزاد چۆنيەتى هەلێسورِاندنى ژیان‌و بەرزێتى‌و ساماندارێتى‌و رێز‌و.... ى خۆى بەدەست خۆيەتى. لەم رِووەوە دەتوانين بێژين كە نە تەنيا لەم بوارەدا زەردەشت فەلسەفەيەكى تازەى ئاشكرا كردووەو بەس، بەڵکو جێگە‌و پايەيەكى تايبەتى بۆ ئادەميزاد داناوەو بەرزى كردۆتەوە.

مرۆڤ، بەلاى زەردەشتەوە بايەخێكى تايبەتى هەيە. لەقوتابخانەى بيرى زەردەشتدا، پەيوەندى نێوان ئاهورامەزداو مرۆڤ، پەيوەندييەكى فرە ناسك‌و دۆستانەيە. زەردەشت هەروەك هاورێيەكى دانا دەروانێتە ئاهورامەزدا نەك وەك ئەرباب‌و ئاغايەكى ستەمكا‌و تورِە. زەردەشت بەچاوى رێزەوە دەرِوانێتە ئاهورامەزداو كرنۆش بۆ مەزنايەتى‌و شكۆمەندى دەبێت، بآئەوەى خۆى سووك‌و بآ بايەخ بكات‌و وەك مرۆڤێك كەسێيەتى خۆى پێشێل ناكات.

ئاهورامەزدا، نەستەمكارەو نە تورِەيە، بەڵکو بريتيە لەرِووناكى‌و چاکەى تەواوسەنگ. زەردەشت، هەميشە داوا لەئاهورامەزدا دەكات (ئەو خوايەى هەميشە يەكسان‌و نەگۆرِە) كە: بەهۆى رِووناكى پيرۆزييەوە هەناومان رۆشەن بكاتەوە.

ئەگەركوخاس برِوانينە ئەم داخوازييە، دەبينين گشت نهێنيەكانى ئافراندنى تێدا رِەچاوكراوە، كليلى پێگەياندنى مرۆڤە، گەرِانەوە بۆ خۆ‌و پەنابردنە بەر هەناوى مرۆڤايەتى خۆ، رِووناكى ئاهورامەزدا هەمان سيفاتى پێگەياندنى رِاستييە. ئەگەر هەناو‌و بير‌و هۆشى ئادەميزاد بەم رِووناكى‌و سيفەتانە رۆشەن بێـتەوە، ئادەميزاد دەبێتە خوامانەند.

زەردەشت، لەنێو گاتاكاندا هەر لەسەرەتاوە رێگەى یەکتاپەرستی (خواپەرستى) بۆ خەڵک رِوونكردۆتەوە. تەنيا لەرێگەى ئەو كارانەى كە بەهۆى رِاستى‌و دروستييەوە ئەنجام دەبێت دەتوانين رەزامەندى خوا وەديبهێنين. بيرى خاس، باشترين ئامرازە بۆ نيزيك بوونەوە لەخوا، تەنيا لەژێر سێبەرى رِاستيەوەيە كە خەڵک دەتوانن بگەنە بەختەوەرى لەژیاندا‌و پاداشى ئەم جيهانە‌و جيهانى پاش مەرگ وەربگرن.

زەردەشت هەر لەسەرەتاوە دژى گەندەڵی، بەرتيل، فديە‌و خەلآت‌و بڕێ دابونەريتى كۆنەپەرستى ئاينى بە مەبەستى وەرگرتنى پاداشت لەخوا بووە. لەم بارەيەوە:

مولتون دەبێژێ: ((ئەم باوەرِە كە خواو رِاستى، هەردووكيان يەكێكن، لەکۆمەڵگاى مرۆڤايەتيدا بۆ یەکەمين جار لەلايەن زەردەشتەوە، وەك راپەرِينێكى مەزن بلآوبۆوە....))

بارتلومە دەبێژێ:

((ئەو شتە نوێيەى كە زەردەشت لەپەيامى خۆيدا بۆ هەموو مرۆڤى هێناوە ئەوەيە كە لەبريتى ئەو هەموو خوا جۆراوجۆرانەى ئەو سەردەمە، تەنيا يەك خواى داناوژير يا ئاهورامەزداى بە خەڵک ناساند.))

هرتسفلد، لەو باوەرِەدايە كە زەردەشت گشت ئەو خوا كۆنانەى وەك: ميترا، وەهرام، ئاناهيتا، وارونە‌و... كە لەو سەردەمەدا دەپەرستران، هەمويانى پوچەلأ كردەوەو لەخانەى دێو دايناون.

رودولف، بۆ بەرپەرچ دانەوەى بڕی لەو زانايانەى گوتويانە كە خواى زەردەشت(ئاهورامەزدا)، هەر لەكۆنەوە، واتە لەپێش زەردەشتدا، لەنێو نەتەوە ئارياييەكاندا دەپەرسترا، دەبێژێ: هيچ يەكـآ لەو زانايانە كە خاوەنى ئەم بیرۆکەيەن بەڵگەيەكى زانستيانەيان نەبووە، لەبەر ئەمە دەتوانين بێژين كە ئەم خوايە (ئاهورامەزدا) خواى زەردەشتە‌و بۆ یەکەمين جار لەگاتاكاندا باسى لێكراوە.

(دوش گمين)، وتەكانى ناواديا، توێژەرى هيندى بەراست دەزانێت‌و دەبێژێ: (.... ئەگەركو ئاهورامەزدا لەپێش پەیدابوونى زەردەشت، لەنێو ئارياييەكاندا دەپەرسترا، دەبوايە وەك خواكانى ديكە بۆ يەكجاريش بوايە سرودێكيان پێدا هەلێبەستايە، هەروەك چلۆن بۆ ميترا، ئاناهيتا، تيشتريا‌و.... يان بێژابوو. لەبەرئەوەى هيچ سرودێك‌و باسێك لەو بارەيەدا نەبووە، كەوايە دەتوانين بێژين، هيچ خوايەك بەناوى ئاهورامەزدا يا ئاهورا يا مەزدا، لەپێش زەردەشتدا نەبووە......)).

پروفيسور گرەى (Gray)، توێژەرى ئينگليزى دەبێژێ:

ئاينى زەردەشت فرە دوورە لەدوو خواپەرستى Dualisme بەڵکو لەرِاستيدا ئاينێكى يەكتاپەرستیە Honotmeisme.

ئەشپيگل‌و‌وينديشمن دەبێژن:

((ئەگەر بە‌ووردى سەرنجى گاتاكان بدەين، ئەو رِاستييەمان بۆ ئاشكرادەبێت كە ئاينى زەردەشت ئاينێكى يەكتاپەرستیە‌و ماناىوشەى ئاهورامەزدا لەگاتاكاندا هاوجوتە لەتەك بەرزترين‌و مەزنترين بايەخەكان، وتەنآ خواى ئاينى زەردەشتيە، هەروەك چلۆن (يەهوە) لەتەورات‌و (الله) لەئاينى ئيسلامدا دياردەى هێز‌و توانايى يەكتاپەرستیە.))

مارتين هاوگ M. Haug، رۆژهەلآتناسى ئەلێمانى دەبێژێ:

((زەردەشت ئاينێكى یەکتاپەرستی وەهاى بلآوكردەوە كە فرە لەیەکتاپەرستی عيبرانييەكان بآخەوشترە.))

هينتس، ماناى ئاهورامەزداى بەسەروەرى دانا لێكداوەتەوەو دەبێژێ:

((لەنێو گاتاكاندا، ئاهورامەزدا بەشێوەيەكى يەكجار مەزن‌و بآهاوتا باسكراوەو دەربارەى يەكتابونيدا لەگشت سروودەكانيدا خۆى دەنوێنآ. بەبۆچونى زەردەشت، ئاهورامەزدا فرە مەزن‌و رِاستى‌و بآخەوشە، خوا لەئاينى زەردەشتدا (لەنێو گاتاكاندا) نيسبەت بە ئاينە گەورەو جيهانييەكانى ديكە كە باوەرِيان بە يەكتاپەرستیيە، لەرِوى رۆحييەوە فرە دەوڵەمەندترە. تەنيا پياوێكى‌وا مەزن توانيويەتى پەيامێكى‌وا مەزن بلآوبكاتەوە.))

ئێستا بابزانين زەردەشت چلۆن ئاهورامەزداى ناسيوە، بەبێوەرِى ئەو زانا‌و رۆژهەلآتناسانەى كە دەربارەى ئاوێستا‌و ئاينى زەردەشت توێژينەوەيان هەبووە، سروودى(44)ى گاتاكان، يەكآ لەشاكارەكانى ئاسەوارى بير‌وهۆشى ئادەميزاد بوە لەسەردەمى كۆندا، زەردەشت، لەو بەشە لەپەيامە نەمرەكەيدا هەوڵ‌وكۆششى داوە نهێنيەكانى ئافراندن بە شێوەيەك باس بكات كە هەموو خەڵک ڵی تێبگەن.

ئەو پرسيارانەى كە لەوەديهێنەرى زەوى‌و ئاسمانەكان دەكات دەربارەى نهێنينەكانى ژیان‌و ئافراندن، سروشت، كۆمەلآيەتى، زانستى‌و.... بە شێوەيەكى وەها زانستانەيە كە وەڵامەكانى لەخودى پرسيارەكاندا وەدەستدەكەوێت، وزۆر بە رِاشكاوى دەبێژێ:

((ئەى دادگەرى مەزن‌و داهێنەر، بە بيرێكى بآخەوشو پاكو بەهۆى هۆش‌و ئەقڵەوە، تۆ بە داهێنەرى گشت دروستكراوەكان دەزانم‌و دەناسم.))

لەم سروودەدا بە شێوەيەكى تەواوسەنگ، ئاهورامەزدا بە داهێنەرى گشت زەوى‌و ئاسمانەكان‌و هەرچييەكى تێدايە‌و هەرچى رِوودەدات، دەزانێ. هەروەها لەم سروودەدا بە هيچ جۆرێك باسى ياريدەدەر يا هاوبەش (شريك) بۆ ئاهورامەزدا نەكراوە.

زەردەشت، ديسانەوە لەسروودى 31 بەندى 8 دا دەبێژێ:

((ئەى مەزدا،

ئەوكاتەى كە بەئەندێشەوە تۆم ناسى،

بۆم رِوونبۆوە كە

تۆ، سەرەتا‌و پاشينەى هەموو ((بوون))ى،

وتۆى سەرچاوەى بيرى خاس.

وئەوكاتەى كە بە ديدى دڵەوە تۆم دى،

زانيم كە تۆى ئافەريدەگارى رِاستەقينەى رِاستى

وتۆى دادوەرى كردارى هەموو خەڵک...))

 

((ئەو (ئاهورامەزدا)، یەکەمين بيركەرەوەيە كە رِووناكييەكەى گشت ئاسمانەكانى گرتۆتەوەو بەهۆى هێز‌و تواناى بير‌وهۆشيەوە ياساى هەميشەيى رِاستى ئافراندووە، بۆئەوەى ببێتـە يار‌و ياوەرى بيرخاسان. ئەى سەروەرى دانا، كە هەميشە يەكسانى. بەهۆى ئەو رووناكييە پيرۆزەتەوە، هەناومان رۆشەن بكە.))

لەو سروودەدا، زەردەشت، ئاهورامەزدا بەسەرەتاو ئاكامى بوون دەزانێت، ئەو بوونەى كەوا بەچاوى ئاسايى نابينرێـت، بەڵکو بەهۆى بير‌وهۆشەوە هەستى پێدەكرێت. ئەگەركو بەچاوى دڵو هەناو بروانين، یەکەمين بيركەرەوەيەك دەبينين كە گشت رووناكى‌و پرِشنگەكانى ئاسمانەكان لەبير‌و رووناكى ئەو پێكهاتووە. ئەو بەهۆى هێز‌وتوانا‌و‌ووزەى خۆيەوە، ياساى سروشت‌و ژیان كە بريتيە لەراستى(ئاشا)‌و بيرى خاس (وەهومەن)ى ئافراندووە. ئەمانەى كردۆتە رووناكى بۆ رۆشەنكردنەوەى رێگەى ئادەميزاد.

ئاهورامەزدا، لەرِوانگەى زەردەشتەوە بريتيە لەدياردەى چاکە، پاكى، ئەڤين‌و خۆشەويستى. هاورِآ لەتەك ئەم سيفەتانە‌و سيفەتەكانى پێشوو كە ئاماژەمان بۆكردن، ئەوەمان زێتر بۆ رِووندەبێـتەوە كە ئەو شۆرِشە كۆمەلآيەتييەى زەردەشت لەو سەردەمەدا بەرپايكرد، وكۆتوزنجيرى ئەفسانەكانى لەدەستوپێى خەڵک پچراند‌و مرۆڤى ئازادكرد، وسآ بنچينە‌و ڕەچەڵەکى نوێى بۆ ئاينەكەى دانا كە بريتى بوون لەبيرى چاک، وتەی چاک‌و كردارى چاک كە هەركەسێك بە تۆزێك لەخۆبوردنەوە ئەنجاميان بدات، دەبينين پەيوەندى نێوان ئادەميزاد دەگاتە بەرزترين‌و باشترين پلە‌و، دەتوانين بگەينە کۆمەڵگايەكى پرِ لەخۆشى‌و ئاسايش‌و تەبايى، بێگومان بۆ بەرێوەبردن‌و ئەنجامدانى ئەم ئاينە تازەيە لەو سەردەمە كۆنەدا، دەبوا خوايەكى داناو بەتوانا سەرپەرشتى ئەم ئاينە تازە‌و شۆرِشگێرِانەى بكردايە. خوايەك كە شياوى ئەم باوەرِە پيرۆزەبێت. بەم شێوەيە، بە بير‌و هۆشى خۆى، ئاهورامەزداى سەروەر‌و داناو بەتوانا. بە دروستكەرى هەموو كەشكەلآن دەناسێت. ئاهورامەزدا لەتەك گشت خواكانى پێشوو جياواز بوو، ئاهورامەزدا، خوايەكە كە ئەم جيهانەى ئافراندووە‌و ياسايەكى تايبەتى بۆ هەلێسورِاندنى داناوە، كە لەتەك سروشت‌و سازگارى‌ووزەكانى بەرقەرار ماوەو دەمێنآ.

ئاهورامەزدا، دەربارەى باسەكانى سەر‌و سروشت (ماورا‌و الگبيعە) وردەكارييەكانى كە دێنە گۆرِآ، هيچ جۆرە پلان‌و نەخشەيەك‌و پێش داوەرييەكى پێش رِوداوى دانەناوە.

ئاهورامەزدا، تواناى هەلێبژاردنى بە خەڵک داوە كە لەنێو رِاستى‌و درۆ، چاکە‌و خراپە بەشێوەيەكى ئازادانە‌و بەهۆى هۆش‌و ژيريتى خۆيانەوە، يەكێكيان هەلێبژێرن‌و چارەنووسى خۆيان‌و هەڵسوكەوتيان بەدەست خۆيانەوەبێت، تەنيا كارێك كە پێى هەلێدەستێت ئەوەيە كە بەهۆى هەلێبژاردەى خۆى (زەردەشت) رِێگەى راستى‌و دروستى پێشانى خەڵک دەدات‌و ئيدى خۆيان ئازادن بۆ هەلێبژاردن. واتە، چارەنووسى هەركەس وەدەست خۆيەتى چ دەكات.

ئالێرەدا، مەزنايەتى ئەم ئاينە دەردەكەوێت. دەست تێهەلێنەسوراندن لەئيشوكارى سروشت، قايل بون بە هەلێبژاردن‌و چارەنووسى هەركەسێك بەدەست خۆى‌و باسنەكردن‌و نەچونە بنجوبناوانى چۆنيەتى ئافراندن، ئەمانە هەموى بۆتە هۆى ئەوەى برِوبيانو‌و (چلۆن)‌و (بۆ)كان دەربارەى ئاهورامەزدا لەم ئاينەدا بنبرِبكات. ئاهورامەزدا ئەقل‌و هۆشى جيهانە، بەبوهێنەرێكە كە تەنيا چاکەى ئافراندووە، هەميشە خەڵک هاندەدا رێگەى راستى‌و دروستى هەلێبژێرن‌و خەريكى كار‌و كۆشش بن.

لەيەسنا (هات 31 بەندى 7) دەبێژێ:

((ئەو كەسەى هەر لەسەرتاوە بيرى لەرووناكى‌و درەوشانەوەى ئەم جيهانە كردوە، كەسێكە كە لەووزە‌و تواناى هۆشى خۆيەوە (رِاستى) دروستكرد.))

هەروەها لەيەسنا (هات 31 بەندى 11) دەبێژێ:

((ئەى مەزدا،

هەر لەو ساتەوەو لەسەرەتاوە كە،

بەبير‌و هۆشى خۆتەوە.

ژیان‌و‌ويژدان‌و هۆشت بۆ دروستكردين،

وگيانت كردە نێو لەشمان،

وتوانايى گفتوگۆ‌و كاركردنت پێبەخشين،

هەر لەوكاتەوە‌ويستت كە ئێمە بە شێوەيەكى ئازاد

باوەرِ‌و رِآ‌و رەوشتى ئاينى خۆمان هەلێبژێرين.))

 

بڕی رِوداوى سروشتى‌و كۆمەلايەتى‌و... بۆ زەردەشت جێگەى پرسيارە، بۆيە رِوى دەمى دەكاتە ئاهورامەزدا‌و ئەم پرسيارانەى لێدەكات كە تيايدا لەقالێبێكى فەلسەفى باسى كێشەكانى جيهان‌و چۆنيەتى ئافراندن دەكا:

ئەى مەزدا ئاهورا

پرسيارت لێدەكەم

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرابكە،

كێيە ئەو كەسەى،

لەخوارەوە زەوى، ولەسەرەوە ئاسمانى بە بآ نشێوى

رِاگرتووە؟

چ كەسێكە

ئاو‌و گژوگياى ئافرندووە؟

كێيە ئەو كەسەى

تيژرِەوى بە (با) ‌و(هەور) داوە؟

وئەى مەزدا، كێيە ئەو كەسەى

ئەندێشەى خاسى هێناوەتە ئارا؟     

                        هات 44 بەندى 4)

 

ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرابكە،

چ كەسێك،

هێزوتواناى معنوى (خەشترا) لەتەك پاكيدا(ئارمەئيتى) ئافراند؟

چ كەسێك بە داناييەوە

خۆشەويستى منداڵی خستە دڵی بابەوە؟

ئەز، هەميشە تێدەكۆشم، ئەى مەزدا،

بەم پرسيارانە‌و بە بيرى پاكەوە،

تۆ، بەئافەريدەگارى هەموو (بوون) بزانم                                     

                        هات 44 بەندى 7

 

هەركە بۆى رِووندەبێـتەوە كە جگە لەئاهورامەزدا، خواى گەورەو دانا، هيچ كەسێكى ديكە نييە كە ئافەريدەى ئەم شتانە بن، بۆيەكا لەيەسنا (هات31 بەندى 8) دەبێژێ:

((ئەى مەزدا،

ئەوکاتەى كە بەئەندێشەوە تۆم ناسى،

بۆم رِونبۆوە كە

تۆ سەرەتا‌و پاشينەى هەموو بوونى،

وتۆى سەرچاوەى بيرى خاس.

وئەوكاتەى كە بەديدى دڵەوە تۆم دى،

زانيم كە تۆى ئافەريدەگارى راستەقينەى رِاستى،

وتۆى دادوەرى كردارى هەموو خەڵک.))

ئەمەيە باوەرِى زەردەشت بە ئاهورامەوزدا، خواى تاكوتەنيا.

ئالێرەدا دەبێژين، ئەگەر ئەم باوەرِ‌و بۆچونە، هاوار‌و بانگەوازى خواپەرستى‌و باوەرِ بە تەنيا خوايەك نەبێـت دەبێ چى بێت؟!

بەڵی، زەردەشت لەرِوى ئەقلأ‌و هۆش‌و بەهۆى ژيرێتى‌و هۆشيارييەوە گەيشتۆتە ئەو باوەرِەى كە تەنيا ئاهورامەزداى داناو توانا دەتوانێت ئەم جيهانەى وەديهێنابێت، وهيچ هێزێكى ديكە ناتوانآ هاوبەشى بێت يا رِى لەكارەكانى بگرێـت.

 هەروەك لەمەوبەر ئاماژەمان بۆكرد زەردەشت بەهۆى ئەقلأ‌و لەرێگەى هۆشەوە، خوا بە خەڵک دەناسێنێت. خراپە لەزاتى خواى زەردەشت (ئاهورامەزدا) نييە، ئاهورامەزدا دورە لەتوورِەبون، گرژبون، زيزبوون، تۆڵەسەندن، بوغز‌و كينە، زەبروزەنگ‌و زۆردارى. رێگەى رِاستى‌و دروستى پآ نيشانداوين، ئەوانەى كە رِێى رِاستى هەڵە دەكەن بەگوێرەى ياساى سروشتى دووچارى رەنج‌و كێشە دەبن، ئەمە تۆڵەى ئاهورامەزدا نييە، بەڵکو بەگوێرەی ياساى سروشت، ميوەى كرمۆڵی دەسترەنجى خۆيان دەخۆن‌و وەبەرهێناوى بيرى كرچ‌و كاڵی خۆيانە.

لێرەدا پێويستە ئەوە دوپات بكەينەوە كە: باوەرِ بە بوونى دووخواو پەیڕەوكردن لەئاينێك يا باوەرِێكى وەها، دەبێ لايەنگرانى ئەم باوەرِە چلۆن رێز لەهێزى چاکە يا خێر دەگرن‌و نيايش‌و نزاى بۆ دەكەن، هەروا بۆ هێزى شەرِ يا خراپەش، هەمان كاربكەن. بەلآم ئەگەر بێتو هەموو گاتەكان بخوێنينەوە، بۆ يەكجاريش ئەم شتەى تێدا نابينين. بە پێچەوانەوە، هەميشە زەردەشت دژى خراپە‌و درۆ قسەى كردووەو خەڵکى هانداوە كە دژ بە درۆ‌و خراپە راوەستن، لەرِاستيدا ئەو شۆرِشەى زەردەشت بەرپايكرد هەر بۆ ئەم مەبەستە بوو كە رِەگورِيشەى خراپە‌و درۆ لە لەشى کۆمەڵگا دەركێشێت، ئيدى فرە رِونو ئاشكرايە كە ئەم ئاينە ناتوانآ ئاينێكى دوو خواپەرستى بێـت.

بەلآم بابزانين بۆچى ئەم باوەرِە‌وا بلآوبۆتەوە كە ئاينى زەردەشتى ئاينێكى دوو خوا پەرستیە Dualisme  

ئەم بۆچونەى هەندێ لەنووسەران‌و توێژەران لەوەدايە كە بەهەڵە‌واتێگەيشتون ئەهريمەن Ahrimam يا ئەنگرەمينو Angra Mainyu هێزێكە بەرامبەر ئاهورامەزدا‌و بەربەرەكانى‌و ململانێى لەتەكا دەكات.

ئێستا ئيدى ئەو رِاستيەمان بۆ رِوونبۆتەوە كە لەگاتاكاندا هەرگيز ئەهريمەن يا ئەنگرەمينو بەرامبەر بە ئاهورامەزدا دانەنراوە، بەڵکو، هەروەكو چۆن باسى چاکە كراوە، هەروا باسى خراپەش كراوە. لەگاتاكاندا سپەنتامينۆ بريتى بووە لەبيرى خاس‌و پاك‌و پيرۆز‌و ئەنگرەمينو، بيرى خراپ‌و بەدە. ئەم دوانە لەتەك بوونى ئادەميزادا، بون‌و هەن.

زەردەشت لەيەسنا (هات 45 بەندى 27) دەبێژێ:

ئێستا دەربارەى دوو گەوهەر دەئاخافم،

كە لەسەرەتاى ژیاندا، بوون.

لەو دوانە، گەوهەرى پاك بەوى ديكەى گووت:

لەنێوان هەردوكماندا،

نە ئەندێشە‌و نە ئامۆژگارى، نە هۆش‌و نە باوەرِ،

نە گوفتار‌و نە كردار‌و نە‌ويژدان‌و نە رِەوانمان،

پێكەوە هاوجوت‌و سازگار نين.))

هەروەها لەيەسنا (هات 39 بەندى 4) دەبێژێ:

((هەركە ئەم دوو گەوهەرە گەيشتنە يەك، ژیان‌و نەبوونيان لێدروست دەبێت.))

واتە، لەتەك ئافراندنى زەوى‌و جيهان‌و ئادەميزاد لەلايەن ئاهورامەزداوە، وپەیدابوونى ئەم دوو گەوهەرە، ژیانى مادى‌و جيهانى هاتە كايە(واتە خولقاوى جيهانى مادييە). هەميشە لەنێوياندا ململانێ، بەردەوامە، چونكو فەلسەفەى ئاينى خواپەرستى (زەردەشتى) لەسەر گەشبينى دامەزراوە. لەبەرئەوە دەبينين باسى ئەم ململانێيە‌و هەراو هوريايە، بەسەركەوتنى سپەنتامينو يا بير‌و ئەقلى چاک بەسەر ئەنگرەمينو كۆتايي دێـت‌و ئاهورامەزدا هەر لەشوێنى خۆيەتى وەك پەروەردەگار‌و ئەقلى گشتى‌و تەواوسەنگ.

ئاهورامەزدا كە دياردەى چاکە‌و ميهرەبانى‌و دڵۆڤانييە، لەجێگەى خۆى دەمێنێو جودا لەم دوو هێزە دەرونييەيە، خراپە يا ئەهريمەن كە دژى چاکەيە لەكۆتاييدا دەشكآ‌و هێز‌و تواناى نامێنآ، ئەم دوو هێزە لەنێو گاتاكاندا تەنيا وەك دوو هێزى (غير مادى)ن. واتە، هێزێكى دەرونين كە كاردەكەنە سەر بيرى مرۆڤ.

زەردەشت ئەوەندە هۆشمەندانە‌و ژيرانە ئەم كێشەيەى هێناوە، ڵی‌ووردبۆتەوە، ليكيداوەتەوەو شيكردۆتەوەو بە جۆرێكى وەها باسيكردووە كە ئۆباڵی خراپەكارى‌و درۆ‌و دەلەسەى لەملى ئاهورامەزدا وەدوورخستۆتەوەو گشت ئەمانەى خستۆتە ئەستۆى ئادەميزاد خۆى.

بە پێچەوانەى تيۆرييەكانى ئايينە ئيبراهيميەكان كە (خوا) هەموو شتێكى لە (هيچ)‌و(نەبوون) دروستكردووە، لەئاينى زەردەشتيدا، ئاهورامەزدا لەزاتى خۆى‌و لەوەى كە هەيەتى ئافەريدەكانى دروستكردووە، لەبەر ئەوەيە كە بەگوێرەى فەلسەفەى ئەو ئاينە، (بوون) فرە كۆنە‌و هەميشە لەتەك ئاهورامەزدا‌و لەئاهورامەزداوەيە،

لەئاينى زەردشتيدا، ئاهوراموزدا هەرگيز پێويستى بە قوربانى‌و دابونەريتى جۆراوجۆر نييە. مرۆڤى رِاست‌و خواپەرست دەتوانێت بە بير‌وكردار‌و‌وتەی چاکى خۆى، خوا دلخۆش‌و خۆشنود‌و رِازى بكات، هەروەها لەم جيهانە‌و لەپەسلاندا خۆى خۆشەويست بكات، بۆيە لەگاتاكاندا بە هيچ شێوەيەك باسى قوربانى كردن نەكراوە.

ئاهورامەزدا، داوا لەئافەريدەكانى ناكات شەو‌و رۆژ‌واز لەئيشوكار بێنن‌و خەريكى پەرستن‌و نزا‌و نيايش بن، چونكو چاکە بەمجۆرە كردەوانە نايەتەدى، بەڵکو بە بير‌وكردار‌و‌وتەی چاک وەدەست دێـت. بێگومان كەسێك كە گۆشەگيرى‌و دەروێشى بكاتە پيشەى خۆى، هەرگيز سوود‌و قازانج بە کۆمەڵگا ناگەيەنێـت، جا ئەم جۆرە هەڵسوكەوت‌و كردەوانە كە سوود لەخش نين، هەرگيز خوا پێى رازى نابێت بۆيە زەردەشتيش بە باشى نازانێت‌و هەميشە دژێتى.

پێش ئەوەى كۆتايى بەم باسە (باسى ئاهورامەزدا) بێنين، بەپێويستىدەزانم زۆر بەكورتى ئاماژە بۆ خواى ئايينە يەكتاپەرستیەكانى سامييەكان بكەين، واتە ئاينەكانى جولەكە، فەلە‌و ئيسلام، ورِۆڵی ئاينى زەردەشتى لەم ئاينانەدا.

ئەگەر چاوێك بە تەورات، ئينجيل‌و قورئاندا بخشێنين، دەبينين بنەما‌و كۆڵەكەى ژێرخانى هەرسآ ئاينە يەكتاپەرستیيە سامييەكان بريتيە لەباوەرِ بەوەى ئافەريدەگار‌و سورێنەرى هەموو كەشكەلآن، خوايەكى تاكوتەنيايە. ئەم خوايە لەتەوراتدا (يەهوە)‌و لەئينجيلدا (باوكى ئاسمانى)‌و لەقورئاندا (الله)ى ناوە. لەنێو هەرسآ ئەم كتێبە ئاسمانيانەدا هەموو (بوون)‌و دروستبونى یەکەمين مرۆڤ (ئادەم) لەلايەن ئەم خوايەدا وەك يەك باسكراوە. بەلآم كاتێك دێنەسەر باسى خوا‌و هەڵسوكەوتى لەئاسمان‌و زەويدا، دەبينين بەشێوەيەك رِەفتار‌و كردارى لەهەريەك لەئاينەكان جياوازە، كە زۆر چەتونە باوەرِ بكرێت كە ئەم سآ خوايە لەرِاستيدا يەكێكن.

نيازم نييە لێرەدا يەكەيەكە ئەم ئاينانە شيبكەمەوەو ئەوباسانەى لەمەرِ خوا كردويانە بيخەمە بەرچاو. تەنيا شتێك كە لێرەدا پێويستە باسى بكەم ئەوەيە كە خوا لاى ئەم ئاينانە بڕی جار بەترسناك، تۆڵەسێن، فێلێباز، رژد، گرژ، بآبەزەيى.... وهەندێ جارى ديكە ميهرەبان، دادگەر، بەخشەندە، پاكدلأ،.. باسكراوە.

گەلـآ جار، خوا خۆى لەشێوەو سيماى ئادەميزاددا دەنوێنآ‌و دێتەلاى پەيامبەرەكانى‌و لەتەكياندا خواردن دەخواو قسەدەكات، زۆرانبازى دەكا‌و بڕی دەستور دەدا كە باسكردنيشى چەتونە. بآ فەرمان‌و دەستورى خوا، خۆشى‌و ناخۆشى بە كەس ناگات، هەموو سەركەوتنێك لەوەوەيە‌و گشت نەوييەكانيش لەلايەن ئەوەيە، هەركەسێك رِزگارى بێت، ئەو رِزگارى كردووە‌و هەركەسێكيش تووشى گيرۆدەبێت‌و گومرِا، ئەو كردوويەتى، هەركەس باوەرِ بە بوونى خوا بێنێـت، كارى ئەوەو هەركەسێكيش بەكافرێـتى بمێنێـتەوە‌ويستو خواستى ئەوە. لەبڕی شوێندا لەم ئاينانە نوسراوە كە مەرام‌و مەبەستى خوا لەم روداوانەى كە رِوو دەدات (چاک ياخراپ)‌و خەڵک خۆيان هۆكەى نازانن، بريتيە لەئەزمونكردنى ئەندازەى باوەرِيان، لەكاتێكدا دەبێژن باوەرِ يا بآ باوەرِى هەركەسێك بەستراوە بە‌ويستو ئارەزوى خودى خواو هيچ كەسێك بۆ خۆى ئيختيارى نييە. بەلآم هەندێ جار دەبێژن كە چاکە‌و خراپە لەئاكامى كار‌و كردارى ئەو كەسە خۆيەتى يا(بۆ ئادەميزاد جگە لەو شتانەى كە بەهۆى تێكۆشانى خۆى ئەنجامى داوە، بەرهەمێكى ديكە نييە(ليس للأنسان إلاّ ماسعى) لەئاينە سامييەكاندا، چارەنووسى ئادەميزاد لەپێشەوە بۆى ديارى كراوە، وئەو هەلێبژاردنەى كە ئادەميزاد خۆى دەيكات، پێشەکی لەناوچەوانى نوسراوە‌و ئادەميزاد خۆى هيچ توانايەكى بەسەريەوە نييە²⁰. ئەم ياسايە ياسايەكى زۆرەكى تەواوسەنگە (بە پێچەوانەى ئاينى زەردەشتى كە تيايدا مرۆڤ كەسێكە كە لەتەك هێز‌و تواناى بيركردنەوەو ئەقلێدا خولقاوە. لەبەرئەوە تواناى ئەوەى هەيە بيربكاتەوەو ئازادانە لەنێوان (خێر‌و شەرِ)‌و(رِوناكى‌و تاريكى) بۆ ژیانى خۆى يەكێكيان هەلێبژێرێت، هەروەها بە ئەندازەى ئەو ئازادييەى هەيەتى لێپرسراوى كردارى خۆيەتى. تەنيا شتێك كە ئافەريدەگار ڵی دەوآ ئەوەيە كە رێگەى رِاستى‌و دروستى هەلێبژێرێت.)

فريمن كلارك، كە توێژەرێكى بەنێوبانگى مێژووى ئايينەكانە‌و نووسەرى كتێبى (مژاهب بزرگ)ە دەربارەى ئەم سآ ئايينە سامييە، بەكورتى دەبێژێ:

((خواى موسا، هێز‌و توانايەكى ترسێنەرى هەيە‌و هەميشە لەنێو ئافەريدەكانى خۆيدا دەژى‌و هاوبەشى گشت كارە دروستو چەوتەكانيانە. خواى عيسا هەم لەسەر‌و ئادەميزادە‌و هەم لەنێو دەرونياندايە. خواى محمد تەنيا لەسەر‌و ئادەميزادەوەيەو وەك فەرمانرِەوايەكى تەواوسەنگ قسە دەكا‌و هەرگيز لەعەرشى خوايى خۆى نايەتە خوارەوە.)

 كارتێكردنى ئاينى زەردەشتى لەسەر ئايينە يەكتاپەرستیەكانى ديكە

لەسەدەى نۆزدەهەمدا، بەهۆى ئەو هەڵەيەى كە توێژەران تێى كەوتبون، دەربارەى شوێن‌و كاتى لەدايكبونى زەردەشت، هەروەها دەربارەى دێرێنێتى تەورات، ئەم بیرۆکەيە زێتر لەبرِەودا بوو كە گوێيا ئاينە بابلييەكان‌و عبرييەكان كاريگەرێتيەكى تەواويان بووە لەپەیدابوونى ئاينى زەردەشتيدا، بەلآم ئێستا ئيدى بە تەواوەتى ئەوە رِوونبۆتەوە كە زەردەشت زۆر لەپێش جولەكەكان ئاين‌و پەيامى خۆى بلآوكردۆتەوە. يەكآ لەگرنگترين جياوازييەكان لەنێوان بير‌وباوەرٍِى زەردەشت‌و پەيامى تەورات باسى ئاهورامەزدا‌و يەهوەى خواى زەردەشت‌و جولەكەيە. لەتەوراتدا يەهوە وەك كەسێيەتييەكى مرۆڤانە‌و ئەفسانەيى باسى لێدەكرێت كە زۆر تورِە، رژد، چاوچنۆك‌و گرژ‌و حەسودە، وتەنيا تايبەتى بنى ئيسرائيلە كە دەبێ قوربانى بۆ بكرێـت ئەويش بەرِێورِەسمێكى²¹ تايبەتى. بەلآم هەروەكو لەمەوبەر گوتمان گاتەكان بەتەواوەتى دژى ئەو هەموو ئەفسانانەيە كە لەتەوراتدا هەيە‌و ئاهورامەزدا خواى هەموو جيهانە‌و تەنيا بۆ ناوچە يا گەلێكى تايبەتى نييە، وگشت خەڵک بە ئازادى لەدايكبوون‌و رێگەى خۆيان بە ئازادى هەلێدەبژێرن، وچارەنووسيان بەدەست خۆيانەو هەموو كردار‌و گوفتاريان، بەهەشت يا دۆزەخيان بۆ دابين دەكا‌و‌ويژدانى ئارام گەورەترين پاداشتە‌و دڵرِەشى‌و بآقەرارى بالآترين سزايە بۆ ئادەميزاد. كەوايە، تائێرە دەتوانين بێژين كە لەنێوان پەيامى زەردەشت‌و ئاينى جولەكە هيچ جۆرە نيزيكى يەك نابينين. بەلآم، بەگوێرەى ئەو توێژانەى لەسەدەى بيستەمدا بەووردى ئەنجام داوە، ئاشكرا بووە كە پەيامى زەردەشت بە شێوەيەكى رِاستەوخۆ‌و نا راستەوخۆ كاريكردۆتە سەر ئاينەكانى ديكە.

لەساڵی 1866 دا Alexander Kohut كە خۆى حاخامێكى جولەكە بووەو لەگەورەترين توێژەرانى مێژووى ئايينەكان بووە، لەکتێبی Über die jüdische Angelologie und Dämonologie in ihrer Abhängigkeit vom Parsismus ـدا رِوونى كردۆتەوە كە هەموو ئەو بۆچونانەى تەورات كە دەربارەى فريشتەكان‌و ئەهريمەن باسكراوە، يادگارى ئەو سەردەمە بووە كە جولەكەكان لەلايەن بابليەكانەوە شكستيان خواردووەو بە ديلێتى گيراون‌و براونەتە بابل، واتە سەردەمێك كە جولەكەكان لەتەك ئاينى زەردەشتدا لەبابل ئاشنايەتييان پەيداكردووەو لەنيزيكەوە ئەو ئاينە كارى كردۆتە سەربير‌و باوەرِيان.

دەزانين پاش ئەوەى كورشى هەخامەنشى بابلى گرت، هەموو ديلەكانى ئازادكرد، لەوانەش جولەكەكان بوون كە فرەيان گەرانەوە بۆ ئورشەليم (قدس). جولەكەكان، ئەو زانياريانە‌و بير‌و باوەرِانەى لەئاينى زەردەشتيدا فێربوبون، لەتەك خۆياندا برديانە‌ولآتى خۆيان. هەروەها لەماوەى ئەو دوسەد ساڵەى كە ئيسرائيل بە شێوەيەكى نا رِاستەوخۆ لەژێر رِكێفى دەوڵەتى هەخامەنشى دابوو، جولەكەكان زێتر ئاشنايەتييان لەتەك بير‌وباوەرِى ئاينى زەردەشتيدا پەيداكرد، وزۆربەى زۆرى ئەو زانياريانەيان لەناو ئەو تەوراتانەى كە لەو سەردەمەدا نوسراوەتەوەو نوسيوە، وئەو زانيارييانە لەنێو كتێبە ئايينيەكانى ديكەى دواى تەوراتيش بەرچاودەكەوێت، بەتايبەتى ئەو باسانەى دەربارەى مانەوەى رۆح، جيهانى پاش مردن، هەلێسەنگاندنى كار‌وكردارى ئادەميزاد لەرۆژى پەسلآندا، بەهەشت‌و دۆزەخ، ئەهريمەن‌و فريشتەكانو... لەتەك بڕی گۆرِانكارى (زيادكردن يا كەمكردنەوە)، ئەمانە هەموى لەئايين‌و بير‌وباوەرِی زەردەشتيدا وەرگيراوە. بۆ نموونە:

ناوى شەيتان (ئەهريمەن) بۆ یەکەمين جار لەتەوراتدا لەكتێبى (ئەيوب) وەبەرچاو دەكەوێـت كەلەسەدەى پێنجەمى پ. ز نوسراوەتەوە. ناوى جوبرەئيل‌و ميكائيل بۆ یەکەمين جار لەكتێبى (دانيال) لەسەدەى سێهەمى پ. ز نوسراوە. ئاماژەى ئينجيل بوێ ئەو حەوت فريشتەيەى كە تەختى خوايان هەلێگرتووە(مكاشف يوحنا، باب الاول ـ 4)‌و هەروەها لەقورئاندا كە باسى هەشت فريشتە دەكات كە عەرشى خوايان بەسەر شانەوەيە (سورە الحافە ـ ايە 17)، ئەمانە لەووتارەكانى (وەنديداد) وەرگيراون كە يەكێكە لەپێنج كتێبەكانى ئاينى زەردەشتى، كە دەبێژێ(ئاهورامەزدا لەسەر تەختى زێرينى خۆى دانيشتووەو حەوت فريشتە (ئەمشاسپەند) دەوريان داوە). هەروەها لەمەرِ زيندووبونەوەى مردووان‌و رۆژى پەسلآن، یەکەمين جار لەتەوراتدا لەكتێبى ئەشعيا (باب 26) وكتێبى (مكابيان باب 7) نوسراوەتەوە كە هەردووكيان لەسەردەمى هەخامنشييەكاندا بووە كە ئاينى رەسميان ئايينى زەردەشتى بووە.

لەم بارەوە، لەنووسينەكانى ئاوێستادا (پاش گاتاكان) هاتووە:

(لەو رۆژەدا‌واتە رۆژى پەسلآن، كاروكردارى هەموو كەسێك ــ چاک‌و خراپ ـ بە شێوەيەكى دادپەروەرانە هەلێدەسەنگێرێت. دينكرد فصلى 25، بندهش 30، داتستان دينيك باب 23 ــ وە تەرازوى ژمێريار بە ئەندازەى تۆزقالێك لەچاکە يا خراپەى كەسێك سەر‌وژێر ناكات، نە بۆ خاسان‌و نەبۆ خراپەكاران، نە بۆ شا‌و نە بۆ گەدا(مينوك خرد ــ كتێبى دوهەم).

هەر لەم بارەوە، خوا لەقورئاندا دەفەرموێ: ((ولەو رۆژەدا كار‌و كردارى هەركەسێك لەتەرازوودا دەپێورێت، تەرازوو بە ئەندازەى دانەيە هەرزن بەسوود يا زيانى كەسێك قورس نابێت ــ سورە ئەنبيا ئايەتى 47)).

(فون گال)، زاناى رۆژهەلآتناسى بەناوبانگى ئەلێمانى كە كتێبى تەورات‌و ئاوێستاى شيكردۆتەوە، لەكتێبى Basileia ton Theon، چاپى بۆن 1926 دەبێژێ:

(.... ئەگەر ئاينى جولەكە پاش ئەوەى لەديلێتى رِزگاريان بوو‌و لەسەردەمى كورش گەرِانەوە ئۆرشەليم، بڕی گۆرِانكارى باشى تێدا پەيدابوو، هۆكارى ئەوە دەگەرِێتەوە سەر كارتێكردنى بير‌وباوەرِى زەردەشتى). لەرِوانگەى توێژينەوەى (فون گال)، جولەكەكان پێش دوورخستنەوە بۆ بابل، بەهيچ جۆرێك باوەرِيان بەوە نەبووە كە رزگاركەرێك يا(مەسيح)ێك دێـت، بەلآم ئەم باوەرِەيان لەزەردەشتى يەكان وەرگرت كە دەڵێن(سوشيانس) يا رزگاركەرى جيهان دێت‌و جيهان پرِ لەتەبايى‌و ئاسايش دەكا. ئەم بیرۆکەيەيان بە شێوەيەكى وەها پەروەراند كە سەرئەنجام بووە هۆى دەركەوتنى مەسيح. بە‌واتەيەكى ديكە، بەشێوەيەكى نارِاستەوخۆ، مەسيحييەتيش لەبیرۆکەى ئاينى زەردەشتييەوە وەرگيراوە.

كاردينال فرانتس كونيگ كە ئەسقەفى گەورەى كلێساى كاتوليك لەنەمسابووە، لەساڵی 1964 دا لەكتێبێكى خۆيدا كە توێژينەوەيەكى‌ووردى لەم بارەيەوە ئەنجام داوە، پتر لەسەد بەڵگە‌و بۆچونى توێژەران‌و زانايان‌و تەورات ناسانى جيهانى رۆژئاواى باسكردووە كە تيايدا باسى كارتێكردنى بنەرِەتى ئاينى زەردەشتى لەئاينەكانى جولەكە، فەلە‌و ئيسلام دەكات.

ميلز، لەو باوەرِەدايە كە ئاينى زەردەشت كاريكردۆتەسەر ئاينى جولەكە بەتايبەتى لەكاتى دوورخستنەوەى جولەكەكان بۆ بابل، ناوبراو دەبێژێ كە (فريسى)يەكان چينێكى بەناوبانگى جولەكەكان بوون كە زێتر ئاينى ئێرانييەكان كارى كردبووە سەريان، وئەم رِاستييە پتر دەتوانين لەبير‌وباوەرِياندا ببينين، وهەر بەهۆى ئەم (فريسى)يانە وە ئاينى زەردەشتى چۆتە نێو ئاينى فەلە‌و كاريكردۆتە سەر.

گيمن‌و بڕێكى ديكە لەتوێژەران لەو باوەرِەدان كە (پردى چينوت) يا پردى پاداشت‌و سزا لەلايەن جولەكەكانەوە لەزەردەشتييەكان وەرگيراوە، ولەپاشاندا لەئاينى ئيسلامدا بۆتە پردى سیاط).

ويل دورانت، لەو باوەرِەدايە كە بیرۆکەى بەهەشت‌و دۆزەخ‌و پاداشت‌و سزا‌و ململانێى نێوان چاکە‌و خراپە‌و سەركەوتنى چاکە بەسەر خراپەدا، جولەكەكان لەزەردەشتى يەكانيان وەرگرتووە.

بڕی لەتوێژەران دەربارەى ئەو حەوت فريشتەيەى بارەگاى يەهوە، كەپاش دوورخستنەوەى جولەكەكان بۆ بابل كەوتۆتە ناو ناوان لايان، واتە جوبرەئيل، ميكائل، روفائيل، ئيسرافيل، ئيزرائيل، ئوهبل‌و ئوريل رِەنگدانەوەى ئەمشاسپەندەكانى زەردەشتى يەكانە,‌وئەو چوار فريشتە نيزيكانەى بارەگا بە چوار دياردە سەرەكيەكانى ئاينى زەردەشتى دەزانن، واتە: ئاشا، وەهەمەنە، خەشترا‌و ئارمەئيتى (لەپاشاندا بە دوور‌ودرێژى باسيان لێدەكەين).

دەربارەى پاداش‌و سزا لەرۆژى پەسلآندا باوەرِى زەردەشت كارى كردۆتە سەر ئاينى فەلە ئەوە نەبێـتكە بەهەشت‌و دۆزەخێك كە لەئاينى فەلە باسى لێكراوە لەتەك ئەوەى گاتاكاندا جياوازييان هەيە.

فيلسين شالە دەبێژێ: ((ئاينى زەردەشت تا ئێستاش كارى كردۆتە سەر ئاينى جين بودا، ئازادى هەلێبژاردن، دوورەپەرێزى كردن لەقوربانى كردن، رێزگرتن لەزيندوان، ئەم سآ باوەرە لەباوەرِى زەردەشتن)).

ويدن گرن: ((لەو باوەرِەدايە كە باوەرى مەزداپەرستەكان (زەردەشتيەكان) دەربارەى رۆح‌و ژیانى پاش مردن‌و پاداشت‌و سزا لەرۆژى پەسلآندا كارى كردۆتە سەر ئاينى جولەكە‌و تێکەڵ بە تەورات بووە)).

داوسون: ((ليستێكى بلآوكردۆتەوە كە زێتر لەسەد(تەوەرى)ى تێدا باسدەكات كە ئاينى زەردەشتى لەتەك ئاينى جولەكەۆ فەلە چونيەكەن. زۆربەى زۆرى ئەمانە پاش هێرشى بابليەكان بۆسەر ئۆرشەليم‌و بەيەخسيرگرتنى جولەكەكان‌و هێنانيان بۆ بابل‌و پاشان گرتنى بابل لەلايەن كورشەوە، رويداوە. دوايى ئەم باوەرِانە هاتونەتە نێو ئاينى فەلە.

فرە لەتوێژەران وەك: ايزلر، ريتن اشتين، شدر، يگر‌و.. لەو باوەرِەدان كە بير‌وباوەرِى زەردەشت كارێكى زۆرى كردۆتە سەر بيرەوەرە يۆنانييەكان‌و تەنانەت دەبێژن كە ئەفلاتون زۆربەى بۆچونەكانى خۆى لەزەردەشتيەكان وەرگرتووە.

هەروەها دەربارەى تيورى ململانێى دژەكان (نڤريە نزاع الاچداد) كە لەنێوان حەكيمەكانى يونان زۆر باوبووەو کەسانێكى وەك: اناكسيماندر، هراكليت، فيپاغورموس، سقراگ، هزيود‌و... باوەرِيان پێآ بووە، لەبنەرِەتا بەكارتێكردنى ئاينى زەردەشتى دەزانن كە لەململانێى نێوان خێر‌و شەرِ يا چاکە‌و خراپەى زەردەشتەوە وەرگيراوە.

هەراكليت باوەرى بەوە بووە كە گەوهەرى ياساى جيهان يا(نوموس ـ Nomos)و (لوكوس ـ Logos)بريتييە لەئاگر، لەبەرئەوەى لەئاوێستادا ئاگر نيشانەى ياساى ئافراندن‌و ئاشا بووە، بێگومان ئەم باوەرِەى هراكليت لەئاوێستاوە وەرگيراوە (دەربارەى ئاگر‌و پەيوەنديان لەتەك باوەرِى زەردەشتدا لەپاشاندا بەدووردرێژى باسى لێدەكەين). ئەوەى سەرنج رادەكێشآ ئەوەيە كە ئەم(بيرەوەرە) لەگەڵ ئەوەى لەو سەردەمەدا قوربانى كردن بۆ خواكان باوبوە، بەلآم ئەم دژى قوربانى كردنى ئاژەڵ بووەو دژى ئەوەش بووە كە مردو بەخاك بسپێرێت كە ئەمانە هەمويان لەتەك ئاينى زەردەشتدا چونيەك بووە.

ئەمشاسپەندان (نەمرەپيروێزەكان)

هەر زيندەوەر يا گياندارێك، توانايى‌و سيفاتى تايبەتى خۆى هەيە كە بەهۆى ئەوانەوە دەناسرێن‌و لەيەكدى جيادەكرێنەوە. دەتوانين ئەم سيفەتانە بە نيشانە يا تايبەتخۆى ئەو زيندەوەرە دابنێين. بۆ نمونە، بالێندەكان بريتين لەگيانلەبەرانێك كە بەهۆى سيەكانيانەوە هەوا هەلێدەمژن، لەشيان بە پەرِ داپۆشراوە، بۆ زاوزآ هێلكە دەكەن، پلەى گەرمايى لەشيان لەتەك گۆرِينى پلەى گەرمايى دەوروبەرياندا نەگۆرِە، لەبريتى دەست باڵیان هەيە، لەجێى لێو‌و دان‌و دەم دەنوكيان هەيە‌و.... كەواتە هەموو بالێندەيەك ئەم سيفەتانە يا ئەم نيشانانەيان هەيە. ياخود دەتوانين بێژين هەر زيندەوەرێك هەموو ئەم سيفەتو نيشانانەى هەبێت، بالێندەيە. بەلآم ئەگەر زيندەوەرێك بڕێ لەم سيفەتانەى تێدا بێت، مەرج نيە بالێندە بێت. بۆ نمونە، ئەگەر زيندەوەرێك هێلكە بكات لەوانەيە بالێندە نەبێت چونكو ماسيش هێلكە (گەرا) دەكات.

بڕی جار سيفەتێك يا چەندين سيفەت تايبەتە بۆ زيندەوەرێك‌و هيچ زيندەوەرێكى ديكە ئەو سيفەتە يا سيفەتانەى تێدا نيە. ئەم جۆرە سيفەتو تواناييە تايبەتين بۆ زيندەوەرێكى تايبەتى. بۆ‌وێنە (جولآنەوە‌و بزوتن) بە مانا زانستى يەكەيەوە، يەكێكە لەتايبەتكارييەكانى زيندەوەر، چونكە هيچ بونێك كە زيندو نەبێت ئەم تواناييەى نييە (تواناى جولآنەوە‌و بزوتن)، بە‌واتەيەكى ديكە دەتوانين بێژين، هەر زيندەوەرێكى زيندو دەجولێێتەوە ياخود هەر شتێك تواناى جولآنەوەى هەبێت، زيندووە.

كەواتە هەر سيفەتێك، لەتايبەتيەكانى بونێك نەبێـت، بە تەنيايى دەتوانێت بۆ ناسينى ئەو (بونە) بەس بێت بەلآم هەر سيفەتێك كە لەتايبەتييەكانى (بونێك)بێت،بەتەنيايى دەتوانێت بوێ ناسينى ئەو (بوونە) بەس بێت.

(رووناكى) لەتايبەتييەكانى (نور)ە، كەواتە (نور)، رووناكە، وە هەرچى شتێك رووناك بێت، (نور)ە. لەسەر روى زەوى (بيركردنەوە)، لەتايبەتييەكانى ئادەميزادە، كەواتە ئادەميزاد بيردەكاتەوە. وەهەر ئافەريدەيەك لەسەر روى زەوى بيربكاتەوە، ئادەميزادە.

بەم شێوەيە، تايبەتييەكانى هەر (بونێك)، تايبەتين بۆ ئەو (بونە). ئافراندن، لەتايبەتكارييەكانى خوايە، كەواتە خوا خولقێنەرە‌و هەر شتێك بتوانێت بخولقێنآ، خوايە، لەبەر ئەوەى ئافراندن لەتوانا تايبەتييەكانى خوايە، كەواتە خوا لەم تايبەتكارييەدا، تەنيايە‌و هيچ شتێك يا كەسێكى ديكە ئەم تايبەتييەى نيە.

خوا، بآ ئەندازە سيفات‌و توانايى جۆراوجۆرى هەيە، كە هەريەكە لەمانە لەزاتى خوادا تەواو سەنگ‌و رِەها‌و بآ بڕینەوەن وەك: ئافراندن، رِاستى، بيرى خاس، ميهرەبانى، بەخشين، نەمرێتى،....

لە (گات)ە كاندا ــ سرودەكانى زەردەشت ــ، پەيامبەر بەهۆى (بيرى خاس)وهۆشمەندى خۆيەوە، پەى بە بوونى ئاهورامەزدا دەبێو دەيناسێت.

يەكـآ لەتايبەتكارى‌و تواناييەكانى زەردەشت ئەوەيە كە بەهۆى ئەقلأ‌و هۆش‌و ژێريتى خۆيەوە، خواى ناسيوە. بۆيە هەوڵدەدات كە بەشێوەيەكى زۆر سادە‌و ئاسايى نيشانەكانى خوا بە خەڵکى بناسێنآ.

بڕی لەم نيشانانە، تايبەتى خوان، بەلآم هەندێكى ديكەيان هەرچەندە لەبوونى خوادا تەواو سەنگ‌و بآ بڕینەوەن ــ لەم رِوەوە لەتايبەتكارييەكانى خوان ــ وەلـآ بەگوێرەی ياساى ئافراندن كە ياساى راستى (ئاشا)يە‌و ‌ويستى خوايە، ئادەميزاديش بە شێوەيەكى رِاژەيى دەتوانێت ئەو توانايەتييەى هەبێت، ئەم تواناييە خۆى يەكێكە لەتايبەتكارييەكان كە بە‌ويستى خوا‌و بەگوێرەی ياساى ئافراندن هەر لەو كاتەوە كە ئادەميزاد ئافەريدە بووە، رِەچاوكراوە.

لەديدى زەردەشتەوە، ئادەميزاد نە تەنيا دەتوانآ ـ بەڵکو دەبێ بتوانێت ـ بڕی لەو سيفەتو تواناييانە بە شێوەيەكى ئاگايانە لەخۆيدا بەدى بهێنێت‌و هەميشە بەهێزتر‌و پتەوتر‌و زێتريان بكات. زەردەشت لەو باوەرەدايە كە ئەگەر ئادەميزاد بوونى خۆى بەم نيشانانە‌و ئەم سيفەتانە بڕیزێنێتەوە‌و هەوڵ‌و كۆششى بآوچان بدات بۆ پەرەسەندنيان، مرۆڤايەتى گەشەدەكا، گەشەكردنى مرۆڤايەتى دەبێـتە هۆ‌و مايەى سەربەرزێتى‌و پەرەسەندنى خو‌و رەوەشت‌و چاکە‌و رِاستى‌و دروستى لەجيهاندا‌و دەرئەنجام ژیان لەسەر بنچينەى ئاينى رِاستى پێشدەكەوێت، پێشكەوتنى بەردەوام‌و هەميشەيى ژیان لەم جيهانەدا لەسەر بنچينەى رِاستى‌و دروستى، ئارەزوو‌و ئارمانى زەردەشتە.

زەردەشت، بۆ گەيشتنى ئادەميزاد بەو ئارەزووە، باشترين رێگەى بە رِازاندنەوەى ئادەميزاد بەو سيفاتو نيشانانە داناوە كە بەشێوەيەكى تەوا سەنگ‌و بآبڕینەوە لەزاتى ئاهورامەزدا هەيە، بڕی لەو سيفەتانە ــ وەك بيرى خاس ــ بە بنەماو بنچينە بۆ ئادەميزاد دەزانێ، بۆيە زێتر جەختيان لەسەر دەكات.

زەردەشت، شەش سيفەت لەسيفەتەكانى ئاهورامەزدا، بۆ گەشەكردنى مرۆڤايەتى‌و پێشكەوتنى ئادەميزاد‌و پەرەسەندنى ئاكارى تايبەتى‌و كۆمەلآيەتى بە پێويست دەزانێت‌و ئەم شەش سيفەتانە بريتين لە:

وەهومەن (بيرى خاس)، (ئاشا) (راستى)، (خشەترا) (توانايى)، (ئەرمەئيتى) (خۆشەويستى‌و لەخۆبوردن)، (هەئور وەتات) (پوختەيى)، (تەندروستى‌و پێگەيشتويى)، (ئەمرتات) (نەمرێتى).

بەمجۆرە، بەبۆچونى زەردەشت‌و دەربرِينى ئەم رِاستيە كە ئادەميزاد دەتوانێت بڕی لەو سيفەتانەى خوا لەنێوخۆيدا پەروەردە بكات، پەيوەندييەكى پتەو‌و دۆستانە لەنێوان خوا‌و ئادەميزاد دروست بێت، بە رِادەيەك ئەم پەيوەندييە بەهێزدەبێ كە ئادەميزاد پلەوپايەى خۆى لەئافراندن دا ــ لەلايەن خواوە ــ فرە مەزن‌و بالآ دەبينآ، بە شێوەيەك ئيدى خوا بەستەمكار‌و كوشندە‌و.... نابينآ، بەڵکو هەست بەوە دەكات كە خوا دۆستێكى زۆر دڵسۆز‌و نزيك بەخۆيەتى، خۆى بە كۆيلە‌و بەندەى خوا نازانێت، خوا بە دۆستى خۆى‌و خۆى بەهاوەڵی خوا دەزانێت. ئەم نزيك بوونەوەو دۆستايەتيە‌وا لەمرۆڤ دەكات ئيدى بۆئەوەى نزيكتر بێتەوە لەخوا پێويست بە ئەنجامى ئەو هەموو مەراسيمە ئاينييانە نەكا، وە تەنيا هۆيەك بۆ پەيوەندى كردن لەتەك خوا هەر ئەو سيفەتو رەوشتانە بێـت‌و بەس.

لێرەدا پێويستە هەريەكە لەو سيفەتانە هەروەكو چۆن لەگاتەكاندا باسى لێوەكراوە، هەر بەو شێوەيە‌و بەكورتى‌و پوختەيى باس بكرێت:

·                                    وەهومەن: vohumana يا سيفەتى بيركردنەوەى خاس:

ئەم سيفەتە زێتر بە شێوەى‌وشەى (وەهومەتنگها)، وەهو = خاس، مەنتگها = بير)و (وەنيگئوش مەنگهو)و (وەهومەنو)هاتوە كە ماناى تێكراى هەمووى دەبێتە بيرى خاس يا بيركردنەوەى خاس، ئەم وشەيە لەبنچينەدا ئاڤێيستاييە، بەرەبەرە لەفارسيدا بۆتە (وەهەمەن) وپاشانيش بووە بە (بەهمەن).

بيرى خاس يەكێكە لەسيفەتەكانى زاتى خوا، ئەركى سەرشانى ئادەميزاد ئەوەيە لەسەراسەرى ژیانيدا هەولأ بدات ئەم سيفەتە لەنێو خۆيدا پەروەردە بكات‌و زيادى بكات. زەردەشت لەزۆربەى سرودەكاندا دەربارەى بيرى خاس‌وتووێژى كردووەو نرخ‌و بايەخێكى تايبەتى پێداوە.

هيچ جێگەى رارايى‌و گومانى تێدانيە كە بيرى هەر كەسێك بنەما‌و بنچينەى‌وتەو‌و كردارى ئەو كەسەيە. دووپات كردنەوەى كردار‌و گوفتارى هەموو كەسێك بەرە بەرە دەبێتە خو(عادەت).

دەتوانين بێژين كە خوورەوشتى ئادەميزاد لەچۆنيەتى بيركردنەوەى ئەو كەسە دێتەدى، بۆيە زەردەشت بيرى خاس بەسەرچاوەى هەموو كار‌و كردارى خاسى مرۆڤ دەزانێت. بۆئەوەى بزانين كە ئەم سيفەتە بەلاى زەردەشت چەند گرنگ بووە، دەبێژين كە لەتێكرا 238 بەند لەسرودەكانيدا، 129 جار باسى گرنگێتى‌و بايەخى بيرى خاسى كردووە.

·                                         ئاشا، نيشانە يا سيفەتى راستى:

ئەم سيفەتە (رِاستى)، لەنێو گاتەكاندا زێتر بەشێوەى ئەم‌وشانە هاتووە (ئاشا، ئەشم، ئەشەهيا، ئاشاوەهيشتا(ئاشا بە ماناى راستييە، وەهيشتا بەواتەى چاکترينە)ە، ئاشاوەهيشتا، دەبێتە چاکترين راستى.

 (ئەم وشەيە لەزمانى فارسى نوێدا بۆتە ارديبهشت).

راستى يا چاکترين راستى لەزاتى خوادا بريتييە لەياساو رێكوپێكى تەواو سەنگ‌و توانايى دارِشتنى سيستەمێكى بێخەوش كە بە شێوەى ياسايەك فەرمانرِەوايەتى گشت (بون)‌و سروشت‌و كەشكەلآن دەكات‌و خۆى لەچاکترين راستى دا دەنوێنآ.

ئەم نيشانەيە لەنێو ئادەميزاديشدا بريتييە لەتوانايى بە تەكوزى دان بە كردار بەگوێرەی راستى، ياخود بێژين، بريتييە لەهاوئاهەنگ كردنى بيروكردار‌و‌ووتار لەتەك ياساى راستيدا، پێويستە لەسەر هەموو كەسێك هەميشە ئەم تواناييەى خۆى پەروەردەبكات كە كردارەكانى خۆى لەتەك راستيدا هاوئاهەنگ بكات‌و هەرگيز لەرِێى راستيدا لانەدات، وهەميشە باوەرى بە يەسناى هات 72 بەندى 11 پتەوبێت كە دەبێژێ:

((تەنيا يەك رێگە هەيە‌و ئەويش راستييە))

·                                         نيشانەى توانايى (خشەترا)

لەنێو گاتەكاندا زێتر بە شێوەى (خشەترا، خشەپيرم، خشەپرەهيا) هاتووە. ئەم وشەيە لەنێو ئاوێستاى دواييدا بۆتە (خشەپرەوەئيريە)‌و لەفارسيدا بۆتە(شهريور).

توانايي بە شێوەيەكى تەواو سەنگ، بآ رِادە‌و بآ بڕینەوە لەزاتى خوادا هەيە. توانايى وەديهێنان‌و دروستكردن (ئافراندن) يەكێكە لەتواناييەكانى تايبەت بە خوا. توانايى خوا ــ خاس بيركردن، راستى، دلۆڤانى، كەمال‌و نەمرێتيە، لەبەر ئەوە تواناييەكى دروستكەرە نەرِوخێنەر.

لەروانگەى پەيامى زەردەشتەوە، ئەگەرچى خوا تواناى بەسەر هەموو شتێكدا دەشكآ، بەلآم ئەم توانايەى جگە لەرِێى رِاستى، وەديهێنانى شتى خاس‌و بەخشەندەيى بەكار ناهێنێت.

نيشانەى توانايى لەنێو ئادەميزادا، لەراستيدا بريتيە لەبڕی لەتواناييەكانى زاتى خوا بە شێوەيەكى رِادەدار‌و بڕینەوە (متناهى) كە ئادەميزاد دەتوانآ ئەمانە لەنێو زاتى خۆيدا وەدى بهێنێت‌و پەروەردەى بكا‌و پەرەى پآ بسێنێت، وەك: توانايى لێبوردن، ميهرەبانى، كونترولى‌ويستوخواستو ئارەزوو ‌ورەفتارى خۆى بەهۆى هاوئاهەنگ كردنى نێوان‌ويست‌و ئەقلأ، توانايى پەیڕەوى لەياساى رِاستى، توانايى بەرگرى لەهەق‌و دژايەتيكردنى درۆ، توانايى ئازادبون‌و ئازاد بيركردنەوە. بە كورتى بێژين، گشت تواناييەكانى رەوشتى‌و معنوى، هەركەسێ، خۆى بە نيشانەى توانايى (خشەترا) رِازانبێتەوە، وئەم رِاستيە بزانێت كە تواناييەكانى بريتين لە پرشنگێك لەتواناييەكانى خوا، بێگومان ئەو تواناييانەى تەنيا لەرێگەى بەختەوەرى مرۆڤ، ئاوەدانكردنى جيهان‌و پێشخستنى ژیان لەم جيهانەدا بەكاردێنێت.

·                     نيشانەى دلۆڤانى (ميهرەبانى)‌و (خۆشەويستى)‌و لەخۆبوردن ــ ئەرمەئيتى

ئەم نيشانەيە لەگاتەكاندا زێتر بە شێوەى (ئەرەمەئيتى، ئەرەمەئى تيش) هاتووە، ئەموشە ئاوێستاييانە لەتەك سيفەتى (سپێنتا) لەفارسيدا بۆتە (سپندارمند) يا (ئەسفەند).

دلۆڤانى يەكێكى ديكە لەنيشانەكانى زاتى خوايە. خوا گشت دروستكراوەكانى خۆى بآ ئەندازە خۆش دەوآ‌و ميهرەبانە بۆيان. هەموو نيشانەكانى خوا، بآ بڕینەوەو بآ رِادەن، كەواتە خۆشەويستى، ميهرەبانى‌و لێبوردن‌و بەخشەندەگيش هەروا بآ ئەندازەن. كەوايە خۆى لەخۆيدا زۆر‌و ستەم لەكەس ناكات، لەكەس تورِە‌و زوير نابێت‌و نارەنجێت، كەس فريونادات، تۆڵە لەهيچ كەس ناسێنێت.

 بە بۆچونى زەردەشت، ئادەميزاد بەردەو كۆيڵەى خوا نين، بەڵکو خوا هەموو ئادەميزادـ  بەتایبەتی ئەوانەى پەیڕەوى راستى بن ــ بە چاوى دۆست تەماشا دەكات،وئامادەى دۆستايەتييانە.

پەيوەندى نێوان ئادەميزاد‌و خوا بە بۆچونى زەردەشت، لەسەر بنەماى دۆستى‌و دلۆڤانى دامەزراوە نە بەهۆى ترس‌و هەراس. لەم روانگەيەوە ئادەميزاديش دەبێ تێبكۆشێت تا هەميشە نيشانەى خۆشەويستى لەخۆيدا پەروەردەبكا‌و گەشەى پێبدات. پرشنگەكانى نيشانەى دلۆڤانى لەئادەميزاد بريتين لە: لێبوردن، ميهرەبانى، خۆشەويستى، خەمخوارى، بەخشندەيى، دادپەروەرى، خۆشبينى‌و بآ فيزى‌و...

·                                         نيشانەى پێگەيشتن‌و پوختەيى (كمال ــ بلوغ)

لەگاتەكاندا پتر بە شێوەىوشەى (هەئورواتا، هەئوروەتو، هەئوروائوس) هاتووە، ئەم وشەيە لەفارسيدا بۆتە (خرداد) پوختەيى، لەو نيشانە بێهاوتا‌و تەواو سەنگانەى خوايە، بەلآم هەروەكو لەمەوبەر گوتمان، ئادەميزاد دەتوانآ بە شێوەيەكى رِاژەيى خۆى پآ بڕیزێنێتەوە. ئاشكرايە كە بۆ گەيشتن بە پوختەيى ياخود بێژين گەيشتن بە (ژیانێكى بێخەوش) دەشآ لەپێش هەموو شتێكدا مرۆڤ چەندين پلە‌و قۆناغى بريبێت، واتە پێشەکی خۆى بە نيشانەكانى (بيرى خاس) (راستى)، (توانايى)، (دلۆڤانى) رِازانبێتەوە. بە‌واتەيەكى سادەتر، (پێگەيشتن‌و پوختەييش) هاورى لەتەك گەشەپێكردن، نەشونما‌و پەرەسەندنى نيشانەكانى ديكە كە باسمان كردن لەئادەميزادا بە شێوەيەكى هاوئاهەنگ پەرە دەسێنێت‌و بەرەو مرۆڤى ئيدەئال‌و ئارمانى نزيك دەبێتەوە، هيچ گومانى تێدانييە كە مرۆڤى بێخەوشە كە دەتوانآ کۆمەڵگا‌و ژیانێكى بێخەوش‌و دەرئەنجام جيهانێكى ئيدەئال‌و ئارمانى دامەزرێنێت، واتە سەرچاوەى كۆمەلًگا‌و جيهانێكى ئيدەئال‌و ئارمانى مرۆڤى بێخەوشە.

·                                         نيشانەى نەمرێتى

لەگاتەكاندا زێتر بە شێوەىوشەى (ئەميريتاتا، ئەميريتاتەس چا، ئەميريتەتاتم) هاتووە. ئەم وشەيە بە فارسى بۆتە (ئەمرداد، مرداد) بێگومانوشەى نەمر بە ماناوشەييەكەيەوە تەنيا تايبەتە بە خوا، بەلآم ئادەمزاديش بەگوێرەی ئەو ياسايەى كە بۆ بوونى ئەو رِەچاوكراوە دەتوانێت بە شێوەيەكى ديكە‌و رِاژەيى بگاتە ئەو نەمريتييە.

بە باوەرِى زەردەشت، ئادەميزاد بەگوێرەی ياساى ئاشا(راستى) ــ كە ياساى ئاهورايى فەرمانرِەوايەتى هەموو بوونە ــ هاوجوت لەتەك هێز‌و تواناى بيركردنەوەدا خولێقاوە. لەم رِوەوە ئەم هێزو تواناى بيركدنەوەيە كە پلەوپايەى ئادەميزادى لەئاژەڵ‌و زيندەوەرەكانى ديكە بەرزتر كردۆتەوە. بە‌واتايەكى ديكە مرۆڤايەتى ئادەميزاد بەوەيە كە دەتوانێت بيربكاتەوە. كە دەبێژين فلآن مرۆ، مرۆيەكى خاسە، واتە خاس بيردەكاتەوە يا بيركردنەوەى باشە، کاتێ دەبێژين مرۆيەك بەختەوەرە، ماناى ئەوەيە كە لە بيريدا هەست بە ئارامى‌و ئاسايش، شادمانى‌و بەختەوەرى دەكات. كەسێك راست دەبێژى چونكو راست بيردەكاتەوە، يا كەسێك يارمەتى كەسێكى ديكە دەدات، ئەوە بيرى ئەو كەسەيە كە هانى دەدا بەم كارە هەڵسێت.

ئادەميزاد بەدوو شێوە رەفتاردەكا، شێوەيەك لەرەفتارو كردارەكانى (سرشتى)ن ــ غريزى ــ، ئەم شێوەيە لەنێو ئادەميزاد‌و زيندەوەرەكانى ديكە چونيەكن، شێوەى دوهەم، ئەو كردارانەن كە تايبەتن بۆ ئادەميزاد، ولەتواناى بيركردنەوەيەوە هەلێدەقولێێت، بۆيەكا دەتوانين بێژين كە ئادەميزاد بەرابەرە لەتەك بيركردنەوەو ئەندێشە.

لەم روانگەيەوە، كاتێك كە دەبێژين ئادەميزاد دەگاتە پلەى بێخەوشێتى، ئەمە بە ماناى ئەوەيە كە بيرى ئادەميزادە دەگاتە بێخەوشێتى.

يەكآ لەتايبەتكارييە هەرە زەقەكانى بيرى بێخەوش بريتييە لەدروستكردن‌و ئاوەدانى. لەنێو بيرى بێخەوشدا، هۆكانى كەمكردن‌و رِوخاندن‌و رِماندن ــ كە دژى زێدەكردن‌و دروستكردن‌و ئاوەدانييە ــ نابينرێت‌و نييە.

كەوايە، بيرى بێخەوش هەميشە لەگەشەكردن‌و پێشكەوتن‌و سەرفرازييە. ئەم جۆرە بيرانە دەبنە هۆى گەشەكردن، پێشكەوتن‌و سەرفرازى بيرەكانى ديكە.

بەرهەمى پێگەيشتن‌و بێخەوشێتى بيرەكان، بە شێوەيەكى زێدە‌و هەمەگير بەردەوام‌و هەميشەيى دەبن. بيرێك كە بتوانێت ببێتە هۆى گەشەپێكردن‌و پێشكەوتنى بيرەكانى ديكە، هەرگيز لەنێو ناچێت‌و هەميشە نەمرە.

بەمجۆرە كارتێكردنى بيرە بێخەوشەكان لەسەر ژیانى ئادەميزاد، هەميشەييەو بەو دەمێنێتەوە. بە‌واتەيەكى ديكە، دەتوانين بێژين كە بيرە بآخەوشەكان، نەمر‌و هەميشە زيندون، ونهێنى نەمرێتى ئادەميزدايش ئا لەم رِاستييە دايە.

بەگوێرەی ئەوەى تا ئێستا باسمان كرد، دەتوانين بێژين كە ئادەميزاد لەدوندى بێخەوشێتى خۆيدا، دەگاتە نەمرێتى، وئا لەم ئاستى بينايى‌و عيرفانە كە بەراستى بۆى رِوندەبێتەوە كە وەك خواى لێهاتوەو دەتوانآ پرِ بە دەم هاواربكات‌و ئەم رِاستييە بدركێنآ كە (گەيشتومەتە پلەى خوايەتى) يان (وەك خوام لێهاتووە).

ئەوەى تا ئێستا لەم بارەوە باسمان كرد زۆر بەكورتى بريتييە لەوەى كە نيشانەكانى (خاس بيركردنەوە)، (راستى)، (توانايى)، (دلۆڤانى)، (بێخەوشێتى)‌و (نەمرى) بە شێوەيەكى تەواو سەنگ، بآ رِادەو بآ بڕینەوە، لەزاتى خوادا هەيە‌و ئادەميزاد دەتوانآ بە شێوەيەكى رِاژەيى هەريەكآ لەمانە ياخود هەمويان وەربگريت‌و لەخۆيدا پەروەردەيان بكات‌و گەشەيان پآ بدا. بۆ نمونە ئەگەر كەسێك تەنيا نيشانەى (خاس بيركردنەوە) تا نيزيك بە (بآخەوشێتى) لەخۆيدا پەروەردەبكات، دەتوانين بێژين، ئەو كەسە لەروى خاس بيركردنەوەدا، لەخوا نزيك بۆتەوە. ياخود بێژين لەروى خاس بيركردنەوەدا وەك خواى لێهاتووە يا لەو روەوە گەيشتۆتە خوايەتى. بەلآم ئەگەر كەسێك نيشانەكانى (خاس بيركردنەوە)، (راستى)، (توانايى)، (دلۆڤانى) بە شێوەيەكى هاوئاهەنگ لەخۆيدا پەروەردەبكات‌و تەشەنەى پێبدات، بەرەبەرە دەگاتە (بآخەوشێتى)‌و (نەمرى).

زەردەشت لەگاتەكاندا(يەسنا 45 بەندى 10) دەبێژێ:

 ((بە باوەرِێكى پاكەوە، ستايشى دەكەين‌و بە گەورەى دەزانين،

 ئەو، كە هەميشە، ئافەريدەگار‌و داناى مەزنە

بەهۆى(ئاشا)راستى‌و (وەهومەن) بيرى خاس،

وبە شاليارى خۆيەوە

مژدەى پوختەيى‌و نەمرێتى بە خەڵک دەدات،

وتەندروستى‌و تواناييمان پآ دەبەخشێت.))

كەوايە دەتوانين بێژين: ئادەميزاد لەقۆناغى (بآخەوشێتى)‌و (نەمرى)دا، بە راستى لەخوا نزيك دەبێتەوە يا دەگاتە خوا يا وەك خواى لێدێت.

هەروەها زەردەشت دوبارە لەگاتەكاندا (يەسنا 44 بەندى 17) دەبێژێ:

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چلۆن، بەهۆى رِێنمايى تۆوە؟

ئاواتم دێتەدى‌و دەگەمە خزمەتت؟

كەى‌وتەكانم جێگەى خۆيان لەنێو دڵی خەڵک دەكەنەوە،

تا بەو پەيامەى كە لەسەرچاوەى رِاستيەوە هەلێدەقولێێت،

خەڵک،

بەرەو پاكى‌و بآخەوشێتى‌و نەمرێتى رِێنمايى بكەم.))

 

ئەوەشمان گوت كە خوا بڕی تايبەتكارى هەيە ــ كە كەم نين ـ كە ئادەميزاد ناتوانآ ئەنجامى بدات وەك نيشانەى ئافراندن كە لەتايبەتكارييە هەرە تايبەتييەكانى خودى خوايە‌و‌وهيچ زيندەوەرێكى ديكە يا هێزێكى دى ناتوانێت‌و تواناى ئەوەى نييە كە ئەنجامى بدات. كەوايە هيچ بونێك ناتوانێت ببێتە خواى تەواو سەنگ. كەوايە باسى ئەوەى كە ئادەميزاد ببێـە خوا باسێكى بآ ماناو خەيالآوييە.

بە بۆچوونى زەردەشت، ئادەميزاد دەتوانآ بەهۆى پەروەردەكردنى ئەو شەش نيشانەيەى كە باسمان كرد، لەنێو خۆيدا، لەخوا نزيك بێتەوە يا وەك خواى لێبێت، بەلآم هەرگيزاو هەرگيز هيچ هێزێك يا كەسێك ناتوانێت ببێتە خوا يا بگاتە خوايى، تەنيا (خوا) خوايە، هيچ زيندەوەرێك توانا‌و شياوى خوايەتى نييە.

زەردەشت، لەپەيامە نەمرەكەيدا، (گاتاكان) ــ پلەوپايەيەكى تايبەتى مادى‌و جياوازى بۆ ئەو شەش نيشانانەى باسمان كرد، دانەناوە بەلآم كاتێك لەماناى سرودەكانى‌وورد دەبينەوە، دەبينين كە (خاس بيركردنەوە)ى بە بنەماو سەرەتاى پێگەيشتنى معنوى ئادەميزاد داناوە، وهەركەس بۆ گەيشتنە بە بآخەوشێتى‌و نەمرێتى دەبێ نيشانەكانى (راستى)، (توانايى) و(دلۆڤانيش) لەخۆيدا پەروەردە بكات. لەسرودەكانى زەردەشت بڕی جار باسى يەكآ يا دوو نيشانە بە تەنيا يا پێكەوە بەگوێرەی بابەت كراوە، هەندێ جاريش باسى هەر شەش نيشانەكانى پێكەوە كردووە.

بۆ نمونە لە يەسنا 34 بەندى 13 بە تەنآ باسى (خاس بيركردنەوە)ى كردووە، لە يەسنا 51 بەندى 8 باسى (رِاستى) كردووە. لەيەسناى 28بەندى 10 نيشانەى (خاس بيركردنەوە) ‌و(راستى) پێكەوە باسى كردووە، لەيەسنا 44 بەندى 9 باس (خاس بيركردنەوە)، (راستى)‌و(توانايى) پێكەوە كردووە، لەسآ سروديشا باسى هەر شەش نيشانەكانى پێكەوە كردووە وەك لەيەسنا 47 بەندى1 دەبينين

((مەزدا ئاهورا،

 بە شاليارى‌و دلۆڤانى خۆيەوە،

بە كەسێك، كە كردار‌و گوفتارى

بەهۆى ئەندێشەى خاس‌و باشترين بير،

ولەسەر بنەماى راستيدا بێت

پوختەيى‌و نەمرێتى دەبەخشێت.))

پاش زەردەشت، يەكآ لەشاگردەكانى هەوڵێكى فرەى داوە رێبازى مامۆستاكەى بگرێتەبەر، لەبەرئەوە بڕی لەبۆچونو ئەندێشەكانى زەردەشتى لەحەوت سرودا (راژە) كردووە. ئەم حەوت سرودە بريتين لە يەسناكانى 35، 36، 37، 38، 39، 40، 41 كە بە(هفت هات) يا (هفتن يشت) بەنێوبانگن. بۆ یەکەمين جار لەنێو ئەم سروودانەدا، هەريەكە لەو نيشانانەى كە باسمان كردن شێوەيەكى مادى بەخۆوە گرتووەو بۆ هەريەكەيان (ئەمشاسپەند) يكيان دارِشتووە كە دەبنە فريشتەكانى نيزيك بە بارەگاى ئاهورمەزدا (لەپاشاندا لەباسى ئاوێستادا باسى ئەم حەوت سرودە دەكەين).

پاشان لەنێو ئاوێستاى نوێدا، ئەم شەش نيشانەيە بە تەرتيبێكى تايبەتييەوە بەم شێوەيە رێكخراون:

خاس بيركردنەوە ـ راستى ـ توانايى ـ دلۆڤانى (خۆشەويستى) ـ بآخەوشێتى ـ وەنەمرى.

ئەم شێوازى تەرتيبە ئەوەمان بۆ دەردەخات كە ئادەميزاد بۆ گەيشتنە دوا پلەى بآخەوشێتى لەروى معنويەوە كە بريتيە لەبآخەوشێتى‌و نەمرێتى، پێويستە خۆى بە نيشانەكانى ديكە‌واتە (خاس بيركردنەوە، راستى، توانايى، دلۆڤانى) بڕیزێنێتەوە، بە‌واتەيەكى ديكە، ئادەميزاد پاش ئەوەى ئەو هەنگاوانە هەلێدێنآ‌و يەكە يەكە ئەو قۆناغانە دەبڕێ، ئەوسا دەبێتە مرۆيەكى بآخەوش‌و ئارمانى‌و بۆ گەيشتنە هەر پلەيەك پێويستە لەسەرى پلەى پێشوى ببڕێت.

باسى ئەمشاپەسند (ياخود فريشتە) لەئاينى زەردەشتدا، باسێكى فرە‌وورد‌و سەرنج راكێشەرە چونكو بڕێ كەس لەرِوى نەزانينەوە بونى ئەم ئەمشاسپەندانە لەتەنيشت ئاهورامەزدا بە نيشانەى شەريك دانان بۆ خواى تاكو تەنيا دەزانن، لەباسى ئاهورامەزدا دا باسمان كرد كە ئاينى خواپەرستى زەردەشتى لەسەر بنەماىيەكێتى خوا دامەزراوە، ئيدى پێويست ناكات لەم بارەوە زێتر بدوێين.وشەى ئەمشاسپەندان لەسێ بەش پێكهاتووە:   ئە ــ مشا ــ سپەنتە،

ئە: نيشانە (نا)يە‌واتە(نفى) (ئامرازى نەفيە)

مشا (مشە): بە ماناى مردنە: كەواتە ئەمشا بە ماناى(نەمر)ە

سپەنتە: ماناى پاك‌و پيرۆز (مقدس)

ئەمشاسپەنت دەبێتـە نەمرى پاك يا نەمرى پيرۆز (مقدس)

ووشەى ئەمشاسپەندان لەهيچ يەكآ لەسرودەكانى زەردەشت لەنێو گاتەكاندا وەك بونێكى مادى ئاماژەى بۆ نەكراوە‌و باسى لێنەكراوە، بەڵکو هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد باسى نيشانەكانى ئاهورامەزدا كراوە. لەنێو ئاوێستاى نوێدا كە مەخابن پرِبووە لەئەفسانە ئەم ئەمشاسپەندانە وەك فريشتە هاتونەتە گۆرِآ‌و بەرەبەرە هێز‌و توانايان بۆ ديارى كراوەو وەك نيوە خوايەكيان لێهاتووە‌و بە شێوەيەك گەورەكراون كە بڕی جار لەتەك ئەوەى خۆيان دروستكراوى ئاهورامەزدان بەلآم دەيانگەيەننە رِادەيەك كە ئەمانيش دەبنە دروستكەر‌و ئافەريدەگار.

ئەوەى كە پێويستە لێرەدا ئاماژەى بۆ بكەين ئەوەيە كە دەبێ پێش ئەوەى باسى ئەمشاسپەندان ــ بەو شێوەيەى كە تازە خراونەتە نيو ئاوێستاداـ بكەين، دەبێ بێژين كە ئەم ئەمشاسپەندانە بەهيچ جۆرێك مەبەستى زەردەشت‌و باوەرِى ئەو پياوە مەزنە نەبووەو نييە‌و هەرگيز لەئەندێشەى ئەودا نەگونجاوە.

هەروەكو گوتمان لە(هفتن يشت)دا بۆ يەكەين جار ئەمشاسپەندان لەشێوەى رۆحانى‌و معنوى‌و نيشانەكانى ئاهورامەزداوە گۆرِاون‌و شێوەى مادييان بەخۆوە گرتووەو بونەتە فريشتەكانى بارەگاى ئاهورامەزدا، وبەرەبەرە لەتەك تێپەرِينى رۆژگاردا، هەرچەندە لەمردنى زەردەشت دوردەكەوينەوە، لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستادا ئەم باسە زێتر بەرەو ئەفسانە دەرِوا‌و ئەمشاسپەندان بە كارگوزارانى ئاهورامەزدا دادەنرێن، بۆ هەر يەكێكيان سەرپەرشتى بەشێك لەئيشوكارى سەر زەوييان پآ سپێردراوە، يەكآ سەرپەرشتى ئاژەڵ، يەكێكى دى پارێزەرى گژوگيايە، يەكێكى تر سەرپەرشتى ئاو دەكا‌و ئەوى ديكەيان ئاگادارى كانەكان دەكات‌و..... لەنووسينەكانى (پهلوى)دا ئيدى بە تەواوەتى مەسەلەكەيان چەواشە كردووە چونكە ئەمشاسپەندەكانيان بە وەزيرانى ئاهورا داناوە كەوا لەچەپ‌و راستيدا رِاوێستاون‌و فەرمانەكانى جێبەجآ دەكەن. ئەم شێوە باسە كارێكى زۆرى بە شێوەيەكى راستەوخۆ كردۆتە سەر ئاينە سامييەكان (جولەكە، فەلە، ئيسلام) وە بێگومان جوبرەئيل، ميكائل، ئيزائيل، ئيسرائل، ئيسوافيل‌و..... كە بە فريشتە نزيكەكانى خوا دادەنرێن، لەئەمشاسپەندانى ئاينى زەردەشتى وەرگيراوە.

هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد ئەمشاسپەندان لەبەشە رِەسەنەكانى ئاوێستادا (ئاوێستاى كۆن) تەنيا وەك نيشانەكانى (يا سيفەتەكانى) ئاهورامەزدا باسكراون، بەلآم بۆچى لەپاشاندا نەخش‌و رۆڵی مادى يان بۆ دياريكراوە‌و لەشێوەى چاودێرىكەر‌و بەرپرسياريەتى(عناصرى) سروشتى پێشان دراون، ئەمە خۆى لەخۆيدا هانمان دەدا كە بزانين ئەو شتانەى كە ئەم ئەمشاسپەندانە بونەتە چاوادێريكەريان چين؟ دەبينين ئەم شەش شتە فرە پيرۆز‌و سودمەند‌و گرنگن بۆ ژیانى ئادەميزاد‌و پێشكەوتنى شارستانييەت وەك: ئاژەڵ، ئاگر، كانەكان، ئاو، خاك‌و گژوگيا.

هەموو دەزانين كە لەدێرزەمانەوە تاوەكو ئێستاش هەرشتێك كە رِەنگوبۆنى ئايينى يا ئايينزايى‌و معنوى پێوە بوبێت زێتر چۆتە نێو دڵی خەڵک‌و باشتر پەسنديان كردووە‌و هەر لەو روەوە بوە كە پێشەوا ئاينيەكان هەركاتێك گەرەكيان بوايە‌و هەنوكەش كە بيانەوێت سەرنجى خەڵکى بۆ شتێك رابكێشن، رەنگوبۆنى ئايينى پێوە دەكەن بۆئەوەى خەڵک بآهيچ (چەندوچۆنێك). ئەو شتە پەسەند بكەن.

لەسەردەمى فەرمانرِەوايەتى ساسانيەكاندا، بەهۆى ئەو بايەخ‌و گرنگێتيەى ئاينى زەردەشت بويەتى دەربارەى ژیان‌و ژينگەى ئادەميزاد، هەروەها گرنگێتى چاودێرى كردنى سروشت‌و پاراستنى لەپيس كردن، خراپ كردن‌و تێكدانى، بيريان لەوە كردۆتەوە كە هەريەكە لەو هۆ سروشتييە گرنگانەى لەژیانى ئادەميزادا كاران، بەهەر جۆرێك بێت بيبەستنەوە بە يەكێك لەو نيشانانەى كەناوى ئەمشاسپەنديان پێوە لكێنرابوو. بەم هۆيەوە توانييان سود لەباوەرِى خەڵکى وەربگرن بۆ پاراستنى سروشت،‌و ياسا مانەندێكى تايبەتى بۆ ئەم مەبەستە دابڕێژن.

 ئەم كارە بوە هۆى ئەوەى پەيوەنديەكى معنوى پتەو لەنێوان ئادەميزاد‌و سروشت دا پێك بهێنرێت. ژمارەى ئەم ئەمشاسپەندانە شەشن، كە هەريەكەيان لەجيهانى روحانى دا رۆشنگەرى يەكآ لەنيشانە يا سيفەتەكانى ئاهورامەزدان، بەلآم بۆ جيهانى مادى بۆ هەريەكەيان كەسێيەتييەكى تايبەتيان پەياكردووەو لەگەشەپێكردن‌و هەلێسورِاندنى جيهاندا رۆلێێكى تايبەتييان بۆ تەرخان كراوە.

بڕی جار لەهەندێ لەنووسينەكانى زەردەشتيەكان ژمارەى ئەم شەش ئەمشاسپەندانە دەبنە حەوت ئەوەش بەهۆى ئەوەيە كەوا ئاهورامەزدا دەخەنە سەر‌و هەموويانەوەو هەندێ جاريش سپەنتەمينۆ دەخەنە سەرويانەوەو بەوەوە دەبنە حەوت ئەمشاسپەند، ئەوەش بۆيە دەكەن چونكو ئاهورامەزدان خۆى هۆى چاکە‌و باشيە‌و لەبەرئەوەى ئەم شەش ئەمشاسپەندانە سيفاتى ئاهورامەزدان بۆيە خۆى دەخەنە سەرو ئەم دەستەيە.

 ئەم شەش ئەمشاسپەندە بريتين لە:

1ــ وەهومەن  Vohumana 

وەهو = خاس ـ چاک ــ مەنا = بيركردنەوە

وەهومەنە ياخود بيرى خاس، رۆشنگەرى نيشانەو سيفەتى پيرۆزى. توانايى، ژيرێتى‌و هۆشمەندى،و یەکەمين ئافەريدەرى ئاهورامەزدايە.

بۆ هەلێسورِاندنى ئيشوكارى مادى، ئەم ئەمشاسپەندە سەرپەرشتى‌و چاودێرى گشت ئاژەڵە سودمەندەكانى سەر روى زەوى پآ سپێردراوە. گرنگێتى لێپرسراوێتى ئەم ئەمشاسپەندەمان كاتێك بۆ رۆشەن دەبێت كە گرنگێتى ئەو شۆرِشە كۆمەلآيەتى‌و ئابورييەى كە زەردەشت بەرپاى كردبو بزانين. زەردەشت هەوڵی دا كەژیانى كۆچەريەتى بگۆرِێت‌و خەڵکى نيشتەجآ بكات‌و هانيان بدات خەريكى كشتوكاڵ‌و بەخێوكردنى ئاژەڵ بن‌و گوند‌و شار دروست بكەن. بەخێوكردن‌و چاودێرى كردنى ئاژەڵە سودمەندەكان لەسەرچاوەى بيرێكى خاسەوە هەلێدەقولێێت، كەوايە گشت ئاژەڵە سودمەندەكان پەيوەندى راستەوخۆيان لەتەك نيشانەى (بيرى خاس) دەبێـت كە نوێنەرەكەى ئەمشاسپەند وەهومەنەيە. بەمجۆرە، ئەم كارە بوە هۆى سەركەوتنى ئەو شۆرِشە پيرۆزەى كە زەردەشت بەرپاي كردبوو لەبوارى كۆمەلآيەتى، ئابورى‌و ئاكارييەوە، بۆيە وەهومەنە كە لەبوارى معنوى دا نيشانەى بيرى خاسى ئاهورامەزدايە، لێپرسراوێتى ئەم كارەشى خراوەتە ئەستۆ.

بێگومان ئاگادارێتى‌و سەرپەرشتى مرۆڤيشى لەئەستۆيە. پلەى وەهومەنە لەئەمشاسپەندەكانى ديكە گرنگتر‌و بەرزترە بەجۆرێك ئەوانەى كە ئەمشاسپەندان بەشاليارانى ئاهورامەزدا دەژمێرن پلەى وەهومەنە بەسەرەك شالياريان دادەنێن.

ئاهورامەزدا، بەهۆى وەهومەنە ئەقلأ‌و ژيرێتى‌و هۆش بە ئادەميزاد دەبەخشێت، بەمجۆرە وەهومەنە ئادەميزاد لەئاهورامەزدا نزيك يا دوور دەخاتەوە. يەكآ لەكارەكانى وەهومەنە ئەوەيە كە ئادەميزاد فێرى‌وتەی خاس دەكات‌و دوورى دەخاتەوە لەقسەى خراپ‌و نالەبار. بەگوێرەی داستانى زەردەشتيەكان، وەهومەنە ئەو ئەمشاسپەندەيە كە رۆحى زەردەشتى گەياندۆتە بارەگاى پرِ شكۆى ئاهورامەزدا، لەم رِوەوە وەهومەنە وەك فريشتە جبرئيل‌وايە لەئاينى ئيسلامدا.

2ــ ئاشا وەهيشتا  AŞa – VahiŞta  

ئاشا، بە ماناى رِاستى‌و دروستى، پيرۆزى، ياسا‌و پاكييە. ئەم وشەيە لەئاوێستادا فرە بەكارهاتووە‌و باسكراوە، بۆ نمونە تەنيا لەگاتاكاندا كە پتر لە 896 چەكامە نيە، 180 جاروشەى ئاشا بەكارهاتووە. وەهێشتا بە ماناى باشترينە. كەواتە ماناى ئاشاوەهيشتا دەبێتە باشترين راستى‌و دروستى. لەجيهانى رۆحى‌و معنويدا ئاشاوەهيشتا نوێنەرى نيشانە يا سيفەتى راستى، پاكى، وپيرۆزى ئاهورامەزدايە. لەجيهانى ماديدا سەرپەرشتى هەموو ئاگرەكانى زەوى پێسپێردراوە. لەوانەيە ئەم ئەركەى بۆيە پآ سپێرابێت چونكو ئاگر خۆى پلەوپايە‌و گرنگييەكى تايبەتى هەيە‌و نيشانەى پاكى‌و چاکيە.

هەر كەسێك پەیڕەوى ئاينى خواپەرستى زەردەشتيە پێى دەبێژن ئاشەوەن   AŞavan‌و لەئاوێستادا بەزەردەشت دەبێژن ئاشوزەردەشت‌واتە زەردەشتى پاك‌و پيرۆز.

3ــ خشەترە‌وئيريە KhŞathra – Vairya       

بەماناى شاليارى‌و توانايى فەرمانرِەوايەتى‌و حوكمرِانێتى‌و (وولآتى ئارەزوو) (المدينە الفاچلە) ياخود‌وولآتى نەمرى ئاهورامەزدايە، ئەو سەر زەمينەى كە هەرگيز لەنێوناچێت، واتە بەهەشتى بەرين‌و فراوانە، ئەو شوێنەى كە جێگەى مەزنان مەزنترە‌واتە جێگەى ئاهورامەزدايە، ئادەميزاد دەبێ رەفتار‌و كردارى لەژیاندا بە شێوەيەك بێت كە پاش مردنى شياوى ژیان لەو‌ولآتە نەمرە بێت.

خشەترەوەئيريە لەجيهانى معنوى دا نيشانە‌و سيفەتى هێز‌و تواناى فەرمانرِەوايەتى ئاهورامەزدايە.

نەقش‌و رۆڵی كانەكان (فلزات) لەپێشخستنى ژیانى ئادەميزاد‌و شارستانيەت‌و پيشەسازيدا بۆ هەموان ئاشكرايە. لەلايەكەوە پشكنين‌و دەرهێنانى كانەكان‌و خاس بەكارهێنانيان‌و بەفيرِۆنەدانيان‌و چاودێرى كردنيان نيشانەيەكە لەنيشانەكانى توانايى بير‌و زانيارى تەواوى ئادەميزاد، لەلايەكى ديكەوە كان(فلز) نيشانەى توانايى، هێز، خۆرِاگرتن‌و بەرگرييە. لەبەرئەوە (كان) پەيوەندى تەواوەتى لەتەك نيشانەى تواناييدا هەيە بۆيە نوێنەرايەتى ئەم ئەركەى خراوەتە پالأ‌و لەجيهانى مادى دا بۆتە سەرپەرشت‌و چاودێرى هەمە جۆر بەرد‌و كانەكان لەروى زەويدا.

4ــ سپەنتەئارمەئيتى  Spenta Armaiti

(سپەندامەند)، ئەسفەند

سپەنتە= پاك، ئارمەئيتى= ئەوين‌و دلۆڤانى

ئەم نيشانەيە(ئەمشاسپەند) لەجيهانى رۆحيدا دياردەى خۆشەويستى‌و دلۆڤانى‌و دڵفراوانى‌و بآ فيزى ئاهورامەزدايە.

يەكآ لەهۆكانى بەردەوام بونى ژیانى ئادەميزاد‌و گشت زيندەوەرەكان لەسەر روى زەوى ئەوەيە كە خاكى زەوى بە پاكى بمێنێتەوەو كارێك بكرێت كە بەهيچ شتێك پيس نەكرێت بۆئەوەى بتوانێت وەك دايكێكى دڵسۆز بە ميهرەبانييەوە بەرهەمەكانى خۆيمان پآ ببەخشێت، لەبەرئەوە دەتوانين بێژين كە زەوى نمونەى خۆشەويستى‌و لەخۆبوردنە بۆ هەموو زيندەوەرەكان، بۆيە پەيوەندييەكى تايبەتى هەيە لەتەك نيشانە‌و سيفەتى خۆشەويستى يەكى پاك‌و راست، لەبەرئەوەيە لەجيهانى ماديدا چاودێرى‌وسەرپەرشتى زەوى پێ سپێردراوە كە بەئەركى سەرشانى هەڵسێت‌و هەميشە زەوى بە پاكى‌و بە پيت‌و بەرەكەت بهێلێێتەوە‌و چاودێرى‌و سەرپەرشتى زەوى پآ سپێردراوە كە بەئەركى سەرشانى هەڵسێت‌و يارمەتى ئەو کەسانە بدات كە خەريكى كشتوكاڵ كردن دەبن.

5ــ هەئورەتات Haurvatât            

بە ماناى بآخەوشێتى‌و پوختەيى‌و تەندروستيە، لە رروى معنوى يەوە ئەم ئەمشاسپەندە هەميشە خێر‌و خۆشى‌و شادى‌و ئاسايش بەرۆحى چاکان دەبەخشێت. چاودێرى كردنى ئاو، پيس نەكردنى‌و سود وەرگرتن ڵی، نيشانەى بآخەوشێتى بير‌و هۆشى ئادەميزادە، لەبەرئەمە پەيوەندى دەبێت لەتەك نيشانەى هەئورتات، بۆيە ئەم سيفەتە لەروى ماديەوە كراوە بەسەرپەرشتى ئاو‌و چاودێرى گشت جۆرە ئاوەكانى سەر زەوى‌و ژێر زەوى.

6ــ ئەمرتات Ameretât                            

بە ماناى (نەمر)يە. نيشانەى هەميشەيى‌و نەمرێتى ئاهورامەزدايە. گژوگيا، دار‌ودرەخت لەسەر زەوى نيشانەى بونى ژیانە، بە شێوەى رِاستەخۆ‌و نارِاستەوخۆ مايەى بەردەوامبونى ژیانى ئادەميزاد‌و هەموو زيندەوەرێكە. لەناوچونى گژوگيا، ماناى لەناوچونى ژیانى زيندەوەرانە لەسەر زەوى، پارێزگارى كردنيان‌و هەوڵدان بۆ گەشەپێكردنيان دەبێتـە هۆى بەردەوام بونى ژیانى زيندەوەران. كەواتە گژوگيا پەيوندييەكى پتەوى لەتەك نەمرێتى دا هەيە، بۆيەكا ئەمشاسپەند ئەمرتات لەجيهانى ماديدا كراوە بەسەرپەرستى گژوگيا‌و درەخت‌و كێلێگەكان.

لەپەيامى زەردەشتدا، هەميشە ئادەميزاد هاندراوە كە لەژیانيدا تێبكۆشێت خوورِەوشتى راستى‌و دروستى ئاهورايى بكاتە پيشەى خۆى، وەها پاك‌و رێك‌وپێك‌و بيرخاس بێت كە بگاتە سيفەتى خاس بيركردنەوە، خۆشەويستى‌و خۆ بەزل نەزانين‌و دڵفراوانى دەبێ بە تەنيا مايەى رزگارى خۆى دابنێت. کاتێ كەراستى‌و دروستى بووە ئارەزووى مرۆڤ، ويژدان‌و دەرونى پاك‌و بيرى بێگەردبوو، دلۆڤانى‌و بآ فيزى كردە پيشەى خۆى، بێگومان ئەوسا دەگاتە ئەو دوو سيفەتانەى ديكەى ئاهورايى كە بريتين لەبێخەوشێـتى‌و نەمرێتى. هەركە ئەو سيفەتانەشى وەچنگ هێنا ئيدى فەرمانرِەوايى‌و هێز‌و تواناي ئاهورايى دەيخەنە ژێر ركێفى خۆيان‌و لەوولآتى نەمرى‌و كيشوەرى رۆحانى خواى دانا‌و مەزن، لەبارەگاى ئافەريدەگار بۆ هەميشە پشوو دەدات.

 بە كورتى بۆ زێتر رونكردنەوەى كارتێكردنى ئەم شەش سيفەتانە بۆ سەر ژیانى ئادەميزاد، دەتوانين شەش قۆناغ رِەچاوبكەين، كە لەهەريەكە لەم قۆناغانە، ئادەميزاد دەبێ يەكآ لەو سيفەتانە بۆخۆى وەدەست بهێنێت‌و لەخۆيدا پەروەردەى بكات.

ئەم شەش قۆناغە بريتين لە:

·                                         قۆناغى یەکەم: بيرى خاس (وەهومەن)

بێگومان بۆئەوەى ژیانێكى خاس‌و بەختيارمان هەبێت، پێش هەموو شتێك پێويستيمان بە بيرێكى خاس‌و پاك هەيە. كەوايە دەبێ خاس بيربكەينەوە.

·                                         قۆناغى دووەم: خاسترين رِاستى‌و پاكى ((ئاشاوەهيشتا))

ئەم قۆناغە هەوڵدانە بۆ گەيشتنە پاكى‌و راستى، پاكى دەرون (واتە بيركردنەوەى خاس)‌و پاكى رواڵەت (واتە پاكى لەش، جل‌وبەرگ، خواردن‌و ژينگە)

·                                         قۆناغى سآيەم: توانايى فەرمانرِەوايەتى‌و حوكمرِانێتى

ئاشكرايە هەر كەسێك خاس بيربكاتەوەو لەرِوى دەرون‌و رِواڵەتەوە پاك بێت، ئەوسا خەڵک قسەكانى پەسەند دەكەن‌و گوێى بۆ رِادەگرن. لەتەك وەديهێنانى دوو سيفەتى بيرى خاس‌و راستى‌و پاكێتى‌و گەياندنى ئەم دوو سيفەتە تا پلەى بآخەوشێتى، ئادەميزاد دەگاتە سێهەمين سيفەت يا سێيەم قۆناغ كە بريتيە لەتوانايى كۆنترِۆڵی دەرون‌و ئارەزوەكانى‌و بەم شێوەيەى كە دەخوازآ ژیان دەبێتە سەر.

·                                         قۆناغى چوارەم: خۆشەويستى "دلۆڤانى" سپەنتەئارمەئيتى/

تواناى خۆشەويستى كاتێك دەتوانآ جێگير‌و هەميشەيى بێت كە ئادەميزاد بتوانێت بە باشترين شێو سود لەو يفەتەى پێشو بگرێت چونكو بيرێكى خاس دەتوانآ‌وا لەمرۆڤ بكات كە بەراستى‌و ميهرەبانى لەتەك خەڵکدا رەفتار بكات‌و هێزو توانايى دروست دەتوانآ ئادەميزاد بەسەر دەرون‌و ئارەزوەكانى زاڵ بكات‌و هانى بدات بەختەوەرى‌و ئاسايش بە خەڵکى خەلات بكات‌و خۆيشى سودى لێوەربگرێت‌و ئەويندارى گشت خەڵکى جيهان بێت.

·                                         قۆناغى پێنجەم: بآخەوشێتى (كەمال)، هەئورتات

لەم قۆناغەدا، ئيدى ئادەميزاد لەهەموو رِويەكەوە بآخەوشە، واتە خاس بيردەكاتەوە، لەگشت رويەكەوە پاك‌و راستى كردۆتە پيشە، خەڵکى خۆشيان دەوآ‌و ئەويش خەڵکى خۆش دەوێت، بە ميهرەبانى‌و بآفيزييەوە سود لەم سيفەتانە وەردەگرێت بۆ پێشخستنى خۆى‌و کۆمەڵگا.

·                                         قۆناغى شەشەم: نەمرێتى، ئەمرتات،

دەربارەى نەمرێتى گيان (رِەوان)، زەردەشتيەكان باوەرِيانوێيە كە رِەوان هەتاهەتايە دەمێنێو لەناوناچآ‌و هەركەسێك گەيشتە پلەى بآخەوشێتى ئيدى ناو‌ونيشانى هەميشە زيند‌و‌و نەمرە‌و پاش مردنيشى نێوى لەنێو خەڵکدا بە باشى دەمێنآ.

لێرەدا بەپێويستىدەزانم باوەرِ‌وبۆچونى بڕی لەتوێژەران‌و زانايان دەربارەى ئەمشاسپەندان باس بكەم:

بارتلومە:

ئەم شەش نيشانە‌و سيفەتانە، وەك فريشتەكان لەئاينەكانى جولەكە‌و فەلە دادەنێت‌و لەو باوەرِەدايە كە چلۆن بونى ئەو فريشتانە لەو ئاينانەدا هيچ لەيەكتاپەرستێتى خوا كەم ناكاتەوە، ئاينى زەردەشتيش بە بوونى ئەمشاسپەندان لەيەكتاپەرستیەكەى كەم نابێـەوە چونكو لەگاتەكاندا ئەمە تەنيا ئاهورامەزداى دانايە كە هێز‌وتواناى هەيە‌و باوكو پارێزگەرى گشت ياساى جيهانە‌و تەنيا ئافەريدەگارێكە.

بارتلومە دەبێژێ: ((ئەم نيشانە‌و سيفاتى خواييە كە لەپاشاندا ناوى لێنراوە ئەمشاسپەند، هيچ جۆرە كەسێيەتييەكى تايبەتييان نەبووە، ئەمانە نە شێوەيەكى تايبەتييان هەبووە، نە رِەنگ‌و نە... بە پێچەوانەى ئەمانە، شكۆيى‌و گەورەيى‌و هێز‌و توانا لەخودا دايە‌و بەس، ئامۆژگارييەكانى زەردەشتيش تەنآ دەربارەى ئەو دەدوێت.))

ميلز:

لەو باوەرِە دايە كە خواى زەردەشت، خوايەكى تەنيايە‌و دانايە‌و ئەمانە شەش نيشانە‌و سيفاتى ئاهورامەزدان‌و هەرگيز شێواز‌و رِووخسارى فيزێكى يان نيە‌و وەك فريشتەكانى ئايينەكانى ديكە نين كە روخسارى ەفسانەيى‌و هەريەكە چەندين باڵیان هەيە‌و... 

مولتون، دەڵی:

((پێويست ناكات كاتى خۆمان بە فيرِۆ بدەين‌و خۆمان بەوە ماندووبكەين كە ئايا بيرى ئەم حەوت يا شەش پيرۆزە نەمرە (ئەمشاسپەندان) لە (بابل)ەوە هاتۆتە ئێران ياخود لەحەوت ئاينە كۆنەكانى ئارياييەكانى ناوچەكە وەرگيراوە. بەڵکو پێويستە بگەرِێينەوە سەر خودى تيۆرييەكانى زەردەشت خۆى‌و ئەو تيۆريانە لەو ئەفسانانەى كە پاش زەردەشت خراونەتە سەريان، پاك بكەينەوە. دەبێ ئەم رِاستيە قەبول بكەين كە بەگوێرەى ئەو بەلێگانەى بۆمان ماوەتەوە ناتوانين بيسەلمێنين كە زەردەشت ئەم شەش ئەمشاسپەندانەى بەو شێوەيە باسكردووە))

مولتون باوەرِى بەوە هەبووە كە ئەم شەش نيشانە‌و سيفەتانە نەجيايە لەخودى ئاهورامەزدا‌و نە لەويش كەمترن، بەڵکو بەشێكن لەخودى خوا، ئەمانە سيفاتى خوايين كە بەشێك لەبوونى خۆييان پآ دەدات بۆئەوەى بينوێنن‌و دەريبخەن، بۆ‌وێنە: وەهومەنە كە هەميشە باسى لێدەكرێت دەتوانين بە بيرى خواى دابنێين.

لومل:

ئەمشاسپەندان بە هۆشمەندانێكى هەميشە زيندوو نەمر دەزانێت‌و لەو باوەرِەدايە كە ئەمانە نيشانە‌و سيفاتى خوايين، هەروەها دەبێژێ كە تەنانەت لەئاوێستاى تازەشدا (يشت 81/13) ئاهورامەزدا بەم شێوەيە باس دەكرآ - ئاهورامەزدا شێوەى جۆراوجۆر بەخۆوە دەگرێت كە ئەمشاسپەندانى جوان‌و مەزنن ــ لەم باسەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوآ كە ئەم ئەمشاسپەندانە فرە نزيكن بە ئاهورامەزدا‌و بەشێكن لەو، واتە لەو كەمترن (چونكو بەشێكن لەو)‌و سەربەخۆيى تەواويان نييە. لومل لەئاماژەكردنيدا بۆ بڕی لەسرودەكانى گاتەكان كە باسى وەهومنە‌و ئاشاى تێدا كراوە‌واى بۆچووە كە ئەمانە گشتيان سيفاتى خوايين، بۆ‌وێنە:

لە 3/28 دا هاتوە، زەردەشت داوا لەوەهومەنە دەكات كە يارمەتى بدات.

لە2/28 دا بەهۆى وەهومنە (بيرى خاس)، زەردەشت لەخوا نزيك دەبێتەوە.

لە 10/29 دا هاتوە، زەردەشت داوا لەخوا دەكا كە هێز‌وتواناى وەهومنە بدا بە لايەنكرانى،

لە 8/31‌و 4/45 دا هاتوە، زەردەشت وەهومنەى لەبير‌و ئەندێشەى خۆيدا هەيە كەزادەى مەزدايە

لە 3/44 دا هاتوە، ئەو کەسانەى كە گوێ بۆ رِاوێژى وەهومنە ناگرن، زەردەشت ڵیان دڵگيرە،

لە 10/45 دا هاتوە، خوا‌وادەى داوە كە بآخەوشێتى‌و نەمرێتى بەهۆى وەهومنەوە بەدەست دێت،

لە 6/44‌و 12/33  دا هاتوە، ئەوانەى باوەرِيان بە مەزدا هەيە بەهۆى وەهومنە دەگەنە پلەوپايە‌و شكۆيى.

10/28 دا هاتوە، ئەوانەى رِێبازى وەهومنە دەگرنەبەر‌و بەكردەوەكانى رەفتار دەكەن، خوا پاداشتى راستيان پێدەدات.

12-14/34 دا هاتوە، خوا بەهۆى راستيەوە (ئاشا) رێگەى بيرى رەسەنى (خاس بيركردنەوە) وەهومەنەمان فێردەكات كەئەمە خۆى ئاينى رزگاربوانە.

10/30 دا هاتوە، رِاستى (ئاشا) لەنێو سەراى وەهومنە دا دەژى

9/34 دا هاتوە، ئەو كەسەى راستى (ئاشا) لەباوەش نەگرێت، وەهومنەى لـآ دورە.

9/34 دا هاتوە، راستى (ئاشا) لەو کەسانەى گوێ رِايەڵی وەهومنە نەبن، تەرەدەبێت.

10/29 دا هاتوە، خوا پشتوپەناى لايەنگرانى راستى (ئاشا)ن‌وزەردەشت داواى يارمەتى لەخوا دەكا بۆيان.

8/31ـ 8/29 ـ 7/29 دا هاتوە، مەزدا بەهۆى داناييەوە، راستى (ئاشا)ى ئافراند‌و لەتەكيا هاوبيرە.

6/31 دا هاتوە، ئەو كەسەى ژیانى خۆى لەتەك رِاستيدا هاوجوت بكات وەك مەزداى لێدێت.

لومل، پاش ئەوەى ئەم بەندانە شيدەكاتەوە بە شێوەيەكى فرە سادە باسى دەكا‌و دەبێژێ.

((پاش ئەوەى خاس لەم سرودانە‌وورد دەبينەوە ئيدى دروست نييە‌و نابێ ئەمانە ببەستينەوە بە كێشەى سەر‌و سروشتيەوە (مافوق الگبيعە)، بەڵکو ئەم سرودانە گشتيان بە شێوەيەكى رِاستەوخۆ پەيوەندييان، لەتەك ژیانى ئادەميزاد دا هەيە، بە هيچ كلۆجێك‌و لەهيچ يەك لەسرودەكانى نێو گاتاكاندا لەم بارەوە ئەم سيفەتانە وەك بونێكى سەربەخۆ يا مادى باسى لێنەكراوە، بەڵکو لەهەموياندا مەبەست لەم نيشانە‌و سيفەتانە، سيفەتى خوايين.))

ئالتيهم، دەبێژێ:

((زەردەشت هەرگيز نيشانە‌و سيفەتەكانى ئاهورامەزداى وەك بونێك يا كەسێيەتييەكى تايبەتى ‌و مادى كە رِوخسارێكى تايبەتييان هەبوبێت، نێر يا مآ بن، پێشان نەداوە، بەڵکو بە شێوەيەكى ئاكارى‌و رۆحانييان بووەو بە هيچ جۆرێك وەك ئاينى هيندۆكان يا ئاوێستاى تازە نەبووە. ئەمانە تەنيا وەك بيرێكى ئاكارى‌و رۆحين‌و بەس.))

ويل دورانت، لەم بارەيەوە دەبێژێ:

((زەردەشت حەوت سيفەت يا چونيەتى بۆ ئاهورامەزدا رەچاو كردووە. رووناكى، بيرى خاس، راستى، فەرمانرِەوايەتى، پاكێتى، خێر‌و نەمرێتى. بەلآم پاش خۆى (زەردەشت) چونكو لايەنگرەكانى (پەیڕەوانى) فێرى فرەخوايي بوبون، ئەم چونيەتيە‌و سيفاتانەيان بە شێوەيەكى مادى دەرهێنا‌و نێويان لێنان ئەمشاسپەندان يا (پيرۆزە نەمرەكان) كە بە دەستور‌و فەرمانى ئاهورامەزدا سەرپەرشتى هەموو بوون‌و جيهان دەكەن.

بەم شێوەيە ئەو يەكتاپەرستیە مەزنەى كەبەهۆى دامەزرێنەرى ئەو ئاينە هاتبووە ئارا، هەروەك ئاينى فەلە دوچارى نوشوستى‌و فرەخوايى بوو.))

هينتس، دەبێژێ:

((... پاش زەردەشت بوو كە ئەمشاسپەندان بە نێوى (پيرۆزەنەمرەكان) نێويان لێنرا‌و بە شێوەيەكى خوامانەند درانە قەڵەم كە لەتەك ئاهەرامەزدا دا گروپێكى حەوتانەى ئاسمانى هاتە ئارا. ئەم كارە ناپەسەندە لادانێكى فێلآوى‌و خراپ بوو كە لەلايەن مۆغەكانەوە‌و بەنێوى زەردەشتەوە لەسەردەمى ساسانيەكاندا بلآوبۆتەوە. لەگاتەكاندا، ئاهورامەزدا بە شێوەيەكى يەكجار گەورە‌و مەزن‌و يەكتا باسى لێكراوە. خواى تاكوتەنيا‌و بێهاوتا لەلايەن زەردەشتەوە زۆر گەورە‌و پاكە، ماناى خوا لاى زەردەشت‌و لەپەيامەكەيدا فرە مەزنتر‌و شكۆمەنترە لەئاينەكانى ديكە)).

اشپينگل، وينديشمان، كيگر، دەبێژن:

((ئەوەى لەنێو گاتاكاندا دەستمان دەكەوێت ئەوەيە كە ئاهورامەزدا، خواى تاكوتەنياى ئاينى زەردەشتە، هەروەكو چلۆن يەهوە لەتەوراتدا‌و (الله) لەئاينى ئيسلامدا ديارگەى هێزى يەكتايين، راستى (ئاشا)‌و ئەمشاسپەندەكانى ديكە گشتيان هەريەكە سيفەتێكن لەسيفەتەكانى ئاهورمەزدا.))

ئازەرگوشەسب، دەبێژێ:

((مەبەستى زەردەشت لەوەى كەنێوى ئەمشاسپەندەكان لەگاتاكاندا دەبێت‌و داواى هاريكارى‌و يارمەتيان لێدەكات ئەوەيە كە گەرەكى بووە نيشانەكانى خوا بۆ باوەرِپێهێنراوەكانى بە مەزدا ئاشكرا بكات‌و ئەم سيفەتانەيان بۆ پەروەردەبكات، هەروەكو چلۆن لە 11/34 دەبێژى: ((ئەى خواى مەزن، لەژێر سايەى هێزى ئيرادە، بيرى خاس، راستى‌و پاكى، ئەوين‌و باوەرِ بەخوا، ژیانى نەمرى‌و هێزى معنوى (خشترا، وەهومنە، ئاشا، ئارمەئيتى) زێتر دەبێت)). ئەو سيفەتانە لەنيشانە‌و سيفەتە تايبەتييەكانى، چوار ئەمشاسپەندە (وەهومەن، ئاشا، خەشتراو ئارمەئيتى).

ئێزەدەكان

پاش ئەوەى باسى ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندانمان كرد، وەپێش ئەوەى باسى ئيزدەكان بكەين پێويستە هەميسان ئەم رِاستيە بخەينە پێش چاو كە هەرشتێك لەم جيهانەدا دژى خۆى هەيە‌و ئەم دژايەتيە لەتەك تێپەرِبونى رۆژگار‌و ساڵنى دووردرێژ، لەئاينى زەردەشتدا شێوازى ئاشكراو رۆشەنى بەخۆيەوە گرتووە. بەرامبەر هەر چاکييەك خراپيەك هەيە، هەردوو لايەنى (ئەرێتى) ‌و(نەرێتى) لەجيهانى مادى‌و موعنەوى دا بەسەر ژیاندا زالێن. لەئاينى زەردەشتيدا ئەم‌واقعيەتانە زۆر بە رِاشكاوى‌و جوانى باسكراوە. هەرچەن ئەمشاسپەندان بريتين لەرۆحى هەميشە زيندو‌و نيشانەى بەختەوەرى‌و خۆشى‌و شادين، هەروەها بەرامبەر ئەمانە ئەهريمەنانێك هەن كە نيشانەى رۆحى شەرِ خراپە‌و ناخۆشين.

لەئاينى زەردەشتيدا، باسى ئەم دوو هێزە كارايە زۆر بە‌ووردى‌و جوانى شێكراوەتەوە. ئاهورامەزدا لەسەرو هەموو بوونێكە، لەجيهاندا دووهێزى چاکە‌و خراپە، رووناكى‌و تاريكى هەيە.

سپەنتەمنيۆ spenta mainyu لەسەر‌و هەموو ئەمشاسپەندان‌و ئێزدەكان‌و سيفاتە خاسەكانە، بەرامبەر بەو وەلەسەرو هەموو هێزە شەرِخواز‌و خراپەكان ئەنگرەمينۆ Angra manyu يە كە دژى سپەنتامينۆيە. هەر بەو شێوەيەى كە سپەنتامينو بۆ بەرەنگارى كردنى ئەهريمەن نيازى بە شەش فريشتەى رۆحى بوو، هەروەها ئەنگرەمينوش بۆ بەربەرەكانى كردنى سپەنتامينو شەش دێو ياخود رۆحى خراپەى هێنايەكايە. دۆستان‌و يارانى ئاهورايى، هاوكار‌و ياوەرانى بيرى چاک‌و پيرۆز يا سپەنتامينو، ناويان ئەمشاسپەندان يا فريشتەكانە، شەش دێو ياخود رۆحى خراپە‌و شەرِخواز كە بەهۆى ئەنگرەمينو هاتونەتە ئارا پێيان دەبێژرێت"كەماريكان Kamarikan " كە هەريەكەيان بەرامبەر يەكى لەئەمشاسپەندان دانراون‌و دژايەتى كار‌و كرداريان دەكەن بەم شێوەيەى خوارەوە.

 

1ــ ئاكامەنە AKamanah بەماناى بيرى خراپ يا رۆحى خراپ‌و دژى وەهومنەيە.

2ـ ئيندرەIndra  بە ماناى رێ هەڵەكەر‌و دژى راستى (ئاشاوەهيشە)يە

3ـ سەئوروە Saurva سەردەستەى خراپەكاران‌و ستەمكارانە‌و دژى خەشترەوەئيرەيە.

4ــ ناوەنگ هەئيشيە        Nawang Haithya نيشانەى سەركێشى‌و نافەرمانيە‌و دژى سپنتەئارمەئيتييە.

5ــ تەرومەتى Taro mati يا تەئوروى Taurvi نيشانەى برسێتى‌و تينوێتى يە‌و دژى هەئورتاتە.

6ــ زەئيريش Zairis يا زەئيريچە       Zairiça هاوكارى تەرومەتييە‌و دژى ئەمرتاتە‌واتە نيشانەى مەرگ‌و فەوتانە.

 

ئيزەد: هەمانوشەى (يەزەتە Yazata)ى ئاوێستاييە‌و لە(يەز)ەوە هاتووە Yaz كە ماناى ستايش كردنە (نەك پەرستن). ئيزەد يا يەزەتە ماناى (شياوى ستايش)ە. ‌و بە عناصرێكى رۆحانى دەبێژرێت كە كەمێك پلەوپايەيان لەئەمشاسپەندان نزمترە‌و بە ياريدەرانيان دەژمێرێن. ژمارەيان لەتەك ئەمشاسپەنداندا دەكاتە سى.

لەئاينى خواپەرستى زەردەشتيدا (پاش مردنى زەردەشت) هەر عنصرێكى خاس‌و سودمەند‌و جوان شياوى ستايشكردن‌و رێزلێنانە

وەك: ئاگر، ئاو، باران، رۆژ، هەسارە، مانگ، خاك، با، وبڕێ دياردەى سودمەندى ديكە وەكو تەندروستى، سامان، خۆشى، شادى‌و.....

لەسەردەمى پێش زەردەشتدا لەنێو ئارياييەكاندا بۆ هەر يەكێك لەو عەناصرە خاسانە چاودێركەرێكيان داناوەو تا رِادەى پەرستن رێزيان لێگيراوە، بەلآم زەردەشت لەئاينى خواپەرستیدا‌و لەپەيامە نەمرەكەى خۆيدا، ئاهورامەزداى تەنيا بەشياوى پەرستن داناوە‌و لەنێو گاتاكاندا بەهيچ جۆرێك دەربارەى ئيزەدەكان‌و چاودێريكەرانى عناصرى چاکە باسێك نەكراوە، گشت ئەو شتانەى پياوە ئايينيە كۆنەكان پێى هەلێدەستان وەك قوربانى كردن‌و پەرستنى ئەو عناصرانە، هەمويانى قەدەغە كردووەو بەكارێكى نالەبارى زانيوە. باشترين بەڵگە بۆ سەلماندنى ئەوەى كە هەريەكە لەئەمشاسپەندەكان‌و ئيزەدەكان تەنيا بريتين لەسيفەتێك لەسيفەتەكانى ئاهورامەزدا، وهەرگيز لەريزى ئەودا دانەنراون ئەوەيە كە بۆ يەكجاريش بێت هيچ كاميان وەك ئافەريدەگار باسيان لێنەكراوە.

بەلآم لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستادا (جگە لەگاتاكان) وەپاش سەردەمى خودى زەردەشت، دوبارە ئەم ئيزەدەچاودێركەرانە بە شێوەيەكى دەستكارى كراوەو وەستايانە جێگە‌و پلەى تايبەتييان بۆ دانرايەوە بەلآم تەنيا بە يەك جياوازى ئەويش ئەوەبوو كە نەدەپەرستران بەڵکو تەنآ بە عناصرى چاک‌و پيرۆزيان داناون كەوا شياوى رێز‌و باسكردن بن.

ئەوەى شايانى باسە ئەوەيە كە تا سەردەمى هەخامەنشييەكان بۆ هيچ يەكێك لەم ئەمشاسپەند‌و ئيزەدانە هەيكەل دانەرِێژرابوو بۆ یەکەمين جار لەسەردەمى ئەردەشيرى هەخامەنشى هەيكەل بو ئاناهيد دروست كراوە.

مانك جى نوشيروان جى دڤالا لەكتێبى (خداشناسى زردشت، از باستانى ترين زمان تاكنون) ل 138 دەبێژێ:

لەكتێبەكانى ئاوێستادا، ئيزەدەكان بەگوێرەی ئەركى سەرشانيان بەدوو گروپ دابەش دەكرێن، يەكێكيان ئيزەدە رۆحانييەكان يان معنويەكانن، ئەوى ديكەيان ئيزەدە ماديەكان يا دنياييەكانن:

 ئەو ئيزەدانەى نوێنەر يا (بريكارى)ى يەكآ لەسيفەتە معنوى يەكانن بريتين لە:

 

دين، چيستى، سروش                                  بريكارى زانيارى خوايي

مهر (ميترا)، رەشن، ئەشتاد، ئەرد رسانستات        بريكارى رِاستى‌و دروستى

وەرترغنە (بەهرام)                                    بريكارى سەركەوتن بەسەر دوژمنان

رامن (رام)                                             برێكارێتى بەختەوەرى‌و خۆشى‌و شادومانى

رەتە (رادى)                                            بريكارى دەستبلآوى‌و بەخشين.....

ئاخشتى                                                  بريكارى ئاشتى‌و ئاسايش

مانترەسپەند، دەهمەئافريتى                             بريكارى‌وتەی پيرۆز، نزا.....

دامواش ئوپەمن، ئيريامن، هوم                         بريكارىتەندروستى‌و دەواودەرمان

ئەشى‌ونگهوئى، پارەندى                                بريكارى دارايى‌و سامان‌و دەوڵەمەندى

درواسپ، گى ئوش ئورون                             بريكارى مەر‌ومالآت‌و رِەشەووڵاخ

 

ئەو ئيزەدانەى كە نوێنەر يا بريكارى يەكآ لەكارەكانى جيهانين بريتين لە:

خۆر، مانگ، ئاسمان، ئوشە                            بريكاريەتى گشت هۆكانى رووناكى‌و

تشتر، وننت، ستەويس، هپتورنگ                      هەسارەكانى ئاسمانين

وايو (با، هەوا)                                           بريكارى هەوايە

ئازەر (ئاگر)، نيروسنگ=                              بريكارى ئاگرەكانن

ئەردەويسورئەناهيد، ئەپم نەپات، ئاهورانى           = بريكارى ئاوەكان

رام                                                      بريكارى زەوييە

 

لەكتێبى (خردە ئاوێستا) كە يەكێكە لە پێنج بەشەكانى ئاوێستاى نوێ، بەدوور‌ودرێژى باسى هەر سى30 ئيزەدەكان دەكات. لێرەدا زۆر بەكورتى پوختەيەك لەهەريەكە لەئيزەدەكان باس دەكەين، ئيشوكاريان‌و ئەو نزا‌و نيانيش‌و‌وێردانەى كە لەكاتى تايبەتيى دا بۆيان دەخوێنن‌و....

ئيزەدى دەئنا (دين):

ئەم ئيزەدە زۆر كەم‌و بەدەگمەن لەئاوێستادا ناوى لێبراوە، بريكاريەتى ئايين‌و ئەحكامى خودايى پێ سپێردراوە. هەرچەندە ئەم ئيزەدە (يەشت)ێكى تايبەتى خۆى هەيە بەلآم زێتر باسى ئيزەدى هاورێي‌واتا (چيستى) كە بريكارى زانست‌و زانياريە، دەكات. لەهەموو شوێنێكى (دين يەشت) ناوى ئيزەدى (دين) هاوجووت لەتەك ئيزەدەى (چيستى) دايە.

ئيزدى چيستى (يا ئيزەدى زانست):

بە پێچەوانەى ناوى ئيزەدەى (دەئنا)، ئەم ئيزدە كە بريكاريەتى زانست‌و زانيارى پآ سپێردراوە، لەئاوێستادا فرە باسى لـێكراوە.

لە(يەشت)ى تايبەت بە چيستى يا (دين)دەبێژێ:

بەندى 1:

ستايشى راستترين زانيارى ئافەريدەگارى پيرۆز دەكەين، كە رێگەى چاکيمان پيشان دەدات‌و بە رێگەى راستيمان دەبێت‌و رێبەرێتى ئادەميزاد دەكا بۆ پەیڕەوكردن لەئاينى خاسى مەزدايى.

بەندى 2: زەردەشت بەم شێوەيە ستايشى (چيستى) كردووە:

((ئەى رِاستترين زانيارى مەزدا ئافەريدەگارى پيرۆز، ئەگەركو لەپێش منەوەيەت، چاوەرِێم بكە پێت بگەم‌و ئەگەر لەپاشمەوەيەت پێم بگە.))

بەندى 3:

((با بەهۆى تۆوە بەهرە لەئاشتى‌و ئاسايش وەربگرين‌و هەموو رێگاكان بمانگەيەننە ئامانج‌و لەنێو شاخ‌و كێوەكاندا رێگەى باش‌و ئاسان دروست بكرێت‌و بتوانين لەنێو دارستان‌و بێشەكاندا بەبێشى تێپەرِين‌و لەو رووبارانەى كە كەشتى پيادا دەرِوات بتوانين بە ئاسانى تێپەرِبن.))

بەندى 13:

((لەو زانستەى كە مەزدا ئافراندويەتى، هێزى پآ، بيستنى گوێ، بينايى چاو‌و تەندروستى لەش‌و تەمەنى درێژ، زێدە بكرێت.))

ئيزەدى سروش:

سروش يەكێكە لەئيزەدە گەورەكانى ئاينى خواپەرستى زەردەشتى. ئەم ئيزەدە، ئيزەدى گوێ رِايەڵی‌و فەرمانبەردارييە‌و لەگاتاكاندا پلە‌وپايەكى بەرزى بۆ دانراوە سروش نيشانەى گوێ رِايەلێێتى‌و فەرمانبەردارى بآچونوچەراى ئاهورامەزدايە‌و خەڵکى فێرى ئەم خوورِەوشتە دەكات. لەهەندێ شوێندا پلە‌وپايەى دەگاتە هاوشان‌و جوت يەك بوون لەتەك ئەمشاسپەندەكاندا. لەرۆژى پەسلآن دا رۆلێێكى بالآى هەيە لەداوەرى كردنى رۆحى مردواندا ـ سروش بەرەبەرە لەئاينى زەردەشتدا وەك فريشتەى (وەحى) رەچاوكراوەو هەروەك جوبرەئيل لەئاينى ئيسلامدا بەراورد دەكرێت. سروش ئيلهام بەخشى گاتاكان بووە بۆ زەردەشت.

·                                         ئيزەدى ميترا  Mitra(مهر)

هەر لەكۆنەوە (واتە پێش زەردەشت)، ميترا يەكآ بووە لەخوا گەورەكانى ئارياييەكان (هيند‌و ئێرانييەكان). نووسينى سەر تاشەبەردێك كە دەگەرێتەوە بۆ 1400 ساڵ پ. ز ‌و لە(كاپاتوكا) لە (ئاسياى بچكۆلە) دۆزراوەتەوە، بۆ یەکەمين جار باسى ئەم خوايە كراوە. لەئاينى زەردەشتيدا پلە‌وپايەى لەدەست داوە تا ئيزەد كەمكراوەتەوە.

ميترا (مهر) ئيزەدى راستى‌و دڵرى‌و دلاوەرى‌و جەنگاوەرى‌و پەيمانە، لايەنى سروشتى‌و رەوشت لەلايەنەكانى ديكە هەستى زێتر پێدەكرێت بۆيە زێتر سەرنجى خەڵکى رِاكێشاوە. بە فەرمانى ئاهورامەزدا ميترا (مهر) پاداش‌و سزاى خاسان‌و خراپەكاران هەر لەم جيهانى مادى يەدا، دەداتەوە. مهر لەئاوێستادا پارێزگار‌و پشتيوانى ئەو کەسانەيە كە پەيمانشكێن نين‌و درۆ ناكەن، لەرِوى ماديەوە ئيزەدى (مهر) سەرپەرشتى رووناكيە، ئاهورامەزدا ئافراندويەتى بۆئەوەى پاسەوانى خۆشى‌و بەختەوەرى ئادەميزاد بێت، لەبەرئەوە هەرگيز چاوى ناچێتە خەو ‌و بێدارە. مهر ماناي ديكەشى هەيەئەويش پەيمان رِاگرێتى‌و خۆشەويستى‌و پەيوەندى دۆستايەتى‌و مرۆڤ دۆستييە.

لە(مهريشت) بەندى 2 دا دەبێژێ:

((ئەى ئەسپەنتمان، بآبەلێێن‌و پەيمان شكێنى بەدكار هەموو‌ولآت‌وێران‌و خاپوور دەكات. ئەو جۆرە کەسانە بە ئەندازەى، سەد كەسن كە بەگوناهى (كەيزە²²) گيرۆدەدەبن‌و كردەيان وەك بكوژى مرۆيەكى پاك دينە.

ئەى ئەسپەنتمان، نەكەيت هەرگيز پەيمان بشكێنى، نە پەيمانێك كە لەتەك درۆزنێك بەستبێتت ‌و نە پەيمانێك كە لەتەك رِاستگۆيەكدا بەستبێتت، چونكە هەردووكى هەر پەيمانە‌و نابێ ڵی پاشگەزبيتەوە.

 هەروەها لە (مهريشت بەندى 48‌و 63): دەبێژێ:

((مهر هێز لەبازوى ئەو کەسانەى درۆدەكەن‌و پەيمان شكێنن، دەبڕێ، قاچيان سست‌و بێهێز دەكات‌و هێز‌و تواناى بينايى‌و بيستن لەچاو‌و گوێيان دەبڕێت.))

ئيزەدى (مهر) نيايشێكى تايبەتى هەيە كە لەلايەن زەردەشتييەكان لەشەو رۆژێكدا سێجار دەخوێنرێتەوە (سەرلەبەيانى، نیوەڕۆ‌و كاتى ئێوارە). (مهر) دادوەرێكى رِاست‌و‌ووردبينە. بەگوێرەى باوەرِى زەردەشتيەكان كەسێك كە دەمرێت، سەرلەبەيانى رۆژى چوارەمى پاش مردنى، رۆحى ئەوكەسە لەنيزيك پردى چينوت (صراط) بەرامبەر بە دادگايەك ئامادە دەبێت، یەکەمين دادوەرى ئەو دادگايە ئيزەدەى (مهر)ە كە پاش دادگايى كردنى رۆح، چارەنووسى ئاشكرا دەبێت.

دەقى ئاوێستايى نيايشى (مهر) بەمجۆرەيە:

((ستايشى (مهر) دەكەم كە دروستكراوى ئاهورامەزدايە، لەبۆ خۆش وەش كردنى ئاهورامەزدا، بە باشترين شێوە‌و خاسترين جۆرى نوێژەكان ستايشى دەكەم، سەركەوتن‌و سەرفرازى‌و ناوبانگى بۆ ئيزدەى (مهر) دەخوازم، ئەو ئيزەدەى كە (مينوى)يە‌و، وداوەرى رۆژى پەسلانە‌و هەزار گوێ‌و دەهەزار چاوى هەيە‌و خاوەنى دەشتودەرى بەرينە {مەبەست لەهەزار گوێ‌و دەهەزار چاو ئەوەيە كە زۆر دوربينە‌و گوێ سوكە‌و هيچ شتێك لەكردار‌و‌وتە ڵی گوم نابێت‌و ئاگادارى هەموو شتێكە}. ستايش دەكەم ئيزەدى (مهر)، ستايش دەكەم‌و سڵاوو درود دەنێرم بۆ ئيزەدێك كە خاوەەنى دەشتى بەرينە^23، كە لەوەرِگا‌و سەوزەڵانيەكانى لەسەرروى زەوى ئارام بەخش‌و ئاسايش بەخشە، ستايشم پێشكەش بەو ئيزەدەى كە پارێزگەرى راستترين‌وتەكانە، خاسيەكانى لەژمارە بەدەرن، بالآبەرز‌و پتەوە، بە هەزار چاوەوە دورترين جێگەى دور دەبينێت، هەميشە بێدارە‌و بێخەوە، هەروەك نگيمێكى زێرين دەورەى‌ولآتى داوە، پارێزگەرى پەيمانەكانە، هەميشە‌و لەهەموو شوێنكدا هەيە، لەبەرزى‌و نزمييەكانى نێو‌ولات‌و دەرەوەى دا، ستايش دەكەم ئيزەدى(مهر)‌و هەروەها ئەو ئاهورامەزنە بآهاوتايەى كە دروستكەرێتى، بە هەموو گيانم ستايش دەكەم ئەو ئيزەدەى كە شكۆمەندە، ستايش دەكەم ئەو ئيزەدەى كە خاوەنى دەشت‌و سەوزەڵانى بەرينە، كە ئاسايش بەخش‌و پارێزگەرى سەر زەويمانە. ئيزەدى (مهر) ستايش دەكەم كە بالآ بەرز‌و جوان‌و بەهێزە‌و هەرگيز فريو ناخوات. ستايش دەكەم ئەم بەخشينانەى ئاهورامەزدا بۆمان دەرەخسێنێت: ئازادى‌و تەندروستى‌و سەركەوتن‌و پاكى‌و دادوەرى كردن. بە هەموو هێز‌و توانا‌و دلۆ گيانمەوە ستايشى ئەو ئيزەدە دەكەم كە بەهێزترين‌و سودبەخشترينە، بە سرودى دڵگوشا كە لەكانگەى دڵەوە هەلێقولآوەو ئاوێتەى باشترين‌وتەكانى ئاينى بووە، ئەمە گشتى بۆ ئيزەدى (مهر) كە خاوەنى دەشتى بەرينە. مەزدا ئاهورايە كە ئاگادارى هەموو كردارى راستين‌و ستايشگەرانەى خەڵکە، پاداشى ئاهورايى بۆ ئەو ژن‌و پياونەى كە پارێزگارى لەشێوەو رەوشەكانى ئاينى دەكەن‌و ستايشيان بۆ ئيزەدى (مهر) بەراستى‌و دروستى‌و لەكانگەى دڵیانەوە بێت.))

·                                         ئيزەدى رەشن يا رەشنو Rasnu

 ئيزەدى دادگەرێتيە، لەئاوێستادا ئەم ئيزەدە لەتەك ئيزەدى (مهر)‌و (سروش) دا پێكەوە باسدەكرێن‌و لەرۆژى پەسلآندا هەرسێكيان بەيەكەوە داوەرى رۆحى مردوان دەكەن. ئەم ئيزەدە دوژمنى سەرسەختى دز‌و جەردەكانە.

لە ((رەشن يەشت)دا بەندى 7‌و8 دەبێژێ:

((ئەى رەشن كە لەهەموان دوربين ترى، ئەى رەشن كە لەهەموان زێتر وەڵامى ئەوانە دەدەيتەوە كە گلەيى يان هەيە‌و فريايان دەكەويت، ئەى رەشن كە لەهەموان پتر دز‌و جەردەكان تەفر‌وتونا دەكەيت.... ئەگەر رِەنجاو نەبيت، خاستر ئاواتى مرۆڤ وەدى دەهێنيت، خاستر دەست دەوشێنى‌و دزو جەردە لەناو دەبەيت.)).

ئيزەدى رەشن لەهەموو شوێنكدا ئامادەيە، چاوى لەهەموو شتێكە‌و ئاگادارى گشت كار‌و كردارە، ئەمە ماناى ئەوەيە كە داد‌و دادگەرێتى هەميشە‌و لەهەموو شوێنێكدا هەيە.

·                                         ئيزەدى ئەشتاد (ئەرشتات):

ئەم ئيزەدە بريكارى راستيە، لەتەك ئيزەدى (مهر) و(سروش)‌و (رەشن)دا پێكەوە داوەرى رۆحى مردوان دەكەن. لەجيهانى مادى دا بەخشەندەى خۆشى‌و نيعمەتە.

·                                         ئيزەدى ئەرت (ئەرد): Arta

لەئاينى خواپەرستى زەردەشتيدا، ئەم ئيزەدە، ئيزەدى دادگەرى، بەخشين، سەروەت، نيعمەت‌و توانايييە. ئەرت خەڵک هاندەدات كە خەريكى كار‌و كۆشش بن بە شێوەيەكى راست‌و دروست بۆ بەدەستهێنانى سامان‌و سەروەت. هەروەها ئەم ئيزەدە پارێزەر‌و پالێپشتى ئەو جۆرە سامان‌و تواناييەيە كە لەرِێگەى راست‌و دروستەوە بەدەست هاتووە. كەوايە ئەرت بريتيە لەداد‌و سامانێك كە بەهۆى راستى‌و دروستيەوە وەدەست هاتبآ، لەراستيدا ستايشى ئەم ئيزەدە، ستايشى راستى‌و دروستيە‌و راستى‌و دروستى‌ويستو خواستى ئاهورامەزدايە.

·                                         ئيزەدى وەرترغنە (بەهرام): ئيزەدى سەركەوتن بەسەر دوژمندا.

يەكآ لەئيزەدەكانى سەردەمى هيند‌و ئێرانيەكانى پێش زەردەشت بووە. ئەم ئيزەدە ئيزەدى سەركەوتنە بەسەر دوژمناندا. لەبەرئەوەى لەسەردەمى كۆندا شەرِ‌وشۆرِ‌و جەنگ دژى خراپە، يەكێك لەگرنگترين ئەركەكانى سەرشانى مرۆ بووە بۆيەكا ئەم ئيزەدە بايەخێكى زۆرى پێدراوە. لەهەندێ لەبەشەكانى ئاوێستادا، ئەم ئيزەدە هاوپەيمانە لەتەك ئيزەدى (مهر)و(رەشەن). بەم شێوەيە خەڵکى فێرى ئەوە دەكات كە (سەركەوتن) دەبێ شان بەشانى (دادگەرێتى)‌و رێز لەپەيمانگرتن بێت بۆئەوەى لەئاكامدا بلآوكردنەوەو گەشەپێكردنى ئاكارى مرۆڤايەتى خۆى لەئاشتى، برايەتى‌و خۆشى‌و بەختەوەرى کۆمەڵگادا، بنوێنى.

·                                         ئيزەدى رامن (رام): ئيزەدى بەختيارى، شادى‌و ئارامييە.

ئيزەدى چالاكى‌و شادومانى ژیانە، ژیانى مادى نە ژیانى پاش مردن، ژیانێك كە لەسەر زەوى بێت وەك خانويەكى باش، لەوەرگاى بە پيت‌و بەرەكەت‌و بەرهەمى چاک، باخى پرِ لەدرەختى بەردار.

·                                         ئيزەدى رەتە (راد)، ئيزەدى بەخشين‌و ەست بلآوى

ئەم ئيزەدە هەر لەمێژەوە لەتەك سپەنتە ئەرمەئيتى ياخود (خۆشەويستى پاكو بآخەوش) بە جووت بريكارى دڵسۆزى‌و دلۆڤانى‌و بەخشين‌و يارمەتيدانى بآدەرەتان‌و داماواو هەژارانن، ستايش كراون.

لەيەسناى 68 بەندى 14 دەبێژێ:

((بە پێشكەشييەكى خاس‌و هەلێبژاردە لەئاهورامەزدا دەخوازين بۆ هەموو ژنان‌و پياوانى خاس‌و پاك، شادى‌و ئارامى، لەوەرگا‌و مێرگى خاس‌و بەپيتو‌و بەرەكەت، تەندروستى‌و لەش ساغى)).

لەم يەسنايەدا، بەهۆى ئەم ئيزەدەوە لەئاهورامەزدا هەمە جۆرە بەخشينێكى مادى‌و معنوى داوا دەكرێت. ئەوەى شايانى باسە لێرەدا ئەوەيە كە بەخشين‌و يارمەتى تەنآ بەهۆى پارەوە ئەنجام نادرێت، بەڵکو هەروەكو چەندين جار لەئاوێستادا باسكراوە‌و فەرماندراوە كە بەسآ رێگە يا رەوش دەتوانرێت ئەنجام بدرێت‌و دەبێژێ جوامێرى‌و بەخشين‌و دڵرى لەرێگەى بير‌و‌وتە‌و كردار‌واتە بەهۆى بيرى خاس يا زمانى خۆش‌و ئامۆژگارى‌و پەندى خاس ياخود كردارى باش دەتوانرآ ياريدەى لێقەوماوان‌و هەژاران بدرێت.

·                                         ئيزەدى ئاخشتى: بريكارى ئاشتى‌و هێمنايەتى‌و ئاسايش

ئاشتى‌و هێمنايەتى هەميشە لەتەك خاس بيركردنەوەو خێرخوازى دايە، بۆيە ئەم ئيزەدە، لە ئاوێستادا هەميشە هاورِآ لەتەك وەهومەنەدايە‌و پێكەوە رِى خۆشكەرەوەى ئاشتى‌و ئاسايشن بۆ ئادەميزاد.

لەيەسناى 60 بەندى 5 دا هەر خوا پەرستێك لەخوا داوا دەكات كە لەم ژیانەدا‌و لەم‌ولآتەدا، فەرمانبەرى بەسەر نا فەرمانى‌و بەرِەلاييدا سەركەوێت، ئاشتى بەسەر شەرِ‌وشۆرِ، جوامێرى‌و بەخشەندەيى بەسەر رژدى‌و چروكى‌و دەست قوچاوى، رۆح سوكى بەسەر رۆح زلێتى‌و لوت بەرزيتى زالێ بێت، راستى بەسەر درۆدا‌و پاكى بەسەر ناپاكيدا سەركەوێت ـ. لەزۆر شوێندا لەئيزەدى (مهر)يش داواى ئاشتى‌و ئاسايش‌و هێمنايەتى كراوە.

·                                         ئيزەدى مانترە سپەنتە

ووشەى مانترە سپەنتە، لەئاوێستادا زێتر بە ماناى‌وتەی پيرۆز (كلام مقدس) هاتووە. مانترە بە تەنيايى بەماناى دوعا‌و نزا‌و‌وێردە. هەر لەكۆنەوە باوەرِ بە دوعا‌و نزا لاى خەڵکى فرە بەهێز بووە‌و تا ئێستاش زۆر كەس لەو باوەرِەدان گەر دوعا‌و نزا بە باوەرِێكى پتە‌و‌و بآ غەلوغەش بێت ئەوا زۆرچاک گيرادەبێ‌و دەتوانآ هەموو بە لآيەك لەئادەميزاد دوربخاتەوە.

لەنێو گاتەكاندا دەربارەى ئەم ئيزەدە زۆر باس نەكراوە، تەنيا وەك ئيزەدى، ((وتەی پيرۆز) ناسێنراوە كە دەتوانآ سەلامەتى لەش‌وگيان دابين بكات.

لەئاوێستاى نوێدا، ئيزەدى مانترە سپەنتە ئەركێكى ديكەى خراوەتە سەرشان كە بريتيە لەوەى بەهۆى دوعا‌و نزاو‌و‌وێردەوە‌و بەياريدەى باوەرِ‌و بيرى خاس‌و ئاينى پاكەوە خەرێكى تيماركردنى نەخۆشى لەش‌و گيانە. بيرى خراپ‌و زيانبەخش‌و سيحر‌و جاد‌و‌و هۆكانى ئازار‌و نەخۆشى بەهۆى ئەم ئيزەدەوە لەناودەچێت.

 لەكتێبى‌ونديداد بەشى 22 دەبێژێ:

((ئەى‌وتەی پيرۆز (مانترە سپەنتە)، تيمارم بكە، نەخۆشيم لێوەدوربخە، پێويستيەكانم وەديبهێنە، هێز‌و توانا‌و تەندروستيم بدەرآ)).

·                                         ئيزەدى داموئيش ئوپەمەنە، ئيريامەن (بريكارى تەندروستى)

مرۆيەكى پاكدين‌و خاس كردار ئەگەر توشى تەنگوچەڵەمە بێت‌و كەسێك بيەوێت ئازارى بدات يا بيكوژێت، ئەم ئيزەدە بەهاريكارى ئەمشاسپەند (مهر) دەگاتە فرياى‌و يارمەتى دەدات.0.

ئەم ئيزەدە يەكێكە لەو ئيزەدە هاوبەشانەى نێوان هيند‌و ــ ئێران. لە (ودا)كاندا ئيزەدى دۆستى‌و هاودڵیيە، لەئاوێستادا لەكاتى وەديهێنانى رِى‌و رەسمى ژن خواستن بانگەوازى لێدەكرێت. لەبڕێ لەنووسينەكاندا نيشانەى دەرمانبەخشى پێدراوە.

لەوەنديداد بەشى 22 بەندى 2تا 20 دەبێژێ:

ئاهورامەزدا ئەم جيهانەى زۆر جوان‌و خۆش‌و چاک دروست كرد.

بەلآم ئەنگرەمينو (بيرى خراپ) نەوەدونۆ هەزار‌و نوسەد‌و نەوەد‌و نۆ جۆر دەرد‌و بەلآ‌و ناخۆشى‌و وەديهێنا، ئاهورامەزدا (ئيريامەن)ى راسپارد كە ئادەميزاد‌و گشت زيندەورانى ديكە لەم بارە ناخۆشە رزگاربكات‌و دەرمانى دەرديان بۆ ئامادەكا‌و سارێژى برينەكانيان بكات، ئەميش زۆر بە پەلە‌و بەهۆى گژوگياى خروسكى‌و داودەرمان‌و بەهۆى پاكوتەميزييەوەو دوعا‌و نزا كەوتە سارێژكردنى نەخۆشى‌و‌ودەردەكانيان.

·                                         ئيزەدى هوم

ئيزەدى هوم، ئيزەدى دورخەرەوەى مەرگە، ئيزەدى توانايى، كامرەوايى، زانايى، هونەرمەندى، جوانى‌و....

هوم، ئەم شتانە بە ئادەميزاد دەبەخشێ: هۆش‌و زانيارى، زات‌و ئازايەتى، تەندروستى، بەختيارى، خۆشبەختى، هێزو تواناى لەش، فەرمانبەرێتى، سەركەوتن‌و زالێبون بەسەر ستەمكاران‌و خراپەكاران... هوم زانيارى دەبەخشێ بە عەوداڵانى زانست، هاوسەرى خاس بۆ كيژانى پاك هەڵدەبژێرێ، منداڵانى بە ئەمەك بۆ ژنانى خاس‌و بەهشت ئامادە دەكات بۆ مرۆى راست‌و دروست كردار.

يەسناى 9 بەندى 28 دەبێژێ:

((هوم هێزوتوانا لەدەست‌و پێى بەدكاران دەبڕێت‌و بيريان ئالۆزدەكات، توانايى بينايى لەچاويان دەبڕێ، مرۆى خاس كردار بەرامبەر كردارخراپان دەپارێزێ.))

·       ئيزەدى ئەشى‌و نگهوئى: بريكارى دارايى‌و سامان‌و دەوڵەمەندى

لەرِوى مادييەوە، ئەشى‌و نگهوئى بە پارێزەرى سامان‌و دارايى دەژمێرێت. ئەم ئيزەدە ئەركى سەرشانى ئەوەيە كە هەمبارەكان پرِ لەدانەوێڵە بكات، رِەشەووڵاخ‌و مەرِومالآت زيادبكات، مالێ‌و گوند‌و شار ئاوەدان بكات.

·                                         ئيزەدى پارەندى

ئەم ئيزەدى پاريدەدەر‌و هاوكارى ئيزەدى ئەشى‌و نگهوئيە كە بەخشەندەى سامان‌و دارايى‌و هێز‌و تواناى كاركردنە بەستايشگەرەكانى.

·                                         ئيزەدى دراوسپ يا گيئوش               Geus      ((بريكارى ئاژەڵی بەسود))

ئەم ئيزەدە پارێزگەرى ئاژەڵی سودمەندە، هەروەها پالێپشتى مرۆڤى خاس‌و پاڵەوانان‌و ئەو قارەمانانەيە كە لەرِێى خێر‌و خۆشى خەڵکدا تێدەكۆشن ((ستايش دەكەين(دراوسپ)ى توانا كە ئافەريدەى مەزدايە، كەسێك مەرِ‌ومالآت‌و رِەشەووڵاخ بە تەندروستى‌و سەلامەتى راوڵاخدەگرێ. كەسێك كە تەندروستى بە دۆستان دەبەخشێ، كەسێك كە تەندروستى دەدات بە زارۆڵەكان...)).

ئەو ئيزەدانەى تا ئێستا باسمان لێكردن بريتين لەو ئيزەدانەى لەگروپى ئيزەدە (معنوى)يەكانن. گروپى دوهەم ئيزدە مادييەكانن كە بريتين لەمانە:

·                                         ئيزەدى هۆرخشتيە (ئيزەدى خۆر)

 لەنێو ئارياييەكاندا‌و لەسەرانسەرى جيهانيشدا هەر لەدێرزەمانەوە پلەوپايەكى تايبەتى هەبووە، لەئاوێستادا فرە بەرێزەوە تەماشاى كراوە‌و ئەم سيفەتانەى لێنراوە: شكۆمەند‌و پايەبەرز، نەمر، پاك كەرەوەى هەموو شتێك، ئەسپى توندرِەو(بۆيە سيفەتى ئەسپى توندرِەوى لێنراوە چونكە لەو سەردەمەدا ئەسپ بەوە بەنێوبانگ بووە كە توندرِەو بووە‌و لەبەرئەوەى تيرۆژى خۆريش زۆر بە خێرايى رێگە دەبڕێ، ئەم سيفەتەى لێنراوە). لەنێو ئارياييەكانى پێش سەردەمى زەردەشتدا، هەروەها لەنێو سامييەكانيشدا پەرستنى خۆر باوبووە. لەپاشاندا لەئاينى زەردەشتدا وەك ئيزەدێكى ئافەريدەى ئاهورامەزدا رێزى لێگيراوە‌و ستايشتێكى تايبەتى لێدەگيرآ، رۆژانە سێجار ستايشى خۆر دەگيرآ: كاتى هەلێهاتنى خۆر، كاتێك كە دەگاتە نيوەى ئاسمان(نیوەڕۆ)‌و لەكاتى ئاوابونيدا.

لەئاوێستاى نوێدا ئەوشتانەى كە بەپيرۆز دەژمێردرێن، ستايشيان لێكراوە‌و رێزيان لێدەگيرآ. لەكتێبى(خردە اوستا) كەبەشێكە لەپێنج بەشەكانى ئاوێستاى نوێ ستايشت لە(خۆر، مانگ، مهر، ئاو، ئاگر) كراوەو بۆ هەريەكيان ئيزەدێكى تايبەتى دانراوە.

دەقى ستايشى خۆر لەئاوێستادا بەمجۆرەيە:

((پيرۆز‌و سەركەوتوبێت خۆرى درەخشان، خۆرى نەمر، خۆرى تيژرِەو، بە بير‌و‌وتە‌وكردارى خاسەوە رِوودەكەمە خۆر‌و ستايشى دەكەم. ئەى ئاهورامەزدا، ستايشى خۆرى درەوشە تيژرِەو دەكەم كە تۆ ئافراندوتە. ستايشى هەموو ئێوە دەكەم ئەى ئەمشامسپەندان كە هەر وەك خۆر مەزن‌و شكۆمەندن. ئەز پەیڕەوى رێبازى ئاهورامەزدام كە دروەشينەوەى خۆر لەرِووناكى ئەوەوەيە، ئەز تێكشكێنەر‌و رسواكەرى ئەنگرەمينوم، ئەمەيە رێگەى خواپەرستان، ئەو رێگەيەى كە بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردەوەى خاس فێردەكات.

ئەمنم ستايشگەرى بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردەوەى خاس بەهەموو گيان‌و رِەوان‌و لەشم، ئەز، لەبيرى خراپ، وتەی خراپ‌و كردەوەى خراپ بەهەموو گيان‌و رِەوان‌و لەشم دوورى دەكەم. ئێستا ئيدى سرودتان بۆ دەچرێنم‌و ستايشتان بۆ دەكەم بۆ ئێوە ئەى ئەمشاسپەندان‌و بير‌و‌وتە‌و كردەوەى خاستان پێشكەش دەكەم. ئاهورامەزدا دەپەرستم. ستايشت دەكەم ئەمشاسپەندان‌و ئيزەدى (مهر) كە خاوەنى دەشتودەرى فراوانە، وخۆرى تيژرِەوى درەخشان‌و (كيومەرس) كە یەکەمين ئادەميزادە ستايشت دەكەم، وەستايشتى من بوێرِەوانى پاكى زەردەشت‌و بۆ گشت ئەو ئافەريدە خاس‌و پاكانەى كە بوون‌و هەن‌و لەپاشاندا دەبن. رێگەى رِاستيم هەلێبژاردووە، رێگەى بيرى خاس، ئەو رێگە بەهێز‌وتوانايە، ئەى مەزداى مەزن، ئێستا لەبەر رۆشنايى ئەم هەلێبژاردنەمدا، ژیانێكى خاسم پێببەخشە‌و لەئاكامدا يارمەتيم بدە. ئێستا ئيدى هەردوو دەستم بەرەو رِووى خۆر بەرزدەكەمەوە، ئەو خۆرەى لەهەموان دەرەخشانترە‌و بە چراندنى سروود ستايشى دەكەم، سرودى بۆ دەنێرم‌و دەبێژم:

ستايشى دەكەم خۆرى نەمر‌و هەميشە زيندو‌و تيژرِەو كە خاوەنى دەشتودەرى فراوانە، ستايشى خۆر دەكەم كە زێرِين‌و درەخشانە، بەنێوبانگ‌و خاوەنىهەزار گوێ‌و دەهەزار چاوە، بآخەو‌و هەميشە بێدارە، شاى گشت‌وولآتانە، چاو جوان‌و چاوتيژە، ئاهورامەزدا لەنێو هەموو ئيزەدەكاندا ئەوى لەهەموان درەخشانتر ئافراندووە. با ياريدەدەرى ئێمەبن، ئاهورامەزدا‌و ئەو تيرۆژە نەمرەى. ستايشت دەكەم (تيشتەر) ئەستێرەى باران، كە پێشاهەنگى خۆرە لەئاسماندا، كە چاوتيژ‌و شكۆمەند‌و درەخشانە.

ستايشى(تيشتەر) دەكەم دەگەل ئەو هەسارانەى كەلەدەوروبەريدان‌و هەروەها ئەستێرەى(وەنەنيت) كەمەزدا ئافراندوويەتى.

ستايشگەرى ئاسمانى بآپايانم، ستايشى پاكى دەكەم، ستايشى زانست دەكەم كە مەزدا پێى داوين، ستايشكەرى ئاينى خواپەرستیم، ستايشى دەكەم گشت ئيزەدە معنوى‌و رۆحانييەكان‌و هەموو ئيزەدەكانى مادى ئەم جيهانە، رۆح‌و رەوانى خۆم ستايشت دەكەم دەگەل گشت رەوانە پاكەكان، ستايشت بۆ ئەو خۆرە نەمرە درەخشانە تيژرِەوە. ستايشكەرى ئەو خۆرە نەمرە تيژرِەوەم، سەرلەبەيان ستايشى دەكەم، ئەوكاتەى تيرۆژە زێرينەكەى هەموو جيهان رۆشندەكاتەوە، ئيزەدە رۆحانييە پايەبەرزەكان، سەدان‌و هەزاران لەو ئيزەدانە، ئەو گەرديلە رۆشەن‌و درەخشانانەى كە لەسەرچاوەى خۆر هەلێدەقولێن، لەئاسمانەوە بۆ سەر زەوى، بۆ سەر ئەو زەوييەى كە ئاهورامەزدا ئافراندوويەتى. ئەو رووناكييەى كە لەسەرچاوەى خۆرەوە بەسەر باڵی ئيزەدەكانەوە، بۆسەر پانايى زەوى سەرەوخوار دەبێـت، هەموو رِوى زەوى لەتاريكى‌و پيسى پاك دەكاتەوە‌و گژوگيا‌و رِوەك لەنێو خاكدا بەهۆى ئەم روناكييەوە كە لەسەرچاوەى خۆرەوە  هەڵدەقوڵێت وەك هەنگوين دەيخۆن‌و نەشونماى پێدەكەن. ئەم رووناكييە زێرينە، پاك كەرەوەيە بەو جۆرەى كە ژیان بەخشە، ئاوى رِەوان‌و ئاوى مەنگ پاك دەكاتەوە، ئاوى كارێزەكان، چالآوەكان، دەرياكان، جۆگەلە‌و زەلەكان.

ستايشت دەكەم ئەم خۆرە بال زێرينە تيژرەوە نەمرە، ئەگەركو هەلێنەهاتايە‌و ئەو تاريكيە، ئەهريمنييەى كە باڵی بەسەر روى زەويدا كێشابوو، رِانەماليبايە، خراپەكاران هەموو ئەو شتانەى كە لەنيو حەوت هەرێمدا هەبوو گشتيان بەرەو خراپە دەبرد‌و ئەوسا ئيدى ئيزەدە روحانيەكانيش تواناى بەرگرييان لێنەدەوەشايەوەو نەياندەتوانى رێيان لێبگرن. كەسێك كە ستايشى خۆردەكات. هاريكارى لەتەكا دەكات‌و هێزوتواناى دوو بەرابەر دەكا بۆئەوەى دژىتاريكايى‌و خراپەكاران‌و دز‌و جەردە رِاوەستێت. كەسێك كە ستايشى خۆر دەكات، مەرگ لەچوارچێوەى دەرگاى ژیانى خۆى وەدووردەخات. ستايشى خۆر، سوپاس بۆ ئاهورامەزدايە، ستايشتى فريشتەكانە‌و ستايشتى رۆحيانەتى خۆيەتى، ئەو كەسەى ستايشتى خۆرى نەمر‌و تيژرِەو دەكات، ستايشتى هەموو ئيزەدە رۆحانيەكانى ئاسمان‌و زەوى دەكات، ستايشگەرى ئيزەدى (مهر)م، كە خاوەنى دەشتودەرێكى فراوانە، خاوەنى دەهەزار گوێ‌و هەزار چاوەو چەكى دەستى گورزێكى دێوبەزێنە. بە هەموو گيانمەوە ستايشتى ئيزەدى(مهر)دەكەم، ودۆستى‌و يەكدڵی، ئەو دۆستايەتى بآ رِياو‌و بێگەردە، كە هەروەك دۆستايەتى نێوان مانگ‌و خۆروايە، ئەو خۆرە نەمرە تيژرِەوەى كە تيرۆژە زێرينەكەى هەموو جيهان دەگرێتەوە، ستايشتى دەكەم كە تاجى سەرى هەموو جيهانە، كە سوود‌و بەهرەكانى بآپايان‌و لەرِادەبەدەرە، ستايشتى دەكەم بە بير‌و‌وتە‌و كردارى خاس.

ستايشت دەكەم ئەو پياوانە‌و ئەو ژنانەى كە رِآ‌و رەوشتى ئاين بەبێشترين شێوە دەپارێزن. مەزدا ئاهورا ئاگادارە، لەهەموان خاسترە، ئاگادرى باشترين ژنان‌و پياوانى خاوەن ئايينە)).

·                                         ئيزەدى مانگهە (مانگ)

لەكاتێكدا كە تاريكايى شەو بوار دەرەخسێنآ بۆ ئەهريمەن كە بەكردارى بەد‌و خراپى خۆى خراپەكارى، دزێتى، جەردەيى‌و هەمەجۆرە كارى ناجوامێرانە بكات. لەبەر ئەوەى لەترسى تيرۆژەى خۆر، لەرۆژى رووناكدا ناتوانێت ئەم كارانە ئەنجام بدات، مانگ بەهۆى ئەو رووناكيەى لەخۆرەوە وەريدەگرێت‌و بە شێوەى تريفەى دەينێرێتە سەر زەوى‌و رووناكى دەكاتەوەو تا رِادەيەكى زۆر ئەو رەشايەتييە رۆشندەكاتەوەو پەيكەرى خراپەكاران دەردەخات‌و ئاشكرايان دەكا‌و رێگا لەخراپەكانيان وڵاخدەگرێ.

مانگ لەئاوێستادا ماوەنگهە Mawangha ى پآ دەبێژرێت. لەكتێبى (خردە اوستا)دا بەشێكى تايبەتى هەيە بەنێوەى ستايشى مانگ، لەم بەشەدا سوپاس‌و ستايشى مانگ دەكرێت‌و تيايدا رێزى تايبەتى لێدەگيرى. لەسى رۆژى مانگدا سێجار ئەم ستايشە ئەنجام دەبێت:

جارى یەکەم، لەكاتێكدا ئەنجام دەبێ كە مانگ لەشێوەى هيلال(مانگيلە) دايە‌و پێى دەبێژرێ ئەنترەرى ماوەنگهە AnTare Mâwangh. جارى دووهەم لەكاتێكدايە كە مانگ پرِە‌و لەشێوەى خرِيدايە‌و پێى دەبێژرێ پەرنو ماونگهە Pereno Mawangh ‌و جارى سێهەم لەكاتێكدايە كە دووبارە بەشێوەى هيلال(مانگيلە) دەردێتەوە.

ستايشى مانگ بەم شێوەيە دەبێژرێ:

((مانگ ستايش دەكەم كە ئافريدەى ئاهورامەزدايە. ستايشت بۆ ئەمشاسپەندان‌و ئيزەدەكان دەپەرستن تايبەت بۆ ئاهورامەزدايە. مانگ ستايش دەكەم لەنێو ئاسمانى بآ پاياندا لەكاتێكدا كە هەلێدێت، مانگ ستايش دەكەم لەنێو ئاسمانى بآپاياندا لەكاتێكدا كە پرِ‌وخرِە.

لەبۆ رەزامەندى‌و خۆش وەشى ئاهورامەزدا، باشترين سرودەكان دەچرێنم: پەیڕەوى ئاينى مەزدا پەرستیم، ئەو ئايينەى كە زەردەشت هاوردوويەتى، ئەو ئايينەى دژى خراپەكارى‌و دەجەنگێت‌و ململانێى لەتەكا دەكا، ئەو ئاينەى كە فێرى ستايش‌و رێز لێگرتن لەهەموو ئاژەڵە بە كەلێكەكانمان دەكا. بەزوانى گيان دەچرِێنم سرودى پەرستنى ئاهورامەزدا‌و سرودەكانى ستايشى ئەمشاسپەندان‌و ئيزەدەكان. ستايشى تايبەتيم بۆ مانگ بێت كە تۆوى چارواكان دەپارێزێ. سرودى بۆ دەبێژم لەكاتێكدا كە لەئاسماندا هەلێدێت‌و دەردەكەوێت،، سرودى بۆ دەبێژم كە لەنێوەراستى ئاسماندا پرِ‌وخرِدەبێت. كاتێك كە هەلێدێت، كەمانێكى باريكە، چەند رۆژێك ئەو كەمانە نيوە پرِ دەبێ، پاشان هەردوو نيوەكە دەبنە يەك‌و ئەوسا دەبێتـە مانگى چواردە. پاش ئەوە بەرەبەرە كزدەبێ‌و دەتوێتەوە، چەند رۆژێك تێپەرِدەبێ تا دووبارە هەروەك جاران دەگەرِێتەوە سەر شێوەى مانگيلە (مانگى يەك شەوە). ئەى ئاهورامەزدا، تەنها تۆ دەپەرستم، كە بەمجۆرە‌ويست‌و ئارەزووت دەچەرخێت، جگە لەتۆ كآ دەتوانآ ئەم كارە ئەنجام بدات؟

ئەى ئاهورامەزدا، ستايش دەكەم ئەم مانگە پرِ‌وخرِە كە ئافريدەى تۆيە، كە نيشانەى پاكى‌و جوانيە. دەرِوانينە رووناكييە سپى مانەند‌و ميهرەبانيەكەى كە هەروەك فريشتەكان لەئاسمانى بەرينەوە بۆ سەر زەوى پەخش‌و بلآودەكرێتەوە، بەزەوييەك كە ئافريدەى ئاهورايە. ئەم رووناكيە هەركە دەگاتە سەر رِووى زەوى، گژوگيا‌و رووەك دەرِوێنآ‌و دەيبوژێنآ‌و زەوى كراسێكى ئامالێ بە سەوز لەبەر دەكات.

ستايش دەكەم ئەم. (گۆ) رووناكەى ئاسمان لەبەر خاترى فەرِ‌وشكۆمەندييەكەى لەبۆ جوانى‌و پيرۆزييەكەى، بەزوانى گيان‌و دلأ سرودى تايبەتى ستايشت دەچرِێنم، لەسآ كاتدا، كاتێك كە هەروەك كەوانێك لەئاسماندا هەلێدێت‌و دەردەكەوآ، ئەمجا لەكاتێكا كە ئەم كەمانە پرِدەبێت، ئەوسا، لەكاتێكدا كە پرِ‌وخرِ لەئاسمانى بەريندا چاوم رووندەكاتەوە. دەچرِێنم ئاوازى تايبەتى ستايشت بەم شێوەيە:

ستايشكەرى ئەو مانگە رِووناك‌و پاكەم كە جوانى‌و تازەيى‌و شادمانى بە هەموو شتێك دەبەخشێت، رووناهييەكەى، گژوگيا‌و درەختەكان دەرِوێنێت‌و گەشەيان پێدەكات‌و شينيان دەكا، زانست‌و ئارەزوو زياد دەكا، رِووناكييەكەى، نەخۆشى لە لەش‌و گيان دووردەخاتەوە.

ستايشت بۆ مانگ، بۆ ئەو توانا‌و رووناكى دەرە، ئەو مانگەى كە ژیانى ئاژەڵە بە كەلێكو سودمەندەكان زياتر دەكات.

ستايشگەرى مانگى بەكەلێكو سودبەخشى ئافەريدەى ئاهورام. داواكارم كە تەندروستى‌و تەمەندرێژى، هێز‌و توانا‌و سەركەوتنمان پێببەخشێت، هێزى خۆرِاگرتنمان بدەرآ، تۆ كە‌ويست‌و دارايى دەبەخشيت، بەرەكەت بخەرە نێو ئاژەڵەكانمان‌و زێترى بكە بۆمان، كيژ‌و كورِى جوان‌و بالآبەرز لەنێو خێزانەكەماندا پتربكە، بۆئەوەى هێز‌و توانامان زێتربێت‌و لەململانێتى ژیاندا سەركەوتوبين‌و زەبون نەبين، تۆ ئەى ئيزەدى پايەبەرز‌و ئێوە ئەى هەموو ئيزەدەكانى ئافەريدەى ئاهورا، ئاوازى ستايشمان كە دەيچرِێنيين ببيستن، ئەوانەى (چاکە) ستايشت دەكەن، سەرفراز‌و سەركەوتوو بكەن. بەهەموو شێوەووشەكانى ئاينى ستايشت دەكەم ئيزەدى رِووناهيدەر.

مەزدا ئاهورايە كە ئاگادارە لەگشت كردارە راستينەكانى ستايشگەرانى خەڵک، پاداشتى ئاهورايى بۆ ئەو ژن‌و پياوانەيە كە پارێزگەرى رەوشەكانى ئايينەكەيانن‌و ستايشى يان بۆ ئيزەدى مانگ بەراستى‌و لەكانگەى دڵیانەوەيە)).

·                                         ئيزەدى تيشتريە ((ئيزەدى باران)) 

لەمێژەوە ژیانى ئارياييەكان بەهۆى كشتوكاڵەوە دابين دەكرا، ئەو ساڵەى باران بە ئەندازەى پێويست‌و لەكاتى خۆيدا دەبێرى، ئەوە ساڵێكى بە پيتو‌و بەرەكەت دەبو‌و بەختوەر دەبوون، لەبەرئەوە رێز‌و بايەخێكى تايبەتييان بۆ باران هەبوو، ئيزەدێكى تايبەتييان بۆ باران رەچاوكردبوو.

لە(يەشتى هەشتەم)ستايشى ئەم ئيزەدە كراوە‌و داواى لێكراوە كەباران بەخشين‌و كەرەمى خۆى لەئادەميزاد كەم نەكات، بەهۆى ميهرەبانى‌و بەخشەندەگى خۆيەوە ئاو‌و كانياوەكان‌و رووبارەكان‌و دەرياكان زياد‌و پرِ ئاويان بكات چونكو گشت گژوگيا‌و ئاژەڵی گچك‌و گەورە‌و ئادەميزادا چاوەرِێى لوتف‌و كەرەمى ئەون.

·                                         ئيزەدى ئازەر (ئاگر)

زۆر لەمێژەوە ئاگر لاى ئارياييەكان رێزى لێگيراوە‌و ستايشتى كراوە، لەسەردەمى پێش زەردەشتدا، ئاگر پلە‌وپايەيەكى تايبەتى هەبووە.

بۆ یەکەمين جار لەئاوێستادا كەباسى ئاگر كراوە‌و رێزى لێگيراوە لەگاتاكاندا (يەسنا هات 43 بەندى 9) بووە كە بەنيشانەى ئاهورامەزدا ناوى لێبراوە، لەپاشاندا لەسەراسەرى ئاوێستادا درود‌و ستايشتى لێكراوە، ئاگر بەسەروەرى پەیڕەوانى راستى‌و ياروياوەرى سپەنتامينو‌و نەيارى بە ئەهريمەن‌و خراپەكان دانراوە.

لەگشت ئاتەشگاكاندا، لەشەو‌و رۆژێكدا پێنج جار لەلايەن موبدەكانەوە ستايشتى ئاگر دەخوێنرێتەوە، هەروەهالەنۆهەمين رۆژى هەموو مانگێكدا(كە نێوى ئاگرى لێنراوە)‌و لەگشت جەژنەكاندا ستايشتى ئاگر دەخوێنرێـتەوە. دەقى ستايشتى ئاگر بەمجۆرەيە:

((ئاگر ستايشت دەكەم كە ئافەريدەى ئاهورامەزدايە. ستايشتت دەكەم ئەى ئاگرى پاك سروشت، ئەى مەزنترين خەلآتى ئاهورامەزدا، ئەى رووناهى، كە شياوى ستايشتى. ستايشتت دەكەم كە لەماڵی مندا داگيرساويت، ژێهاتوى ستايشت‌و كەباريت (مناجات). بەهەموو ڕێوڕەسمێكى ئايينييەوە بەرامبەرت رِادەوەستم‌و ستايشتت دەكەم، بەدەستێكەوە (بەرسەم) دەگرم‌و بەدەستەكەى ديكەمەوە دارێكى‌ووشكى بۆنخۆش.

تۆ ئەى ئاگرى ئاهورامەزدا، تۆ ئەى شياوى زێدەترين ستايشت، بلێێسەت لەم ماڵەدا هەميشە درەخشان بێت، رووناهيت لەتەك تيشكى سوورت بدرەوشێتەوە لەم ماڵە، هەميشە‌و هەميشە، هەتاهەتايە، تۆ، ئيزەدێكى لەهەموان بە ئاهورامەزدا نيزيكترى، ويستوخواستو ئارەزووكانمان بەديبێنە، ئارامى‌و هێمنايەتيمان پێببەخشە، ژينێكى پرِ لەئاسايش‌و ئاسودەيى، بژێوى رۆژانەمان بدە، پاكى‌و خۆرِاگرى، پاراوى زوبان‌و دەنگێكى خۆش‌و زانست، زانستێك كە بەرەو ژیانێكى خاستر‌و باشترمان بەرێت، پێمان ببەخشە خاسترين رِەفتار‌و كردار بۆئەوەى بەهێز‌و توانا‌و دڵربين، بەفام‌و هۆش، لەبەر رِۆشنايى تيشكى زانست هەنگاو هەلێبێنين، لەنێو خێزانەكانماندا وەچەى بەهێز‌و توانا‌و سوارچاک‌و جوامێر‌و قسەزان‌و تێكۆشەر لەرِآى ئاوەدانى‌ولآتدا، هۆشمەند‌و زانا‌و خاوەنى بير‌وكردار‌و‌وتەی خاسمان پێببەخشەكە ئاگادارى مالأ‌و خێزان‌و گوند‌و‌ولآتمان بن. ئەى ئيزەدى مەزن، هەميشە چاودێر‌و ئاگادارمان بە، پێمان ببەخشە هەرشتێك كە بەختەوەر‌و سەركەتومان دەكات، هەرشتێك كە مايەى رزگاريمان دەبێـت‌و ژیانێكى خاستر‌و رۆژگارى باشترمان بۆ برِەخسێنآ، باشترين‌و بە پيت‌و بەرەكەتترين زەويەكانمان پآرِەوا ببينە كە بتوانين ژیانێكى پرِ لەئاسايش‌و ئارام پێكەوەبنيين. لەنێو باوەشى خێزاندا، لەئاگردانى ئاتەشگاكاندا، ئاگرى تابان‌و درەخشان‌و گەرمابەخشى ئاهورايى بلێێسە وڵاخدەگرێ. ئاهورا پەرستەكان سرود دەخوێنن، ئا لەو كاتەدايە كە ستايشگەرەكان، بەگوێى دڵوگيانەوە گوێبيستى قرچە قرچى ئارام بەخشى ئاگر دەبن كە دەبێژێ:

((بەرخوردار‌و كامرِەوابن لەويستو داخوازى‌و ئارەزووەكانتان. زەوى‌و زارتان پرِ لەگارِان‌و مەرِومالآت بێـت، هەروەكو چۆن تەرِچك‌و پرِ لەدار‌و درەخت‌و گژوگيايە. بەرخورداربن لەبيرى رووناك‌و هۆشيار‌و سەرفرازى‌و توانايى‌و دڵرى‌و ئازادى، بەرخورداربن لەدەشتو زەوى‌و زارى پرِ بەرەكەت‌و ماڵی گەورە‌و خۆشى‌و پرِ لەئاسايش كە دەنگى منداڵانى ئازاد‌و دڵرى لا هەڵسێت، كە ئارام بەخشى خۆتان‌و‌ولآتتان بێت.))

هەركە ستايشكەران گوێيان لەمەبوو، بەدڵو بەگيان، بۆ دواجار ستايشتى ئيزەدى پايەبەرز دەكەن‌و‌ وێڕای ئافەرين كردنى دەبێژن:

سڵاو‌و ستايشت بۆ تۆ ئەى ئاگرى ئاهورامەزدا، ستايشت دەكەين ئەم رووناكيە پاك‌و درەخشانە، ئێستا كە ئاشكرايت بۆمان، هێز‌وتوانامان پێببەخشە تاباشترين بير‌و‌وتە‌و كردارمان بێت. يارمەتيمان بدە تا بتوانين بەرهەلێستى خراپە‌و درۆ‌و هەموو شتێكى نارِەوا بكەين رۆح‌و رِەوانمان پاك‌و خاوێن بكە لەخراپە‌و رێگەى بآئەنجام تا شياوى پەرستنى ئاهورامەزداى مەزن بين.

 بەگوێرەی دەستورى ئاوێستا‌و نەريتى كۆنى ئارياييەكان، دارى تەرِ(كە دووکەڵ دەكات)‌و هەر شتێك كە بۆنى ناخۆشى لێوەدەرچێت‌و پيس بێت، نابێ بخرێتە ئاگرەوەو هەركەسێك بەم كارە  هەڵسايە بەگوناهبار دەژمێرا‌و سزايەكى سەخت دەدرا.

دەربارەى ئاگر‌و جۆرەكانى ئاگر‌و بۆچى لەكاتى‌وێرد‌و نزا خوێندن رِووى تێدەكرێت، لەپاشاندا لەبەشێكى تايبەتى زێتر باسى لێدەكەين.

·                                         ئيزەدى ئەريد‌ويسور، ئاناهيتا ((ناهيد)) ــ ئيزەدى ئاو ــ     

ئاو، يەكێكە لەچوار عنصرە بنچينيەكانى ژیان (خاك، ئاو، ئاگر، هەوا)‌و هەميشە رێزێكى تايبەتى هەبووە‌و هەوڵ‌وكۆشش درا‌وە كە بە پاكى‌و خاوێنى رِاگيرێت‌و ليخن‌و پيس نەكرێت.

ئاناهيتا، لەئاينى زەردەشتدا ئيزەدى ئاوە.

لە(ئابان يەشت) بەندى یەکەم ئاهورامەزدا بە زەردەشت دەفەرموێت:

((ئەى زەردەشت سپەنتمان، لەبۆمن (لەبەرخاترى من) ستايشتى ئەم ئەريدويسورە ئاناهيتايە بكە‌و رێزى لێبگرە، ئەو كەسەيە كە باڵی بەسەر هەموو شوێنێكدا كێشاوە، چارەسازە، دوژمنى خراپەكارانە‌و دۆستى ئاينى ئاهوراييە، شايانى ئەوەيە كە لەجيهانى ماديدا ستايشتى بكرێت‌و رِێزى لێبگيرێت، ئەو پيرۆزەيە كەمەرِ‌و مالآت‌و سامان زياد دەكات، وولآت دەبوژێنێتەوە‌و بەرفراوانو ئاوەدانى دەكات.))

هەروەها لە (ئابان يەشت) دا كە خۆى لەخۆيدا بريتييە لەستايشتى چاکە‌و كردارى خاس، هێز‌و توانا لەرِوى لێهاتوييەوەو داواكردنى نەوەيەكى بەهێز‌و توانا‌و پاك، ئاناهيتا بەو کەسانەى كە پاكيزەيى‌وپاكدامەنى دەكەنە دروشمى ژیانيان، بەرەكەت‌و سامان‌و هێزيان پێدەبەخشێت. دوژمنى سەرسەختى خراپى‌و چەپەڵی يەكانە، پاسەوان‌و چاودێرى (نەوە)يە، بۆيە ئاوى پياو‌و رەحمى ژنان پاكو خاوێن دەكات بۆئەوەى زارِۆڵەى پاكو ساغڵەم بێنن. لەكاتى منداڵێبوندا ژانى ژنان، كەمدەكاتەوەو شيريان زياد دەكات. يارمەتى هەموو دلاوەران‌و ئەو کەسانەى دەدات كە لەپێناوى راستى‌و دروستيدا دەجەنگن‌و سەركەتنيان بۆ دەرەخسێنێت.

(ئاناهيت يەشت) يەكآ لەكۆنترين يەشتەكانە كە پێشكەشكراوە بە ئيزەدى ئاو ئەريدويسورە ئاناهيتا، ناوەرِۆكى ئەم ستايشتە لەبەندەكانى سەرەتاى (ئابان يەشت)‌و بڕی لەبەندەكانى (يەسنا هات 65) وەرگيراوە. ئەم ستايشتە لەئاوێستادا پێى دەبێژرێت ئابان يەشت يا ئابزوورنيايش يا ئابزورتن، ئەوەى شايانى باسە ئەوەيە كە ئەم ستايشتە لەدوهەمين رۆژى هەموو مانگێك لەگوێ چەم‌و رِووبار‌و... دەخوێنرێتەوە، بەلآم نابێ بەشە‌و بخوێنرێتەوە. دەقى ئەم ستايشتە بريتيە لە:

{ستايشت دەكەم هەموو ئاوەكان كە ئافەريدەى ئاهورامەزدان، ستايشتت دەكەم ئەى ئەريدويسورە ئاناهيتا، تۆ ستايشت دەكەم كە نيشانەى هەموو ئاوێكى پاكو زولالى. بۆ رِەزامەندى ئاهورامەزدا كە تۆى ئافراندووە ستايشتت دەكەم. بپەرستین ئاهورامەزداى شكۆمەند، ستايشت بكەين گشت ئاوە پاكەكان كە ئافەريدەى ئاهورامەزدان. هەروەها ئەو ئيزەدە مەزنەى كە سەرپەرشتى‌و چاودێرى ئەو ئاوانە دەكات كە ئاهورامەزدا پێى بەخشيوين. ستايشتى گشت ئەمشاسپەندەكان بكەين، هەروەها ئيزەدانى رۆحى‌و مادى، وە رۆحى ئەو مرۆ خاسانەى كە یەکەمين کەسانێك بون باوەرِيان بە ئاينى خواپەرستى هێنا، هەروەها زەردەشت‌و بنەماڵەكەى ستايشت دەكەين. ستايشكەرى ئاوى پاكى بە سوود‌و ژیان بەخشم، ستايشگەرى ئەريدوريسورە ئاناهيتام، ئەو پاسەوانە لێهاتووەى هەموو ئاوە پاكەكانى جيهان، وئەو ئاوەى سەر روى زەوى كە ژیان بەخشە، سەرچاوەى هێز‌و توانا‌و تەندروستيە، هەركە دارێژى گشت خراپيەكان تەفر‌و تونا دەكات، كاتێك كە رِەوان‌و بەخورِ بێت هەرچى ناپاكى‌و چەپەڵی‌و پيسى هەيە رِادەماڵی‌و لەناوى دەبێت. ئێستاكآ، ئاناهيتا ستايشت بكەين، ئەو ئيزەدە شكۆمەند‌و پلەبەرز‌و لێهاتووە كە لەسەراسەرى گيتى دايە‌و لەسەر رِوى زەوى هێز‌وتوانا دەبەخشێ بە لەش‌و گيان، ژیان‌و جموجۆلأ دەبەخشێ بە هەموو گيتى، گژوگيا دەروێنآ، مەرِ‌ومالآت زياد دەكات، وولآت ئاوەدان‌و بەهێز دەكات.

ئاناهيتا ستايشت بكەين، كە چاودێريكەرى ژنانە‌و لەخاسكردن‌و خاوێنى نەژاد كارسازە، هێزى بەديهێنانى ژیان لەنيو دەرونى پياودا پاكوخاوێن دەكات، شياوى ئەوەى دەكا كە لەنێو دەرونى ژندا دووگيان بێت.

ستايشتى ئيزەدآ بكەين كەژانى ژنان لەكاتى منداڵێبوندا كەم دەكات، مەمكى ئەو ژنانەى كە زارۆڵەيان بووە پرِ شير دەكات كە سەرچاوەى ژیانە بۆ نەوزادەكان، ستايشتمان بۆ ئەو ئيزەدەى كە فرە مەزنە، گەورە‌و پاكە.

ستايشت بكەين ئەو ئيزەدە بە توانايەى كە ئافەريدەى ئاهورامەزدايە، كە زۆر مەزن‌و بەشكۆيە، هەروەكو هەموو ئەو ئاوە پاكانەى كە لەهەورەكانەوە دەبێرێن‌و بەشێوەى رِووبار‌و كانياو‌و دەرياكان‌و زەرياكان لەسەر روى زەوى ئاراميان گرتووە، زەوى خاوێن دەكات، دەرونى ژنان‌و پياوان پاكوخاوێن دەكاتەوە. سرودى پەرستن بۆ ئاهورامەزدا دەچرِێنين، ستايشت بكەين ئاوى ژیانبەخش لەچوارچێوەي ئيزەدێكى وەك ئاناهيتا كە ئاوەكان لەسەرچاوەكانيانەوە بۆ ناخى زەوى‌و سەرزەوى رِەوان دەكات، هەروەك رِەگى پرِخوێنى ژنێكى لاو، ئەو ئاوانەى كە لەزستان‌و هاويندا رِەوانن، با رۆحى پاكى خاسان، گشت ئەو مرۆ خاسانەى كە مردون، ئەوانەى كە لەدايكبون‌و زيندون‌و رۆحى ئەوانەى كە هێشتا نەهاتونەتە دنيا‌و لەپاشەرۆژدا دێن، كە بەهێز‌وتوانايەكى هەميشەيى يار‌و ياوەرمان بن. ئاوى پاكى ئافەريدەى ئاهورامەزدا، بۆ بيرخراپان‌و بەد گوفتاران‌و بەد كرداران، كارساز نابێت‌و سوود‌و بەهرە بە نەيارانى پياو چاکان‌و پەیڕەوانى رێى راِستى، ناگەيەنێت.

ئاو، ئەم خاسترين ئافەريدەيەى ئاهورامەزدا، چارەسازى گيروگرفتى ئەم جۆرە کەسانە نەبێت كە:

ئازار بە زيندەوەرە سودمەندەكان دەگەيەنن، ئەوانەى كە رِژدن‌و پەلامارى خواستو‌ويستى خەڵکى ديكە دەدەن‌و لەدەستيان دەرِفێنن يا خەڵکى دەكوژن يا جادوگەرێتى دەكەن يا پەيمان شكێنن يا درۆزنن يا ستەمكارن يا دوورِويى‌و چاوچنۆكى دەكەن. ئاكامى خراپ بۆ هەموو ئەو کەسانە بێت كە بەم شێوەيەن.

سرود‌و ئاوازى دڵڕفێن دەچرِێنم بۆ ئاوە پاكەكانى ژیانبەخشن، سرودێك كە ماناى سوپاسى ئافەريدەكان دەبەخشێ بۆ ئەو ئاهورا بێهاوتايە‌و ئەو زەردەشتە ئاكار گەوهەرييە كە رِابەرى كردين ستايشتى راست‌و دروست بكەين.

ئەى ئيزەدى پاك، ئەى ئاناهيتا، سرودت بۆ دەبێژم بۆتۆ كە دروستكراوى ئاهورايت. لێهاتوترين كردارەكانمت پێشكەش دەكەم‌و بەزمانى گيان‌و دڵمەوە ئەم سرودە دەچرِێنم. داواكارى گرنگترين شتم، تەندروستى‌و لەش ساغى، داواى ئەو شتانە دەكەم كە ئارامى‌و بەرزێتى بە ژیان دەبەخشێت، كە ئاژەڵ‌و مەرِومالآتم زياد دەكات، شادى‌و بەختەوەرى بالأ بكێشێت بەسەر مالێوخێزانمدا، زارِۆڵەى جوان‌و خاس‌و بەهێز‌و توانام هەبێت، ئەم هەموو شتانەم گەرەك نييە بۆ لەرِێى راست لادان‌و زيان گەياندن بەخەڵکى، بەڵکو دەمەوێت بۆئەوەى ئەم ژیانە كە خاسترين خەلآتێكە كە ئاهوراموزدا پێى بەخشيوين، بە خاسى‌و كاميابى بەرينە سەر. هەردوو دەستم لەبەردەممدا‌و رِوو بە ئاسمانى بەرينە، ئەى ئاهوراى بێهاوتا، پێمان ببەخشە هەموو چاکەكان‌و ئارامى‌و بەهرەكان. ئەى فريشتەكان‌و ئيزەدەكان‌و رِۆحيانەتەكان، خاسترين ئەو شتانەى ئاهورا پێى بەخشيوين، بخەنە سەر رِێمان، لێمان قەبولأ بكەن ئەم سروودانە‌و تواناييمان پآ ببەخشن تا بتوانين پاسەوانى باشترين ئاينى راست‌و دروستى بين}.

·                                         ئيزەدى‌وايوVayu  ((ئيزەدى هەوا))

ئەم ئيزەدە يەكآ لەئيزەدەكانى هندو ئێرانيە، سەرپەرشتى هەواو با دەكات. لە (رام يشت) زۆر بە‌ووردى باسى ئەم ئيزەدە كراوە، هەروەها باسى هەوا (با) كراوە‌و كردويەتى بە دوو بەشەوە. بەشى یەکەم بريتيە لەهەواى سودبەخش‌و خاس (واى وە)، بەشى دووهەم بريتيە لە هەواى خراپ‌و زيانبەخش (واى وەتر).

ئاوێستا Avesta

ناوى كتێبى ئاينى زەردەشت، ئاوێستايە. تائێستا زانايانى ئاوێستا ناس‌و پسپۆرەكانى لەسەر ماناى ئەم وشەيە رێكنەكەوتون‌و هۆى ئەمەش زێتر دەگەرِێتەوە بۆئەوەى كە لەئاوێستا‌و بەتايبەتى لەگاتاكاندا باسى لێنەكراوە.

زوربەى زۆرى ئاوێستا ناسان‌و رۆژهەلآتناسەكانيش لەو باوەرەدان كە مەبەست لەوشەى ئابەشتام Abashtam كەلەسەر بەردە داتاشراوەكانى كێوى بێستون هەلكەنراوە هەرئەم ئاوێستايە بێت بەگۆرينى چەند پيتێك. ئۆپەرت oppert، زاناى ئەلێمانى لەوباوەرەدايە كە ئەونوسينى سەربەردەى كەلە (داريوش) بەجێماوە‌و تيايدا دەبێژێ (ئەز بەگوێرەى دەستورى ئابەشتام حوكومرانيم كردوە)، مەبەستى هەمان ئاوێستايە.    

بڕێكى ديكە لە ئاوێستا ناسان وەك پرۆفسيور گلدنرGeldner‌و ئاندرياس Andreas  دەبێژن كەبنچينەو ڕەچەڵەکى ئاوێستا‌و ئاوێستاك Avistak ى پەهلەوى لە ئوپەستا Upasta وەرگيراوە كە ماناى بنچينەو بنەرِەتە. هەندێكى وەك (ئوپەرت) ى ئەلێمانى‌وبارتلومەو‌ويسباخ، ئاوێستا بەماناى پەناو ياوەر دەزانن.

دالا Dhalla كە يەكێكە لە ئاوێستاناسانى بەناوبانگى هيند، لەو باوەرِەدايە كە ئاوێستا لەبنچينەى (ويد Vid)ى سانسكريتييەوە وەرگيراوە كە بەماناى زانست، هوشيارى‌و مژدەيە.

دكتور محمد مقدم دەبێژێ:

((ئاوێستا مژدەى رزگارى بە خەڵک دەگەيەنێت، رِزگارى لەخراپەكارى‌و بيرى خراپ، مژدەى نوشوستى درۆ‌و خراپە‌و كەموكورِى، مژدەى سەركەوتن‌و لەئاكامدا فەرمانرِەوايى راستى‌و خاسى)).

لەكتێبى (دينكرد) Dinkard، كە يەكێكە لەگرنگترين نوسينەكانى پاش زەردەشت،وشەى (ئاپەستاك) بە ماناى كۆڵەكە‌و بنچينە هاتووە.

بارتلومە Bartholmae، كە كتێبى (ئاوێستا‌و فەرهەنگى ئاوێستا)ى گۆرِيوەتە سەر زمانى ئەلەمانى، ويكاندر Wikander ئاوێستايان بە شێوەى ئوپستا وەك upastavak نوسيوەو دەبێژن لەبنچينەى ستاڤ (Stav)ەوە وەرگيراوە كە ماناى ستايشكردنە.

لەزمانى پەهلەوى، ئاوێستا بەم شێوانە نوسراوەتەوە:

ئاپەستاك Apestak، ئاويستاك، ئاوێستا، ئاپەستا، هەنوكە، بەم شێوانە دەنووسرێت: وەستا، ئابەستا، ئاوێستا، ئاوێستا، ئيستا، ئيستاە، ئاوستاق، دەستا، بەستاق، بەستاە، ئابەستاق.

هەروەكو لەمەوبەر باسى كاتى پەیدابوونى زەردەشتى پەيامبەرمان كرد‌و گوتمان كەوا چەندين پێش بينى جياواز هەيە، وتائێستا مێژوونووسەكان رِێكنەكەوتوون لەسەر دانانى كاتێك بۆ پەیدابوونى زەردەشت، دوبارە دەربارەى ئاوێستاش دەبێژن كە تائێستا مێژوو‌و دێرينێتى ئەم كتێبە پيرۆزە بەداخەوە، ديارى نەكراوە، ئەو هەموو جياوازييانەى هەيە دەربارەى مێژووى كاتى پەیدابوونى زەردەشت‌و ئاوێستا، هەموى بەڵگەن بۆ دێرێنێتى ئەم مێژووە كە بە لايەنى كەمەوە 1500 ساڵ پ. ز،‌و بەرەو دواوەيە.

لەبەر رۆشنايى ئەو سروودانەى كە لە (گاتا)كاندا هەيە (كە كۆنترين بەشى ئاوێستايە‌و لەوتە پيرۆزەكانى پەيامبەر خۆيەتى)، بۆمان دەردەكەوێت كەوا لە1300 تا 1500 ساڵ پ. ز كۆنترە، چونكو نيشانەى‌واى تێيدايە كە دەگەرِێتەوە بۆ ئەو سەردەمانە.

باسكردن دەربارەى دێرينێتى ئاوێستا، هەروەكو گوتمان، لەبەر رِۆشنايى گاتاكاندا، ئيمرِۆ رِاستييەكى زانستيە‌و ئيدى تا رِادەيەكى زۆر رِێگەى ئەو هەموو باوەرِە جياوازانەى بەستۆتەوەو  بەتایبەتی بەرپەرچى ئەو باوەرِانە دەداتەوە كە سەدەى شەشەمى پ. ز بە چەرخى پەیدابوونى زەردەشت دەزانن. نابێ ئەم راستييە لەبەرچاو نەگرين كە دێرينێتى ئەم ئاينە‌و ئەو هەموو كارەساتانەى بەسەر ئەم ناوچەيەدا هاتووە، وايكردووە لەم كتێبە پيرۆزە كە گيرۆدەى بڕی گۆرِين‌و دەستكاريكردن‌و كەمكردن‌و زيادە خستنە سەربێت،  بەتایبەتی لەدواى نەمانى دەوڵەتى هەخامەنشيەكان، ئەم گۆرِين‌و دەستكارييە فرە زێتر بووە.

دەربارەى ئەو زمانەى كە ئاوێستاى پآ نوسراوەتەوەو پێى بێژراوە هيچ جێگەى گومانى تێدا نەماوە كەزەردەشت بە زمانى مادى ياخود زمانى باوكو باپيرانمان قسەى كردووەو ئاوێستاش هەر بەو زمانە. بێژراوەوە نووسراوەتەوە. بەلآم بە درێژايى رۆژگار، ئەم زمانە لەناوچووەو وەكو زمانێكى‌ووتووێژى نەماوە، بەڵکو تەنيا وەك زمانێكى ئاينى ماوەتەوە.

(راسموس راسك)ى دانيماركى دەبێژێ كە زمانى ئاوێستا، زمانى مادەكانە‌و زەردەشت خۆى لەخێڵی ماد بووە. موبد ئازەرگوشەسب دەبێژێ كە زمانى ئاوێستا زمانى دانيشتوانى رۆژئاواى سەروى ئێرانە (ناوچەى مادەكان). دارمستر Durmesteter دەبێژێ:

(ئاوێستا لەسەردەمى مادەكاندا نوسراوەتەوە، زمانى مادەكان هەر ئەو زمانەيە كە ئاوێستاى پێنوسراوەتەوەو دەتوانين بێژين زمانى كوردى ئێستا لەزمانى مادەكان ماوەتەوە.)

لێرەدا بڕێ لەو‌ووشانە دەخەمە بەرچاو كە زۆر بە ئاشكرا تيايدا بەدى دەكەين كەزمانى ئاوێستا چەندە لەزمانى كوردى نيزيكە (ئەم‌ووشانەم لەكتێبى ــ بخشى از فرهنگ اوستا‌وتطبیق آن با فارسى‌و كردى ــ لەنوسينى موبد فيروز ئازەرگوشەسب) وكتێبە بەنرخەكەى مامۆستاى خاولێخۆشبوو محمد ئەمين زەكى (مێژووى كورد‌و كوردستان) وەرگرتووە:

 كورتەيەك لە سەرگوزەشتە‌و بەسەرهاتى ئاوێستا

پاش زەردەشت، ناوەرِۆك‌و رِەسەنێتى پەيامەكەى دوچارى نوشوستى‌و گۆرِانكارييەكى زۆر بووە. لەسەردەمى هەخامەنشى يەكاندا، باوەرِ‌و ئاينە كۆنەكانى سەرزەمينى ئارياييەكانى پێش زەردەشت بەهۆى بڕێ هۆ كە لێرەدا مەوداى باسكردنيان نييە كاريان كردەسەر ئاينى زەردەشت، ودوبارە خۆيان لەم ئايينەدا نواند‌و بڕی داستان‌و ئەفسانەيان تێکەڵ بەم ئاينە كرد. هەر چەند لەسەردەمى ژیانى زەردەشت دوورتر دەكەوينەوە، ئەم ئاسەوارانە پتر وەبەرچاو دەكەون. بۆ نمونە، ئەو نوسينى سەر بەرد‌و ئاسەوارانەى سەردەمى هەخامەنشييەكان ئەم نوشوستى‌و گەرِانەوە بۆ دواوەمان زێتر بۆ رِوون دەكەنەوە.

بڕی لەنووسەرە يۆنانيەكان دەربارەى ئاوێستا دەبێژن كە بەچاوى خۆيان ديويانە ئەم كتێبە لەدوو ميليون پارچە چەكامە پێكهاتبوو.

نووسەرى كتێبى (ايران در عهد باستان) دەبێژێ:

((كتێبى ئاوێستا، سەرەتا لەپێش هێرشەكەى ئەسكەندەر بۆ سەر ئێران كتێبێكى گەورەبوو‌و پلينوس Pallinus ى مێژوونووسى رۆم كە لەسەدەى یەکەمى زاينى دا ژياوە دەڵی كە (Hermippos)ى مێژوونووسى يۆنانى كە لەسەدەى سێهەمى پ. ز ژياوە، لەنووسينى باسى باوەرِى زەردەشت، سوودى لەكتێبەكەى وەرگرتووە كە لەبيست (مجلد) نووسرابوو‌وپێكهاتبو لەسەد هەزار چەكامە‌و خۆى ئەو كتێبەى خوێندۆتەوە.))

زۆر لەداستانە كۆنەكان‌و نووسينى مێژوونوسەكانى ئيسلام باسى گەورەيى ئەم كتێبەيان كردووەو گوتويانە كە بەئاوى زێر لەسەر پێستى دوانزە هەزار گا نوسراوەتەوە (مسعودى، گبرى، پعالبي).

 هەروەها ابو على مسكويە الرازى لەكتێبى (تجارب الامم) ل ـ 30 دەبێژێ:

((وڤهر في ايامه (بشتاسف) زردشت ‌وأراده على قبول دينه فامتنع من ذلك ثم صدقه ‌وقبل ما دعاه اليه‌ وأتاه به من كتاب يكتب في جلد اپنى عشر الف بقره حفراً في الجلود ‌ونقشأ بالذهب ‌وصير بشتاسف ذلك باصطخر ‌و وكل به الهرابزه ‌ومنع تعليمه العامه).

واتە: زەردەشت لەسەردەمى گوشتاسەب دەركەوت‌و‌ويستى كە گوشتاسەب ئاينەكەى پەسەند بكات، بەلآم لەپێشەوە قەبوڵی نەكرد‌و پاشان ئاينەكەى قەبولأ كرد. زەردەشت كتێبێكى هاورد كە لەسەر دوانزە هەزار پێستى (گا) بە ئاوى زێر هەلێكەندرابوو، گوشتاسەب ئەو كتێبەى ناردە (ئەستەخر)‌و هيربودەكانى رِاسپارد چاودێرى لێبكەن‌و خەڵکى رەشۆكى قەدەغە كرد لەفێربونى.))

هەروەها ابن بلخى لە (فارسنامە) دا دەبێژێ:

(... وە زەردەشتى حەكيم لەسەردەمى‌ويشتاسەب دەركەوت‌و ئاينى گەبرى هاورد... وكتێبى زەندى هێنابوو‌و هەموو حيكمەتەكانى لەسەر دوانزە هەزار پێستى (گا)ى دەبێغكراو، بەزێر نوسيبوو. ويشتاسەب ئەو نووسينەى پەسەند كرد‌و نارديە (ئەستەخر)ى پارس كە كێوێكى ڵیە پێى دەڵێن كێوى (نفشت)كە هەمە جۆرە نەخش‌و هەلێكەندن لەسەر بەردى (خارا)ى تێدايە‌و ئاسەوارى سەيرى تێدايە. ئەم كتێبى زەند‌و پازەندەى لەوێرا دانابوو. گەبرەكان دەبێژن كە ئيدى كەس چاوى بەو كتێبە نەكەوت، هەروەهادەبێژن كە هەلێكێشراوەتەوە بۆ ئاسمان.)

لەبەر رۆشنايى ئەو نووسينانە‌و بڕێ بەڵگەى مێژوويى ديكە، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە هەر لەسەردەمى گوشتاسەب شادا دوو نوسخە لەئاوێستا نووسراوەتەوە، يەكێكيان لەكتێبخانەى گەورە (دژنپشتك) كە بە ماناى (دەفتەرخانە) يا (قەلآى نووسراو)ە، ئەوى ديكەيان لە (گنج شيپيگان) يا (شيز) كە لە (تخت سليمان)ى رۆژهەلآتى كوردستان (نيزيك شارى تيكاب) دانراوە. ئەم (شيز)ە لەسەردەمى دێريندا يەكآ لەپايتەختەكانى ئێران بووەو  بەتایبەتی لەسەردەمى ساسانييەكاندا نيشتەجآ‌و هاوينەهەوارى خەسرەو پەروێز بووەو شوێنى ئاتەشكەدەى ئازەر گوشەسب بووە.

پاش هێرشەكەى ئەسكەندەرى مەكدونى بۆ سەر ناوچەى ئێران‌و رِوخاندنى ئيمپراتۆريەتى هەخامەنشى، لەتەك هەموو ئەو‌وێرانى‌و تالآنى‌و خاپوركردنى كاخە بەنێوبانگەكان‌و خراپەكارييەكانى كردى، ئەو كتێبخانە گەورەيەشى سوتاند‌و نوسخەى ئاوێستاش كە لە (ئەستەخر) دەپارێزرا، سوتێنرا.

يۆنانييە داگيركەرەكان، نوسخەى دوهەمى ئاوێستايان رِاگوێستەوە بۆ يۆنان، ولەوێرادا باسە زانستييەكانييان دەربارەى پزيشكى، ئەستێرەناسين، فەلسەفە، وێژەوانى، ئوسوڵی ئاينى، ياسا، كۆمەلآيەتييەكانى ئەو سەردەمە‌و زانيارى دەربارەى گژوگيا‌و ئاژەڵدارى، گۆرييە سەر زمانى خۆيان‌و بەناوى خۆيانەوە بلآويان كردەوەو كرديانە مولكى شارستانييەتى خۆ(التنبيە‌والاشراف ــ مسعودى). بۆيە راتزنشيتن، ئەفلاتونى فەيلەسوفى بەنێوبانگى يۆنان زۆر بەقەرزارى زەردەشت دەزانێت.

نووسەرى كتێبى (مجمل التواريخ‌ والقصص) دەبێژێ:

((.... پاش ئەوەى ئەسكەندەرى رۆمى، ئێرانى داگيركرد، فرە حەسودى بە زانا‌و (موبدە)كان برد، گشت زاناكانى كۆكردەوەو هەرچى كتێبێك هەبوو هەموى خرِكردەوەو فەرمانى دا بيگۆرِنە سەر زمانى يۆنانى، وهەموو گۆرِينەكانى ناردە يۆنان بۆ لاى ئەرستوتاليس‌و ئەسڵی كتێبەكانى سووتاند.))

هەمزەى ئيسفەهانيش لەم بارەوە دەبێژێ:

((وذلك ان الاسكندر لما استولى على ارض بابل وقهر اهلها حسدهم على ماكان اجتمع لهم من العلوم التي لم تجمع قط لامة مثلها، فأحرق كتبهم مانالته يده ثم قصد الى قتل الموابزه والهرابزه والعلماء والحكماء...))

واتە:

((پاش ئەوەى ئەسكدندەر سەرزەمينى بابلى گرت (مەبەستى ئێران بووە)‌و بەسەر خەڵکەكەيدا زاڵ بوو، حەسوودى بە هەموو ئەو زانستانە برد كە هەرگيز هيچ ميللەتێك بە ئەندازەى ئەمان نەيانبووە، هەرچى كتێبێكيان وەبەردەست كەوت، سووتاندى، وئەوسا دەستى كرد بە كوشتنى (موبد)، (هيربد)، زانا‌و حەكيمەكان.)

فرە بەڵگەى مێژوويى لەم بارەوەمان هەيە‌و ئەوەى باسمان كرد نموونەيەكى يەكجار كەمە لەو بەلێگانە. بەلآم ئەوەى (پعالبى) لە كتێبى (غرر اخبار ملوك الفرس) دەربارەى زەردەشت‌و ئاوێستا‌وبڕی لەپەيامەكەى نوسيوە، بەپێويستىدەزانم لێرەدا دەقى نووسينەكەى پێشكەشى خوێندەوارانى هێژاى بكەم:

((وكان زردشت اتاه بكتاب ادعاه وحياً من الله عزّ اسمه فكتب في جلود اثنى عشرة الف بقرة حفراً من الجلود ونقشاً بالذهب وأمر به بشتاسف فخزن في القلعة باصطخر ووكل به الهرابذه. وذكر (ابن خردادبه) ان زردشت كان منوضهرى النسب وكان في موقان(مغان) من بلاد آذربايجان. وان الكتاب الذي جاء به في تسبيح الله وتمجيده وفي الاخبار الماضية والكائنة فيما بعد وفي الفرائض والأحكام....... وعظم امر النار قربةً الى الله عزّ ذكره لأنها من نوره ومن اعظم الاصطقسات وأجلها الدنيا وايضاً بتعظيم الماء الذي هو قوام الخلق وسبب عماره الدنيا وفرض تنزيهه وترك استعماله في اوالة النجاسات واما القذرات... وزعم ان ماخرج من باطن الانسان من اى منفذ كان فهو نجس ولذلك سن الزمزمه عند الاكل تحرزاً من بوادر الريق الذي ينجس الطعام. وفرض ثلاث صلوات يدورون فيها مع الشمس كيف ما دارت. احدها عند طلوع الشمس والثانية عند انتصاف النهار والثالثة عند غروب الشمس. وحرم الاكل والشرب في اوانى الخشب والخزف لانهما يقبلان النجاسات... وزعم ان اراوح الموتى تعود الى منازلهم في ايام الفوردجان (فرودكان) فأمر بتنظيف البيوت وبسط الفرش النظيفة ووضع الاطعمة الشهية فيها ثم اكلها كلها لتقوى ارواح الموتى بروائحها وقواها. وحرم ان يمس الميت وزعم ان من مسه وجب عليه الغسل لانه نجس بانتقال الروح الطاهره عنه. وأوجب الطهاره على الناس في اليوم والليلة مرة واحدة وهي عنده عن الوجه واليدين. وأوجب على الناس ان يخرجوا من اموالهم الثلث للفقراء والمساكين والمضطرين من اهل ملتهم وغيرهم وفي اصلاح القناطر وكنس الأنهار وعمارة الارضين. وقال لا طلاق الاّ بأحد ثلاثة: الزناء والسحر وترك الدين.وحرّم السكر والزنا والسرقه.))

‌واتە:

(وە زەردەشت كتێبێكى هێناو دەيگوت كە لەلايەن خواى شكۆمەندەوە وەحى بوە بۆى‌و لەسەر پێستى دوانزە هەزار (گا) بە زێرِ نوسرابو.

گوشتاسەب دەستورى دا كە ئەو كتێبە لەقەلآيەك لە(ئەستەخر) دابنێن‌و هيربودەكانى رِاسپارد بۆ چاودێرى كردنى.

(ابن خردادبە) دەبێژێ كە ڕەچەڵەکى زەردەشت دەگەرِێتەوە بۆ (مەنوچەهر) لە موغەكانى ئازەربايجان بووە، و ئەو كتێبەى هێناويەتى دەربارەى ستايشت‌و پەرستنى خواو داستانى رِابوردو‌و هەواڵی پاشەرۆژ‌و ئەو شتانەى دەبێ ئەنجام بدرێن‌و فەرمانە ئاينييەكانە.

وە بۆ نيزيكبونەوە لەخواى شكۆمەند، ئاگرى بە پيرۆز دانا‌و بە پرشنگێك لەنورى خواى داناوە، هەروەها فەرموى كە رێز لەئاو بگيرێت چونكو بنەماى ژیانە‌و هەرچى ئاوەدانى هەيە بەهۆی ئەوەوەيە‌و پێويستە بە پاكى رِابگيرێت‌و بۆ پاككردنەوەى پيسايى بەكاربهێنرێت‌و هەرگيز پيس‌و ليخن نەكرێت.....

دەيگوت هەرچى شتێك لەلەشى ئادەميزاد بێتەدەر لەهەر شوێنێك‌و كونێك بێت پيسە، لەبەر ئەوە‌ورەور(زمزمە) كردنى لەكاتى نانخوادندا بە سوننەت دانا بۆئەوەى ئاو‌و ليكى نێودەم خواردنەكە پيس نەكات. سێجار نوێژكردنى بە پێويست داناوە يەكێكيان سەر لەبەيانى‌و ئەوى ديكە لەنێوەرِۆ‌و سێهەميان لەكاتى رۆژئاوابوندا بوو. لەكاتى نوێژكردندا دەبێ رِوو لەخۆر بكرێت لەهەر شوێنێكدا بێت. خواردن‌و خواردنەوەى لەنێو قاپوكاسەى لەدار دروستكراو‌و سوفالين بە حەرام دانابو چونكە پيسايى زوو وەروڵاخدەگرێ. هەروەها دەيگووت كە رۆحى مردوان لەرۆژانى (فەروەردگان) دەگەرِێنەوە بۆ نێو مالأ‌و لاى خاو‌و خێزانيان، لەبەر ئەوە فەرمانى دا كە لەو رۆژانەدا پێويستە خانوەكان پاك‌و تەميز بكرێن‌و فەرش‌و رِاخەرەكان بتەكێنرێن‌و خواردنى خۆش‌و بۆنخۆش دروستبكرآ‌و بخورێت تا رۆحى ئەوانيش بە بۆن‌و بەرامەى خواردنەكان بەهێز‌و توانا بێت.

دەست لەجەستەى مردووانى بە حەرام دانا‌و دەيگوت هەر كەسێك دەست لەجەستەى مردوو بدات، پێويستە لەسەرى خۆى بشوات‌و پاك بكاتەوە چونكو، هەركە رۆحى پاك لەلەشى ئادەميزاد جيابۆوە، جەستە پيس دەبێت. لەشەو‌و رۆژێكد پاك كردنى لەشى بۆ يەكجار بە پێويست داناوە كە لاى ئەو شۆردنى دەستو دەموچاوە. لەسەر هەموو خەڵکى بە پێويست داناوە كە سآيەكى هەموو دارايى خۆيان بدەن بە هەژار‌و بێدەرامەتان‌و بێچارەكانى خۆيان‌و کەسانى ديكە‌و هەروەها لەپێناوى دروستكردن‌و چاکكردنى پرد‌و پاككردنەوەى جۆگەلەكان‌و ئاوەدانكردنەوەى زەوى‌و بەكاربهێنن، دەبێژێ جيابوونەوەى ژنو مێرد لەيەكدى(رِەهاكردن، طلاق) لەم سآ حالەتەدا نەبآ دروست نييە، زنا، جادوگەرێتى‌و‌واز لەئاين هێنان. هەروەها سەرخۆشى زنا‌و دزێتى حەرام كردووە.)

دوا بەدواى ئەو كارەساتە سامناكەى ئەسكەندەر بەسەر ئەم ناوچەيەدا هێناى، ئەم ئاينە دوچارى پەرشوبلآوى بوو. ئاوێستا بە شێوەيەكى ناتەواو‌و پارچە پارچە لەبڕی ماڵەكاندا بەتايبەتى لاى پياوە ئاينييە گەورەكان مايەوە، ئەو گەورە پياوانە كە زۆربەى ئاوێستايان لەبەربوو بەتايبەتى گاتاكان كە سروودەكانى خودى زەردەشت بوون وەك نەخشى سەربەرد لەسەر سنگى خۆيان هەلێكەندبوو‌و پشتاوپشت بە درێژايى تەمەنى مێژوو، باوك فەرزەندى خۆى فێردەكرد.

بەم شێوەيە، ئاوێستا تا رِادەيەكى زۆر پارێزراو ماوەيەكى زۆرى خاياند تا دوبارە بنوسرێتەوە.

بەگوێرەی ناوەرِۆكى داستانە كۆنەكان بەتايبەتى لەكتێبى سێهەمى دينكرد، یەکەمين كەسێك كە پاش ئەسكەندەرى مەكدونى، ئاينى خواپەرستى نوێ كردەوەو فەرمانى کۆکردنەوەى ئاوێستاى دەركرد، چ ئەوانەى بە نووسين مابونەوەو چ ئەوانەى لەبيرى خەڵکدا مابۆوەو لەبەريانبوو، يەكآ لەشاكانى ئەشكانى بوو بەناوى‌ولخش Volakhsh كە پێى دەبێژن(بلاش)ى یەکەم (51ــ 78ز). هەر لەو كاتەدايە كە پلينوس Plinius مێژوونوسى سەدەى یەکەمى زاينى‌و هاوچەرخى بلاش دەبێژێ: خۆم كتێبى زەردەشتم ديوە كە بە دوو ميليون پارچە چەكامە نوسراوەتەوە.

هەروەكو دەبێژن لەسەرەتاى دروستبوونى دەوڵەتى ساسانييەكان نيزيكەى حەفتا كۆرِ‌و كۆمەلأ بە نێوى ئاينى زەردەشتيەوە لەناوچەى ئێراندا پەيدابوو كە مەخابن كەمتر رِەسەنێتى پەيامى زەردەشت بەتايبەتى گاتاكان لەنێوياندا خۆى دەنوێند.

پاش ئەوەى ئەردشێرى²⁴ بابەك كە يەكى لەمەزنترين شاكانى ساسانييەكان‌و لەبنەماڵەيەكى كوردى زەردەشتى بوو (224ــ 242ز)، هاتە سەركار. ئەم پياوە مەزنە، بۆئەوەى ئاينى زەردەشتى ببوژێنێتەوەو لەو بارە ئالێۆزە رزگارى بكات، بانگهێشتى بۆ هەموو (موبد)‌و پياوە گەورە ئاينييەكانى زەردەشتى كرد‌و دوستوورى دا كە هەرچييەكيان لەتوانادا هەيە بەختى بكەن بۆئەوەى لەهەر شوێنێك نووسينى ئاوێستا‌و يا هەر كتێبێكى ديكەى ئاينى هەيە كۆبكەنەوە.

ئەم كارە پيرۆزە بە يارمەتى تەنسەر Tansar گەورەى موبدەكان دەستيپێكرد‌و ديسانەوە ئاوێستا لەسەردەمى ساسانييەكاندا لەسێ بەشى گەورەو بيست‌ويەك نەسك (كتێب) نوسرايەوە. ئەردەشێر فەرمانى دەركرد كە ئاينى رەسمى دەوڵەت، ئاينى زەردەشتيە.

پاش ئەردەشێر، كورِەكەى، واتە شاپورى یەکەم (242 ــ 272ز) رِێبازى باوكى گرتەبەر‌و فەرمانى دەركرد كە موبدەكان‌و زاناكان، ئەو ئاوێستايەى هێشتا لەنێو خەڵکدا پەخشوبلآوە بەتايبەتى بابەتەكانى كە دەربارەى پزيشكى، ئەستێرەناسين، جوغرافيا‌و فەلسەفە‌و بەشێكيش لەو ئاوێستايەى كە لەناوچەى هيندستان‌و يۆنان هەبون كۆكرايەوە. شايانى باسە كە(ابن نديم) لەكتێبى (الفهرست)²⁵دا لەزمان ابو سهيل بن نوبخت كە كتێبى (النهمگان)ى نوسيوە، ئەم رِوداوانە بەدورودرێژى باسدەكا كە زۆر لەتەك نوسينەكانى دينكرد) نيزيكە. پاشان، لەسەردەمى شاپورى دووهەم كورِى هورمز (310ــ 379ز) هەوڵ‌وكۆششێكى زێتردرا بۆ ئامادەكردن‌و دوبارە نوسينەوەى ئەم كتێبە پيرۆزە. لەو سەردەمەدا، وتووێژ‌و رِارايى‌و قسەيەكى زۆر هەبووە دەربارەى رِەسەنێتى ئاوێستاى ئەوكاتە. بۆيە شاپورى دوهەم فەرمانى داوە كە (ئازەربود مهراسپندان) كە يەكآ بووە لەهەرە گەورەترين زانا ئاينييەكانى ئەوكاتە، كە دەربارەى ئاوێستا كارێكى‌وابكات پاكى‌و رِاستى‌و دروستى رۆژانى دێرينى خۆى وەدەست بێنێتەوە.

پاش ماوەيەك، ئەم زانايە ئەو كارە دەكا، وبۆئەوەى بيسەلمێنآ كەئەم كتێبە هيچ كەموكورِييەكى تێدانييە، بەگوێرەى نەريتى ئەو سەردەمە، داوا دەكات كە مسى تواوە بكەنە سەر سنگى‌و ئەگەر هاتوو هيچى لێنەهات، ئەوە ماناى ئەوەيە كە ئەو كتێبەى كۆيكردۆتەوە لەهەموو رِويەكەوە تەواوە. پاش ئەوەى مسى تواوەيان كردە سەرسنگى، ئەم پياوە ئاينييە هيچى لێنەهات. ئەمجارەش كتێبى ئاوێستا سەر‌وسامانێكى بەخۆوە گرتەوە.

بەداخەوە، لەسەردەمى شايەتى خەسرەو پەروێز، چينى پياوە ئاينييەكان بەرەو نوشوستى رۆشتون‌و رۆژبەرۆژ ئاينى پيرۆزى زەردەشتيان بەرەو هەلێدێر بردووە. لە(مينوخرد) بەشى 59دا، باسى خراپەكارييەكانى پياوە ئاينيەكانى ئەو سەردەمە‌و گەندەڵیيەكان دەخاتە بەرچاو كە بڕێكى بريتين لە: چاوچنۆكى، بەرچاوتەنگى، بآ ئاگايى، خۆ خەريك كردن بەكارى بازرگانى، دڵبەستن بە ماديات، باوەرِكزى بە مەسايلى ئاينى، دووركەوتنەوە لەبنەماكانى پەيامە رِەسەنەكەى زەردەشت، خۆ بەزل زانين‌وگوێ نەدانە خەڵک بۆيە خەسرەوپەروێز برِيار دەدات كە چالاكترين‌و زاناترين (موبد)ەكانى ئەو سەردەمە دوبارە راژەيەك لەسەر ئاوێستا بنوسنەوە. ئەمە دوا پياچونەوەو تازەكردنەوەى ئاوێستا بووە لەسەردەمى ساسانييەكاندا.

مەخابن بۆ جارێكى ديكەش ئاوێستا دوچارى كارەسات‌و سوتاندن بۆوە، ئەم جارەيان پاش هێرشى عەرەبەكان بۆ سەر كوردستان‌و ناوچەى ئێران بوو. زەردەشتيەكان زێتر تووشى ئەشكەنجە‌و ئازار‌و دەربەدەرى بوون‌و بەگشتى كەوتنە بەر شالآوى كوشتار‌و رِەشكوژى. كاتێك عەرەبەكان هێرشيان هێنايە سەر ناوچەى كوردستان‌و ئێران، زەردەشتيەكان بەرگريان لەئاينى خۆيان كرد، بەلآم پاش ئەوەى عەرەبەكان سەركەوتن‌و بەهێزى شمشێر ناوچەكەيان داگيركرد، دەستيان كرد بە كوشتن‌و لەناوبردن‌و رِاونانى زەردەشتيەكان، وهەرچى ئاسەوارى زانست‌و پێشكەوتن‌و شارستانيەت بوو هەمويان لەناوبرد‌و سوتاند. كتێبى ئاوێستاش يەكێك بوو لەو قوربانيانە.

داستانى بەرگرى زەردەشتيەكان لەئاينى خۆيان فرە بەر فراوانە‌و لێرەدا پێويست دەكات باسى چەكامەيەك بكەين كە لەدەوروبەرى ساڵی 1909 بەهۆى ئەو پشكنينانەى لەدێى (هەزارمێرد)ى شارى سلێمانى ئەنجام دراوە. پێستە كۆنەيەك دۆزراوەتەوە كە چوار پارچە چەكامە بە زمانى كوردى. وبەخەتى پهلوى نوسرابوو. ئەم چەكامەیە كە نێوى (هورمزگان)ي لێنرا بيرەوەرى ئەو هێرشەى عەرەبەكانە بۆ سەر خاكى كوردستان‌و ئەو رەشكوژييە‌و مالێوێرانيەي كە تووشى بوون. بەگوێرەی بۆچونى زانايان، ئەم نوسراوە دەگەرِێتەوە بۆ سەردەمى دەستپێكردنى هێرشى عەرەبەكان بۆسەر ناوچەكە. ئەم چەكامە ئاگراوييە كوردييە كە دڵ‌و دەروون دێنێتە كولأ‌و دەبێتە هۆى غەم‌و پەژارە، وەك پەردەى سينەما روداوەكانى ئەو رۆژانەمان بە رِوونى پێشان دەدات

 چەكامەكە دەبێژێ:

هورمزگان رِمان، ئاتران كوژان        وێشان شاردەوە گەورە گەورەكان

زۆركار ئارەب كردنە خاپور            گناى پاڵە هەتا شارەزوور

ژن‌و كەنيكان وەديل بشينا                مێرد ئازا تەلى‌وە روى خوێنا

رەوشت زەردەشت مانەوە بآ كەس      بەزەييكا ناكا هورمز وەهيچ كەس

واتە:

شوێن نزرگەكان ‌وێران بون، و ئاگرەكان كوژانەوە

گەورەپياوان خۆيان شاردەوە

زۆردارى عەرەب كرديان‌ويران‌و خاپوور

گشت گوندەكان هەتا شارەزوور

بەديلى گيران ژنان‌و كيژان

پياوە ئازاكان لەخوێندا گەوزان

بێكەس مايەوە ئاينى زەردەشت

هورمز (ئاهورمەزدا) بەزەيى بەهيچ كەس نايەت

 

پاش ئەو هەموو رِەشكوژى‌و ئەشكەنجە‌و ئازارەى  باسمان كرد، بڕی لەزەردەشتييەكان ناچاربون رِەوبكەن بۆ هيندستان‌و هەندێكى ديكەشيان چاوەرِوان بون تا هەليان بۆ برِەخسێت‌و خۆيان رزگاربكەن لەو ميحنەتە، وبڕێكى ديكەشيان بەتايبەتى لەناوچەى كوردستان بە شێوەيەكى وەستايانە‌و زيرەكانە‌و هۆشيارانە لەژێر ناوى هەندێ ئايين‌و ئايينزا مانەوە‌و تارِادەيەك دابونەريتى ئاينى خۆيان پاراستووەو تا ئێستاش ماونەتەوە.

لەسەردەمى خەلافەتى مەئمونى كورِى هارِوونە رەشيدى عەباسى، دانايەكى زەردەشتى بەناوى ئازەرفەرونبغ (198ـ 218 ه) لەشارى بەغداد (بەغ داد = خواداو)، دەستى كرد بە کۆکردنەوەو نووسينى كتێبى دينكرد Dinkard. كە بريتى بوو لەتەفسيرى ئاوێستا.

تاسەدەى نۆهەمى زاينى، ئاوێستاى سەردەمى ساسانيەكان جگە لەچەند نەسكێكى (كتێب) ئەوانى ديكەى هەموويان هەبون، وەبەشكرابون بە 21 بەشەوە، هەر حەوت بەشێكى كرابوو بە كتێبێك‌واتە ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان بەشكرابو بە سێ بەشەوە:

كتێبى یەکەم، دەربارەى ئوسولأ‌و بنچينەكانى كۆمەلآيەتى‌و ئاكارى دەدوا.

كتێبى دووهەم، دەربارەى تەوەرى ئاكارى‌و ئايينيزايى بووە.

كتێبە سێهەم، باسى ياسا‌و مەراسيمى ئاينى كردووە.

 

ئەو ئاوێستايەى ئێستا هەيە‌و لەبەردەستايە، پێكهاتووە لەپێنج بەش كە لەپاش ئەو هەموو رِوداو گرفتارەى بەسەرى هاتووە، هێشتا هەرماوەو بەهێزە. ئەم پێنج بەشە بريتين لە:

1ــ يەسنا: بريتيە لەستايشت‌و نيايش‌و نوێژ‌و ئيتاعەت‌و باسى جەژنەكان. پێكهاتووە لە 72 هات(فصل، بەش، سورە)‌و دابەشكراوە بەدووبەشەوە.

2ــ‌ويسپرد (ويسپرتۆ): ئەم بەشە، بەشێكى زۆر سەربەخۆ نييە چونكو لەتەك بەشى یەکەمدا (يەسنا) بەكاردەهێنرێت‌و دەخوێنرێتەوە. پێكهاتووە لە27 هات.

3ـ وەنديداد: بريتيە لە22 هات، لەهەمووياندا باسى ياساكانى ئاين‌و ڕێوڕەسم‌و ئادابى تياكراوە. بۆ نمونە گشت ئەو شتانەى دەربارەى پاكوتەميزى لەش‌و خاوێنى جلوبەرگ، خۆشتن، پيسێتى، مردوو، دەخمە²⁶، تۆبەكردن، نينۆك گرتن، كورتكردنەوەى موى لەش‌و.. تيايدا باسكراوە.

سەرجەم دەتوانين بێژين كە وەنديداد تەنيا دەربارەى چۆنيەتى بەكارهێنانى ياساكانى ئايينزا دەدوێت.

4ـ يەشت: پێكهاتووە لە21 هات‌و بە شێوەيەكى شاعيرانە‌و بەكێشە‌و قافيەى رِێك‌وپێك نوسراوەتەوە. هەندێكيان كورت‌و بڕێكيان درێژترن، وگشتيان دەربارەى ستايشت‌و پەرستنى ئاهورامەزدا‌و رێزگرتن لەفريشتەكان (ئەمشاسپەندان)‌و ئيزەدەكانن.

5ـ خوردەى ئاوێستا:‌واتە ئاوێستاى چكۆڵە تازەترين بەشى ئاوێستايە، بڕێكى بە زمانى ئاوێستاييە‌و هەندێكى بە زمانى (پازەند)نوسراوەتەوە. ئەم بەشە باسى رێ‌و رەسمى  ئايينزايى وەك دوعا‌ونزا،نوێژە، ئيتاعەت‌و ئەنجامى مەراسيمى جەژنە ئاينييەكان‌و...... دەكات هەروەها باسى مارەبرِين‌و زەماوەند‌و پرسە‌و... دەكا.

پێش ئەوەى كۆتايى بەم باسە بێنين، بڕی لەو نوسينانەى كە مێژوونووسەكان دەربارەى ئەم كتێبە پيرۆزە نوسيويانە دەخەينە بەرچاو:

مەسعودى لەكتێبى (التنبيە‌والاشراف) دەربارەى ئاوێستا نووسيويەتى كە ئاوێستا بريتى بووە لە21 كتێب (نسك)، ماناى (نسك) ى بە (سورە) لێكداوەتەوەو دەبێژێ:

((وجاءه زرداشت، بالكتاب المعروف بالأبستاء واذا عرب أثبت فيه القاف فقبل الابستاق وعدد سوره احدى وعشرون سوره، كل سوره في مأتين من الاوراق وعدد حروفه واصواته ستون حرفاً وصوتاً لكل حرف وصوت صورة مفردة منها حروف تكرر ومنها حروف تسقط اذ ليس خاصة بلسان الابستاء. وزرداشت احدث هذا الخط والمجوس تسمية (دين دبيره) اى كتابة الدين، وكتب الابستاء في اثنى عشر ألف جلد ثور يقبضان الذهب حفراً باللغة الفارسية الاولى ولا يعلم احد اليوم معنى تلك اللغة وانما نقل لهم الى هذه الفارسية شيء من السور فهي في ايديهم يقرأونها في صلواتهم كاشتاذ وضترشت وبانيست وهادوخت وغيرها من السور في جترشت الخبر عن مبدأ العالم ومنتهاه وفي هادوخت مواعضاً)).

واتە:

((وە زەردەشت كتێبێكى هێنا كە (ابستا‌و) يان پێدەگوت، ئەگەر بيكەينە عەرەبى‌ووشەى (ق)ى بخرێتە سەر دەبێتە ئابستاق، پێكهاتووە لەبيست‌و يەك سورە، هەر سورەيەكيشى لەدووسەد كاغەزدا نوسرابوو‌و ژمارەى پيتەكانى‌و دەنگەكانى (خەتى نوسينەكەى) شەست پيت‌و ئاواز بووە. وبۆ هەر يەكآ لەپيت‌و دەنگەكان شێوەيەكى تەنياى بووە كە بڕێ لەپيتەكان دوپات دەكراو هەندێكى لێكەم دەبۆوە. زەردەشت ئەم جۆرە نوسينەى وەديهێناو مەجوسييەكان (زەردەشتيەكان)بەمجۆرە نوسينە دەبێژن (دين دەبيرە) واتە نوسين يا خەتى ئاينى. ئاوێستا لەسەر پێستى دوانزە هەزار (گا) بەزێر‌و بەزمانى فارسى دێرين نوسرابوو، ئيمرِۆ ئيدى كەس لەم زمانە تێناگات، جگە لەوەى كە بڕی لە(سورە) كان گوراونەتە سەر فارسى نوێ‌و ئێستا لەبەر دەستيانە‌و لەكاتى نوێژكردندا دەيخوێننەوە وەكو، ئەشتاد، جترشت، باتيست‌و هادوخت‌و هەندێ بەشى ديكە، لە(جترشت) دا باسى چۆنيەتى دروستبوون‌و كۆتايى پێهاتنى جيهان دەكا، هادوخت دەربارەى راوێژكارى‌و پەند دەدوێت)).

ئەبو رەيحانى بيرونى، لەكتێبى (آپار الباقيە) دا دەبێژێ:

((. كاتێك كە قتيبە بن مسلم بۆ جارى دوهەم شارى (خوارزم)ى داگير كرد (چونكو خەڵکەكەى ڵی هەلێگەرِانەوە)، (ئەسكەجموك)ى كردە (مير)يان قوتەيبە دەستى كرد بە رِەشكوژى ئەو کەسانەى خەتى خوارزمى يان دەزانى‌و ئاگادارى مێژوو‌و هەواڵەكانيان بوون‌و هەركەسێك كەمترين زانيارى دەربارەى زانستەكانى ئەو سەردەمە دەزانى، هەمويانى كوشت يا ئاوارەى كردن، بە شێوەيەك ئەم كارەى ئەنجامدا، كە ئێستا هيچ ئامرازێك بۆ ناسينى هەوال‌و زانستەكانى ئەو سەردەمە، لەپاش ئيسلامدا لەبەر دەستا نييە..... لەبەرئەوەى قوتەيبە كورى مسلم نوسەرەكانى خورازم‌و هيربودەكانى كوشت‌و گشت نوسراوەكانيانى سوتاند، خەڵکى خوارزم ئەوەى مايەوە نەخوێندەوار بوو، ئەمانەش ئەو شتانەى كە پێويستى ئاينيان بوو لەبەريانكردبوو، بە تێپەرِبوونى رۆژگار، رۆژبەرۆژ ئەوشتانە لەبير چۆتەوەو تەنيا بڕێ لەشتە گرنگەكان لەبيرمابۆوە.))

عبدالرحمن ابن خلدون/ لەپێشەکی كتێبى (العبر وديوان المبتدأ والخبر في ايام العرب والعجم والبربر)، لةبةشى(علوم العقلية واصنافها) دەبێژێ:

((اما الفرس فكان شأن هذا العلوم العقلية عندهم عظيماً ونطاقها متسعاً كانت عليه دولتهم من الضخامة واتصال الملك ولقد يقال ان هذه العلوم انما وصلت الى يونان منهم حين قتل الاسكندر دارا وغلب على مملكته الكيانيه فاستولى على كتبهم وعلومهم مالا يأخذه الحصر لما فتحت ارض فارس ووجدوا فيها كتباً كثيرة، كتب سعد بن ابي وقاص الى عمر بن الخطاب ليستأذن في شأنها وتلقينها للمسلمين. فكتب اليه عمر، ان اطرحوها في الماء، فأن يكن مافيها هدى فقد هدانا الله باهدى منه وان يكن ضلالاً فقد كفانا الله، فطرحوها في الماء او في النار. وذهبت علوم الفرس فيها عن ان تصل الينا)).

واتە:

((بەلآم ئێرانييەكان بەبۆنەى شكۆمەندى‌و گەورەيى دەوڵەتەكەيان گرنگێتى ئەم زانستە لايان فرە‌و بەربلآبووە، وەدەبێژێ كە ئەم زانستە لەلايەن ئێرانييەكانەوە گوێزراوەتەوە بۆ يۆنان، لەو سەردەمەى كە ئەسكەندەر داراى كوشت‌و فەرمانرِەوايى كەيانى لەناوبرد‌و دەستى بەسەر هەموو ئەو كتێب‌و زانياريانەى كە هەبووە گرت. ئەوکاتەش كە عەرەبەكان خاكى ئێرانييان داگيركرد ژمارەيەكى يەكجار زۆر كتێب‌و نوسراويان دەستكەوت.

سعد بن ابى‌وقاص، دەربارەى ئەو هەموو كتێبانە نامەيەكى بۆ عومەرى كورِى خەتاب نوسى‌و داواى ئيجازەى لێكرد كە ئەو نوسراوانە بگۆردرێتە سەر زمانى عەرەبى. عومەر وەڵامى دايەوە كە هەرچى ئەو كتێب‌و نوسراوانە هەيە بيخاتە نێو ئاوەوە، چونكو ئەگەر ئەو كتێبانە سوودمەندن‌و ئامۆژگارى تێدايە، ئەوا خوا لەوە خاسترى پێداوين‌و ئەگەريش گومرِا كەرەوەن، ئەوا خوا لە خراپيەكانيان رزگارى كردوين. لەبەر ئەوە هەموو ئەو نوسراوەنەيان خستە ناو ئاو يا سوتاندنيان. زانستى ئێرانيەكان كە لەو كتێبانەدا نوسرابۆوە لەناوچو‌و نەگەيشتە دەستمان)).

(دولت شاهى سەمەرقەندى) لەكتێبى (تژكره الشعراــ ل ــ 30) دەبێژێ:

......((امير عبدالله بن طاهر كە لەسەردەمى عەباسييەكاندا ئەميرى خوراسان بووە، فەرمانى داوە كەوا لەچوارچێوەى سنورى دەسەلآتى ئەودا، هەرچى كتێبێكى عەجەم‌و موغەكان هەيە هەموى بسوتێنن.))..

ئەوەى شايەنى باسە ناوبانگى ئاوێستا تەنيا لەو سەردەمە كۆنەدا‌و لەم ناوچەيە‌و بڕی شوێنى ديكەى سەر روى زەوى نەبووە، بەڵکو بە شانازييەوە دەبێژين كە پاش تێپەرِبوونى رۆژگارانى پرِ لەناسورى‌و چارەرەشى بەسەر ئەم ناوچەيەدا، ديسانەوە خۆرى رِاستى، ئاسمانى تاريكى ئەم جيهانە كە دوچارى نوشوستى بير‌وباوەرِبو بو. رِووناك كردەوە.

زانايان‌و توێژەران‌و ئەو پسپۆرانەى رۆژئاوا كە عەودالأ‌و شەيداى رِاستى‌و رِونكردنەوەى ئەم پەيامە پيرۆزەبون، كەوتنەخۆ‌و رِويانكردە مەلێبەندى رِووناهى، واتە كەوتنە شيكردنەوە‌و رِۆشەنكردنەوەى ئەو بەشانەى ئاوێستا كە بەداخەوە خراپ‌و بە هەڵە لێكدرابۆوە. بەم شێوەيە ژەنگى هەزاران ساڵ نيشتوى سەر ئاوێستا خاوێن كرايەوەو وەك ئاوێنەيەكى رِوون بير‌وباوەرِ‌و ئامۆژگارييەكانى زەردەشتى تێدا(منعكس) كرايەوەو ئەم كتێبە پيرۆزە خاوێن كرايەوە لەهەموو ئەفسانە‌و دەمارگيرێتى‌و دوژمنايەتييەك.

 بڕێ لەوانەى كە خۆيان بەم كارە ماندوو كردووە بريتين لە: گولدنەر Geldner ــ جوستى Justi  ــ بارتلومە Bartholomae  ــ ئەشپيگل Apiegle  ــ دارمستەتر Darmesteter  ــ ميە Meillet  ــ جاكسون Jackson .........

ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان

لەبەر رِۆشنايى كتێبى دينكرد، ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان بريتى بووە لە21 نەسك يا كتێب (مەسعودى لەكتێبى ــ التنبيە‌والاشراف ــ ماناى (نەسك) ى بە (سورە) لێكداوەتەوەو دەبێژێ ئاوێستا پێكهاتووە لە21 سورە‌و هەر سورەيەكيش دووسەد لاپەرِەيە).

ئەم 21 نەسكە لەلايەن بابەتەوە كرابو بەسێ بەشەوە:

1ــ بەشى یەکەم پێى دەبێژن گاسانيك: بريتى بووە لەگاتاكان كە سروودەكانى خودى زەردەشتە(لەپاشاندا باسى لێدەكەين). ئەم بەشە پێكهاتبو لەحەوت نەسك (1، 2، 3، 11، 13، 20، 21).

2ـ بەشى دوهەم پێى دەگوترا هاتك مان سريك Hatak – Man sarik ئەمەش لەحەوت نەسك پێكهاتبو (4، 5، 6، 7، 8، 9، 10)‌و دەربارەى خورِەوشت‌و ياساى ئاينى دواوەو زۆربەى دوعا‌ونزا‌و نيايش بووە كە هۆكاربوون بۆ نزيكبوونەوەى خەڵک لەتەك ئاهورامەزدا، واتە زێتر دەربارەى جيهانى مادى‌و معنوى دواوە.

3ــ بەشى سێهەم بە داتيك ناسراوبوو‌و پێكهاتبوو لەزانين دەربارەى جيهانى مادى‌و هەروەها دەربارەى ئەحكام‌و شەريعەت‌و ياساى بازرگانى‌و نەرێتى ئاينى‌و رِێنمايى‌و ئامۆژگارى خەڵک لەم جيهانەدا دواوە. ئەم بەشەش هەروەك بەشەكانى ديكە پێكهاتبوو لەحەوت نەسك(12، 14، 15، 16، 17، 18، 19) بەلآم لەزۆر شوێندا دەبينين كە بابەتەكانى ئەم سێ بەشە لەناويەكدا تێکەڵوبووە.

بيست‌و يەك نەسكى ئاوێستا بريتين لە:

1ــ سوتكەر نەسك Sutkar – Nask پێكهاتبوو لە22 بەش‌و دەربارەى داوێن پاكى ئاييندارى‌و نوێژ‌و كردارى خاس دەدوآ. هەروەها دەربارەى سەرگوزشتەى گەرشاسەب‌و كەيخەسرەو‌و كەيكاووس دەدوێت.

2ــ وەهشت مانپرا Varsht man Sar  پێكهاتبوو لە22 بەش‌و دەربارەى دوعا‌ونزا‌و نيايشت‌و كارە پيرۆزەكانى ئايين دەدوێت.

3ــ بەغ نەسك Bagh – Nask يا بەگ نەسك ئەميش پێكهاتبوو لە 21 بەش يا 22 بەش‌و سەبارەت بە ئاينى زەردەشتى‌و نوێژ‌و ئامۆژگارييە ئاينييەكان دەدوێت.

4ـ دامدات نەسك Damdat ئەم بەشە ناوبانگێكى زۆرى هەبووە، وپێكهاتبوو لە32 بەش كە هەرە گرنگەكەيان دەربارەى رۆژى پەسلآن‌و پاداش‌و سزا، هەروەها دەربارەى ئاژەڵ‌و گژوگياى سوودمەند بۆ ئادەميزاد دەدوێت.

5ـ ناتەر نەسك Natar – Nask  پێكهاتبو لە35 بەش، ودەربارەى ئەستێرە ناسى‌و پزيشكى دەدوآ.

6ـ پاجەك (پاجەم) نەسك Padjag – Nask پێكهاتبوو لە22 بەش‌و دەربارەى كار‌و فەرمان‌و هەڵسوكەوتى خواپەرستان بووە، هەروەها باسى ئاژەڵ‌و حەرامى‌و حەلاليان‌و چۆنيەتى سەربرينيان دەدوآ.

7ـ راتوداد (رادوداد) ئاييتيگ نەسك Radodad – aiting – Nask ئەم نەسكە، پێش هێرشەكەى ئەسكەندەر بۆ سەر ئێران، بريتى بووە لە 50 بەش، پاشان لە13 بەش زێترى لێنەماوە‌و دەربارەى تەوەرى رِاميارى، كۆمەلآيەتى، فەرمانرِەوايى‌و سەربازى دەدوێت.

8ـ بەريش نەسك Barish – Nask  ئەم بەشە دەربارەى ماف‌و ياسا‌و ئاكارى دادوەر‌و ژیان‌و هەواڵی خۆنكاران دەدوێت. كاتى خۆى بريتى بووە لە60 بەش، بەلآم ئێستا تەنيا 12 بەشى لێماوەتەوە.

9ـ كەەش كيسروب نەسك Kashsrobo – Naskا ئەميش بريتى بووە لە 60 بەش‌و ئێستا 15 بەشى زێترى لێنەماوە. دەربارەى كار‌و فەرمانى ئاينى‌و شەريعەت دەدوێت. هەروەها باسى هۆش‌و دانايى سروشتى‌و اكتسابى دەكات.

10ـ‌ويشتاسب شاستو نەسك Wishtasp – shasto – Nask پێكهاتبو لە60 بەش بەلآم لە10 بەش زێترى نەماوە، وزۆربەى دەربارەى ژیانى گوشتاسەب شاىكەيانى دواوە.

11ـ وەشتك نەسك Vashtag – Nask بريتى بووە لە22 بەش كە ئێستا تەنيا 6 بەشى لێماوەتەوە، ودەربارەى چونيەتى رِەفتار‌و كردارى ئاينيەكان دەدوێت.

12ـ چيترادات نەسك Tchitradat –Nask يەكێكە لەبەشە گرنگەكانى ئاوێستاى ساسانى‌و پێكهاتبوو لە22 بەش، ودەربارەى زانستى پزيشكى، بوون (وجود)، نەژادەكان‌و خێڵەكان هەر لەسەردەمى ئافراندندا تا كاتى پەيدابونى زەردەشت، دابونەريت‌و (شا) كان دەدوێت.

13ـ سپەند نەسك Spend – Nask پێكهاتبو لە60 بەش‌ودەربارەى زانست‌و ئاكار‌و چاکەكردن‌و ژیانى زەردەشت دواوە.

14ـ بوغان يەشت نەسك Baghan – Yasht – Nask پێكهاتبو لە 17 بەش‌و دەربارەى ئاهورامەزدا، ئيزەدەكان، فريشتەكان (ئەمشاسپەندان) وشێوەى دوعازنزا‌و پەرستن دەدەوێت.

15ـ نيكاتوم (نيارم) نەسك Nikatum – Nask پێكهاتووە لە 54 بەش، دەربارەى رِاستى‌و دروستى‌و داد‌و مافى خەڵک‌و ميانەرِەوى لەئيشوكاردا‌و باسى كێشە (اوزان) دەكات. لەم نەسكەدا، هەمو جۆرە ياسايەكى تێدا رِەچاوكراوە كە لەكاتى دادگادا بەكارهاتووە، بۆيە زێتر بە نەسكى حقوقى‌و قەزائى دەژمێردرێت.

بەگوێرەی ئەوەى لەكتێبى دينكردا هاتووە، لەم نەسكەدا بڕی برِيارى تێدايە كە دەربارەى ئەو کەسانەى كە بەهەندێ گوناە تاوانبار دەكرێن‌و شێوەى سزادان‌و رِاونانيان باسدەكات وەك دزى، چەتەيى، زيان گەياندن بە خەڵک، كوشتن، زينا، هەرِەشەكردن بە زينا، دەستگيركردنى خەڵک بەبێ بريارى ياسا، زيانێك كە جادوگەران بە خەڵکى دەگەيەنن، كەمكردنى رۆژانەى كرێكاران بەبێ بريارى ياسايى.... هەروەها بڕی ياساى ديكە وەك مافى منداڵأ‌و.....

16ــ گانابێد سەرنيجان نەسك Ganabad – Sar – Nidjat Nask  پێكهاتبو لە65 بەش‌و دەربارەى (هاوسەرگيرى) ياساى حقوقى‌و قەزايى‌و بنچينەى باوەرِ‌و ئيمان دەدوێت.

17ــ هوسپاوم نەسك Husparam – Nask پێكهاتبو لە 64 يا 65 بەش، ودەربارەى رۆژى پەسلآن‌و پاداشت‌و سزا، ئيشوكارى كشتوكاڵ‌و مافى جووتياران‌و هەروەها دەربارەى ئەستێرەناسى دەدوێت.

18ـ سەكاتوم نەسك Sakatum – Nask پێكهاتبو لە 52 بەش‌و دەربارەى چۆنيەتى فەرمانرِەوايەتى شاكان‌و دادوەرييەكانيان، رۆژى پەسلآن، داد‌و دادگەرێتى، جەغد لەسەر هەوڵ‌وكۆشش دژى خراپە، دادگەرێتى‌و بنەماكانى‌و پلە‌وپايەى دادوەر‌و ئەندازەى زانيارييان‌و ئەزمونەكانيان، چينەكانى دادوەران‌و ئەحكامى مۆلێكايەتى دەدوێت.

19ـ وەنديداد نەسك Vendidad – Nask پێكهاتووە لە22 بەش، ئەمە تەنيا بەشێكى سەردەمى ساسانييەكانە كە دەقە ئەسلييەكەى‌و راژەكەى كەوتۆتە دەست. دەربارەى ئەحكامى پاكى‌و ناپاكى‌و بڕی ياساى جۆراوجۆر دەدوێت. بەشێكى دەربارەى جوغرافيا، دووبەشى دەربارەى داستانى جەمشيد، دووبەشى دەربارەى كشتوكاڵ‌و ئەو كارانەى دەبێ ئەنجام بدرێت، بەشێكى دەربارەى داستانى ژیانى زەردەشت، بەشێكيشى دەربارەى زانيارى پزيشكى‌و نەخۆشييەكان‌و شێوەى چارەسەركردنيان دەدوێت. بەشەكانى ديكەش دەربارەى ئەحكامى پاكوتەميزيە.

20ــ هادوخت نەسك Hatokht – Nask پێكهاتبوو لە 30 يا 32 بەش، دەربارەى فريشتەكان، ئيزەدەكان‌و دوعا‌ونزا‌و نوێژ‌و چارەنوسى رۆح پاش ئەوەى لەلەش جيادەبێتەوە، دەدوێت.

21ــ ستوت يەشت نەسك Stot – Yasht – Nask لە33 بەش پێكهاتبوو، دەربارەى چۆنيەتى پەرستنى ئاهورامەزدا‌و ستايش‌و رێزلێنانى فريشتەكان (ئەمشاسپەندان) دەدوێت.

 ئەمە كورتەيەك بوو لەچەند‌و چۆنيەتى ئەو ئاوێستايەى كە لەسەردەمى ساسانييەكاندا بووە، وكاتى خۆى مەجموعەيەكى زۆر گەورە بووە. مەخابن، زۆربەى زۆرى ئەمانە لەناوچون، تەنيا رِاژە‌و پوختەيەكى لە(دينكرد) دا بۆ ئێمە ماوەتەوە.

شايانى باسە كە ئاوێستاى سەردەمى هەخامەنشييەكان، بەگوێرەی ئەژماردنەى كە لەكتێبى دينكرددا كراوە، پێكهاتبوو لە 21 نەسك‌و 815 بەش، بەلآم ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان لەتەك ئەو هەموو هەوڵ‌وكۆششەى كە بۆ کۆکردنەوەى كرابوو، تەنيا 348 بەش بووە.

ئەو ئاوێستايەى كە ئێستا ماوەتەوەو لەبەر دەستدايە تەنيا چواريەكى ئاوێستاى سەردەمى ساسانيەكانە.

ئاوێستاى ئێستاكێ

ئاوێستا، ئەم كتێبەى بريتيە لەو سروودە پيرۆزانەى كە زەردەشتى نەمر بۆ ئێمەى بەجآ هێشتووە، ئەم كتێبە پيرۆزەى كە پێمان رِادەگەيەنآ:

كار‌و كۆشش مايەى رِزگاريمانەـ لەرِاستى‌و دروستيدا خۆشى‌و بەختيارى هەردوو جيهانمان دەستدەكەوێت ــ بيرى خاس‌و پاك تيشك‌و رِووناكى خواييە ــ كەسێك شياوى فەرمانرِەواييە كە خۆى هەڵسوكەوتى لەبەر رِووناكى فەرمانەكانى ئاهورامەزداوە بێت...

ئەم كتێبە پيرۆزە، هەروەكو گوتمان، بە داخەوە ئەوەى كە هەنوكە لەبەردەستماندايە شتێكى زۆر زۆر كەمە‌و تەنيا چواريەكى ئەسڵی كتێبەكەيە.

تا ئەو رِادەيەى توانام بوبێت، ئەو باسانەى سەبارەت بە ئاوێستا هەيە‌و لەبەردەستايە، كۆمكردونەتەوەو بە شێوەيەكى سادە رِێكخراون بۆئەوەى هەموان بتوانن سودى لێوەربگرن. هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد، ئاوێستاى ئێستا بريتيە لەپێنج بەش:

1ــ يەسنا     Yasna                            بريتيە لە 72 هات

2ــ يەشت    Yasht                            بريتيە لە21 يەشت، بڕێ جار تا 24 يەشتە

3ـ ڤيسپەرد  Visparad                             بريتيە لە24 كردە

4ــ ئاوێستاى بچوك (خردەواستا)        بريتيە لەنياش‌و نزاو نوێژ

5ــ ڤەنديداد  Vendidad              بريتيە لە22 فرگرد

هەريەكە لەم پێنج بەشە، بەكورتى باسى لێدەكەين.

 

1ــ يەسنا YASNA

گرنگترين بەشى ئاوێستايە، ئەم وشەيە، لەووشەى ئاوێستايى يەسنا Yasna وەرگيراوە كە بەماناى ستايش‌و پەرستن‌و رێز لێگرتن‌و نوێژ‌و جەژن هاتووە. بە زمانى سانسكرێت(يەجنا Yajna)ى پآ دەوترێت، ئەم وشەيە بە زمانى پهلوى بۆتە يەزشن Yazashan ‌و ئيزشەن izashn،وشەى جەژن (جێژن) كە بەماناى رۆژى خۆشى‌و شادييە، لەموشەيە وەرگيراوە.

هەروەها لەماناى ئەم وشەيە بڕێ زاراوەى تايبەتى بۆ ئاينى زەردەشتى ‌و زەردەشتيەكان دانراوە، وەك: مەزدايەسنا (مزديسنا Mazdayasna) كە ماناى دەبێتە مەزداپەرستى، مەزدايەسنى بە ماناى مەزداپەرست، وە مەزديسنانوێتە مەزداپەرستان.

يەسنا، بە تێكرِايى بريتيە لەستايشتى ئيزەدەكان‌و هەموو ئەو شتانەى سوودمەند‌و خاسن‌و مايەى ژیانن، ئەم ستايشتانە بە شێوەى چەكامە بێژراون‌و بريتين لەستايشى ئاوى پاك، باران، مانگ، خۆر، ئەستێرەكان، ئاسمان، رِوبارەكان، دەرياكان، كارێز‌و سەرچاوەكان، گژوگياى سودمەند، زەوى، ئاژەڵ، ساڵ‌و مانگ‌و رۆژ، شار‌ودآ، گەورە پياوان‌و پياوچاکان‌و رِۆح‌و رِەوانى پاك، ئيزەدەكان‌و فريشتەكان، ئاينى خواپەرستى زەردەشتى، ياسا، كێوەكان، دار‌ودرەخت، داد، زانست‌و زانيارى، دارايى، دڵرى‌و ئازايەتى، رِاستى‌و دروستى‌و.....

ستايشى ئەم ڕەگەزانە خۆى لەخۆيدا پەرستنى ئاهورامەزدا دەگەيەنێت چونكو، هەموو ئەم ڕەگەزانە دروستكراوى ئەون.

سەرەتاى هەموو ستايشتێك بەمجۆرە دەست پێدەكات:

(مژدەى ستايش دەدەم‌و بۆ ئاهورامەزداى ئافەريدەرگارى ئەنجام دەدەم).

بەشە جۆراوجۆرەكانى يەسنا بەبۆنە تايبەتييەكان‌و لەجەژنە ئاينييەكاندا بەشێوەى سروود دەبێژرێت.

يەسنا پێكهاتووە لە 72 بەش كە پێى دەبێژن هائى تى Haiti يا (ها) ياخود (هات Hât). هەر بەشێك لەچەند بەند پێكهاتووە (لەنێوان 3 بەند تا 32 بەند). هەروەها هەر چەند بەشێك لەم هاتانە بۆ خۆيان ناو‌ونيشانێكى تايبەتييان هەيە كە بەگوێرەى ئەو باسانەى ڵی دەدوێن، ناو دەبرێن. هەفتا‌و دو هاتى يەسنا بە چەند بەشێك دابەش دەكرێن كە لەمانە سێ بەشيان بەناوبانگن، وبەم شێوەيەن:

بەشى یەکەم:

(لە (هات)ى يەك تا كۆتايى (هات) ى (27)ە. باسەكانى جۆراوجۆرن، سروودن دەربارەى موناجاتى ئاهورامەزدا‌و ستايشى فريشتەكان‌و چەندين سروود كە لەكاتى رێ‌و رەسمى  ئاينيدا دەبێژرێت‌و بەشێكى دەربارەى گيايەكە كە پێى دەبێژرێت (هوم)، بريتيە لەگيايەكى بە كەلك‌و پيرۆز. ئەم بەشە نێوى (هوم يەشت)ە

بەشى دووهەم:

ئەم بەشە لە (هات) ى 28 وە دەست پێدەكات تاوەكو كۆتايى (هات) ى 53 جگە لە (هات) ى 52.

ئەم بەشە، خۆشى دەبێتە دوو بەش:

الف ــ لەدەستپێكردنى (هات) ى 28 تاوەكو كۆتايى (هات) ى 34، وە لەدەستپێكردنى (هات) ى 43 تا كۆتايى (هات) ى 53 بێجگە لە (هات) ى 52. ئەم بەشانە پێيان دەبێژرێت (گات) ە كان كە كۆنترين بەشى ئاوێستايە‌و بريتيە لەسروودەكانى خودى زەردەشت.

ب ــ لەدەستپێكردنى (هات) ى 35 وەدەستپێدەكات تا كۆتايى (هات) ى 42. ئەم بەشە پێى دەگوترآ (هەفتن هائى تى Haptat – Haiti) وە بە (هفتن يەشت) بەنێوبانگە. ئەم بەشە، پاش گاتاكان، دێرينترين يادگارى نوسراوى زەردەشتييە كە لەقوتابيانى زەردەشت بەجێماوە بۆمان.

بەشى سێهەم:لە(هات)ى 54 دەستپێدەكات تاوەكو كۆتايى (هات)ى 72.

ئەم بەشە پێى دەبێژرێت (ئەپەر ـ يەسن) ياخود (ئاپر‌ويەسنو Aparo – Yasna)‌و بريتيە لەسرودى ستايشى فريشتەكان‌و نزاو دەستورى ئاينى‌و چەند باسێك دەربارەى خورەوشت.

پێش ئەوەى بچينە نێو باسى گاتاكان كە يەكآ لەگرنگترين بەشەكانى (يەسنا)يە، وهەروەكو لەمەوبەر گوتمان‌وتەكانى خودى زەردەشتن. بەپێويستىدەزانم كە باسێكى كورت لەيەكێكى دى لەكۆنترين، رِەسەنترين‌و بەناوباگترين بەشەكانى ديكەى يەسنا بكەم كە بريتە لە (هات 12).

ئەم هاتە، لەرِوى زمان‌و شێوازى نوسين، فرە لە (گاتا)كانەوە نيزيكە. لەم هاتەدا، تەنيا باسى ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندان كراوە، ئەم هاتە پێى دەبێژرێ (فەرئوتى) ياخود دركاندن (اعتراف) كە خۆى لەخۆيدا دەتوانين بێژين بريتى بووە لەشايەتى دان بۆ ئەو کەسانەى كە تازە ئاينى زەردەشتى يان پەسەند كردووە. ياخود بۆ تۆبەكردن بەكارهاتووە. پوختەى ئەم (هات)ە بريتيە لە:

((ئەز مەزدا پەرست‌و زەردەشتيم، ستايشى ئەمشاسپەندان دەكەم. باوەرِم بە خوايەتى ئاهورامەزدايە كە شكۆمەند‌و زانا‌و دانايە‌و شياوى پەرستنە. ئەوە كە ئەم جيهانە‌و بوونى ئافراندووە‌و ئادەميزادى بە پاكى دروستكردووەو زەردەشتى هەلێبژاردووە بە پەيامبەرێتى. دژى خراپى‌و خراپەكاران‌و نەيارانى رِاستيم، خۆم دوور دەخەمەوە لەخراپە‌و دەستدرێژى كردنە سەر خەڵک، ئاسايش‌و ئارامى لەنێو خەڵکدا بلآودەكەمەوە. لەكاتى نوێژ‌و نيايشدا هەميشە پەيمان تازە دەكەمەوە كە هەرگيز زيان‌و‌وێرانى بە کۆمەڵگاى مەزداپەرستان نەگەيەنم. بە هەموو هێز‌و توانا‌و ئيرادەوە پەيوەندى خۆم لەتەك دێوپەرستان‌و پەیڕەوانى ئاژاوەو جادوكەران‌و ئەوانەى بير‌و‌وتە‌و كرادرى خاسيان ناوەتە لاوە دەپچرێنم. ئەو رێبازە دەگرمەبەر كە ئاهورامەزدا بە زەردەشتى راگەياندووە‌و زەردەشتيش ئەنجامى داوە.

ئەز مەزداپەرستم، مەزداپەرستێكى زەردەشتى، وبەهەموو دڵو گيانەوە باوەرِم هەيە، باوەرِم بە ئاينى خواپەرستى، بەزەردەشت، بە بير‌و‌وتە‌و كردارى خاس هەيە. باوەرِم بەوە هەيە كە ئاينى مەزداپەرستیە كە شەرِ‌و هەراو هوريا‌و خراپە‌و ئاژاوە‌و گەندەڵی بنبرِ دەكات، وئاشتى‌و ئاسايش‌و تەبايى‌و خۆشەويستى‌و دۆستايەتى بۆ خەڵک دابين دەكات.

ئەز باوەرِم بەوە هەيە كە خاسترين ئايين، ئاينى مەزداپەرستی زەردەشتيە. هەموو شتێكى باش لەئاهورامەزدا دەبينم. ئەمە پەيمانێكە لەتەك ئاينى ئاهورايى دەيبەستم.))

هەروەها (هات 20) لەيەسنا دەبێژێ:

((رِاستى، خاسترين چاکەيە، ومايەى بەختيارييە. كەسێك بەختەوەرە كە (رِاست) بێت‌و باشترين رِاستى بوێت.))

 

گاتا Gatha

بەنرخترين، پيرۆزترين‌و رِەسەنترين بەشى ئاوێستايە‌و كۆنترين كتێبى ئاينى جيهانە، بەشێوەى هۆنراوەو پەخشان لەلايەن خودى زەردەشتەوە بێژراوە.

گاتاكان، بريتين لە 17 هات لەسەرجەمى 72 هاتى يەسنا، وە پێكهاتووە لە 238 بەند‌و 896 چەكامە‌و 5560وشە. لەئاوێستادا ئەم وشەيە بە گات gathaهاتووەو ماناكەى دەبێتە (سروود خوێندن بە دەنگێكى خۆش).

دكتور حسين‌وحيدى لەكتێبى (گاتها، سرودهاى مينوى زردشت)ل ــ 104 دەبێژێ:

((گات، بەماناى سروودە، گاتەكان كۆنترين‌و بەنرخترين بەشى ئاوێستايە، وخودى زەردەشت بێژاويەتى، خۆشبەختانە ئەو هەموو تەنگوچەڵەمە‌و گيروگرفتانە‌و دەستدرێژييانەى كە لەدێرزەمانەوە بەسەر ناوچەكەدا هاتووە، نەيتوانيوە زيانى پێبگەيەنێت، ئەورۆ هەروەك چلۆن بێژراوە، هەروا ماوەتەوە)).

ناوبراو لەهەمان كتێبدا دەربارەى ئاهەنگى گاتەكان دەبێژێ:

((گاتەكان، بە ئاهەنگێكى تايبەتى‌و دڵرِفێن بێژراوە، وخۆشبەختانە ئەورِۆ، هەروەك چلۆن پێش هەزاران ساڵ لەمەوبەر بێژراوە، هەروا ماوەتەوە. بەلآم ئەوەى پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كەوشەى (گاتار) كە ئێستاش نێوى ئاواز يا نەوايە كە لەكوردستاندا دەچرێت، ئەم وشەيە لەدوو بەش پێكهاتووە، واتە (گات) وە(تار)، وبەزمانى كوردى بەماناى ــ گاتاخوان (بێژەنى گات) دێت. لەوانەيە بتوانين بێژين كە ئاوازى (قەتار) كە لەروى بەياتى تورك دەخوێنرێت، هەر (گاتار) بوبێـت‌و پيتى (گ) گۆرِاوە بە (ق).

موبدفيروز ئازەرگوشەسب لەكتێبى (گاتها يا سرودهاى اسمانى زردشت) ل 1 دەبێژێ: (گات بە ماناى سروودى ئاسمانييە‌و لەتەكوشەى گيتا كە سرودى پيرۆزى هيندۆكانە چونيەكن).

ناوەرِۆكى گاتاكان بريتيە لەباس دەربارەى فەلسەفە، رِەوش‌و شێوەى ژیانى پاكوراست، ئوسوڵی یەکتاپەرستی، خواناسين‌و خۆناسين كە بە شێوەيەكى فرە سادە‌و رِۆشەن‌و بەهێز بێژراوە.

بە تێكرِايى گاتاكان كۆڵەكە‌و ژێرخانى ئاينى زەردەشتين. كورتەى ئەو باسانەى لەم بەشەدا هاتووە بريتين لە:

باسى توانايى‌و مەزنێتى‌و يەكتايى خواو چۆنيەتى ناسينى ئاهورامەزدا، باوەرِ بەبوونى دوو هێزى دژ بە يەك‌و جياواز لەيەكتر كە بريتين لە چاکە‌و خراپە، سەركەوتنى چاکە بەسەر خراپەدا‌و رِووناكى بەسەر تاريكيدا پاش ململانييەكى درێژخايان، ئازادى بير‌وباوەرِ‌و هەلێبژاردن (تەنانەت ئازادى هەلێبژاردنى ئايين)، باوەرِ بە بوونى بەهشت‌و دۆزەخ‌و پاداش‌و سزا بۆ چاکان‌و خراپەكاران، يەكسانى لەنێوان ژن‌و پياودا، بەرپرسياربوونى ئادەميزاد بەرامبەر بەو كارانەى پێى هەلێدەستآ، رِێگەى گەيشتنە پلەى پوختەيى‌و گەيشتنە دەرگاى بارەگاى ئاهورامەزداوە.

باشترين دەرسێك كە لە گاتاكاندا وەريدەگرين‌و پێويستە لەژیانماندا بەكارى بهێنين بريتيە لەهەوڵو تێكۆشان دژى خراپە.

زەردەشت داوامان لێدەكات كە هەميشە ئامادەى ململانێ‌و جەنگ بين دژى ناپاكى‌و خراپيەكانى ئەهريمەنى دەرونى كە بەربەستێكە لەسەر رِێگەى پێشكەوتن‌و ئاوەدانكردنى جيهان تاوەكو چاکە بەسەر خراپە‌و رووناكى بەسەر تاريكيدا زاڵ دەبێت.

شايانى باسە، لێرەدا بێژين لەسەراسەرى گاتاكاندا، تەنانەت بۆ يەكجاريش باسى ئيزەدەكان نەكراوە، چونكو شێوازى مادى ئەم ئيزەدانە بەلاى زەردەشتەوە بەرپەرچ دراوەتەوە. تەنيا ئاهورامەزداى بەناوى خواى ئافەريدەگار‌و دانا باسكردووە.

هەروەها دەربارەى قوربانى كردن‌و پێشكەشى بە ئيزەدەكان‌و تەنانەت بە ئاهورامەزداش هيچ باسێكى نەكردووە، بەڵکو دژى ئەم جۆرە كردارانە‌وێستاوە.

باوەرِى زەردەشت لەناوەرِۆكى ئەم گاتانەدا زۆر بە جوانى‌و رِاشكاوى خۆى دەنوێنآ.

لەراِستيدا، بۆئەوەى خاس لەپەيامە پيرۆزەكەى بەو شێوەيەى كە بووە‌و خودى زەردەشت لەگاتاكاندا، بە بيرێكى پاك چراندوويەتى، بگەين، دەبێ هەرچى ئەفسانە‌و‌وێرد‌ونزاو.... كە پاش گاتاكان خراوەنەتەسەر ئەم پەيامە، پاك بكرێنەوەو تەنيا بچينە بنج‌و بناوانى گاتەكان. رِاژە‌و لێكۆڵینەوەى گاتاكان دەبێ بە زمانێكى پاراو‌و سادە بۆ زۆربەى زۆرى خەڵک، وبە بەيانێكى زانستانە‌و بەڵگەى زانيارى‌و كۆمەلآيەتى كە لەسەرچاوەيەكى فەلسەفى‌واقيعيەوە هەلێقولآبێت، بۆ زانايان‌و عەوداڵانى رِێگەى راستى باس بكرێت.

پلەوپايە‌و نرخى ئاكارى‌و معنوى لەپەيامى زەردەشتدا، پەيوەندى رِاستەوخۆى لەتەك ژیانى كۆمەلايەتى خەڵکيدايە‌و ئامانج‌و هيواى زەردەشت رێكخستنى ژیانێكى بەختيار‌و گەشەپێكردنى کۆمەڵگا‌و پێشخستنێتى. ئەوەى كە لەگاتاكاندا پتر بايەخى پێدراوە بريتيە لەپەيوەندى نێوان مرۆڤ‌و مرۆڤايەتى. زەردەشت زێتر ئاماژە بۆ هەڵسوكەوتى خەڵک دەكات‌و دەيەوێت هەموان بە خۆشى‌و ئاشتى‌و تەبايى‌و ئارامييەوە وەك برا لەتەك يەكتردا بژين، بآ گوێدانە جياوازى رِەگەز‌و رِەنگ‌و بيرباوەوەرِ‌و.....

لەروانگەى زەردەشتەوە بەختەوەرى لەوەدايە كە خەڵکى بەختەوەر بكەيت.

گەر خاس بە‌ووردى سەرنجى هەر پێنج بەشەكانى ئاوێستا بدەين، فرە بە ئاشكرا‌و رِوونى بۆمان دەردەكەوێت كە گاتاكان لەلايەن زمانەوانييەوە، لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستا كۆنترە، ئەويش بەم بەلێگانەى لاى خوارەوە:

1ــ زمان‌و شێوازى نووسينى گاتاكان، وئەو‌ووشانەى تيايدا بەكارهاتوون، لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستا، فرە كەم وەبەرچاودەكەون. واتە، بڕی لەو‌ووشانەى كە لەسەردەمى نووسينى گاتاكاندا بەكاردەهێنران، لەپاشاندا كە بەشەكانى ديكەى ئاوێستا نوسراوەتەوە، ئيدى بەكارنەدەهێنران‌و لەناوچوبون.

2ـ گشت گاتاكان بە شێوەيەكى رِەوان‌و ئاسان‌و كێشەدار‌و فەلسەفى نوسراوەتەوە، ورستە بەرستەى نيشاندەرى بير‌وباوەرِێكى يەكجار مەزنن، كە تەنيا دەتوانێت لەسەرچاوەى باوەرِى بەرز‌و پيرۆزى زەردەشت خۆيەوە هەلێقولآبێت.

3ـ هەموو گاتاكان بخوێنينەوە، چاومان بە هيچ جۆرە ئەفسانە‌و داستانى خەيالآوى‌و دوور لەراستى ناكەوێت.

4ــ لەناوەرِۆكى گاتاكاندا بۆمان دەردەكەوێت ـ كە تائەو سەردەمەى نووسراوەتەوە، ئاينى رِاستى‌و خواپەرستى بە تەواوەتى نەگەيشتۆتە پوختەيى‌و هێشتا خەڵک باوەرِى تەواويان پێى نەبووە، ونەهاتونەتە سەر رێى ئەو ئاينە، وسەركەوتنى راستى بەسەر درۆدا لەئەگەر‌و نەگەردا بووە، چونكو لەزۆر جێگادا زەردەشت گلەيى دەكا‌و باسى گيروگرفت‌و دەردەسەرييەكان دەكات.

(17 هات)ى گاتاكان بە پێنج بەش دابەش دەكرێن، وهەربەشەى بۆ خۆى ناوێكى تايبەتى هەيە كە بەم شێوەيەيە:

1ـ ئەهوەن وەئى تى (ئەهنودگات) Ahunavaiti ئەم بەشە پێكهاتووە لە 7 هات، واتە لە هات 28 تاوەكو كۆتايى هاتى 34، ولەسەد بەند پێكهاتووە، هەر بەندەى بريتييە لە3 چەكامە. زێتر باسى پەرستنى ئاهورامەزدا، هەلێبژاردنى پەيامبەر‌و ئازادى لەهەلێبژاردندا دەكات.

2ـ ئوشتەوەئى تى (ئەشتودگات) ushtavaiti ئەم بەشە پێكهاتووە لە 4 هات (هاتى 43 تا 46) و بريتيە لە 66 بەند‌و هەر بەندەى لە 5 چەكامە پێكهاتووە، جگە لەبەندى 15 كە چوار چەكامەى لێماوەتەوە، وچەكامەى پێنجەهەمى بزربووە. هەر چەكامەيەكيشى بريتيە لە 11 پارچە.

ئەشنودگات، زێتر دەربارەى راز‌و نهێنى ئافراندن، خۆناسين‌و خواناسين بەهۆى بيرى خاس‌و رِاستى‌و دادەوە، دەدوێت. هەروەها بنچينەكانى ئاينى راستى‌و دژايەتى لەتەك درۆزنانا‌و دوارۆژى راستكردەوەكانى شێكردۆتەوە.

3ـ سپەنتمەگات Spentamainya ئەم بەشە پێكهاتووە لە 4 هات (هاتى 47 تا 50) كە بريتييە لە41 بەند، وهەر بەندەى پێكهاتووە لە 4 چەكامە‌و هەر چەكامەش لە 11 پارچە پێكهاتووە.

ئەم بەشە، دەربارەى ئافراندن‌و سپەنتامينو‌و سەركەوتنى بەسەر ئەنگرەمينو، وپەرستنى ئاهورامەزدا دەدەوێت.

4ـ وەهوخشەتەرگاتVohu – Khshathra  پێكهاتووە لەتەنيا يەك هات (هات 51) وبريتيە لە 22 بەند‌و هەر بەندەى لە 3 چەكامە پێكهاتووە‌و هەر چەكامەيەش بريتيە لە 14 پارچە، دەربارەى كار‌و كردارى ئادەميزاد‌و نوێ بونەوەى جيهان دەوێت.

5ـ وەهيشتوئيشتىVahishtoishti  ئەمە دوا بەشى گاتاكانە، وبريتيە لەتەنيا يەك هات (هات 53) وە پێكهاتووە لە 9 بەند‌و هەر بەندەى لە 4 چەكامە پێكهاتووە. دوو چەكامە كورت‌و دوانى درێژن. كورتەكانى بريتين لە 12 پارچە‌و چەكامە درێژەكان هەريەكەى بريتين لە 19 پارچە.

پێش ئەوەى يەكە يەكە سروودەكانى زەردەشت (گاتاكان) شيبكەينەوە، بەپێويستىدەزانم بێژم، مەخابن ئەو کەسانەى ئەم سروودە پيرۆزانەيان لەزمانى ئاوێستاييەوە گۆرِيوە، لەزۆر شوێندا كەوتونەتە هەڵە‌و زۆربەى ئەو هەلآنە بەهۆى ئەوەوە بووە كەوشەيەك زێتر لەمانايەكى هەبووە، بۆ‌وێنەوشەى گۆ ـ goى ئاوێستايى كە دوو ماناى هەيە، يەكێكيان بە ماناى جيهانە‌و ئەوى ديكەيان بە ماناى(گا) يە،وشەى پسو Pasu  كە مانايەكى (خەڵک) يا جەماوەرە، ومانايەكى ديكەى (رِانەمەرِە). جا، بۆئەوەى كەمتر دوچارى هەڵەببم، پەنام بردۆتەوە بەر تازەترين‌و بەمتمانەترين گۆرِين‌و رِاژەى گاتاكان.

 

ئەهنودگات Ahunavaiti       (ئەهوەن‌وەئى تى)

سرودى یەکەم

يەسنا ــ هات 28 ــ بەندى 1

((ئێستا،

ئەى مەزداى داناو مەزن

پێش هەموو شتێك،

هەردوو دەستم بەرەو لاى تۆ درێژ دەكەم

وەستايشتت دەكەم‌و داواى بەختەوەريت لێدەكەم.

هيوادارم كە،

بتوانم لەژێرسايەى رِاستى‌و دروستى،

وبەهۆى هۆش‌و زانيارييەوە،

جيهانێكى پرِ لەئاسايش‌و كامرِەوايى دابين بكەم،

و‌ويژدانى پاكو گيانى گيانداران خۆشحاڵ بكەم.))

 لێرەدا ئەوەمان دێتە بەرچاو كە زەردەشت رِاوێستاوەو هەردوو دەستى بەرەو ئاسمان درێژ كردووە، وبەوپەرِى رێز‌و بآ فيزييەوە ستايشتى خواى داناو مەزن‌و سەرچاوەى گشت چاکييەكان دەكات‌و داواى شادى‌و بەختەوەرى لێدەكات.

هوشيارى‌و زانيارى‌و بيرى خاس، ئامرازى گەيشتنە بەختيارييە، لەبەر ئەوە دەبينين زەردەشت هيوادارە كە لەژێر سێبەرى راستى‌و دروستى‌و پەیڕەوى لەياساى راستى (ئاشا)، و(وەهومەن) كە بريتيە لەهوشيارى‌و زانيارى‌و بيرى خاس بتوانێت گيانى گيانداران بەختەوەر بكات‌و بەو هۆيەوە ئادەميزاد‌و کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى بەرەو پێشكەوتن‌و پوختەيى‌و بێخەوشێتى بگەيەنێت.

زەردەشت، بۆئەوەى لەنهێنى ئافراندن بگات‌و چۆنيەتى ژیانى بۆ رۆشەن بێتەوە، پەنا دەبێتە بەر بيرى خاس (وەهومەن)‌و لەكاتى سەغڵەتىۆ پێويستيدا داواى يارمەتى لێدەكات، چونكو هوشيارى‌و زانيارى‌و بيرى خاس تەنيا ئامرازێكن كە دەتوانن ببنە كليلى كردنەوەى قفڵی فرە لەنەزانراوەكانى ژیان‌و سروشت، ويارمەتى پەيامبەر بدەن بۆ رِاگەياندنى پەيامەكەى

بەندى 2

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بە بيرى خاس‌و دڵێكى رِۆشەنەوە رِووت لێدەكەم،

لەژێرسايەى رِاستييەوە،

پێمان ببەخشە،

پاداشتى ژیانى مادى‌و معنوى

ئەو پاداشتەى كە ئيماندارەكان بەختەوەر دەكات.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باوەرِى بەوە هەيە كە تەنيا ئامرازێك كە ئادەميزاد لەخوا نيزيك دەكاتەوە ئەوەيە كە بيرى خاسى هەبێت‌و خۆشەويستى خەڵکى لەدڵدا بێت. زەردەشت ئاواتە خوازە لەخوا كە لەهەردوو جيهانى مادى‌و معنوى نيعمەتى پوختەيى‌و بەختەوەرى كە تەنيا بەهۆى رِاستى‌و پاكييەوە وەدەست دێت، پێمان ببەخشێت. ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە ئيمانداران‌و ئەوانەى گوێ رِايەڵی قسەكانين رِاستي‌و پاكى بكەنە رِێباز‌و پيشەيان بۆئەوەى بەختەوەرى‌و سەرفرازى ئەم جيهان‌و جيهانى دواييان وەدەست بكەوێت.

 

بەندى 3

((ئەى مەزدا ئاهورا،

وئەى رِاستى (ئاشا)و ئەى بيرى خاس(وەهومەن)

ئەز، سروودى وەهاتان بۆ دەهۆنمەوە،

كە تائێستا كەس نەيبێژاوە،

هيوادارم توانايى معنوى‌و پاكى (خشەترا)،

لەدەروونمدا پتر بێت‌و بەسەر زاتما زاڵبم.

تكا‌و ئارەزوومان بەديبهێنين.

وبەختەوەرى‌و شاديمان پآ ببەخشن)).

لەم بەندەدا، ستايشى ئاهورامەزدا وەك ئافەريدەگارى مەزن، وئاشا (دياردەى راستى پاكى)و وەهومەن (دياردەى بيرى خاس)ــ كە هەردوكيان لەنيشانەكانى ئاهورامەزدان ــ كراوە، لێرەدا هەر وەك لەباسى ئەمشاسپەندان باسمان كرد، زەردەشت ئەم ئەمشاسپەندانە بەنيشانەكانى ئاهورامەزدا دادەنێت‌و هيچ جۆرە بونێكى تايبەتى‌و سەربەخۆ‌و جياوزاييان نيە. يانى ئەمانە گشتيان نيشانەكانى خوان.

لێرەدا زەردەشت دەبێژێت كە بە پەروەردەكردنى ئەم سآ نيشانە تايبەتيانەى ئەم سآ ئەمشاسپەندانە دەتوانرآ باوەرِ‌و فيداركارى خۆ زێتر بكرێت كە لەپاشاندا گەيشتنە پوختەيى‌و بەختەوەرى‌و نەمرێتيە كە ئارەزو‌و ئاواتى گشت كەسێكە، دەتوانين بێژين كە ئەم بەندە بريتيە لە برِينى قۆناغەكانى پێشكەوتن‌و پوختەيى ئادەميزاد چونكو پاش ئەوەى هەركەس رێگەى رِاستى‌و پاكى هەلێبژارد‌و بيرى خۆى پاك كردەوە‌و خۆشەويستى‌و دلۆڤانى خەڵکى خستە نێو دڵیەوەو ژیانى خۆى تەرخان كرد بۆ خزمەتى کۆمەڵگا، واتە نيشانەكانى ئاشا‌و وەهومەن‌و خشەتراى لە هەناوى خۆيدا پەروەردە كرد، ئەوسا رۆحى فيداكارى‌و لەخۆبوردن‌و باوەرِ بەخوا يا (ئارمەئيتى) تێدا زێتر دەبێت.

پاش برِينى ئەم چوار قۆناغە بێگومان دەگاتە پلەى بەختەوەرى‌و پوختەيى.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە لەكاتى پێويستيدا يارمەتى خۆى‌و هاورِآكانى بدات‌و لەگرفتارى‌و ناخۆشيەكانيان رزگاريان بكات.

لەم بەندەدا زەردەشت زۆر بە رِاشكاوى دەبێژێت كە یەکەمين مامۆستا‌و رِاگەيەنێرى یەکتاپەرستی بووە لەجيهاندا چونكو هيچ كەسێك لەپێش ئەودا ئەم جۆرە سروودانەى نەبێژاوە.

 

بەندى 4

((ئەز، رِۆح‌و گيانم بەهۆى بيرى خاسەوە

بەرەو بەهەشتى بەرين دەبەم.

بە زانيارييەكى تەواوەوە، لەو پاداشتەى كە،

ئاهورامەزدا بۆ كاروكردارى خاسى ديارى كردووە،

تا ئەو شوێنەى هێز‌و توانام هەيە،

ئامۆژگارى خەڵک دەكەم كە

تێبكۆشن رِيبازى رِاستى بگرنەبەر.))

بيرى خاس‌و پاك، ئادەميزاد لەخراپە دوور دەخاتەوەو بەرەو جيهان‌و ژیانێكى پرِ لەچاکە‌و پاكى‌و دڵۆڤانى‌و ميهرەبانى‌و ئاسايش‌و ئاشتى دەبێت، واتە بەسەراى پرِ لەرِووناكى مەزدايە ئافەريدەگارى دانا، واتە بۆ بەهەشت دەبێت. لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژى كە ئەو كاروكردارە جێى رەزامەندى ئاهورامەزدا يە بآ چاوەرِوانى پاداش ئەنجام بدرێـت، وتەنيا لەبەر خاترى خاسێتى خودى كارەكە ئەنجام بدرێت.

هەروەها لەم بەندەدا، زەردەشت زۆر بەرِاشكاوى باسى پێويستى سەرشانى دەكات كە بريتيە لەبلآوكردنەوەى باوەرِى خواپەرستى‌و رِێنمايى خەڵک بۆئەوەى رێگەى رِاستى‌و دروستى بگرنەبەر.

 

بەندى 5

((ئەى دياردەى رِاستى‌و پاكى (ئاشا)

كەى بەديدارت شاد دەبم؟

ئەى دياردەى بيرى خاس (وەهومەن)،

كەى بەهۆى دانايى‌و هۆشەوە دەتوانم بتناسم؟

وئەى ئاهوراى دانا، كەى رێگەى گەيشتنە لاى تۆ دەدۆزمەوە؟

وكەى زايەڵەى دەرونى مەزدايي دەبيستم؟

هيوادرام كە

بە ياريدەى ئاخافتنى پيرۆز (سروودى پيرۆز)²⁷ و هێزى دەم پاراوى،

رِێنمايى گومرِاكان بكەم

وبيانخەمە سەر خاسترين رێگە كە

رِێى رِاستى‌و يەكتاپەرستیيە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت رِێگەى گەيشتنە لاى ئاهورامەزدامان بۆ دەستنيشان دەكات، كە بريتيە لەرِاستى‌و دروستى‌و بيرى پاك‌و هۆش‌و زانست، وە جەغت لەسەر ئەوە دەكات كە دەبێ بەزمانى خۆش‌و‌وتەی باش، رێگەى راست‌و دروست پێشانى گومرِايان بدرێت، ونابێ بە تۆبزى‌و هەرەشە‌و زۆرەملـآ لەتەكياندا رەفتار بكرێت بۆئەوەى ناچاربكرێن كوێر كوێرانە ئامۆژگاريەكانى پەسەند بكەن، ولێرەدا باشترينوێنەمان فێردەكات‌و ئەويش ئەوەيە كە دەبێ هەميشە لەتەك نەيارەكانماندا بەهێمنى‌و‌وتەی خاس‌و دڵۆڤانييەوە رِەفتار بكەين.

زەردەشت لەم بەندەدا، ئارەزووى ئەوەيە كە لەژێرسايەى رِاستى‌و دروستى‌و بيرى پاك‌و هۆش‌و زانستەوە، هەروەها بەهۆى‌ويژدانى پاكەوە بتوانێت ئاهورامەزداى داناو توانا بناسێت‌و ڵی نيزيك بێتەوە.

 

بەندى 6

((ئەى مەزدا،

بيرى خاس‌و رِاستى‌و،

تەمەن درێژيم پێببەخشە.

هەروەها بەهۆى ئامۆژگارييەكانت،

هێزو تواناى معنوى‌و شادومانى

بە زەردەشت‌و هاورِێيانم ببەخشە،

تا بتوانين بەسەر كينە‌و تورِەيى نەياران سەركەوين.))

زەردەشت، لەم بەندەدا داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە هێزو تواناى معنوى‌و بيرى خاس‌و تواناى ئاخافتنى باش بەخۆى هاورآ كانى بدات تا بتوانێت باشتر پەيامەكەى بە خەڵک رِابگەيەنێت،  بەتایبەتی گومرِاكان‌و ئەوانەى دژايەتى دەكەن، بخاتەسەر رِێى راست.

ئەوەى لەم بەندە‌و بەندى پێشوتر دەگەين، ئەوەيە كە زەردەشت بەهيچ جۆرێك بە تۆبزى رِێنمايى خەڵکى نەكردووە، بەڵکو هەميشە بە قسەى خۆش‌و راست‌و دروست خەڵکى هانداوە كە لەراستى بگەن‌و دوورە پەرێزبن لەخراپە. بيرى خاس‌و خۆشەويستى خەڵکى، تەنيا چەكى رِاستەقينەى زەردەشتە.

 

بەندى 7

((ئەى رِاستى (ئاشا)،

ئەو خەلآتەى كە پاداشتى بيرى خاسە،

پێمان ببەخشە.

وەتۆ ئەى پاكى (ئارمەئيتى)،

هيواو ئارەزووەكانى گوشتاسب‌و هاورآكانى بەديبهێنە.

ئەى مەزدا،

هێزو توانامان پێببەخشە،

تا بتوانين پەيام‌و دەستورەكانت بە هەموو خەڵکى جيهان رِابگەيەنين.))

ئەو بەخشيش‌و خەلآتەى كە پاداشى بيرى خاسە‌و زەردەشت داواى دەكات بريتيە لەهۆشيارى‌و زانيارى‌و حيكمەت‌و رۆشەنبينى‌و دڵۆڤانى بێخەوش بۆ هەموو خەڵک، هەروەها باوەرِ‌و فيداكارى‌و خۆ بەزل نەزانين، زەردەشت، داواى ئەمانە دەكات بۆئەوەى وەك ئامرازێك بەكاريان بێنێت بۆ جآبەجآ كردنى فەرمانەكانى ئاهورامەزدا‌و پەيامەكەى بە هەموو جيهان رابگەيەنێت‌و ئاينى یەکتاپەرستی‌و رِاستى‌و دروستى لەنێو خەڵکدا بلآوبكاتەوە.

 

بەندى 8

((ئەى ئاهورا،

ئەى خاسترين خاسان،

ئەى گەوهەرى رِاستى،

لەناخى دڵمەوە ئارەزوو دەكەم،

بەفەرشوشتەرى دڵر‌و هاورێكانم،

نەمرێتى‌و بيرى خاسيان پآ خەلآت بكەيت.))

لێرەدا زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە فەرشوشتەر (وەزيرى گوشتاسەب‌و براى جاماسەب بووە‌و يەكێكە لەوانەى كە زوو باوەرِى بە زەردەشت هێناوە)‌و ياوەرەكانى‌و ئەو کەسانەى خاوەنى بيرى خاسن، بخاتە بەهەشت، واتە خاسترين ژیان لەم جيهانەدا‌و ئاسوودەيى بير‌و رِاحەتى‌ويژدان‌و ئارامى رۆح‌و رِەوان لەجيهانى ديكە.

 

بەندى 9

((ئەى مەزدا ئاهورا،

هەوڵدەدەم لەكانگەى دڵمەوە،

سروودى ستايشى خۆمت ئاراستە بكەم،

هەرگيز رِاستى (ئاشا)‌و بيرى خاس (وەهومەن)،

لەخۆم نەرِەنجێنم.

چونكو ئەوانە‌و توانايى معنوى (خشەترا)

بەشياوى ستايشت دەزانم.))

لەم بەندەدا، ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە ئەوشتە چاکانەى كە لەئاهورامەزدا بەخۆى‌و پەیڕەوانى بەخشيوەو دەيبەخشێت هەرگيز لەرِێى خراپەوە بەكارى نەهێنێت‌و ئازار بەكەس نەگەيەنێت بۆئەوەى رِاستى‌و بيرى چاک لەخۆى نەرِەنجێنێت. هۆش‌و زيرەكى‌و توانايى خۆيان بخەنەگەرِ بۆئەوەى خزمەتى کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى پێبكەن، وهەرگيز كارێك نەكەن كەزيان بە خەڵک بگەيەنن‌و ئاشا‌و وەهومەن‌و خشەترا لەخۆيان زوير بكەن.

دوبارە زەردەشت جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئاهورامەزدا‌و نيشانەكانى (بيرى خاس، راستى‌و توانايى) شياوى ستايشتە.

 

بەندى 10

((ئەى مەزدا ئاهورا،

هيوا‌و ئارەزووى ئەو کەسانەى كە

دروستكردارن‌و خاس بيردەكەنەوەو راستى يان كردۆتە پيشە،

وتۆ خۆت خاسيان دەناسێت،

وەديبهێنە.

ئەز، خاس دەزانم كە تۆ

ئەو ستايشتانەى لەناخى دەرونەوە دەردەچێت

وبۆ كارى خاس بێت

وەڵام دەدەيتەوە.))

لێرەدا زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە‌ويست‌و ئارەزووى ئەو کەسانەى كە بەهۆى بيرى خاس‌ولەسايەى رِاستى‌و دروستيدا‌و بەهۆشيارى‌و زانيارييەكى تەواوەوە‌و بآ هيچ جۆرە مەرايى‌و خۆنوێندنێكەوە ستايشى ئاهورامەزدا دەكەن، وەديبهێنى.

 

بەندى 11

((ئەى مەزدا ئاهورا،

هيوادارم بەهۆى ئەم ستايشتانەمەوە،

وبەهۆى بيرو ئەقلأ‌و هۆشمەوە،

كە بۆ هەميشە پارێزگارى لەرِاستى‌و بيرى خاس دەكەم،

ئامۆژگارييەكانتم فێر بكەيت،

وپێم بێژيت كە،

هەر لەسەرەتاوە

ئافراندن‌و ژیان چلۆن پێكهاتووە؟))

 لەم بەندەدا، ئاماژە بۆ ئەو نوێژ‌و ستايشتانە كراوە كە لەبندى پێشودا باسمان كرد‌و مەبەست ئەو ستايشانەيە كە لەكانگەى دڵەوە دەردەچێت بآ هيچ مەرايى‌و رِيايەك.

زەردەشت دەبێژێ كە بەهۆى ئەم جۆرە ستايشانە‌و بير‌و ئەقلأ‌و هۆشيەوە كە هەميشە پارێزگارى لەرِاستى‌و بيرى خاس دەكات، ئاهورامەزدا ئامۆژگارييەكانى پآ ئيلهام بكات، بۆئەوەى بتوانێت پەيامە پيرۆزەكەى كە بريتيە لەرِێنمايى بەرەو بآخەوشێتى، رِابگەيەنێت. هەروەها زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە رِاز‌و نهێنى چونيەتى دروستبوونى ئەم جيهانە‌و (بوون)ى بەهۆى بير‌و هۆشەوە بۆ ئاشكرا بكات، بۆئەوەى هەموو رِاستييەكان بۆ خەڵک رۆشەن بكات (وەڵامى ئەم داخوازيە‌و باسى چونيەتى وەديهاتنى جيهانى بوون لە (هات30) گاتاكاندا دەبينين.

 

سروودى دووهەم

 يەسنا ــ هات 29 ــ بەندى 1

((ئەى مەزدا گيانى گيانداران، سكاڵ‌و گلەيى خۆيت عەرزدەكا:

بۆچى منت ئافراند؟

بۆچى ئەم جەستە مادييەت پآ بەخشيم؟

ستەم‌و قين‌و سەركێشى‌و جەردەيى،

دەوروبەرمى تەنيوەتەوە.

ئەز، لەتۆ بەولاوە، هيچ پشتوپەنايەكم نييە،

كەوابو،

كەسێك كە شياوى ئەوەبێت لەم بارە ئالێۆزە رِزگارم بكا

پێم بناسێنە.))

لەم بەندەدا، باسى بارودۆخى سەردەمى زەردەشت دەكا. کۆمەڵگاى ئەو سەردەمە ئالێۆز‌و پرِ لەخراپەكارى بووە. دزێتى، جەردەيى، كوشتو كوشتار، جەور‌و ستەم‌و ئاژاوە ناوچەكەيان تەنيبۆوە‌و بە جۆرێك خەڵک لەسەغلەتيدابوون كە گيانى گيانداران (لێرەدا گيانى گيانداران نوێنەرى هەموو ئادەميزاد‌و گياندارانە‌واتە رِەوانى هەموو جيهانە (وروح الوجود) ئۆقرەى لێدەبرێێت‌و سكاڵى خۆى لەخزمەت ئاهورامەزدا عەرز دەكات، وداواى لێدەكات كە كەسێك هەلێبژێرێت ئەم خەڵکە لەم بارە ئالێۆزە رزگار بكات.

 

بەندى 2

((ئەوسا،

ئافەريدەگارى جيهان، لەرِاستى (ئاشا)ى پرسى:

كـآ هەلێدەبژێرى بۆ رِابەرايەتى جيهان؟

تا ياريدەى بدەين‌و پشتيوانى لێبكەين‌و، هێز‌و تواناى ئاوەدانكردنەوەى جيهانى پێببەخشين.

ئەى ئاشا،

دەتەوێت كـآ هەلێبژێريت بە رِابەر‌و سەردارى جيهان

تا بتوانێت قين‌و تورِەيى‌و ئازارى درۆزن‌و خراپەكاران لەناوبەرێت؟))

دەتوانين بێژين كە تێكرِا (هات 29) بريتيە لەشانۆگەرێتييەكى ئيزەدى كە: ئاهورامەزدا، ئاشا، وەهومەن‌و گيانى گيانداران رِۆڵی سەرەكى تێدا دەبينين.

لەبەندى پێشودا باسمان كرد كە گيانى گيانداران، سكاڵ‌و گلەيى خۆى دەربارەى بارودۆخى کۆمەڵگا دەردەبڕێت‌و داوا لەئاهورامەزدا دەكا كە رزگاركەرێكى بۆ هەلێبژێرێت.

لەم بەندەدا، لەبريتى ئەوەى ئاهورامەزدا رِاستەوخۆ خۆى كەسێكى پێناسێنآ. داوا لە(ئاشا) كە دياردەى رِاستى‌و پاكى‌و زانستى خۆيەتى، دەكات كە رابەرێك‌و رزگاركەرێك دەستنيشان بكات كە بتوانێت دڵنەوايى گيانداران بداتەوەو يارمەتى بدات لەبلآوكردنەوەى رِاستى‌و دروستى‌و ئاوەدانى جيهان. رِابەرێك كە هێزو تواناى بەربەرەكانى بەدكاران‌و درۆزنان‌و گومرِايانى هەبێت‌و بتوانێت بەهێزى معنوى ململانێيان لەتەكا بكات‌و بيانخاتە سەر رێى راست‌و كينە‌و تورِەيى، كە مايەى بەدبەختى‌و دواكەوتنى کۆمەڵگايە، لەناوبەرێت.

هەرساتێك رِابەرێكى‌وا دەستنيشان بكرێت، ئاهورامەزدا پشتيوانى لێدەكات‌و ياريدەى دەدات.

 

بەندى 3

((رِاستى (ئاشا) وەڵامى دايەوەو گوتى:

لەنێو ئەم خەڵکەى جيهاندا كەسێكى‌وا ناناسم

كە بتوانێت ئەم ئازارە لەكۆلأ خەڵک بكاتەوە،

وياريدەى پياو چاکان بدات دژى خراپەكاران.

بێگومان لەنێو ئەم خەڵکەدا،

ئەو كەسە دەبێ لەهەموان بەهێزتر‌و بە تواناتر بێت،

تا هەركاتێك داواى يارمەتى كرد

فرياى بكەوين‌و ياريدەى بدەين.))

لەم بەندەدا، دەبينين كە ئاشا (دياردەى راستى‌و پاكى) بۆ وەڵامدانەوەى ئاهورامەزدا كە پرسيارى لێكردبوو كـآ هەلێدەبژێرێت بۆ رزگاركردنى خەڵک، تواناى نييە‌و بەرِاشكاوى دەبێژێ كە كەسێكى‌وا ناناسێت كە بەم كارە مەزنە هەڵسێت، بەلآم دەبێژێ بێگومان كەسێك بۆ ئەم كارە مەزنە هەلێدەبژێرێت، دەبێ ميهرەبان‌و بآ ئازار‌و بە‌ويژدان بێت‌و نابێ ستەمكار‌و زالێم بێت، لەروانگەى راستى‌و پاكى دەبێ لەهەموان سەرتر بێت، دەبێ هێزوتوانايەكى وەهاى هەبێت كە بتوانێت ياريدەى دروستكاران بدات دژى خراپەكارى. لەكۆتاييدا دەبێژێ كە ئامادەى ياريدەدانى ئەو كەسە توانايەو هەركاتێك پەناى بۆ بردين يارمەتى بدەين‌و فرياى بكەوين.

بەندى 4

((مەزدا ئاهورا، لەهەموان خاستر ئاگادارە

كە لەرِابووردوودا بت پەرستەكان‌و پەیڕەوەكانيان

چييان كردووە،

لەپاشە رۆژيشدا چ دەكەن.

لەبەر ئەوە، دوا برِيار‌و داوەريكردن تەنيا بۆ ئاهورايە،

كەوايە، هەرچى شتێك‌ويستوخواستى ئەوە، ئێمە گوێ رِايەڵین.))

ئەم بەندە، تەواوكەرەوەى بەندى پێشووەو تيايدا (ئاشا) قسە دەكا‌و دەبێژێ: ئەى خواى داناو ژير، تۆ خۆت هەموو شتێك دەزانيت‌و ئاگادارى هەموو كار‌و كردارى مرۆڤيت چ لەرابوردودا چ لەپاشەرۆژدا‌و هيچ شتێك بآ ئاگادارى تۆ رِوونادات.

لەبەرئەوە، تەنيا خۆت دەتوانيت لەم بارەشەوە برِيار بدەيت چونكو برِيارەكانت رِاستو دروستن‌و ئێمە دەبێ گوێ رِايەڵی دەستورەكانت بين.

 

بەندى 5

((ئەز‌و گيانى گيانداران، هەردوو پێكەوە،

وبەرِێزەوە دەستمان بەرز دەكەينەوە،

وستايشتى ئاهورامەزدا دەكەين،

وداواى لێدەكەين كە،

هەرگيز لەلايەن خراپەكاران، زيان بە،

مرۆ پاكەكان‌و خاسكردارەكان‌و رِابەرەكەيان نەگات.))

لەم بەندەدا، (ئاشا) درێژە بە قسەكانى دەدا‌و دەبێژى:

ئەى خواى گەورە، ئەز‌و گيانى گيانداران، هەردووكمان بەرِێز‌و مل كەچييە‌و دەستمان بەرز دەكەينەوەو ستايشتت دەكەين، ئارەزوومان ئەوەيە كە ئامرازێك هەلێبژێرى كەمرۆ خاسەكان‌و خاوەن باوەرِەكان لەخراپەى نەياران‌و زيانەكانى ئەهريمەن بپارێزآ‌و هيچ ئێش‌و ئازارێكيان پێنەگات. هەروەها ئاگادارى رِابەر‌و پێشەواكەيان بە، كە رِاسپاردەيە بۆ رزگاركردنى هەموو خەڵک‌و رِێنمايى يانە بەرەو رِێگەى رِاست‌و دروست، ولەخراپەى نەياران بيپارێزە.

 

بەندى 6

((ئەوسا،

ئاهورامەزدا،

كە بەزانست‌و دانايى خۆيەوە،

ژیانى ئافراندووە، فەرمووى:

ئايا تۆ، سەردار‌و رِابەرێكى پاك ناناسيت؟

مەگەر تۆ، هەلێبژاردەى ئافەريدەگارنيت؟

ئايا چاودێرى‌و ئاگادارى ئەم جيهانەم، بەتۆ رِانەسپاردووە؟))

 

پاش ئەوەى ئاشا بآ توانايى خۆى بۆ وەڵامدانەوەى ئاهورامەزدا دەربڕێ، ونەيتوانى كەسێك ديارى بكات كە خەڵک لەو بارە ئالێۆزە رِزگاربكا. ئاهورامەزدا دەفەرمەوآ كە چلۆن دەبێت كەسێك (لێرە مەبەست لەكەسێك، دياردەى راستى‌و دروستى‌و پاكييە- ئاشا-) كە هەڵیبژاردووە بۆ چاودێرى‌و ئاگادارى ئەم جيهانە، ئاگا نەبآ لەكەسێك كە بتوانێت رِابەرێتى ئەم خەڵکە بكات‌و رزگاريان بكا لەو بارودۆخە. لەم بەندەدا دوپاتى دەكاتەوە كە ئاهورامەزدا ئافەريدەگارى جيهانە‌و ئەم دنيايەى بەهۆى بير‌وهۆش‌و حيكمەتى خۆيەوە ئافراندووە. ئاشا ئەوەندە دەزانێت كە ئەو دەبێ كەسێيەتييەكى ميهرەبان، جوامێر، بەويژدان، راست‌وپاك‌و بەهێز‌وتوانا بێت. لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوآ كە مەبەستى ئەسڵی ئەوەيە كە هەلێبژاردنى زەردەشت بەرابەرايەتى‌و پەيامبەرێتى راستەوخۆ لەلايەن ئاهورامەزدا خۆى بووە.

 

بەندى 7

((ئەم ئاخافتنە پيرۆزە كە شادى‌و بەختەوەرى دەهێنآ،

لەلايەن ئاهورايە كە:

ويستو خواستى لەتەك رِاستى (ئاشا)دا، هاوئاهەنگە

ومەزدا ئاهورا،

لەبۆ ئاوەدانكردنى جيهان،

ئەمەى فێرى مرۆى پاك‌و دروستكردار كردووە.

ئەى بيرى خاس (وەهومەن)

كـآيە ئەو كەسەى لەتۆيە‌و مەبەستتە

كە بتوانێت بەرِاستى ياريدەى خەڵک بدات؟))

لەبەندى پێشودا، ئاهورامەزدا چلۆن پرسيارى لە(ئاشا)كرد، لەم بەندەدا هەمان پرسيار لەوەهومەن كە دياردەى بيرى خاسە، دەكات‌و دەفەرموێت: ئايا ئەتۆ كەسێكى وەهات رِەچاوكردووە كە بتوانێت يارمەتى خەڵک بدا‌و لەم بارە ئالێۆزە رزگاريان بكات.

لێرەدا ئەوەمان بۆ ساغ دەبێتەوە كە(وەهومەن)يش ناتوانێت وەڵام بداتەوە‌و بێدەنگ دەبێت. بۆيەكا ئاهورامەزدا(لەبەندى دواييدا خۆى وەڵام دەداتەوە.

 

بەندى 8

 ((ئەمن، تەنيا كەسێك دەناسم كە،

گوێرِايەڵی ئامۆژگارييەكانمە،

وئەو كەسە

زەردەشت ئەسپەنتمانە.

تەنيا ئەوە كە دەيەوێت

شێوەو رِێگەى رِاستى‌و سروودەكانى مەزدا،

بە خەڵک رِابگەيەنێت.

هەر لەبەر ئەوەيە كە

دەم پاراوى‌و قسەى دڵفرِێنى پێدەبەخشين.))

هەروەكو لەبەندى پێشودا گوتمان، نە دياردەى راستى (ئاشا)‌و نە دياردەى بيرى خاس (وەهومەن)، هيچكاميان نەيانتوانى بەرِاشكاوى وەڵامى پرسيارەكەى ئاهورامەزدا بدەنەوە. لەبەرئەوە ئاهورامەزدا خۆى وەڵامى پرسيارەكەى خۆى دەداتەوە‌و دەبێژى كە تەنيا كەسێك كە گوێرِايەڵی فەرمانەكانى ئاهورايە‌و دەستورەكانى جآبەجآ دەكات، زەردەشت ئەسپەنتمانە.

هەرئەوە كەبۆ بلآوكردنەوەى ئاينى راستى‌و یەکتاپەرستی ئامادەگى تەواوى هەيە.

ئەو تەنيا كەسێكە كە دەتوانآ ئادەميزاد لەگومرِايى رزگار بكات.

لەبەرئەوە، بريارمان داوە كە دەم پاراوى پآ ببەخشين بۆئەوەى خاس بتوانێت پەيامى ئاسمانى بە خەڵک رِابگەيەنێت.

لە (هات 28) بەندى 5 دا زەردەشت دەبێژى: با بەياريدەدەرى‌وتەی پيرۆز (سروودى پيرۆز)‌و هێزى دەم پاراوى، گومرِايان بخەمەسەر خاسترين رێگە (واتە راستى‌و دروستى). لێرەدا ئاهورامەزدا داخوازييەكەى زەردەشت وەدى دێنێت‌و دەم پاراوى پآ دەبەخشێ. شايانى باسە كە بێژين پروفيسۆر بارتلومە‌و پورداود، هەردوكيان لەو باوەرِەدان كە ئەم بەندە‌وتەكانى وەهومەنەيە نە ئاهورامەزدا.

 

بەندى 9

((ئەوسا،

گيانى گيانداران، دوبارە دەنگى بەرز بۆوە‌و گوتى:

ئايا ئەز دەبێ گوێرِايەڵی قسەى مرۆيەكى

لاواز‌و بآ توانا بم‌و پشتيوانى لێبكەم؟

بەرِاستى، ئارەزووم ئەوەبوو كە سەردارێكى بەهێز‌و توانا،

بۆ ئەم كارە هەلێبژێردرايە.

كەى كەسێكى وەها،

بەهێزى بازووى خۆى،

ياريدەم دەدات؟)).

شتێكى ئاسايييە كە گيانى گيانداران لەم هەلێبژاردنەى زەردەشت قەلێس‌و نارازى بێت. چونكو تا ئەوكاتە هيچ كەس (جگە لەئاهورامەزدا)، زەردەشتى نەناسيبو، لەبەرئەوەى تا ئەوكاتە هيچ پەيامبەرێك لەلايەن خواوە بۆ سەر زەوى نەنێرابو، هيچ كەسێك يا هێزێك باوەرِيان بەوە نەبووە كە جگە لەسەركردەيەك يا شاليارێك بتوانێت ئەوەندە بەهێز‌و توانا بێت كە بتوانێت بارودۆخى کۆمەڵگا بگۆرِێت.

لێرەدا شايانى باسە كە بێژين ئەم‌ووتووێژە كاتێك رِويداوە كە زەردەشت وەك مرۆيەكى مادى لەئارادا نەبووە. باس باسى رۆحيانەتى (فرەوەهر)زەردەشتە ــ لەپاشاندا باسى (فرەوهر) دەكەين.

گيانى گيانداران هيچ شتێك دەربارەى ئەم رۆحيانەتە نازانێت‌و‌وادەزانێ كە كەسێيەتييەكى ئاساييە‌و ناتوانآ بەم ئەرك‌و كارە گرنگە هەلێسيت، بۆيە داوادەكات كە شاليارێكى بەهێز‌وتوانا هەلێببژێرێت كە ستەمكەران‌و خراپەكاران بەهێز‌وتواناى بازووى خۆى لەناو بەرێت.

 

بەندى 10

((ئەى ئاهورا،

بەهۆى رِاستى (ئاشا)‌و بيرخاسەوە (وەهومەن)،

هێز‌و توانايى پێببەخشە،

تا بتوانێت خانە‌و بەرەيەكى ئاوەدان‌و ئاسايش‌و ئارام

بە هەموو جيهان بگەيەنێت.

ئەى مەزدا،

ئەمنيش ئەو بەخاسترين ئافەريدە‌و هەلێبژاردەى تۆ دەناسم.))

هەر چەندە بڕێ لەزانا‌و رۆژهەلاتناسەكان دەبێژن كە ئەم بەندە لەوتەكانى خودى زەردەشتە‌و گيانى زەردەشت پێش ئەوەى بچێتە قالێبى مادى، لەو كۆبونەوەيەدا ئامادە بووە.

بەلآم موبد فيروز ئازەرگوشەسب لەو باوەرِەدايە كە ئەم بەندە‌و بەندى داهاتوو، ئاخافتنى گيانى گياندارانە.

لەبەندى پێشودا ئەوەى پتر سەرنجى رِاكێشا ئەوەبوو كە گيانى گيانداران لەرِوى بآ ئاگايى دەربارەى زەردەشت ئەو قسانەى كرد، بەلآم لەپاشاندا‌و لێرەدا دەبينين لەو هاشوهوشە دەكەوێت‌و رِەزامەندى خۆى بۆ رِابەرێتى زەردەشت دەردەبڕێت‌و لەئاهورامەزدا داوا دەكات كە هێز‌و تواناى معنوى‌و رِابەرايەتى بە زەردەشت‌و ياوەرەكانى ببەخشێت تا بتوانێت ئاشتى‌و ئاسايش‌و تەبايى‌و هێمنايەتى بۆ هەموو خەڵکى جيهان دابين بكات، وكۆتايى بەشەرِ‌و شۆرِ‌و هەراوهوريا‌و خراپە بهێنێت.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، گيانى گيانداران كە نوێنەرى هەموو گياندارانى سەر روى زەمينە دەبێژێ:

ئەى ئاهورامەزدا، ئەى داناى توانا، ئێمەش هەموومان زەردەشت بە شياوى رِابەرايەتى‌و سەروەرى دەناسين‌و رِەزامەندين بەم هەلێبژاردنە.

 

بەندى 11

((كەى رِاستى (ئاشا)‌و بيرى خاس (وەهومەن)‌و توانايى معنوى (وەخشەترا)

رِوومان تێدەكەن؟

كەى ئەنجومەنى مۆغەكان²⁸

ئەم ئاينەى تۆ پەسەند دەكەن؟

ئەى ئافەريدەگارى مەزن

ئێستا كە ياوەر‌و رِابەرمان بۆ دەستنيشان كراوە

ئێمەش ئامادەى خزمەتگوزاريين.))

لێرەدا، گيانى گيانداران درێژە بە قسەكانى خۆى دەدا‌و دەبێژێ، ئەى خواى مەزن، هێزوتواناى معنوى ئاشا‌و وەهومەن‌و خشەترام پێببەخشە،واتە راستى‌و پاكى، ئەقل‌و هۆش‌و زانيارى‌و بيرى خاس، هێزوتواناى خزمەتكردنى خەڵک‌و يارمەتى هەژاران‌و بێدەرامەتانم پێببەخشە بۆئەوەى بتوانم بەرامبەر سەختى‌و دژوارييەكانى ژیان خۆم رِابگرم. ئەمجا داوا لەئاهورامەزدا دەكات، كە يارمەتى ئەنجومەنى بالآى مۆغەكان بدات كە لەپێناوى بلآوكردنەوەى ئاينى یەکتاپەرستی‌و ئاينى ئاهورايى‌و رِێنمايى كردنى خەڵک بەرەو یەکتاپەرستی‌و راستى برِۆن. لەكۆتايى ئەم بەندەدا، دەبينين كە گيانى گيانداران لەو رەشبينييە رزگارى دەبێ‌و‌ورەى بەرز دەبێتەوە‌و دەبێژێ، ئێستا ئيدى كە ياوەر‌و سەردارێكمان بۆ ديارى كراوە كە لەهەموو بوارەكاندا شياوى رِابەرايەتييە، ئێمەش هەوڵو كۆشش دەدەين بۆئەوەى ئاواتى پيرۆزى پەيامبەر بەدى بهێنين‌و رِەزامەندى ئافەريدەگار دابين بكەين، بەدڵو بەگيان خزمەتى دەكەين‌و هەرگيز سەركێشى لەدەستورەكانى ناكەين. هەميشە گوێرِايەڵی بانگهێشتى‌ويژدانين‌و چاکى مەردايەتى لێدەكەين بەلادا‌و خزمەتى خەڵک دەكەين.

ئەگەركو خاس برِوانينە ئەو رِاژەيەى كە باسكرا، بە چاوێكى بينا‌و بيرێكى رۆشەن سەرنج بدەين‌و هەڵیسەنگێنين، دەبينين كە لەنێو ئەم شانۆگەريتى ئيزەدييە، گشت ئەو كێشە‌و مەسەلانەى كە دەربارەى چونيەتى سەر هەلێهێنانى ئاينەكان‌و پوختەبونيان بە ئاشكرا دەبينين.

واتە، سەرەتا گيانى گيانداران كە لێرەدا دەبێتە نوێنەرى خەڵک يا‌وتەبێژى نياز‌و پێويستييەكانى کۆمەڵگا، داواكارى خۆى دەخاتەرِوو. كەسێك لەنێو جەرگەى خەڵکيدا، بەهۆى رِاستى‌و دروستى بير‌وكردارييەوە هەلێدەبژێرێت بۆ رِێنمايى كردنى خەڵک، بەلآم کۆمەڵگا هەروا بە ئاسانى پەیڕەوى لێناكات‌و‌وتەكانى پەسەند ناكات (برِوانينە ئەو قسانەى گيانى گيانداران دەيكات پاش هەلێبژاردنى زەردەشت بە پەيامبەرێتى)، بەلآم پاشان كە دەبينين (ئەو) هيواو ئارەزووەكانيان دەهێنيتەدى، ئيدى دەست لەبەربەرەكانێتى هەلێدەگرن‌و ئاواتى سەركەوتنى بۆ دەخوازن‌و بەكردەوەش يارمەتى دەدەن.

 

سروودى سێهەم

هات 30 ــ بەندى 1

((ئێستا ئيدى، بۆ ئێوە

ئەى عەوداڵانى زانيارى، قسە دەكەم،

وبۆ ئێوە ئەى مرۆ ژيرەكان

دەربارەى دوو گەوهەرى (زات) مەزن.

هەروەها شێوەى ستايشتى،

ئاهوراو بيرى خاس (وەهومەن)

وزانستى خاس‌و ئاينى رِاستى (ئاشا)،

تا لەرِووناكى رِاستەقينە تێبگەن،

وبگەنە پلەى پوختەيى‌و بەختەوەرى.))

بەگوێرەی بۆچونى بڕێ لەئاوێستاناسان، (هات 30) شاكارى گاتاكان‌و بنچينەى ئاينى زەردەشتييە، چونكو دوو زاتى گرنگى ئاينى زەردەشتى تێدا باسكراوە. ئەم دوو دياردەيە بريتين لەسپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو، بيرى چاک‌و بيرى خراپ.

هەروەها باسى ئازادى دەربرِينى باوەرِ‌و هەلێبژاردنى رێگەى رِاست يا چەوت لەژیاندا دەكات. ئامۆژگارييەكان‌و رِێنماييەكانى زەردەشت لێرەوە دەستپێدەكات. لەیەکەمين هەنگاوى بلآوكردنەوەى ئاين‌و بير‌وباوەرِەكەى، لەنێو خەڵکدا قسەدەكا‌و دەبێژى:

دەخوازم بۆ ئەوانەى كە عەوداڵی رِاستين‌و ئەوانەى كە دانا‌و رۆشەنبيرن، دەربارەى دوو دياردە (گەوهەر)ى دژ بە يەك كە لەسەرچاوەى بيرى خودى ئادەميزاد هەلێقولآوە، بدوێم‌و رِاستيتان بۆ ئاشكرا بكەم. هەروەها دەربارەى چۆنيەتى ستايشى خوا‌و نيايشى وەهومەنوێتە بيرى خاس كە مايەى بەختيارى‌و ئاوەدانى جيهانە، ئاگادار بكەم.

هەروەها رێگەى گەيشتنە زانستى خوايى كە تەنيا بەهۆى (ئاشا) واتە رِاستى‌و دروستى‌و لەخۆبوردن وەدەست دێت، پێشانتان بدەم.

مەبەست لەزانيارى راستەقينەى خوايى، بريتييە لەو زانيارييەى كە لەسەر بنەماى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى‌و لەخۆبوردن‌و خۆشەويستى خەڵک دامەزراوەو دەتوانآ ئادەميزاد بەرەو پوختەيى بەرێت.

بۆ گەيشتنە قۆناغى پوختەيى‌و‌ويژدانى ئاسوودە‌و پرِ لەرِووناكى ئاهورايى (واتە بەهەشت)، زەردەشت لەم بەندەدا ئەمانەى بە پێويست زانيوە:

ستايشى ئاهورامەزدا لەكانگەى دڵەوەو بە باوەرِى تەواوەوە، ئاگادارى تەواو لەو دوو دياردەيە‌و ململانآ كردن لەنێوان چاکە‌و خراپە، پەروەردەى وەهومەن، واتە بەهێزكردنى بيرى خاس لەخۆدا، وەرگرتنى زانيارى رِاستەقينە بەهۆى رِاستى‌و پاكييەوە.

 

بەندى 2

((كەوايە،

گوێرِايەڵی خاسترين‌وتەكان بن،

و بەبيرێكى رۆشەنەوە هەڵیسەنگێنن،

وهەريەكە لەئێوە بۆ خۆى

لەم دوو رێبازە، يەكێكيان هەلێبژێرن،

پێش ئەوەى رِوداوى مەزن رِووبدات،

هەريەكەتان بە دروستى ئاگاداربن،

لەم پەيامە تێبگەن‌و بلآوى بكەنەوە.))

لەم بەندەدا، يەكآ لەگرنگترين ئامۆژگارييەكانى زەردەشت بەشێوەيەكى فرە سادە‌و رِۆشەن‌و بە رِاشكاوييەوە بەيان كراوە، كە بريتيە لەئازادييەكى تەواو بۆ هەر مرۆيەك كە رێگەى چاک يا خراپ (راست يا درۆ) هەلێبژێرێت.

زەردەشت، داوا لەپەیڕەوەكانى دەكا، ئازادانە‌و بە بيرێكى رۆشەن‌و ديدێكى كراوەو بە‌ووردييەوە بير لەئامۆژگارييەكانى بكەنەوە، ئەوسا هەر ئافرەت‌و پياوێك، بە بير‌وهۆش‌و‌ويژدانەوە، چاکە لەخراپە، رِاست لەنارِاست جيابكاتەوەو رێگەى خۆى هەلێبژێرێت. زەردەشت بە هيچ جۆرێك هەرِەشە‌و زۆرەملـآ بەكارناهێنێت بۆئەوەى خەڵک ئامۆژگارييەكانى وەربگرن، وهيچ كاتێك داواى لەپەیڕەوەكانى نەكردووە كە كوێر كوێرانە دواى بكەون.

ئەم بەندە، تەواوكەرەوەى بەندى پێشووە، وتيايدا زەردەشت سەرنجى خەڵک بۆ ئامۆژگارييەكانى راكێشاوەو دەبێژێ:

خەڵکينە، گوێ بۆ قسەكانم شل بكەن‌و هەڵیسەنگێنن، وهەر ئافرەت‌و پياوێك، خۆى بە شێوەيەكى ئازاد هەولأ بدات رێگەى رِاست لەرێگەى چەوت جيابكاتەوە، ورێگەى راست هەلێبژێرێت.

لەدوابەشى ئەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ:

پێش ئەوەى ژیان لەم جيهانەدا كۆتايى پآ بێت‌و‌ورۆژى پەسلان بێتەپێش، دەبێ خەڵک لەخەوى بێهۆشى رِاپەرن، تێبكۆشن پەيامى رِاستى‌و دروستى‌و ئەحكامى ئاهورايى‌و ئامۆژگارييەكانى زەردەشت لەجيهاندا بلآوبكەنەوە، وئەوانەى رێگەى چەوتيان هەلێبژاردووە، بەرەو رِێگەى رِاست هيدايەت بكەن.

ئەم پەيامە، پەيامێكى جيهانييە‌و بۆ هەموو خەڵکى سەرروى زەوييە.

 

بەندى 3

((ئێستا،

ئەم دوو گەوهەرە هاوالأ دوانە دژ بە يەكە، كە هەر لەسەرەتاوە،

لەنێو بير‌و خەياڵی مرۆڤدا دەركەوتن،

يەكێكيان چاکە دەنوێنى‌و ئەوى ديكەيان خراپە.

ولەم دوانە

مرۆى ژير‌و دانا، راستى‌و دروستى هەلێدەبژێرێت‌و

نەزان‌و بآ هۆش، خراپە هەلێدەبژێرێت.))

 زەردەشت، لەم بەندەدا، دەربارەى فەلسەفەى چاکەو خراپە‌و سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو دەدوآ‌و دەبێژێت: ئەم دوو دياردەيە، واتە چاکە‌و خراپە، لەبيرى ئادەميزاد خۆيەوە دێنە ئاراو دروستكراوى بيرى ئادەميزاد خۆيەتى، وبەهۆى بيرەوە بۆ كردار‌و‌ووتار رێى خۆى خۆشدەكات. واتە، سەرچاوەو بنەماى گشت‌ووتار‌و كردارى خاس يا خراپ، لەبيرى ئادەميزادەوە  هەڵدەقوڵێت. ئەگەر بيرى كەسێك خاس بێت، بێگومان‌وتە‌و كردارى ئەو كەسە خاس دەبێ‌و بە پێچەوانەوە، هەر كاتێك بيرى كەسێك خراپ‌و چەواشە بێت، وتە‌و كردارى ئەو كەسە خراپ دەبێ. بيرى ئادەميزاد، بەهەشت‌و دۆزەخى ئەو كەسە خۆيەتى.

لەروانگەى كەسێكى خاوەن بيرى خاس، گشت شتێك خاس‌و جوانە، بەلآم لەديدى خەڵکى خاوەن بيرى خراپ، بەهەشتيش وەك دۆزەخ‌وايە.

كەواتە چاکە‌و خراپە، جوانى‌و ناشيرينى، پەيوەندى بە شێوەو چونيەتى بيركردنەوەى ئادەميزاد خۆيەتى‌و هيچ پەيوەندييەكى بە ئافەريدەگارى ژير‌و توانا نييە.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا دەبێژى كە مرۆى ژير‌ودانا، بەهۆى هۆش‌و بيرى خاسى خۆيەوە، چاکە‌و خراپە‌و راست‌و درۆ لەيەكترى جيادەكاتەوەو رێگەى راستى هەلێدەبژێرێت، وبە پێچەوانەوە، مرۆى بێهۆش‌و نەزان، بەهۆى نەزانينيەوە، دوچارى هەڵە دەبێت‌و وەدوى ئارەزووى مادى دەكەوێت‌و دوچارى گرفتارى‌و پەرێشانى‌و خراپەكارى دەبێت.

خوا، هێزوتواناى بيركردنەوەى بە ئادەميزاد داوە تا چاکە‌و خراپە لەيەكدى جيابكەنەوەو بەهۆى بير‌وهۆشى خۆيانەوە چاکە هەلێبژێرن‌و دژى خراپە رِاوێستن، وبەربەرەكانى بكەن.

بە كورتى، ئەوەى لەم بەندەدا رِەچاو دەكرێت ئەوەيە كە زەردەشت، هەموو خراپە‌و گومرِايى‌و گەندەڵیيەك لەنەزانين‌و بآ ئاگايى دەزانێ، وهۆش‌و بير‌و زانيارى بە مايەى بەختەوەريى‌و خۆشى دەژمێرێت.

 

بەندى 4

((ئەوسا،

كە لەسەرەتاى ژیاندا،

ئەو دوو گەوهەرە، لەنێو بيردا گەيشتنە يەكدى،

ژیان‌و نەبوونيان هاوردە ئارا.

تا كۆتايى (بوون) هەر بەم شێوەيە دەبێ كە:

خاسترين بير‌و باشترين ژیان بۆ پەیڕەوانى راستى،

وخراپترين حاڵەتى دەرونى بۆ لايەنگرانى درۆ دەبێت.))

زەردەشت، لەم بەندەدا دەبێژێ: كاتێك ئەم دوو دياردەيە يا ئەم دوو هاوالأ دوانە دژ بە يەكە (سالب‌و موجەب) كەوتنەكار، ئاوەدانى‌و رِوخاندن، يا ژیان‌و نەبوونيان هێنايە ئارا، مەبەست لەژين، ژیانى خۆشى‌و ئارام‌و كۆشش‌و هەوڵدانە لەپێناوى پێشخستن‌و پێشكەوتنى کۆمەڵگا‌و خزمەتكردنى خەڵکە، ئەمەش تەنيا بەهۆى كارتێكردنى بيرى چاک‌و دڵێكى پرِ لەخۆشەويستى خەڵک، يانى، بەهۆى دياردەى خاسێتى وەدى دێت. بەلآم نەبوون يا رِوخاندن، بريتيە لەژیان بردنەسەر بە بيرێكى خراپ‌و نارِەوا‌و پرِ لە ئاكارى خراپە. بێگومان ناتوانين ئەم جۆرە ژیان بردنەسەرە، بە ژیانێكى رِاستەقينە بژمێرين، بەڵکو زێتر لەمەرگ دەچآ تا ژیان.

كەوتنە نێو داوى خراپە، تەنيا بەهۆى بيرى خراپە‌و دياردەى خراپەيە‌و بەس. مردن تەنيا مەرگ‌و لەناوچوون نييە، بەڵکو ژیانێكى خراپيش كە هيچ سودێكى بۆ کۆمەڵگا نەبێت جۆرێكە لەمردن. هەروەها دەبێژى تا ژیان‌و بوون هەيە، حالأ هەربەمجۆرە دەبێت‌و دياردەى چاکە‌و خراپە هەميشە لەململانآ دەبن. لەبەرئەوە ئەركى سەرشانى هەموو كەسێكە كە هەوڵ‌وكۆشش بدات دياردەى چاکە بەسەر خراپەدا سەركەوێت.

لەكۆتاييدا، دەربارەى پاداشتى چاکان‌و سزاى خراپەكاران دەدوى‌و دەبێژى:

ئاسوودەيى بير‌و‌ويژدان، خاسترين پاداشتى خاسانە‌و بە پێچەوانەوە نارەحەتى بير‌و‌ويژدان‌و ئەشكەنجەى رِەوان، گەورەترين سزاى خراپەكارانە. لێرەدا زێتر ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەبێ كە بەهەشت‌و دۆزەخ. لەروانگەى زەردەشتەوە، مادى‌و جسمى نييە، بەڵکو شتێكى معنوى‌و دەرونييە. بە بۆچونى ئازەرگوشەسب، بەهەشتى زەردەشت شوێنيكى تايبەتى پرِ لەسەوزەڵانى‌و حۆرى‌و غولمان نييە، هەروەكو چلۆن دۆزەخيش شوێنێكى دياريكراوى ترسناكى پرِ لەمار‌و دوپشك نييە. بەڵکو هەردووكيان بريتين لەچلۆنايەتى بارى دەرونى ئادەميزاد كە لەتەك بير‌و چونيەتى بيركردنەوەيان پەيوەندى هەيە.

 

بەندى 5

((لەم دوو گەوهەرە،

لايەنگرى درۆ، خراپترين كردارەكان هەلێدەبژێرێت،

وئەوەى پاكترين بيرى هەيە،

وبەتيشكى رِووناهى هەميشەيى رِازاوەتەوە،

وئەوەى كە بەبێوەرِى پتە‌و‌و كردارى دروستەوە،

مەزدا ئاهورا خۆشحال دەكات،

رِاستى هەلێدەبژێرێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ: ئەوانەى پەیڕەوى لەبيرى كرچوكاڵی خراپە، درۆ‌و فريو‌و دوورِوويى دەكەن‌و خو‌و خەسڵەتى ناپاكيان هەيە، ورۆحى ئەهريمەنى بەسەرياندا زاڵ بووەو گيرۆدەى كردارى خراپ دەبن‌و هەميشە بەرەو كارى خراپە دەرِۆن. بەلآم بە پێچەوانەوە، ئەو کەسانەى كە بيريان بەرووناهى هەميشەيى زانستى خاس‌و بە گيانێكى پاك‌و خەسڵەتێكى چاکەوە خۆيان دەرِازێننەوە، ئاكارى ئەهريمەنى لەخۆيان وەدوور دەخەن‌و رێگەى راستى‌و دروستى دەگرنەبەر‌و تێدەكۆشن بۆ پەرەسەندنى کۆمەڵگا‌و بەختەوەرى هەموو خەڵک. هەروەها دەفەرموێ: ئەو کەسانەى بيرى خۆيان بە رووناكى هەميشەيى زانست رِازانبێتەوەو باوەرِيان بە خواى هۆش‌و دانابێت‌و خەريكى خزمەتكردن بە کۆمەڵگابن‌و خەڵک بەختەوەر بكەن‌و خوا خۆشحال بكەن، بەم كردەوەيەيان، رێگەى راستى‌و دروستى هەلێدەبژێرن.

 

بەندى 6

((لەنێو ئەم دوانەدا،

بيرخراپان‌و گومرِاكان، رِاستى هەلێنابژێرن

چونكو لەكاتێكدا كە رِارِا‌و دوو دڵن،

تەفرە دەخۆن،

ودەچنە رِيزى بير خراپان،

وپەنا دەبەنە بەر تورِەيى‌و رِق‌و كينە،

وژیانى خەڵک دەشێوێنن.))

ئەم بەندە‌و بەندى پێشوتر، پەيوەندييەكى تەواويان بە يەكەوە هەيە.

لەبەندى پێشودا‌وێژرا كە پەیڕەوانى درۆ‌و خراپە، کەسانێكى نەزان‌و بێهۆشن كە گيرۆدەى هەواو هەوەسى ئەهريمەنى بون، رێگەى خراپەيان هەلێبژاردووە. بە پێچەوانەوە، ئەوانەى كە خەسڵەتى پاكيان هەيە، هۆش‌و بيرى خاسيان هەيە‌و رێگەى راست‌و دروستيان هەلێبژاردووە.

لەم بەندەدا، هۆى ئەوەى كە بۆچى خراپەكاران‌و پەیڕەوانى درۆ، رێگەى نادروستيان هەلێبژاردووە، باسدەكا‌و دەبێژێ:

پەیڕەوانى درۆ‌و گومرِايان‌و ئەوانەى لەبريتى پەرستنى خواى تاكو تەنيا پەنا دەبەنە بەر خوايانێكى جۆراوجۆر، بەهۆى رِارِايى‌و دوو دڵی‌و وەسوەسەى ئەهريمەنى دەرونييانەوە، لەكاتى هەلێبژاردنى رێگەى خۆيان، دوچارى بەدگومانى دەبن، رێگەى خراپ‌و نادروست هەلێدەبژێرن‌و رِودەكەنە كينە‌و تورِەيى كە سەردەستەى هێزى ئەهريمەنييە، وخەڵک گيرۆدەى خراپە‌و تاوان دەكەن.

بێگومان کاتێ بيرى خراپ لەتەك تورِەيى‌و كينەدا ئاوێتە دەبێت، ئيدى هەموو شتێكى خراپى لێدەوەشێتەوەو ژیانى معنوى ئادەميزاد گلآو دەكات.

 

بەندى 7

((ئەو كەسەى كە رێگاى چاکە هەلێدەبژێرێت،

توانايى مينوويى،

رامانى پاك‌و راستى دەست دەكەوێت‌و

پاكى بەتەن‌و گيانى ئەو،

پايەدارى‌و توانامەندى دەبەخشێت

بێگومان چونكە ئەو لەلايەنى تۆوە بووە،

لەئەزمونى دژوارى ژیاندا

سەردەكەوێت.))

ئەم بەندە، لەتەك بەندەكانى 5، 6 ‌و بەندى هەشتدا، پەيوەندييەكى تەواويان پێكەوە هەيە. خاستر‌وايە هەر چوار بەندەكە پێكەوە بخوێنرێتەوە.

ئەم بەندە، ئاماژە بۆ ئەو کەسانە دەكات كە رێگەى رِاستيان هەلێبژاردووەو دەبێژێ، ئەو جۆرە کەسانە لەنيعمەتى بيرى خاس‌و‌ويژدانى پاك‌و رێگەى راستى‌و دروستى كە لەدياردەكانى وەهومەن‌و ئاشان، بەرخوردارن. ئەوسا (خشەترا)‌و(ئارمەئيتى)، هێزى معنوى‌و خۆرِاگرتنيان پێدەبەخشێت.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، راستييەكمان بۆ ئاشكرا دەبێ‌و دەبێژى، ئەو جۆرە کەسانە پاش ئەوەى بەسەر وەسوەسەكانى ئەهريمەنى‌و رِارِايى‌و دژوارييەكانى ژیاندا سەركەوتن‌و زاڵ بون، ئەوسا دەبنە خزمەتگوزارانى راست‌و دروستى ئاهورامەزدا.

 

بەندى 8

((و ئەوكاتەى كە،

گومرِاكان سزاى خۆيان دەبينن،

ئەوسا، ئەى ئاهورا،

دەسەڵاتو شاليارى تۆ، بەهۆى بيرى خاسەوە (وەهومەن)،

بۆيان ئاشكرادەبێت،

وتێدەگەن كە،

چلۆنوێز لەرێى چەوت بێنن‌و رێبازى رِاستى بگرنەبەر.))

لەبەرئەوەى گومرِايان‌و درۆزنەكان رِێى خراپە‌و كردارى نارِەويان بۆ خۆيان هەلێبژارد‌و بە بيرى خراپەوە كەوتنە نێو داوى ئەهريمەنى دەروونييەوە، ويژدانيان ئەشكەنجەيان دەدا‌وژیانيان دەبێتـە دۆزەخ. ئەوسا، دەگەنە ئەو راستيەى كە خواى گەورەو دانا سزاى خراپەكانيانى بەمجۆرە داوە كە دووچارى ئەشكەنجەى رِەوان‌و‌ويژدان بن. ئەوسا، فەرمانى ئاهورامەزدا كە بريتيە لە لەناوبردنى خراپە‌و رِووكردنە چاکە‌و رێگەى راست گرتنەبەر، بەجآ دێنن. بەبۆچونى زەردەشت، لەبەرئەوەى خراپە هەلێقولآوى بيرى كرچوكاڵی ئادەميزاد خۆيەتى، كەوابو، گشت لادراوان لەرێى راست‌و خراپەكاران، دەكرآ پەروەردەبكرێن‌و فێرى راستى بن.

 

بەندى 9

((ئەى مەزدا ئاهورا،

هيوادارم كە

خزمەتگوزارى تۆبين،

ولەو کەسانە بين كە هەموو جيهان‌و ژیان نۆژەن دەكەنەوە.

با:

كاتێك بير‌وهۆش، گيرۆدەى سستى‌و خۆرِانەگرتن دەبێ،

رِاستى(ئاشا) يارمەتيمان بدات،

وبيرمان لەيەكدى نيزيك بكاتەوە.))

ئەم بەندە، تەواوكەرەوەى بەندى حەوتە‌و دەبێژى كە ئەو کەسانەى پەیڕەوى لەسپەنتامينو‌و چاکە دەكەن، لەرِيزى خواپەرستان دەژمێردرێن‌و رِێبازى ئەوانەيان گرتۆتەبەر كە هەوڵ‌وكۆشش دەدەن بۆ ئاوەدانكردنەوەى جيهان‌و پێشخستنى کۆمەڵگا.

ئەوەى كە لەم بەندەدا دەستمان دەكەوێت ئەوەيە كە، كەسێك گەر بيەوێت بەهۆى بير‌و كار‌و كرداريەوە ببێتە دۆست‌و ياوەرى ئاهورامەزدا، پێويستە لەسەرى لەپێناوى ئاوەدانى‌و پێشكەوتنى جيهان‌و پوختەبونى ئادەميزاد، چاکى مەردايەتى لێبكا بەلادا‌و خزمەتى خەڵک بكات.

بۆ جآبەجآ كردنى ئەم كارە، دەبێ رِاستى‌و دروستى بكاتە پيشە‌و رِێبازى خۆى.

 

بەندى 10

((ئەوکاتەى كە

درۆ‌و خراپە شكست دەخواو تێدەشكآ،

ئەو کەسانەى بەخاسى تێكۆشاون

وبەخۆشناوى ناويان دەركردووە،

لەكۆشكى پرِ لەخۆشى بيرى خاسى مەزدايى‌و رِاستيدا،

هيواو ئارەزوويان

دێتەدى.))

 لەم بەندەدا، زەردەشت ئاماژە بۆ كاتێك دەكا كە درۆ‌و دوورِويى‌و ناپاكى‌و نارِاستى‌و گەندەڵی لەجيهاندا بنبرِ دەبێت. ئيدى درۆزنان‌و خراپەكاران هيچيان لەدەست نايەت‌و كارێكيان پآ ناكرێت. ئەمەش ئەوکاتەيە كە رِاستى‌و پاكى بەسەر درۆ‌و ناپاكى، رووناكى بەسەر تاريكيدا سەركەوتوو دەبێ.

خاسگەل(چاکان)‌و ئەو کەسانەى لەنێو خەڵکدا بە خاسى ناو دەبرێن، پاداشتى خۆيان وەردەگرن.

بەكورتى، ئەوكاتەى كە راستى‌و پاكى جێى درۆ‌و ناپاكى پرِبكەنەوەو لەژێر سايەى خاسگەل كۆشش‌و ململانێيان دژى خراپەكاران سەركەوێت، جيهان ئاوەدان دەبێ‌و خەڵک بەرەو پێشكەوتن دەرِۆن، وهەموو دنيا تازە‌و نۆژەن دەبێتەوە. ئەوسا ئيدى دوكان‌و بازارِى درۆزنان‌و خراپەكاران دادەخرێت‌و چاکان لەنيعمەتى بەهەشت بەهرە وەردەگرن.

 

بەندى 11

((خەڵکينە،

هەركاتێك لەم ياسايەى مەزدا برِيارى لەسەرداوە، تێبگەن،

وبزانن كە رِەنجى درێژخايان سزاى درۆزنان‌و بەدكارانە

وخۆشى‌و بەختەوەرى هەميشەيى پاداشى پەیڕەوانى رِاستييە،

ئەوسا، بەهۆى ئەم ياسايەوە

دەگەنە بەختەوەرى‌و رزگارى رِاستەقينە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت پوختەي بۆچونەكانى خۆى بەمجۆرە باسدەكا‌و دەبێژى:

خەڵکينە، ئەگەر بە تەواوەتى لەبنچينەى ئەو شادى‌و خۆشى‌و رِەنج‌و بەدبەختييەى كە ياساى سروشت برِيارى لەسەر داوە ئاگاداربن‌و ئەمە بزانن كە لەئاكامدا، درۆزنەكان‌و پياو خراپان گرفتار‌و دوچارى سزاى درێژخايان (نە هەميشەيى)دەبن‌و پياوچاکان‌و دروستكرداران‌و پەیڕەوانى رِاستى‌و دروستى، بەهرە لەخۆشى‌و بەختەوەرى هەميشەيى دەبەن، ئەوسا بەگوێرەی ياساى كردار‌و دژەكردار رەفتار دەكەن‌و تێدەكۆشن رِاستى‌و دروستى بكەنە پيشەى خۆتان‌و بێگومان بەختەوەر دەبن.

بە‌واتەيەكى ديكە، هەركاتێك ئادەميزاد باوەرِى بەو ئەسڵە بوو كە هەر كردارێك، دژەكردارى خۆى هەيە‌و، وئاكامى كردار‌و رِەفتار‌و هەڵسوكەوتى خاس‌و خراپى مرۆڤ خۆيەتى كە شادى‌و خۆشى‌و بەختەوەرى يا بە پێچەوانەوە، خەم‌و خەفەت‌و بەدبەختى بۆ دێنێت، ئەوساكە بەدوى بەختەوەرى‌و رزگارى دەگەرێت.

كاتێك ئادەميزاد بزانێت هۆى خۆشى‌و بەختەوەرى يا دەرد‌و رِەنج‌و ناخۆشى لەژیاندا چين، بێگومان هەولأ دەدا دوركەوێتەوە لەو شتانەى دەبنە هۆى خراپەكارى‌و ناخۆشى، ورِوو دەكاتە هۆكارى بەختيارى كە جگە لەرِاستى‌و پاكى، هيچى ديكە نييە.

ئەوەى پتر شايانى باسە لەم بەندەدا، ئەوەيە كە سزاى خراپەكاران هەميشەيى نييە، بەلآم درێژخايانە، وئەمە خۆى لەخۆيدا دادپەروەرێتى خوا دەگەيەنێت كە خراپەكاران بە ئەندازەى خراپيەكانيان سزابدرێن‌و پاش ئەوەى خراپەكار ماوەيەك لەخانەى درۆ كە هەمان دۆزەخى‌ويژدانە لەم جيهانەدا، واتە‌ويژدانى ئەو كەسەيە، مايەوەو‌ويژدانى دوچارى رەنج‌و ئەشكەنجە بوو، ئەوسا پاك دەبێتەوەو رِاستى هەلێدەبژيرێت‌و هەروەك پياوچاکان رزگارى دەبێت.

 

سروودى چوارەم

هات 31 ــ بەندى 1

((ئەى عەوداڵانى زانست،

ئێستا پەيامێكتان پێرِادەگەيەنم،

وئامۆژگارييەكتان دەكەم كەتائێستا

كەس نەيبێژاوەو نەيبيستووە.

بێگومان ئەم ئامۆژگارييانە،

بۆ ئەو کەسانەى بەهۆى بلآوكردنەوەى درۆ،

جيهانى رِاستى

بەرەو هەلێدێر دەبەن، ناخۆشە،

وبۆ ئەويندارانى مەزدا، خۆش‌و شادى بەخشە.))

لەم بەندەدا، وادەردەكەوآ كە زەردەشت پەيامى ئاسمانى پێرِاگەيەندراوەو خەريكى ئامۆژگاريكردنى خەڵکە، لەوەدەچآ كە جەماوەرێكى زۆر بەدەورى پەيامبەر كۆبونەتەوەو قسەيان بۆ دەكات، بۆيە دەبێژى: ئەى ئەو کەسانەى بەدوى رِاستيدا دەگەرِێن، ئەى ئەو کەسانەى عەوداڵی زانستن‌و دەتانەوآ شت فێربن. ئێستا پەيامێكتان پێرِادەگەيەنم‌و ئامۆژگارييەكتان دەكەم كە تائێستا هيچ كەس نەيبێژاوەو نەيبيستووە‌واتە پێش پەيامى زەردەشت، لەو كاتەدا بآ‌وێنە بووەو بۆ یەکەم جار باسكراوەو تا ئەوکاتە هيچ كەس لەم قسانەى نەكردووە. هەروەها زەردەشت دەفەرموێ كە ئەم ئامۆژگارييانەى كە لەپەيامەكەيدا باسى دەكات، بەدڵی ئەو کەسانە نييە كە گرفتارى رِارِايى‌و دوودڵی بون‌و بيرى خراپ بەسەرياندا زاڵ بووەو ئەهريمەن وەسوەسەى كردون‌و لەرِێى راست لايان داوە. بە پێچەوانەوە ئەوانەى كە خاس بيردەكەنەوەو باوەرِيان بە ئافەريدەگارى داناو ژير هەيە، بەدڵوبە گيان ئامۆژگارييەكانى پەيامبەر وەردەگرن، چونكو دەزانن مايەى بەختەوەرييانە لەم ژیانە‌و مايەى رِزگارييانە لەژیانى پاش مردن.

 

بەندى 2

((لەبەرئەوەى بەهۆى دوودڵی‌و رِارِايى يەوە

هەلێبژاردنى رێگەى راستودروست، ئاشكرا‌و رۆشەن نييە،

ئەز، وەك رِابەر‌و مامۆستايەك

كە هەلێبژاردەى مەزدايە،

بۆ رِێنمايى ئێوە نێردراوم،

كە هەردوو دەستە فێربكەم

چلۆن لەژێر سايەى ئاينى رِاستيدا، بژين.))

لەبەندى پێشودا، زەردەشت مژدە بە خەڵک دەدات‌و باسى پەيامێك دەكا لە تا ئەوكاتە كەس نەيبێژاوەو نەيبيستووە.

لەم بەندەدا دەبێژێ، لەبەرئەوەى رِارِايى‌و پەیڕەوى لەهەوەس‌و ئارەزوو، وا لە بڕێ كەس دەكات، چاکە‌و خراپە لەيەكدى جيانەكەنەوەو پتر بەرەو كارى خراپ‌و خراپەكارى برِۆن. ئاهورامەزدا، خواى دانا‌و ژير، فەرمانى پێداوەو هەڵیبژاردووە كە خەڵک(هەموو خەڵک، واتە خاس‌و خراپ) رِێنمايى بكات‌و لەو بيرە چەوتەى كە هەيانە، ئاگاداريان بكاتەوەو رێگەى راست‌و دروستيان پێشان بدات. لەم بەندەدا، ديسانەوە ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەكا كە زەردەشت هەلێبژاردەى خوايە‌و پەيامبەرە‌و لەلايەن ئاهورامەزداوە نێردراوە بۆئەوەى رێگەى رِاست پێشانى خەڵک بدا.

لەبەرئەوەى زەردەشت پەيامى ئاهورامەزداى بەگيان‌و بيرى دەرونيەوە گوێ بيست بووە، كەوايە پەيامبەرى هەلێبژاردەى خوايە، وە چونكو راستى ئاهورامەزداى لەبيرى خۆيدا ديوە‌و هەستى پێكردووەو بەهۆى هۆش‌و ئەقڵی خۆيەوە باوەرِى پێهێناوە، فەيلەسوفە. چونكآ ئەم بير‌و پەيامەى بە جەماوەر رِاگەياندووە، وفێرى كردووەن، مامۆستايە. كەوايە لەيەك كاتدا، پەيامبەر فەيلەسوف‌و مامۆستايە.

 

بەندى 3

((ئەى مەزدا،

ئەو بەختەوەرييەى كە لەژێرسايەى رووناكى معنوى،

وبەهۆى پەیڕەوى لەرِاستى‌و پاكى يەوە،

مژدەيت بە هەردوو دەستە داوە،

وئەو برِيارەى كە بۆ مرۆى ژيرودانا، داوە

بەهۆى ئامۆژگارييەكانتەوە،

بۆ ئاگادارييمان، بۆمان ئاشكرابكە

بۆئەوەى هەموو خەڵک بەرەو ئاينى رِاستى بانگهێشت بكەم.))

لەم بەندەدا، زەردەشت، ئاماژە دەكا بۆ ئەو تيشكى معنوى يا ئاگرى دەرونى‌و نورى خواييەى كە لەنێو دڵودەرونى هەموو كەسێكدا هەيە‌و بەرەو پێشخستنى کۆمەڵگا دەبێت‌و دەبێژێ:

بەهۆى پەیڕەوى لەراستى‌و لەژێر سايەى تيشكى رووناكى معنوى، ئەى خواى ميهرەبان چيمان پێدەبەخشى؟‌واتە لەرِێى پەرەسەندن‌و بەتين كردنى ئاگرى دەرون چى رِاز‌و نهێنى يەكمان بۆ ئاشكرا دەكەيت، كاتێك كە نورى ئيمان‌و باوەرِ بەخوا لەنێودڵی ئادەميزاددا پتر دەبێ‌و كلپە دەسێنآ، ولەكاتێكدا كە خۆپەرستى‌و كينە‌و ئارەزووى مادى‌و دەرونى خستە لاوە‌و رِێى رِاستو دروستى هەلێبژارد، ئەوسا دڵی بە نورى ئيمان رۆشەن دەبێ‌و فرە لەرِاز‌و نيازى گيتيى بۆ ئاشكرا دەبێ‌و بەختەوەرى‌و خۆشى رِوى تێدەكات.

زەردەشت گەرەكێتى بزانێت كە ئەو بەختەوەرى‌و خۆشييەى تەنيا لەرِێى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى بەدەست دێت‌و هەموو خەڵک بەبێش‌و خراپ، خواپەرستو بت پەرستیەوە دەيانەوێت پێى بگەن چييە‌و پاداشتى هەردوو دەستەى چاک‌و خراپ چلۆنە.

هەروەها، پەيامبەر دەيەوێت بزانێت چارەنووسى هۆشمەندان‌و زانايان كە باوەرِيان بەبوونى خوا هەيە چييە؟

زەردەشت ئەم زانياريانەى بۆ ئەوە دەوێت كە بتوانێت بەهۆى ئەوەوە خەڵک هوشيار بكات‌و بەرەو ئاينى رِاستى‌و زانيارى بەرێت.

 

بەندى 4

((ئەى مەزدا،

وئەى نەمرە پاكەكان (ئەمشاسپەندان)،

كەوايە، ئێمە داواى رِاستى‌و پاكى

وخاسترين ئەندێشە دلخوازەكان

وتوانايى مەعنەوى بەهێزدەكەين،

تا بە رِاگەياندن‌و چەسپاندنى ئەمانە،

بەسەر درۆدا سەركەوين.))

لەم بەندەدا، زەردەشت داواى كۆمەك‌و يارمەتى لەئاهورامەزدا‌و دياردەكانى (ئەمشاسپەندان) دەكات تا بتوانێت بە پتەوكردن‌و بەهێزكردنى سيفاتى ئاهورايى (ئاشا‌و ئارمەئيتى‌و وەهومەن)، واتە رِاستى‌و پاكى‌و دڵۆڤانى‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بە خواو بيرى خاس‌و پاك، هێزو تواناى معنويى بەهێزبێت‌و بەرامبەر درۆزنان‌و خراپەكاران خۆى رِابگرێت‌و بەسەرياندا زاڵ بێت. ئادەميزاد بۆئەوەى بەسەر خراپە‌و ئارەزووى مادى‌و سيفاتى ئەهريمەنيدا سەركەوێت، دەبێ هێزوتواناى معنوى‌و سيفاتە خاسەكان لەنێو دەرونى خۆيدا لەهەموو ناپاكى‌و ژەنگوژار پاك بكاتەوە، رِاستى‌و دروستى بكاتە پيشەى خۆى، باوەرِى تەواو سەنگى بەخوا هەبێت‌و دياردەكانى راستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى خەڵک‌و بيرى خاس لەخۆيدا بەهێز بكات‌و خۆى بگەيەنێتە رِادەى پوختەيى.

 

بەندى 5

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئاگادارم بكە

تا لەرێگەى رٍاستى‌و بيرى خاسەوە

ئەو ئايينەى كە

بۆمن خاسترينە، هەلێبژێرم

وبەهرە لەپاداشتەكەى وەربگرم.

وئەوەى (رِويداوە)و ئەوەى(رِوو دەدات) ببينم.))

زەردەشت بۆ هەلێبژاردنى خاسترين رێگە‌و شێوەى ژیان‌و گەيشتنە رِزگارى‌و بەختەوەرى داواى يارمەتى ‌و هاوكارى لەئاهورامەزدا دەكات‌و دەيەوێت هەر شتێك كە پەيوەندى بە ياساى راستى (ئاشا) هەيە‌و بۆ سوود‌و قازانجى کۆمەڵگا دەشآ ڵی فێربێت. هەروەها توانايى‌و هێزى پێبدات بۆئەوەى بتوانێت بەهۆى بيرى رۆشەن‌و هۆشەوە ئاگادارى ئەو پاداشتە بێت كە پێى خەلات دەكات.

هەروەها گەرەكێتى لەو شتانەى رِويداوەو يا رِوو دەدات ئاگاداربێت بۆئەوەى بتوانێت خاستر پەيامەكەى خۆى رِابگەيەنێت‌و جەماوەر بەرەو رێگەى رِاست بەرێت.

ئەم بەندە ئەوەمان بۆ رِوندەكاتەوە كە پەیڕەوى لەراستى‌و دروستى‌و پاكى بآ پاداشت نامێنێتەوەو ئەم پاداشتە مرۆڤ بەختەوەر‌و شاد دەكات.

 

بەندى 6

((خاسترين جۆرى پاداشتەكان‌و بالآترين پلەى بەختەوەرى،

بۆ ئەو دانايە دەبێت،

كە پەيامى رِاستەقينە‌و ئامۆژگاريە پاكەكانم

كە خەڵک بەرەو پوختەيى‌و نەمرێتى دەبێت،

بەهەموان رِادەگەيەنێت.

مەزدا ئاهورا،

بەهۆى بيرى خاسەوە

هێزو تواناى ئەو کەسانە پتر دەكات.))

زەردەشت، لەم بەندەدا بە شێوەيەكى ئاشكراو رِون داوا دەكا كە ئاينى رِاستى بلآوبكرێتەوەو پەرەى پآ بسێنرآ‌و ئارەزووى بەختەوەرى‌و خۆشى‌و بالآترين پلەوپايە دەكا بۆ ئەو کەسانەى كە ئەم پەيامە بلآودەكەنەوەو هەوڵ‌وكۆشش دەدەن بۆ پەرەسەندنى راستى‌و دروستى لەنێو کۆمەڵگادا. هەروەها دەبێژێ هەركەسێك كە خەڵک هاندەدا كە رێبازى راستى بگرنەبەر‌و دووربن‌و لەخراپەكارى، خوا هێزوتواناى معنوى پێدەبەخشێ‌و يارمەتى دەدات بۆئەوەى بە ئارەزووە ئاواتەكانى بگات. (بێگومان ئەم هێز‌وتواناى معنوييە بەهۆى بيرى خاس‌و پاكەوە پتر دەبێت.))

 

بەندى 7

((ئەو یەکەمين بيرەوەرێكە

كە لەسەرەتاوە، لەرووناهى خۆيەوە،

گشت كەشكەلآن‌و جيهانى بوونى رِووناك كردۆتەوە،

وبەهۆى هۆش‌و ئەقڵی خۆيەوە ياساى رِاستى بەديهێنا،

بۆئەوەى هەميشە پالێپشت‌و ياوەرى بيرخاسان بێت.

ئەى مەزدا ئاهورا، كە هەميشە نەگۆرِ‌و يەكسانى

بەهۆى رۆحى پيرۆزى خۆتەوە

هێزى باوەرِ لەدڵماندا پتر‌و پتەوبكە.))

موبد فيروز ئازەرگوشەسب، دەبێژێ ئەم بەندە يەكآ لەدژوارترين بەندەكانى گاتاكانە، هەريەك لەئاوێستا ناسان بەگوێرەى بۆچونى خۆيەوە باسى لێكردووەو شيكردۆتەوەو هەڵیسەنگاندووە. لەم بەندەدا، زەردەشت، ئاهورامەزدا بە یەکەمين بونێك دەزانێت كە بەهۆى هۆش‌و دانايى خۆيەوە نەخشەى ئافراندنى دارِشتووەو هەسارەكان‌و گشت كەشكەلآنى بەرووناكى خۆيەوە رۆشەن‌و دروست كردووە.

لەرِاستيدا، ئەم بەندە ئەوەمان بۆ رِوندەكاتەوە كە خۆر‌و مانگ‌و هەسارەكان‌و ‌و گشت كەشكەلآن پرشنگێكن لەرووناكى كە لەسەرچاوەى رِوناهى ئاهورامەزدا هەلێقولاون. ياخود بەواتەيەكى ديكە، خواى بەهۆش‌و ئەقلى تەواو سەنگ داناوەو هەموو (بوون)‌و جيهانى مادى‌و زەوى‌و ئاسمانەكان بە بەشێك لەبير‌وهۆشى تەواو سەنگى ئەو دەزانێت. هەروەها بۆئەوەى تەكوزى لەهەلێسوراندنى سروشتدا هەميشەيى بێت، خواى بير‌وهۆش ياساى رِاستى (ئاشا)، كە ياسايەكى هەميشەيى‌و نەگۆرِە، داناوە بۆئەوەى هەموو شتێك رِێبازى ئاسايى‌و سروشتى خۆى بگرێتەبەر چونكو هەموو لادانێك لەراستى‌و دروستى لەتەك ياساى سروشتدا دەبێتە هۆى كاردانەوەيەكى يەكجار سەخت‌و دژوار، ولەوانەيە بە هەلێدێرمان بەرێت‌و هەموو (بوون) بەرەو نەبوون بەرێت. لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت دەفەرموێت:

ئەى مەزدا ئاهورا، ئەى خواى داناو ژير، رووناكى باوەرِ‌و ئيمان بخەرە دڵمان بۆئەوەى خاستر بتوانين بتناسين‌و لەكاتى پێويستدا پەنات بۆ بەرين بەرت‌و تەنيا داواى يارمەتى لەتۆبكەين.

بەندى 8

((ئەى مەزدا،

ئەوکاتەى كە بەئەندێشەوە تۆم ناسى،

بۆم رِونبۆوە كە

تۆ، سەرەتا‌و پاشينەى هەموو (بوون)ى،

وتۆى سەرچاوەى بيرى خاس

وئەوکاتەى كە بەديدى دڵەوە تۆم دى،

زانيم كە تۆى ئافەريدەگارى رِاستەقينەى رِاستى

وتۆى داوەرى كردارى هەموو خەڵک.))

ئەم بەندەش، هەروەك بەندى پێشوتر باسى وەسفى خوادەكات. ئاهورامەزدا بەسەرەتاو ئاكامى هەموو(بوون)‌و سەرچاوەى بيرى خاس‌و راستى‌و دروستى دەزانێت، هەروەها بەدادوەرى هەموو كار‌وكردارى خاس‌و خراپ لەم جيهانى بوونە دەناسێت.

زەردەشت، خواى گيان‌و هۆش بەبير‌و هۆشى تەواوسەنگ دادەنآـ ئافەريدەگارى هەموو بوون ــ دابين كەرى تەكوزى‌و ياساى سروشت ـ هێز‌و‌وزەى هەميشەيى‌و سەرەتا‌و ئاكامى جيهانى بوون ـ سەرچاوەى هەموو خاسيەكان‌و‌وبيرى چاک‌و دياردەى راستى‌ودروستى دەزانێت، تەنيا ئەو بەشياوى دادوەرێتى رِەفتار‌و كردارى خەڵک دەزانێ، هێزێك كە دياردەى خاسى‌و پاكى بێت بێگومان دادوەرێكى دادگەر‌و ميهرەبانە، ستەمكار‌و زالێم نييە.

ئەوەى لەم بەندەدا پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت دەبێژێ:

دەبێ بەهۆى بير‌وهۆش‌و بينايييەكى تەواوەوە خوا بناسين‌و هەست بەهێز‌و تواناى بكەين، چونكو خوا شتێك نييە كە تەنيا بەهۆى پێنج هەستكارەكانمانەوە (حواس) هەستى پێبكەين، يا جێگە‌و شوێنێكى تايبەتى بۆ رەچاو بكەين. هەروەها زەردەشت، ئاهورامەزدا بەسەرچاوەى راستى‌ودروستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى‌و وەفا باسدەكات‌و دەبێژێ كە مەزدا بآ كەموكورِييە‌و بێخەوشە.

 

بەندى 9

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بۆم ئاشكرابوو‌و تێگەيشتم كە

ئارمەئيتى‌و پاكيش لەتۆوەيە

تۆى ئەو ئەقلێو هۆشە معنوييەى جيهانت دروستكرد

تۆ، ئازادى هەلێبژاردنى رێگەت بە خەڵک داوە

تا رِابەرى رِاستەقينەى خۆيان هەلێبژێرن،

ولەرِابەرە درۆزنەكان دوربكەنەوە.))

ئەم بەندەش، هەروەك دوو بەندەكانى پێشوو، باسى هێزوتوانايى ئاهورامەزدا دەكات.

ئارمەئيتى كە دياردەى باوەر(ئيمان)‌و فيداكارى‌و دلۆڤانييە‌و لەرووناكييە تايبەتييەكانى ئاهورامەزدايە‌و پەروەردەكردنى ئەم دياردەيەى بە ئامراز‌و هۆى گەيشتنە رِادەى بآخەوشێتى داناوە.

ئاهورامەزداى خواى ئەقل‌و هۆش لەم بەندەدا بەئافەريدەگارى هەموو گێتى‌و خاوەنى ئەقل‌و هۆشى تەواوسەنگ دانراوە.

لەم بەندەدا، دووبارە هەروەك بەندى دوهەم لەهات 30، باسى ئەوە دەكا كە ئادەميزاد ئازادە لەهەلێبژاردنى رێگەى ژیانى خۆى‌و دەبێژێ مرۆ ئازادە‌و دەتوانآ پەیڕەوى لەرابەرێكى راست‌و پاك بكات‌و لەئاكامدا بەختەوەر بێت ياخود فريوى درۆزنان‌و ئەو کەسانەى گورگ سيفەتن‌و لەبەرگى پەزدا خۆيان دەنوێنن، لەرِێى راست وەدووركەون‌و رێگەى چەوت بگرنەبەر‌و لەئاكامدا بەدبەخت‌و چارەرِەش بن.

 

بەندى 10

((ئەوسا، مرۆ دەبێ

لەنێوان ئەم دوانەدا،

رابەرێكى رِاست بۆخۆى هەلێبژێرێت

كە دروستكرداربێتـ،

وبيرى خاس بلآوبكاتەوە.

ئەى مەزدا،

هەرگيز رِابەرێكى فريوكار‌و تەڵەكەباز

هەرچەندە بەدرۆ خۆى‌واپێشان دەدا كە رِاستوپاكە

ناتوانێت پەيامى تۆ رِابگەيەنێت.))

لەبەندى پێشودا، زەردەشت ئازادييەكى تەواوى داوە بە خەڵک كە بەگوێرەى بير‌وبۆچونى خۆيان رێگەى ژیانيان هەلێبژێرن. هەروەها دەربارەى پەیڕەوى كردن لەرِابەرى راستكردار‌و دروست پيشەيش ئامۆژگارى خەڵکى كردووە. لەم بەندەشدا دوبارە دەبێژێتەوە، ئادەميزاد دەبێ بەهۆى بير‌و‌ويژدان‌و هۆشى خۆى، رِابەرى رِاستەقينە‌و دروستكردار‌و خاوەن باوەرِ‌و بيرى خاس هەلێبژێرێت‌و پەیڕەوى لەكار‌وكردارى بكات‌و ئامۆژگارييەكانى ئەنجام بدات. نابێ فريوى درۆزنان‌و رِياكاران‌و دوورِوان بخۆن. هەروەها داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە هێزوتوانا بەو جۆرە رِابەرە درۆزنانە نەدات، بۆئەوەى نەتوانن بە فێلأ‌و تەڵەكە، خەڵک لەرِێى راست لابدەن.

 

بەندى 11

((ئەى مەزدا،

هەر لەوساتەوەو لەسەرەتاوە كە

بەبير‌وهۆشى خۆتەوە،

ژیان‌و‌ويژدان‌و هۆشت بۆ دروستكردوين،

گيانت كردە نێو لەشمان،

وتوانايى گفتوگۆ‌و كاركردنت پێبەخشين،

هەر لەوكاتەوە‌ويستت كە ئێمە بە شێوەيەكى ئازاد

باوەرِ‌و رِى‌و رِەوشى ئاينى خۆمان هەلێبژێرين.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ كە ئاهورامەزداى خواى گيان‌و هۆش، ئادەميزادى ئافراندووە، رۆحى نەمر‌و هەميشە زيندوى كردۆتە بەر لەشى مادى‌و كاتى، هێزوتواناى بيركردنەوەو قسەكردن‌و توانايى كاركردنى پێبەخشيوين.

گرنگترين بەهرەى پێداوين كە بريتييە لەئازادى‌و ئازادى هەلێبژاردنى رێگە‌و چونيەتى ژیان

لێرەدا دەبێ دوپاتى بكەينەوە كە زەردەشت هەزاران ساڵ لەمەوبەر بايەخێكى يەكجار زۆرى بە ئازادى داوە، دەبێژێ، ئادەميزاد ئازاد هاتۆتە جيهان‌و لەبەر ئەوەى تواناى بيركردنەوەى هەيە‌و دەتوانآ بيرى خۆى بەيان بكات، دەبێ بە شێوەيەكى ئازادانە ئەو رێگەيەى كە هۆش‌و بيرى خۆى هەڵیدەبژێرێت، هەلێبژێرێت. بەندەو كۆيلەى هيچ كەس نەبێت، سەربەرز‌و عەگيد‌و جوامێربێت‌و رێز لەئازادى هەموان بگرێت.

 

بەندى 12

((بەم شێوەيە، هەركەسێك،

چ رِاستبێژبێت يا درۆزن،

چ زانا بێت يا نەزان،

ئەوەى لەبير‌و مێشكيدايە

بەشێوەيەكى ئازادانە ئاشكراى دەكا‌و دەيبێژى

وهەركاتێك كە

ئەندێشە گيرۆدەى دوودڵی‌و رِارِايى بو،

ولەنێوان ئەم دوو باوەرِەدا حەپەسەواو قەتيس ما

ئەوسا، ئارمەئيتى، بەدەم هاوريانەوە دێت‌و

رِێنمايييان دەكات.))

هەروەكو لەكۆتايى بەندى پێشودا بێژرا، زەردەشت جەختى لەسەر ئازادى دەربرِينى بير‌وباوەرِ كردووە. لێرەدا دەبێژى كە هەموو كەسێك راستگۆ بێت يا درۆزن، زانا‌و دانابێت يا نەزان، هەموان دەبێ مەرام‌و ئاين‌و باوەرِى خۆيان بە ئازادى دەربرِن.

بێگومان لەهەموو كاتێك‌و شوێنێكدا، کەسانێك بە بيستنى باوەرِى جۆراوجۆر دوچارى سەرسامى دەبن‌و دۆش دادەمێنن‌و نازانن چ بكەن، وكام رِێگا هەلێبژێرن‌و دواى كـآ بكەون. لێرەدايە كە فريشتە ئارمەئيتى(دياردەى ئيمان‌و باوەرِ‌و فيداركارى) بەدەم هاوار‌و خواستيانەوە دێتو يارمەتييان دەدا كە رێگەى راستودروست هەلێبژێرن.

 

بەندى 13

((ئەى مەزدا،

ئەتۆ، لەهەموو بير‌وكردارێكى

ئاشكرا‌و نهێنى هەموان ئاگاداريت،

ئاگادارى ئەو كەسەى كە بۆ رزگاربون لەگوناهێكى بچوك،

هەمە جۆرە سزايەك تەحەمول دەكا.

تۆ هەموو شتێك بەچاوى تيژەوە چاودێرى دەكەيت،

وبەهۆى ياساى راستى (ئاشا)يەوە

بە‌ووردى سەرنجى گشت شتێك دەدەيت‌و دەيبينى.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى هێز‌وتواناى ئاهورامەزدا دەكا‌و دەبێژى:

مەزدا ئاگادرە لەهەموو هەڵسوكەوتو بيرى ئادەميزاد، ئاشكرا بآ يا نهێنى، چاک بێت يا خراپ، هەروەها ئاگاى لەنهێنيەكانى هەناو‌و‌ويژدانى هەموانە. ئاهورامەزدا ئاگادارە لەنيەتى ئەو کەسانەى بۆ لێبوردن لەگوناهەكانيان پەناى بۆ دەبەن‌و تەحەمولى هەمە جۆرە دژوارييەك‌و ئەشكەنجەى رەوانى دەكەن.

لەپاشاندا دەبێژێ هيچ كار‌وكردار‌و بيرێكى ئادەميزاد لەچاوى تيژبينى ئاهورامەزدا وەدوور نييە‌و بەگوێرەی ياساى (ئاشا)، چاودێرى هەموو بير‌و كردارى ئادەميزادە.

ئەوەى لەم بەندەدا پتر سەرنج رِادەكێشآ، ياساى راستى (ئاشا)يە كە لەهەموو شوێنێكدا‌و بەسەر هەموو شتێكدا خۆى دەنوێنآ.

ياساى (ئاشا)، ياسايەكى راستە‌و نەگۆرِە، ياسايەكى سروشتييە، هەركەسێك بە پێچەوانەى ئەو ياسايە كردارێك بنوێنآ، بێگومان گيرۆدەى سزايەكى توند دەبێت.

زەردەشت، كاتێك كە دەبێژێ ئاهورامەزدا لەهەموو كارێكدا بەگوێرەی ياساى (ئاشا) چاودێرى دەكات، ماناى ئەوەيە كە هەموو كارێك بەگوێرەی ياساى رِاستى رِەچاو دەكا‌و هەڵیدەسەنگێنآ، ياخود بە مانايەكى ديكە، ياساى ئاشا‌و ياساى پێشكەوتن‌و پوختەيى‌و ئادەميزاد، پێوەرى چاکە‌و خراپەيە.

 

بەندى 14

((ئەى مەزدا،

پرسيارت لێدەكەم:

لەتۆمارى ژیانى خەڵک‌و ئاكاميان

ئاگادارم بكە،

لەرِابووردودا، چ رِويداوەو لەپاشەرۆژدا چ رِوودەدات

چ پاداشتێك بۆ پەیڕەوانى رِاستى رِەچاوكراوە؟

وبۆ خراپەكاران، چ سزايەكيان بۆ دانراوە.))

هەروەكو پێشوتر باسمان لێكرد، زەردەشت، پێش ئەوەى پەيامى ئاسمانى پێرابگەيەنرێت‌و لەلايەن ئاهورامەزداوە بە پەيامبەرێتى هەلێببژێرێت، لەو بارودۆخەى کۆمەڵگاى ئەوكاتە پيايدا تێدەپەرِآ‌و خەڵک دوچارى گرفتێكى يەكجار زۆر بوبون، بيرى لەكێشە‌و گرفتارييەكانى خەڵک دەكردەوەو بۆئەوەى بگاتە ئەو رِاستيەى كەوا ئادەميزاد چلۆن دەتوانآ بەختەوەربێت‌و گرفتەكانى كۆمەلآيەتى چۆن چارەسەربكات، چەندين ساڵ لەخەڵک دوركەوتەوە بۆئەوەى تێبفكرێت‌و بير لەرِازى چونيەتى دروستبونى ژیان بكاتەوە.

لەم بەندە‌و سآ بەندى داهاتودا، زەردەشت بير لەم پرسيارانە دەكاتەوە كە بەبيريدا هاتووەو وەڵامى ئەم پرسيارانە لەويژدانى پاكو رۆشەنى خۆى دەخوازێت، بۆيە دەبێژێ: ئەى خواى دانا‌و ژير، تۆ ئاگاداريت لەو شتانەى رِويداوە‌و رِوودەدات، ئايا ئاكامى پياوچاکان‌و خراپەكاران چييە‌و پاداشت‌و سزايان چييە‌و لەرۆژى پەسلآندا چلۆن لەتەكياندا رەفتار دەكرێت؟

زەردەشت ئەم جۆرە پرسيارانە‌و پرسيارى ديكەش لەخۆى دەكات‌و وەڵامەكانى لەبەندەكانى داهاتودا دەبينين.

 

بەندى 15

((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم:

سزاى ئەو كەسەى كە خراپەكار‌و بەدكار بەهێز‌وپتە‌و دەكا

چييە؟

وكەسێك كە لەژیانيدا،

جگە لەئازاردانى رِابەرى دروستكردار

ودوورخستنەوەى خەڵک ڵی، كارێكى ديكەى نييە

چ سزايەكى بۆ رِەچاوكراوە؟))

ئەم بەندە تەواوكەرەوەى بەندى پێشووە. زەردەشت بەردەوامە لەسەر پرسيارەكانى‌و دەيەوێت بزانێت سزاى ئەو کەسانەى كە درۆزنن‌و پەرە بەدرۆزنى دەدەن لەنێو خەڵکدا، چييە. هەروەها گەرەكێتى بزانێت سزاى ئەو کەسانەى هيچ كارێكيان نييە جگە لەدوورخستنەوەى جەماوەر لەرِابەرە راستەقينەكان.

ئەم بەندە ئەوەمان پێشان دەدات كە لەپەيامى زەردەشتدا، تەنيا درۆكردن‌و كارە نارِەوكان گوناە نييە، بەڵکو هاريكارى لەتەك بير خراپان‌و ياريدەدانى خراپەكارانيش گوناهى گەورەيە‌و سزاى تاوانى ئەو جۆرە کەسانە دەبێ بدرێت.

 

بەندى 16

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم:

كەسێك كە بەدانايى‌و بيرى خاسەوە،

تێدەكۆشێت بۆ

بلآوكردنەوەى ئاينى رِاستى‌و ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا،

كەى‌و چلۆن دەتوانآ لێت نيزيكبێتەوەو بگاتە لات؟))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ ئايا ئەو کەسانەى كە بەنيەتى پاكو بە ئەقلأ‌و هۆشەوە، هێز‌و تواناى خۆيان بەكاردێنن بۆ پێشخستنى کۆمەڵگا‌و شار‌ودآ، وخزمەتكردنى جەماوەرى. بەدڵوبە گيان هەول دەدەن بۆ دابين كردنى راستى‌و دروستى، ئايا ئەم جۆرە کەسانە دەگەنە ئارەزووى خۆيان كە بريتيە لەنيزيك بونەوە لەخواى ئافەريدەگار يا نە؟ لەپاشان دەپرسآ، ئەى مەزدا، كەى‌و چلۆن ئارەزووەيەكى وەها دێتەدى؟ ئادەميزاد دەبێ چ بكات بۆئەوەى بەم ئارەزووەى بگا؟.

ئەوەى لەم بەندەدا تێدەگەين ئەوەيە كە زەردەشت رێگەى نيزيكبونەوە لەئاهورامەزدا بەخزمەتكردنى کۆمەڵگا‌و هاريكارى لەپێناوى پێشخستن‌و بلآوكردنەوەى راستى‌و دروستى دەزانێت.

 

بەندى 17

((لەنێوان مرۆى پاك‌و ناپاكدا،

كاميان رِێبازى دروستيان هەلێبژاردووە؟

مرۆى دانا‌و رووناكبين دەبێ

خەڵک هۆشيار بكاتەوەو رێگاى راستيان بۆ رۆشەن بكات

بۆئەوەى ئەو بآ فەرِە لادەرانە نەتوانن

خەڵک تەفرە بدەن‌و گومرِايان بكەن

ئەى مەزدا ئاهورا،

تۆ بۆ ئێمە

مامۆستا‌و رِێنماى بيرى خاس بە.))

لەسەرەتا زەردەشت دەپرسآ كام رێگا خاسترە، ئەو رێگەيەى كە پياو چاکان خەريكى ئاوەدانى‌و پێشخستنى کۆمەڵگان‌و تێدەكۆشن بۆ بەختەوەرى خەڵک، يا ئەو رێگەيەى كە خراپەكاران گرتويانەتە بەر بۆ لەناوبردن‌و‌وێرانى‌و دواخستنى کۆمەڵگا.

هەروەها دەبێژێ كە مرۆى دانا‌و ژير دەبێ بە ئەقل‌و هۆشى خۆيەوە رێگاى راستى پيشانى خەڵک بدات بۆئەوەى ئەوانەى تێنەگەيشتون‌و نەفامن، بەبێ هۆشى‌و نەفامى نەمێنەوەو راستيان بۆ روون بێتەوە.

زەردەشت لەم بەندەدا سوورە لەسەر ئەوەى كە پێويستە لەسەر مرۆى داناو ژير ئامۆژگارى خەڵک بكات‌و رێگەى راست‌و دروستيان پيشان بدات، وگومرِاكان بخاتەسەر رِێى راست.

 

بەندى 18

((كەواتە باهيچ كەسێك لەئێوە،

گوێ بيستى

فەرمان‌و گوفتارى خراپەكاران‌و درۆزنان نەبێت،

چونكو، بێگومان درۆزنان

مالأ‌و گوند‌و شار‌وێران دەكەن.

كەوايە، بەرامبەر ئەو جۆرە کەسانە،

رِاوێستن‌و ململانێيان لەتەكا بكەن.))

لەم بەندەدا، زەردەشت جەخت لەسەر ئەوە دەكا كە دەبێ خۆمان دووربخەينەوە لەخراپەكاران‌و درۆزنانى نێو کۆمەڵگا‌و گوێ بيستى قسەيان نەبين، ودەستورەكانيان ئەنجام نەدەين‌و پوچەڵیان بكەينەوە، چونكو ئەم جۆرە کەسانە تەنيا‌وێرانى کۆمەڵگايان مەبەستە‌وهيچى ديكە. لەبەرئەوە دەبێ هەموو كەسێك بەرامبەر ئەم جۆرە کەسانە خۆى بە چەكى راستى‌و دروستى‌و پاكى چەكدار بكات‌وبيرى كرچوكاڵیان پوچ بكاتەوە.

ئەوەى لەم بەندەدا لـآى فێردەبين ئەوەيە كە هەرگيز نابێ خۆمان بدەينە دەست خراپەكاران‌و درۆزنان، وزەبون‌و ملكەچى دەستورەكانيان بين، بەڵکو پێويستە هەميشە لەململانێ‌و جەنگدا بين، ودژیان رِاوێستين، بەلآم بە چەكى راستى‌و پاكى‌و دلۆڤانى كە خاسترين‌و كاراترين چەكن بۆ لەناوبردنى ئەم جۆرە بيرانە.

 

بەندى 19

((ئەى مەزدا ئاهورا،

باهەموو كەس

گوێرِايەڵی ئامۆژگارييەكانى دانايەك بن كە

خاس بيردەكاتەوە،

چارەسازى ژیانى خەڵکە،

ولەئامۆژگارييە رِاستەقينەكانيدا، تواناو دەم پاراوە،

ولەژێر سايەى پرشنگى رووناكى تۆوە

جێگەى هەردوو دەستە، ديارو رۆشەن دەكات.))

 

لەم بەندەدا، زەردەشت داوا لەخەڵک دەكات گوێ رِابگرن بۆ قسەى دانا‌و بيرخاسان‌و ئامۆژگارييەكانيان وەربگرن، چونكو پياوى دانا وەك پزيشكێك‌وايە كە نەفامان‌و دواكەوتوان‌و بيرخراپان دەرماندەكات، ورۆح‌و رِەوانى نەخۆشەكان بەهۆى نورى زانست‌و حيكمەت شاد‌و زيندوو دەكاتەوە، ومەلهەمى دەردو ئازارى ژیانى خەڵکن.

هەروەها زەردەشت لێرەدا جەخت لەسەرئەوە دەكا كە دەبێ گوێ بۆ ئەو کەسانە شل بكرێت كە تواناى بلآوكردنەوەى ئاين‌و باوەرِى راستى‌و دروستى يان هەبێت‌و دەم پاراو‌و روشەنبيربن.

 

بەندى 20

((ئەو كەسەى رِاستى هەڵدەبژێرێ‌و رِوودەكاتە رِاستبێژان،

جێگە‌و مەلێبەندى، كۆشكى رووناكى دەبێت.

وئەو كەسەى درۆزن‌و خراپەكارە

تا ماوەيەكى زۆر

دۆش داماو دەبێ‌و شيوەن‌و زارى پيشەى دەبێت‌و

لەتاريكيدا دەژى.

دووچارى ئاكامێك دەبێ كە

بەهۆى ديد‌و‌ويژدان‌و خراپەكارييەكانى خۆيەوە پێى دەگاتەوە.))

دەتوانين بێژين كە ئەم بەندە وەڵامى پرسيارەكانى بەندەكانى (15و16)ەيە كە تيايدا بە ئاشكرا‌و رِاشكاوى وەڵام دراونەتەوە، ودەبێژى كەسێك كە لەژیانيدا رێگەى راستى هەلێبژێرێت‌و بە پاكى بژى، جێگەى بەهەشتە، بەلآم درۆزن‌و خراپەكار، جێگەى دۆزەخە.

لەرِوانگەى زەردەشتەوە، بەهەشت بريتييە لەكۆشكى رِووناكى‌و جێگەى باشترين‌و پاكترين بيرە، دۆزەخ تاريكترين جێگەيە كە شوێنى درۆزنان‌و خراپەكارانە، ويژدانى بآ ئۆقرە، ژیانى مرۆڤى گوناهكار‌و خراپەكار دەكاتە شەوى تاريكوتار. ئەم تاريكەشەوەى ژیان، مرۆى بەدكار بەدەستى خۆى بۆ خۆى دەخولێقێنآ، دۆش دادەمێنێو پەلەقاژە دەكا بۆ رِزگاربون، بەلآم بيرى رِەش‌و كردارە خراپەكانى، ماوەيەكى زۆر وەك بەربەستێك رێگەى راستى لێدەگرێت، تا بەرەبەرە پەشيمان دەبێتەوەو ئاوات دەخوازآ كە لەم بارودۆخە رِزگارى بێت. ئەم پەشيمانييە لەبير‌و كردارەكانى رِابووردووى، دەرگاى دڵی بۆ رووناكى رِاستى‌و پاكى دەكاتەوەو بەرەبەرە چاو‌و دڵی رِووندەبێتەوەو ماناى ژیانى رِاستەقينەى بۆ ئاشكرا دەبێت‌و بەرەو رێگەى راستى‌و دروستى‌و پاكى هەنگاو هەلێدێنآ بۆئەوەى لەوەودوا رزگارى بێت‌و بەختەوەربآ.

دووبارە لەم بەندەدا، ئەوەمان بۆ ئاشكرا دەبێ كە سزاى خراپەكاران هەميشەيى نييە، وماوەيەك دەخايەنآ‌و پاشان ئەوانيش دواى پەشيمانى رزگاريان دەبێ.

كەوايە، دووپاتى دەكەينەوە كە لەرِوانگەى زەردەشتەوە، بەهەشت‌و دۆزەخ، بريتين لەئارامى‌و نائارامى بير‌و‌ويژدانى ئادەميزاد خۆى. خراپەكاريش بۆ ماوەيەكى ديارى كراو، دووچار‌و گيرۆدەى ئەشكەنجەى‌ويژدان دەبێت، پاشان ئەويش رِزگارى دەبێت.

ئەوەى شايانى باسە ئەوەيە كە، بيرخاسان زووتر دەگەنە ئەو كۆشكى رووناكييە كە بريتيە لەئاسودەيى‌ويژدان.

 

بەندى 21

((مەزدا ئاهورا،

بەهۆى ئەقلأ‌و هۆشى تەواوسەنگى خۆيەوە،

پوختەيى‌و نەمرێتى،

رِاستى‌و توانايى معنوى‌و بيرى خاس

بە كەسێك خەلآت دەكا‌و دەبەخشێت

كە لەرِوى بيروكردارەوە، دڵی پێببەستن.))

لێرەدا، زەردەشت دەبێژێ:

ئەو کەسانەى بەرۆح‌و كردەوەوە، ولەرِوى بير‌و هەلێسوكەتييەوە ئەمەكدارى ئافەريدەگاربن‌و باوەرِيان پێى بێت، وهەرگيز لەژیانياندا دژى رِاستى‌و دروستى هەنگاو هەلێنەهێنن.

بەخشيش‌و خەلاتى ئاهورامەزدايان پێدەبەخشرێت كە بريتييە لە:

پوختەيى‌و بآخەوشێتى، نەمرێتى، رِاستى، توانايى‌و بيرى خاس.

 

بەندى 22

((ئەم رِێباز‌و ئاينە،

بۆ دانايەك كە بەهۆى بير‌وهۆشيەوە تێدەگات،

وبەهێزى معنوى‌و گوفتار‌و كردار

هەست بەرِاستى دەكات‌و پشتيوانى لێدەكات،

رِۆشەن‌و ئاشكرايە.

ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەم جۆرە کەسانە، لەلايەن تۆوە لێهاتووترين

ياوەر‌و رِێنماى خەڵکن.))

لەم بەندەدا دەبێژێ: ئەو کەسانەى دانا‌و هۆشيار‌و ژيرن، وهەروەها بيرەوەران‌و رِووناكبيران ئاگايان لەياساى ئيزەدييە‌و بەبير‌و‌ويژدانێكى پاكو رِۆشەنەوە، هەست بەراستى دەكەن، بە هەموو هێز‌و توانايانەوە داكۆكى لەراستى‌و دروستى‌و پاكى دەكەن، وهەوڵ‌وكۆشش دەدەن بۆ بلآوكردنەوەى ئاينى رِاستى‌و دروستى. هەرگيز‌وتەی خۆيان ئاوێتەى درۆ‌و نارِاستى ناكەن‌و كردارى خۆيان بەكردەوەى لێنەهاتوو خراپەوە پيس ناكەن.

زەردەشت، ئەم جۆرە مرۆڤە ژير‌و هۆشيارانە، كە راست كردار‌و شيرين‌و پاك گوفتارن، بە لێهاتوترين يار‌و ياوەرى جەماوەرى خەڵک دەزانێت، وبەبێشترين دۆست‌و ئەمەكدارى ئاهورامەزدا دەناسێت.

 

سروودى پێنجەهەم

يەسنا ــ هات 32 ــ بەندى 1

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بۆ گەيشتنە دوندى بەختەوەرييەكان،

كەسوكار‌و هاوكاران‌و ياران

ستايشتى تۆ دەكەن

وسروشت پەرستەكانيش بەهەمان ئەندێشەوە

ستايشتت دەكەن.

هيوادارم كە

پەيامنێرى تۆ بين،

ورێگە لەنەيارەكانت بگرين

كە نەتوانن ئازار بە لايەنگرەكانت بگەيەنن.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى سآ گروپ يا دەستە، لەخاسترين پەیڕەوەكانى دەكا‌و دەبێژێ، كەسوكارەكان‌و هاوكاران‌و ياران، ستايشتى ئاهورامەزدا دەكەن‌و داوا دەكەن كە تواناييان پآ ببەخشێت بۆئەوەى پەيامى رِاستى لەهەموو جيهاندا بلآوبكەنەوەو بوغز‌و كينە‌و نەيارى بەدكاران، بەدۆستى‌و برايەتى بگۆرِن. هەروەها لەم بەندەدا‌واپێشان دەدا كەبڕێ لەو کەسانەى كە هێزە سروشتى يەكانيان دەپەرست، هاتونەتە سەر رِێى راست‌و ئاينى ئاهوراييان پەسەندكردووە.

كەسوكاران‌و هاوكاران‌و ياران، سآ دەستەبون كە لەهەموو رِويەكەوە پتر لەخەڵکى ديكە لەزەردەشت نيزيك بون‌و لەرِوى پاكى‌و دروستى‌و بيرى خاس‌و كردار‌و گوفتارەوە، لەسەر‌و ئەوانى ديكەبون. زەردەشت فرە رِێزى لێدەگرتن‌و متمانەى پێيان هەبوو، بۆيە پێى دەگوتن خۆمانى. ئەمانە ئامادەبون خۆيان بەخت بكەن لەپێناوى بلآوكردنەوەى ئاينى پاكى یەکتاپەرستی.

 

بەندى 2

((مەزدا ئاهورا،

كە بەهۆى بيرى خاس‌و بە تواناييەوە

بەسەر ئەم جيهانەدا شاليارى دەكات،

وەڵامى ستايشكەرەكانى دايەوە:

ئارمەئيتى پاكو پيرۆزم بۆ هەلێبژاردوون،

كە دۆست‌و هاوەڵی نيزيكى (ئاشا)يە.

هەولأ بدەن‌و تێبكۆشن هەميشە

لەتەكيابن‌و لەخۆتانى بزانن.))

لەم بەندەدا، پاش ئەوەى باسى هێزوتواناى ئاهورامەزدا‌و چۆنيەتى دروستكردنى ئەم جيهانە‌و كەشكەلان دەكات، كە بەهۆى هۆش‌و ئەقڵی ئاهورامەزداوە هاتۆتەگەرِ، وسەروەرى بەسەر هەموو جيهان دەكات، دەبێژێ كە ئاهورامەزدا وەڵامى ئەو سآ دەستەيە دەداتەوە كە لەبەندى پێشودا باسيان لێكرا، وداواى يارمەتييان لێكردبو‌و دەبێژێ هەميشە هەولأ بدەن‌و تێبكۆشن ئارمەئيتى پيرۆز كە دۆستى هەميشەيى(ئاشا)يە لەخۆيان بزانن. مەبەست لەئارمەئيتى دياردەى باوەرِ‌و خۆشەويستى‌و فيداكارى‌و بيرى پوختە‌و پاكييە. بێگومان هەركەسێك كە باوەرِى بەخوا هەبێت، پەیڕەوى لە(ئاشا) بكات كە بريتيە لەدياردەى رِاستى‌و پاكى‌و تەكوزى‌و ياساى نەگۆرِى سروشت، هەرگيز لەياساى راستى‌و دروستى لانادات. بەواتەيەكى ديكە، پاكى ‌وراستى‌و دروستى لەپێويستيەكانى باوەرِكردنى رِاستەقينەيە بەخوا.

بەم شێوەيە دەبينين كە(ئاشا)‌و (ئارمەئيتى)دوو دۆست‌و هاوبيرى فرە نيزيك بە يەكترن. ئەوەى لەم بەندەدا شايانى باسە، ئەوەيە كە چلۆن دەبێ كە ئاهورامەزدا، خواى دانا‌و ژير، راستەوخۆ لەتەك خەڵکدا قسە بكات. بۆ وەڵامى ئەم چلۆنايەتيە، موبد فيروز ئازەرگوشەسب دەبێژى:

لەنێو گشت كتێبە ئاسمانييەكاندا (واتە ئاوێستا، تورات، ئينجيل، وقرئان)هەميشە پەيامبەرەكان ئەو‌ووتانەى كە بۆيان ئيلهام دەبوو يا وەحى دەبوو، بە‌وتە‌و دەستورى خوايان داناوە. ئەمە نابێ‌وامان لێبكات كەوا بزانين خوا خۆى رِاستەوخۆ لەتەك خەڵکدا قسە دەكا، بەڵکو زەردەشت ئەو قسانەى بۆى ئيلهام دەبوو، لەزمان ئاهورامەزداوە بۆ خەڵکى دوپات دەكردەوەو دەبێژێ گشت ئافەريدەكانى خوا، بآ هيچ جياوازييەك لەنێوانياندا، بۆئەوەى رِزگاريان بێت‌و بگەنە پلەى پوختەيى، دەبێ (ئاشا) واتە راستى‌و دروستى‌و هەروەها (ئارمەئيتى) بكەنە پيشەيان‌و بۆ خۆيان هەلێبژێرن‌و بەپاكى‌و دروستى بژين. باوەرِيان بەخوابێت‌و لەكاتى سەخڵەتى‌و سەختى‌و دژوارى ژیانياندا، لەكاتێكدا كە رِارِاو دوودلأ دەبن، پەناى بۆ بەرن‌و گوێ رِايەڵی بانگەوازى‌ويژدانى خۆيان بن.

 

بەندى 3

((ئەى بير خراپ‌و گومرِايان،

ئێوە هەمووتان‌و گشت ئەو کەسانەى كە،

پەێرەويتان لێدەكەن،

خاوەن سروشتێكى ناشيرين‌و نادروست‌و خۆپەرستن.

وئەم كردەوە فريوكارانەتانە بۆتە هۆى ئەوەى،

كە لەهەر حەوت دەڤەرا بە بەدناوى

ناوبانگتان زرِاوەو خەڵک لێتان بێزارە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت رِوو لەسروشت پەرستەكان‌و پەیڕەوانى ئايينزاى ئاريايى ئەو سەردەمە دەكا‌و دەبێژى:

ئەى گومرِاو دڵرِەشان‌و بير خراپان، ئێوە گشتتان پەیڕەويتان لەهەواو هەوەس‌و بيرى خراپ‌و نادروستى خۆتان كردووەو، خەڵک گيرۆدەى خراپەكارى دەكەن. هەروەها دەبێژێ ئەوانەى كە رِێبازى ئەمانە دەگرنەبەر‌و رێگەى هەڵە هەلێدەبژێرن‌و پەیڕەوى لەبەدكاران دەكەن‌و رێزيان لێدەگرن، ئەمانەش لەرِيزى خراپەكاران دەژمێردرێن‌و هەروەك ئەوان فێرى درۆ‌و دەڵەسە بون. لەبەرئەوە، جگە لەخراپە‌و درۆ‌و فريودان هيچى ديكە لەهەڵسوكەوتيان ناوەشێتەوە.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا دەبێژى: ئەى گومرِايان‌و خۆپەرستان كە لەهەموو رِاستييەك بێخەبەرن، ئەوەندە بزانن كە ناوتان زرِاوە لەهەموو شوێنێكى حەوت دەڤەرا، هەركەسێك تۆزقالێك هۆشى بێت، لێتان وەدوور دەكەوێتەوە بۆئەوەى دووچارى دوودڵی‌و گومرِايى‌و درۆكانتان نەبن.

لێرەدا دەبێ ئەوە بێژين كە لەگاتاكاندا، زەردەشت ئەو کەسانەى كە خراپ بيردەكەنەوەو خۆپەرست‌و لوت بەرز‌و فريوكار‌و درۆزنن‌و هەميشە خەريكى بلآوكردنەوەى خراپەن لەکۆمەڵگادا، بە ئەمانە هەمويان دەبێژى (دێو).

 

بەندى 4

((ئێوە ئەى گومرِايان،

بەم شێوەيە

بيرى خەڵکتان

وەها ئالێۆز‌و پەرێشان كردووە،

كە خراپترين كار ئەنجام دەدەن،

هاوكارى‌و دۆستايەتى لەتەك بيرخراپان دەبەستن،

لەبيركردنەوەى خاس دوور دەكەونەوە،

لەويست‌و خواستى خوا سەرپێچى دەكەن،

ولەئاينى رِاستى ‌وپاكى دوور دەكەونەوە.))

ئەم بەندە تەواكەرەوەى بەندى پێشووەو زەردەشت دەبێژێ: ئەى دێوەكان، ئەى گومرِايان، بەهۆى بيرى خراپى خۆتانەوە، بيرى خەڵکتان ئالێۆز كردووەو گرفتارى گومرِايى يان دەكەن، و‌وايان لێدەكەن كە لەرِێى رِاست دووربكەونەوە، وناشيرينترين كار‌و كرداريان لێبوەشێتەوە. ئەوانەى لەرِێى رِاست لادەدەن‌و گومرِادەبن، ئامادەنين كۆمەك لەبير‌و‌ويژدانى خۆيان وەربگرن، لەبەرئەوە خۆيان دەسپێرنە دەست بيرى خراپ‌و دلأ پيسى، ورِوو لەپاكى‌و رِاستى‌و دروستى‌و خواناسى وەردەگێرِن‌و پەنا دەبەنە بەر خراپەكارى‌و تاوانبارێتى كە لەبيرى خراپەوە دێتەدى.

زەردەشت، ئەم جۆرە کەسانە بە يار‌و دۆستى دێوەكان دەزانێت‌و بە گومرِايان باس دەكا‌و بەخەڵک دەبێژێ كە ڵیان وەدووركەونەوە.

 

بەندى5

((ئەى بيرخراپان،

بەم شێوەيە ئێوە

بەهۆى كردارى ناپەسەندتانەوە،

وبە بير‌و گوفتارى خراپتانەوە

ومژدە دان بەسەروەرێتى گومرِايان،

خەڵکتان تەفرە داوە

ولەژیانى بەختەوەرى‌و نەمرايەتى بآ بەريتان كردون.))

لەم بەندەدا، زەردەشت رِوو لەرِابەر‌و پێشەوايانى ئاينى درۆ‌و دەڵەسە دەكات‌و دەبێژێ: هەر بەو شێوەيە كە ئەهريمەن بە بيرى خراپ‌و‌ويژدانى رِەش‌و رۆحى خراپەكارى خۆيەوە، ئێوەى لەرێگەى راست‌و دروست لاداوەو گومرِاى كردون‌و‌وادەى سەروەرێتى جيهانى پێداون بە مەرجێك كە بەهۆى تاوانكارى‌و كردارى خراپەوە، کۆمەڵگا ئالێۆزبكەن،

هەر بەو شێوەيە ئێوەش خەڵکى ساكار‌و سادە‌و دڵپاكتان گومرِا كرد‌و لەرِێى راست لادا تا لەژیانى خۆش‌و بەختەوەرى هەميشەيى بآ بەرى بن.

مەبەستى زەردەشت ئەوەيە كە بيرى خراپ كە بە ئەهريمەن ناسراوە، مرۆڤ لەرِێى راست لادەدات‌و هانى دەدا كە كارى خراپ ئەنجام بدا، هەر بەو شێوەيە، پێشەواو رابەرانى ئايينزاى ئەو سەردەمە، كە درۆيان كردبووە پيشەى خۆيان، بەهاوكار‌و ياريدەدەرى دێوەكان ناسراون‌و بەبيرى رِەشيانەوە خەڵک فريو دەدەن‌و ژیانيان لـآ تالأ دەكەن. ئاشكرايە كە بيرى خراپ‌و كردارى ناپەسەند، جگە لەبەدبەختى‌و بێچارەيى‌و چارە رِەشى‌و بآ لانەيى‌و ئاوارەيى، هيچى ديكەمان بە ديارى بۆ ناهێنێت. كەوايە، هەركەسێك خۆى گيرۆدەى وەسوەسەكانى ئەهريمەنى بكات‌و باوەرِى خۆى لەدەست بدات، وخۆى بخاتە باوەشييەوە، دەبێ لەهەموو خۆشى‌و بەختەوەرى هەميشەيى چاو بپۆشێت. ئەركى سەرشان‌و كارى ئەهريمەن‌و دێوەكان، فريودان‌و گومرِاكردنى خەڵکە. زەردەشت ئامۆژگارى خەڵک دەكا‌و بە پەیڕەوانى خۆى رِادەگەيەنێت كە فريوى ئەمانە نەخۆن‌و ژیانى خۆيان بە فيرِۆ لەدەست نەدەن.

 

بەندى6

((لەوانەيە گوناهبارێك بەهۆى كردارى نارِەواى خۆيەوە

بۆ ماوەيەك بەختەوەربێت‌و ناوبانگێك

بۆخۆى بەدەيبهێنێت،

بەلآم، ئەى ئاهورا،

تۆ هەموو شتێك دەزانيت،

وبەهۆشى خۆت، لەبير‌و ئەندێشەيان ئاگاداريت.

لەژێرسايەى شاليارى تۆيە كە لەئاكامدا

ئاينى رِاستى، فەرمانرِەوا دەبێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ: هەرچەندە لەوانەيە كەسێكى تاوانبار‌و پياوخراپ، بەهۆى فروفێل‌و بڕێ كردەوەى ناشايستەوە، بۆ ماوەيەك خەڵک فريو بدات‌و بگاتە پلەوپايەكى بەرز‌و ناو‌و ناوبانگێك بۆخۆى وەچنگ بهێنێت، وخۆى بترنجێنێتە نێو پياوە گەورەكان‌و جوامێران، بەلآم ئاهوراى داناو ژير‌و ئاگا، كە ئاگادارى هەموو شتێكە، لە(نيەتى) ئەو جۆرە کەسانە ئاگادارە‌و لەئەنجامدا سزايان دەدات.

هەروەها دەبێژێ كە لەئاكامدا ئاينى راستى‌و پاكى بالأ بەسەر هەموو جيهاندا دەكێشآ‌و حوكمرِان دەبێ‌و كۆتايى بەسەردەمى پرِ لەدرۆ‌و رِيا‌و خراپەكارى‌و تاوان‌و بيرى خراپ دەهێنێت. ئاشتى‌و ئاسايش‌و ئارامى‌و تەبايى‌و راستى‌و پاكى‌و برايەتى‌و يەكسانى لەهەموو گيتى دا حوكم فەرمادەبێ.

ئەوەى شايانى باسە، لەگاتاكاندا، چەندين جار مژدەى سەركەوتنى چاکە بەسەر خراپە، رِووناكى بەسەر تاريكى، رِاستى بەسەر درۆى داوە. هەروەها جەختى لەسەر ئەمە كردووە كە پەیڕەوانى ئاينى یەکتاپەرستی بەهەموو هێز‌و توانايانەوە لەململانێياندا دژى خراپە‌و درۆ هيلاك‌و ماندوو نابن.

 

بەندى 7

((هيچ يەكێك لەم گوناهبارانە

نازانن كە،

پێشكەوتن تەنيا بەهۆى كار‌و كۆششەوە

بەدەست دێت.

ئاگادارى ئەزمونى بلێێسەى ئاگر‌و مسى تواوەنين.

ئەى مەزدا ئاهورا،

تۆ پتر لەهەموان ئاگادرى

چارەنووسى ئەم جۆرە کەسانەيت.))

لەم بەندەدا دەبێژى كە هيچ يەكـآ لەم تاوانبارانە، ماناى رِاستى پێشكەوتن نازانن‌و هەروەها نافامن كە تەنيا بەهۆى كار‌و كۆششەوەيە كە پێشكەوتن دێتەدى. ئەمانە نازانن كە ئەزمونى ژیان سەلماندوويەتى جيهان بەرەو پوختەيى‌و پێگەياندن دەرِوا، وئامرازى گەيشتنە ئەم پێگەياندنە تەنيا كار‌و تێكۆشان‌و هەوڵدانە. ئەو گوناهكارانە، وادەزانن كە دەتوانن بەهۆى درۆ‌و دەڵەسە‌و تاوانەكانيانەوە رِەورِەوەى مێژوو بەرەو دواوە بگەرێننەوەو خۆيان سوارى سەرى خەڵک بن‌و جەماوەر بەدواكەوتويى بهێلێنەوە. ئەمانە لەگوێى گادا نووستون چونكو گەرەكيان بێت يا نە، ژیان خۆى لەخۆيدا ئەزمونێكە كە مرۆڤ پێدەگەيەنێت‌و پوختەى دەكات. هەوڵو تێكۆشان بۆ دابينكردنى ئامرازەكانى ژیان‌و ئاسودەيى‌و ئاسايش بەهۆى هەڵسوكەوتى رِاست‌و دروست‌و خۆرِاگرتن بەرامبەر بەهەموو دژوارييەكان‌و ململانآ دژى بيرى خراپ‌و خراپەكارى، كارێكى فرە سەخت‌و چەتونە، هەروەكو ئەزمونى ئاگرينوێيە²⁹.

تاوانباران‌و خراپەكاران ئاگادارى ئەم جۆرە ئەزمونە نين چونكو بۆ خۆيان‌و بە بيرى كرچوكاڵی خۆيان، ئاسانترين رێگەيان هەلێبژاردووەو بۆ گەيشتنە ئامانجە گلآوەكانيان، رێگەى دزێتى‌و جەردەيى‌و فريوكارى يان هەلێبژاردووە، وپشتيان كردۆتە راستى‌و دروستى‌و بيرى چاک.

 

بەندى 8

((يەكـێ لەو گوناهبارە ناسراوانە،

جەمشيد كورِى‌ويونگهانە،

ئەو كەسەى كە بۆ رِاگرتنى دڵی خەڵک‌و خۆشى خۆى

بەچاوى سووكەوە رِوانييە خواى جيهان.

ئەى مەزدا،

ئەز، دڵنيا‌و بێگومانم لەو دادوەرييەى

لەرۆژى پەسلآندا دەربارەى گوناهباران دەيكەيت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت ئاماژە بۆ جەمشيدى كورِى‌ويونكهان دەكا‌و بە يەكێك لەگوناهبارەكانى دادەنێت. ئەم جەمشيدە يەكـآ لەبەناوبانگترين شاكانى (پێشدادى)يەكان بووە، كە ماوەيەكى زۆر حوكمرِانى هەموو سەر زەوى ئێران بووە، ونێو بانگێكى يەكجار زۆرى هەبووە. فرە هەوڵی داوە ئاسايش بۆ خەڵک دابين بكات‌و هەمو جۆرە كەرەسەيەكى بۆ ئەم كارە تەرخان كردبوو. هۆى ئەوەىكە بەگوناهبار دەژمێرێت، ئەوەبووە كە پاش ئەوەى خۆى دەبينێتەوەو دوچارى خۆپەرستى‌و غرور دەبێ، دەگاتە رِادەيەك كە خۆى بەخوا دەزانێت‌و خەڵکى ناچار كردووە سوجدەى بۆ بەرن‌و بيپەرستن. ئيدى ئاهورامەزدا ئەو مەزنێتييەى لێسەندۆتەوەو گيرۆدەى زوحاكى كردووەو كوشتويەتى.

بەبۆچونى من، زەردەشت لەم بەندەدا دەيەوێت، باسى يەكى لەخراپترين‌و كوشەندەترين دەردەكانى ئادەميزاد بكات كە بريتييە لەخۆ بەزلزانين‌و لوت بەرزێتى.

زەردەشت، لەكۆتايى ئەم بەندەدا دەبێژێ هەر جۆرە دادوەرييەك‌و سزايەك كە بەمجۆرە کەسانە لەلايەن ئاهورامەزداوە دەدرێت، بآ هيچ رِارِايى‌و دوودڵی يەك پێى رِەزامەندە.

 

بەندى 9

((پێشەوا بير خراپەكان،

ئامۆژگارييە ئاينيەكان ئاوەژوو، وئالێۆز دەكەن

وبە ئامۆژگارييە هەڵەكانيانەوە،

رِێى رِاست‌و مەبەستى سەرەكى‌و راستەقينەى ژیان

لەخەڵک چەواشە دەكەن.

بەم شێوەيە،

وا لەخەڵک دەكەن كە دوورەو پەرێزبن

لەخاسترين سەرمايەى ژیان كە بريتيە لە

رِاستى‌و دروستى‌و پاكى.

ئەى مەزدا‌و ئەى رِاستى (ئاشا)،

لەكانگەى دڵمەوە سكاڵى خۆمتان بۆ دەردەبرِم،

وپەناتان بۆ دەبەم.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ كە پێشەوايانى بيرى خراپ‌و درۆزنەكان هەوڵدەدەن تا ئەو راستييانەى لەئامۆژگارى پياو چاکان‌و كتێبە ئاينيەكاندا هەيە، ئاوەژوو بكەن‌و بە هەڵە بۆ خەڵکى رِاژە بكەن‌و بەهۆى ئامۆژگارييە چەوت‌و گومرِاكانى خۆيانەوە، خەڵک لەمەبەستى سەرەكى‌و رِاستى ژیان دوور بخەنەوە‌و رِێى رِاستيان لـآ چەواشەبكەن. پێشەوايانى بيرى خراپ، خەڵک لەرێى رِاست‌و دروست دوور دەخەنەوەو‌وايان لێدەكەن كە بير لەراستى‌و پاكى‌و بيرى خاس نەكەنەوە.

لەكۆتاييدا، زەردەشت وەك هەميشە پەنا دەبێتەبەر خواى داناو ژير‌و لەكانگەى دڵیەوە داوا لەمەزدا‌و (ئاشا) كە دياردەى راستى‌و پاكييە، دەكات كە ئەم جۆرە کەسانە لەشوێنى خۆيان رِابگرێت‌و بآ هێز‌و توانايان بكات تا نەتوانن خەڵک چەواشەبكەن.

 

بەندى 10

((بەرِاستى رابەرە بەد‌و بيرخراپەكان

كە گوتارە ئاينيەكان، چەواشە‌و ئالێۆزدەكات،

وبەچاوى رێزەوە، رِوانينە زەوى‌و خۆر

بەكارێكى فرە نارِەواو گوناە دەزانن،

بير خاسان بەرەو گومرِايى دەبەن،

وزەوى‌و زار‌و كێلێگەكان‌وێران دەكەن،

ودژى بير خاسان چەك بەكاردێنن.))

لەم بەندەا، باسى هەلێوێستى رابەرانى درۆ‌و درۆزنان دەكات‌و دەبێژى ئەمانە بە شێوەيەكى وەها رِاستى لەخەڵک چەواشە دەكەن كە تەنانەت رێزگرتن لەخۆريش كە سەرچاوەى گەرمايى‌و روناكى زەويييە‌و مايەى ژیانى رِووەك‌و ئاژەڵە، بە كارێكى فرە خراپ دەزانن. ستايش كردنى زەويش كە دايكى هەموو زيندەورانە بە كارێكى ناشايستە دەزانن، هەروەها هەوڵدەدەن كەبيرخاسان‌و پياوچاکان لەرِێى رِاست لادەن‌و بيانخەنە سەر رِێى چەوت‌و نارێك‌و تووشى درۆ‌و خراپەيان بكەن. لەبەر ئەوەى ئەمانە دژى نيشتەجێى‌و كشتوكالێن، هەوڵدەدەن كە كێلێگەكان‌و مێرگ‌و گياجارەكان‌وێران بكەن. هەروەها بەهێزى چەكەكانيان دژى خەڵکى بيرخاس رِادەوستن بۆئەوەى رێگە لەپێشكەوتن‌و شارستانييەت بگرن.

 

بەندى 11

((ئەى مەزدا،

ئەم جۆرە کەسانە، ژیانيان لەخەڵک تێكداوە كە

خراپەكارانيان گەورەو بەرزكردووە،

وبيرى ژنان‌و پياوە هێژاكانيان ئالێۆزكردووە

بۆئەوەى خەلآتى يەزدانيان پێنەگات.

پاكان‌و رِاستكردەوەكانيش

دوور دەخەنەوە لە

خاسترين ئەندێشەكان، وئازاريان پێدەگەيەنن.))

ئەم بەندە، تەواوكەرەوەى دوو بەندى پێشووەو تيايدا باسى رۆڵی تێكدەرانەى رِابەرە درۆزن‌و خراپەكاران دەكات‌و دەبێژێ: ئەم پێشەوا كۆنەپەرستانە بەهۆى بيرى نارِاست‌و خراپى خۆيان، ژیانى کۆمەڵگايان ئالێۆز كردووە، وبەهۆى ئامرازى مادييەوە خەڵکى ساكار‌و نەفاميان لەرِێى رِاست لاداوە، هەرچى‌و پەرچى ناو کۆمەڵگايان فريو داوەو بەهۆى پارەو پلەوپايەى كاتييەوە، بە بەرز‌و گەورە پێشان داوە. بەم شێوەيە، ژنان‌و پياو خاسانيش كە باوەرِيان كز‌و لاواز بووە. فريوداوە بۆئەوەى نەتوانن بگەنە ئاوات‌و هيواى خۆيان كە بريتيە لەبەختەوەرى‌و پوختەيى‌و هەروەها لەخەلآت‌و بەخشينى ئيزەدى كە بريتيە لەبيرى چاک‌و ئەڤين‌و خۆشەويستى خەڵک، بێبەش كردووە، خەڵک فێرى خراپە‌و تاوان دەكەن، ودڵیان بە شكۆيى‌و پلەوپايەى كاتى خۆشدەكەن. لەكۆتاييدا، زەردەشت ئامۆژگارى خەڵک دەكات كە فريوى ئەم جۆرە کەسانە نەخۆن‌و لەرِێى رِاست لانەدەن.

 

بەندى 12

((ئەوانە، بەهۆى رِاهێنانە خراپەكانيانەوە، خەڵک

لەرِێى رِاست لادەدەن‌و ناهێلێن كارى خاس‌و شايستە ئەنجام بدەن.

بەقسە، خەڵک تەفرە دەدەن‌و رِێيان لـآ چەواشە دەكەن

وژیانيان تێكدەدەن

پتر رِێز لە (گرەهما)و(كەرپەن)ەكان دەگرن‌و

ئارەزووى سەروەرێتى‌و رابەرايەتى

بۆ بيرخراپان‌و درۆزنان دەكەن.

ومەزدا،

بۆ ئەم جۆرە کەسانە‌و كارە خراپەكانيان

سزاى سەخت‌و دژوارى داناوە.))

ئەم بەندەش تەواوكەرەوەى بەندەكانى پێشووەو تيايدا باسى خراپى ئەو کەسانە دەكات كە بەبيرى نارِاست‌و خراپى خۆيانەوە کۆمەڵگايان تێكداوە، ودەبێژێ ئەمانە بە شێوەيەك بيرى خەڵکيان ئالێۆز كردووە، وبەهۆى خراپ فێركردنەوە، خەڵکيان چەواشە كردووەو‌وايان لێكردوون كارى خراپ لە كارى خاس بە باشتر بزانن ئەو گورگانەى لەپێستى ئادەميزادن وەك گرەهما‌و كەرپەنەكان بەسەر بيرخاسان‌و پياوچاکان ترجيح بدەن. هەروەها ئەوەندە زێدەرِەوى دەكەن، كە رابەرايەتى‌و پێشەوايەتييان بۆ ئارەزوو دەكەن. بەلآم لەكۆتاييدا دەبێژێ كە ئاهورامەزداى داناو ژير بەگوێرەی ياساى راستى‌و دروستى، سزاى تايبەتى بۆ ئەو جۆرە کەسانە‌و كردارەكانيان داناوە.

 

بەندى 13

((هەر هێز‌و توانايەك كە (گرەهما)،

بەهۆى خراپترين بيرەكانيەوە

ئارەزووى وەدەست هێنانيانى هەيە،

لەئاكامدا،

دەبێتە مايەى چارەرەشى ژیانى خۆى.

ئەى مەزدا، ئەوسايە

كە بەشيوەن‌و زارييەوە،

دەكەونە پارِانەوەو

ئارەزووى بيستنى پەيامى پەيامنێرەكەت دەكەن،

ئەو پەيامنێرەى كە رِاستى‌و دروستى

دەپارێزێت دژى هەرِەشەى نەياران.)

لەم بەندەشدا، زەردەشت دووبارە باسى هەوڵ‌وكۆششى خراپەكاران‌و رِابەرەكانيان دەكات‌و دەبێژێ كە ئەم گورگ سيفەتانە دەيانەوێت بە بيرى خراپيانەوە بگەنە پلەوپايەيەكى وەها كە رێگە لەشارستانيەتۆ پێشكەوتن بگرن، بەلآم تەنيا بۆ ماوەيەكى فرە كەم دەتوانن بە ئامانجى خۆيان بگەن. پاشان چونكو لەئاكامدا رِاستى بەسەر درۆدا سەردەكەوێت، ئەمانەش مايەپوچ‌و پەشيمان‌و شەرمەزار دەبن.

پاش ئەوەى شكست دەخۆن‌و هيچ كارێكيان لەدەست نايەت، بە شەرامەزارييەوە رِوودەكەنە لاى زەردەشت كە پەيامبەرى پەيامێكى پيرۆزە‌و داواى لێدەكەن كە ڵیان ببورێت‌و بەلايەنگرانى خۆى بزانێت.

دەتوانين بێژين كە لەبەر ئەوەى کۆمەڵگا بەرەو پێشكەوتن‌و شارستانيەت دەرِوات‌و ئيدى خەڵک فريوى قسەكانى ئەمانە ناخۆن، ناچاردەبن بڕێكيان بەراستى‌و هەندێكيشيان بەدرۆ لەكردەى خۆيان پەشيمان ببنەوە.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، ئەوە دەخاتە رِوو كە زەردەشت لەهەموو بوارێكدا بەرامبەر هەرِەشە‌و گروشەى نەياران خۆى رِاگرتووەو هاورآكانى پاراستووە.

 

بەندى 14

((زۆر لەمێژە،

(گرەهما) بەهاوكارى لەتەك (كاوى)يەكاندا

هێز‌و توانا‌و بيرى خۆيان،

وەگەر خستووە

بۆئەوەى پەيامبەرەكەت وەرِس بكەن‌و بيخەنە داوەوە.

ئەوانە

هێز‌و تواناى خۆيان لەدرۆزنان‌و گومرِايان

وەدەست دێنن‌و دەبێژن،

دەبێ هەموو جيهان تێكبدەن‌و دووچارى خراپەى بكەن

تا (هوم)ى نەمر بگا بەدەم هاواريانەوە.))

 

لەم بەندەدا، پەردە لەسەر پيلانى نەيارانى زەردەشت‌واتە (گرەهما) ‌و(كاوى)يەكان لادەبرێت، وتيايدا دەبێژرێ:

گرەهماى بەدكار، بە هاوكارى لەتەك كاوييەكان‌و فەرمانرِەوا درۆزنەكان، هەوڵدەدەن كە ببنە كۆسپ لەرِێى زەردەشت‌و نەهێلێن پەيامەكەى بەخەڵک رِابگەيەنێـت. بۆ گەيشتنە ئامانجەكەيان كە بريتيە لەرآ لادانى زەردەشت ياخود بەلايەنى كەمەوە وەرِس كردنى بۆئەوەى دەست لەم كارە پيرۆزەى هەلێگرێت، پەنادەبەنە بەر خەڵکى هيچ‌وپوچ‌و درۆزن‌و رياكار. ئەم خراپەكارانە، تەنيا ئامانجيان ئەوەيە كە کۆمەڵگا بەرەو هەلێدێر بەرن بەهۆى بلآوكردنەوەى درۆ‌و خراپە‌و شەرِ‌و كوشتار، بۆئەوەى خەڵک لەرِاستى‌و دروستى‌و پاكى‌و یەکتاپەرستی دووربخەنەوە.

هەوڵدەدەن، بەهەر شێوەو ئامرازێك بێت نەهێلێن زەردەشت‌و هاوەڵەكانى بيرى رِاست‌و دروست بلآوبكەنەوە.

هەروەها لەم بەندەدا ئاماژە بۆ ئەوە دەكا كە نەيارانى زەردەشت پەنا دەبەنە بەر (هوم)‌و هيوايان ئەوەيە لەكارە خراپەكانياندا يارمەتيان بدات.

 

بەندى 15

((بەم شێوەيە

(كەرپەن)‌و (كاوى) يەكان

دووچارى چارەنوسى رِەشى خۆيان دەبن

بەدەست ئەو کەسانەى كە كاتى خۆى هەرگيز

نەياندەهێشت ئازادانە بژين،

وەبەختەور بن.

ئەو کەسانەى كە لەژێرسايەى پوختەيى‌و نەمرێتى

دەگەنە كۆشكى بيرى خاس(بەهەشت).))

 

هەروەك لەمەوبەر گوتمان (كەرپەن)‌و (كاوى)يەكان، ياخود بێژين فەرمانرِەوا درۆزن‌و بآ باوەرِ كە لەنەيارە سەرسەختەكانى زەردەشت بون، بە هەموو هێز‌و تواناى خۆيان‌و يارمەتى درۆزنەكان‌و پياوخراپان، هەوڵیان داوە پەیڕەوانى ئاينى یەکتاپەرستی‌و رِاستى لەرِێى راست لابدەن، وگومرِايان بكەن بۆئەوەى رێگەى ژیانى بەختەوەرييان لـآ چەواشە بكەن، بۆ گەيشتنە ئەم ئامانجەيان، هەمە جۆرە رآ‌و رەوشێكيان بەكارهێناوە، درێغى يان لەهيچ كردەيەكى ناشايست‌و نارِەوا نەكردووە، پيلانى گلآويان دارشتوەو ئازارى خەڵکيان داوە.

لەم بەندەدا، درێژە بە باسەكە دەدا‌و دەبێژێ:

بەم شێوەيە هەلێوێستى ئەم تاقمە كە هەرگيز ئامادە نەبوون كە گوێ بۆ رِاستى شل بكەن‌و گوێرِايەڵی قسە‌و ئامۆژگارييەكانى زەردەشت بن. شكۆ‌و مەزنێتى ئاهورامەزدايان بەچاوى سووكەوە تەماشا كردووەو بەردەوام بون لەسەر ئازاردانى خەڵک.

ئەمانە لەئەنجامدا دوچارى شكست‌و نوشوستى دەبن. گيرۆدەى چارەنوسى رِەشى خۆيان دەبن‌و دەكەونە ئەو چاڵەى كە خۆيان بۆ خەڵکيان هەلێكەندبوو.

بيرخاسان‌و پياوچاکان كە بۆ ماوەيەكى يەكجار زۆر توشى شكستى بوبون بەدەست ئەم تاقمەوە، ئازادييان لـآ زەوت كرابوو، بەهۆى بيرى راست‌و دروست‌و بەياريدەى دوو خەلآتى ئاهورا، واتە پوختەيى‌و نەمرێتى، بەسەر ئەمانەدا زاڵ دەبن، وخۆشيان دەگەنە كۆشكى بيرى خاس كە بريتيە لە بەهەشت.

 

بەندى 16

((بەرِاستى،

ئامۆژگاريى رِاستەقينە‌و ژيرانەى پياوچاکان،

لەهەموو شتێك خاسترە.

ئەى مەزدا ئاهورا،

تۆ دەتوانى پيلانى ئەو کەسانە پوچەلأ بكەيتەوە،

كە دەيانەوێت ئازارم پێبگەيەنن.

ئەمنيش تێدەكۆشم،

لايەنگرانو ئەڤيندارانت،

لەهەرِەشە‌و دوژمنايەتى درۆزنان رزگاربكەم.))

 

سەرەتا، لەم بەندەدا، ئاماژە بۆ ئەوە دەكرێت كە مرۆڤ هەميشە نيازى بە ئامۆژگارى‌و ئەزمون وەرگرتن هەيە بۆئەوەى سوديان لێوەربگرێت، ولەژیاندا دوچارى گومرِاهى نەبن. خاستروايە كە سوود لەئەزمون‌و ئامۆژگارى مرۆى پاكوراستو ژير وەربگيرێت، چونكو ئەو ئامۆژگارييانە بۆ سودى کۆمەڵگايە‌و بەهيچ جۆرێك خۆپەرستى‌و كينە‌و خراپەى تێدانييە. زەردەشت، هەمديسان لەم بەندەدا دەبێژێ، خواى داناوژير، تواناى ئەنجام دانى هەموو كارێكى هەيە‌و دەتوانێت دەستى نەيارانى لايەنگرانى راستى‌و پاكى كورت بكات، وپيلانە چەپەڵەكانيان پوچ بكات، ونەهێلێێت دەستدرێژييان بكاتەسەر. ئەمجا، داوا لەئاهورامەزدا دەكا، كە نەيارەكانى لاواز‌و بێدەسەلآت بكات بۆئەوەى يارەكانى‌و لايەنگرانى راستى‌و پاكى بآ هيچ ترسێك بتوانن ئاينى یەکتاپەرستی بلآوبكەنەوە.

لەكۆتاييدا، زەردەشت ئارەزوو دەكا، كە بەهۆى كۆششو تێكۆشان، رێگە لەخراپەكاران‌و بەدكرداران بگرێت كە نەهێلێن ئازار بە خەڵک بگەيەنن، وبتوانێـت بە ميهرەبانييەوەو بە زمانى شيرين ئەوانە بەرەو رێگەى راستى هيدايەت بكات.

 

سروودى شەشەم

هات 33 ــ بەندى 1

((هەموو كەسێك لەم جيهانەدا،

دەبێ كردار‌و هەڵسوكەوتى لەتەك رِاستيدا،

كە بنەما‌و مايەى ژیانە ـ يەكسان بێت.

رِابەر دەبێ،

لەتەك خراپەكاران‌و خاس كرداراندا،

هەروەها لەتەك ئەوانەى كردارى خاس‌و خراپيان پێكەوە لكاوە،

بەخاسترين رٍەوش‌و كردەوە‌و‌ويژدانەوە رٍەفتار بكات.))

زەردەشت لەم بەندەدا بە هەموو خەڵکى جيهان دەبێژێ كە دەبێ هەموان ئاگادارى كردارو هەڵسوكەوتى خوێمان بين، وپێويستە لەسەرمان كە رِەفتارمان لەتەک راستى‌و دروستيدا (ئاشا)، كەياسايەكى نەگوێرِو هەميشەييە، هاوجوت بێت. نابێت هەرگيزو بە هيچ جوێرێك لە ريێ راست لابدەين چونكە تەنيا رِاستى بنەما‌و مايەى رزگاريمانە. زەردەشت جەختێكى تايبەتى لەسەر ئەوە هەيە كەپێويستە لەسەر هەموان ئاگادارى هەڵسوكەوت‌و رِەفتارى خۆمان بين، چونكە لە رِۆژى پەسڵاندا، كارى خاس‌و خراپمانە كە داوەرى لەسەردەكرێت‌و زۆربەوردى كارەكانمان هەلێدەسەنگيرێت.

زەردەشت دەبێژێ: هيچ كردەوەيەكى ئادەميزاد بێ پاداشت يا سزا نامێنێت. پاداشى خاسان بەهەشتە، كە بريتيە لەويژدانى ئارام‌و ئاسودە.. خراپەكارانيش، سزاى خۆيان لەدۆزەخدا دەبينن كە بريتيە لەنائارامى بير‌و‌ويژدان.

 

بەندى 2

((هەركەسێك كە بەهۆى بير‌و‌وتە‌و كردار‌و هێزى بازوو

دژى خراپەكاران رِابوێستآ،

ياخود رێگەى رِاست‌و دروست پێشانى ئەوان‌و پەیڕەوانيان بدات.

ئەو جۆرە کەسانە، بەدڵو بەگيان

ويست‌و ئارەزووى مەزدا ئەنجام دەدەن.))

ئەم بەندە، يەكآ لەبەهێزترين بەندەكانى (گاتا)كانە‌و گرنگترين ئامۆژگارى زەردەشتە.

زەردەشت لەم بەندەدا، زۆر بە رِاشكاوى هانى خەڵک دەدات كە كارى خاس ئەنجام بدەن. دەبێژێ، ئەركى سەرشانى گشت كەسێكە كە بەهۆى بير‌و كردار‌و‌وتە، وبەهۆى هێزى بازوو‌و زمان‌و هەر ئامرازێكى ديكە كە لەبەر دەستيايەتى تێبكۆشآ‌و ململانآ لەتەك خراپە‌و ناپاكى بكات‌و پيلانى گلآوى خراپەكاران پوچەلأ بكاتەوە.

ئامۆژگارى خەڵکى گومرِابكات‌و بيانخاتە سەر رِێى راست‌و دروست. پێويستە هەموان رێبازى هێنانەدى‌ويست‌و ئيرادەى ئاهورامەزدا بگرينەبەر كە بريتيە لەرزگارى ئادەميزاد‌و گەياندنى بۆ رۆخى دەرياى ئارام. يەكآ لەهەرە كارە شايستەكانى پەيامى زەردەشتى ئەوەيە كە مرۆ درۆ نەكات‌و كارى ناشايست ئەنجام نەدات. بەلآم مرۆى ژير‌و پێگەيشتو، ئەو كەسەيە كە كارێكى‌وابكات خەڵکى ديكە لەدرۆكردن‌و دزى كردن‌و  هەڵسان بەكارى نادروست رابگرێت‌و هانيان بدا كە كارى خاس ئەنجام بدەن‌و سوودمەند بن بۆ کۆمەڵگا.

لێرەدا پێويستە ئاماژە بكەين بۆ ئەو رِاستييە كە لەئاينى زەردەشتيدا تاوەكو ئێستاش پێويستە لەسەر هەر زەردەشتييەك كە بەهۆى بيرى خاسى خۆيەوە يارمەتى خەڵک بدات، بەدەست ياريدەى هەژاران‌و بێدەرامەتان بدات، بەزمان رِەنجى دەروونى خەڵک كەم بكاتەوەو ئاراميان بكات.

بەكورتى پێويستە لەسەر هەموو زەردەشتييەك كە پێشرِەوبێت لەهاريكارى‌و يارمەتيدانى هاونەوعى خۆى‌و لەئەنجامدانى كارى خاس‌و سوودمەند بەکۆمەڵگا.

ئەم جۆرە کەسانە، بۆ هێنانەدى‌ويست‌و خواستى ئاهورامەزدا كە بريتيە لەگەياندنى ئادەميزاد بۆ پلەى پوختەيى‌و بآخەوشێتى، دەبنە ياريدەدەر‌و دۆست‌و هاوەلى ئاهورامەزدا.

 

بەندى 3

((ئەى ئاهورا،

كەسێك كە لەتەك خاساندا،

چ كەسوكاربن يا هاوكاران‌و ياخود ياران،

باشترين هەڵسوكەوتى بێت‌و ميهرەبان بێت لەتەكياندا،

 وەكەسێك كە تێبكۆشێت ئاگادارى ئافەريدەكانى خوابێت،

ئەو جۆرە كەسە.

جێگە‌و مەلێبەندى تەلار‌و سەرزەمينى رِاستى‌و بيرى خاس (بەهەشت) دەبێت)).

لەبەندى پێشودا، زەردەشت ئامۆژگارى خەڵک دەكات كە دژى خراپە‌و خراپەكاران رِاوێستن‌و ململانێيان لەتەكا بكەن، وپيلانەكانيان پوچەلأ بكەنەوە.

لەم بەندەدا، داوا لەخەڵک دەكات كە يارمەتى خاس كرداران بدەن‌و لەتەكياندا بەميهرەبانى رِەفتار بكەن. چاودێرى لەگشت ئافەريدەكانى ئاهورامەزدا بكەن. لەپاشاندا مژدە دەدات بەو کەسانە‌و دەبێژێ هەركەسێك ئەمە كردەوەى بێت، جێگەى تەلار‌و‌ولآتى راستى‌و بيرى خاس دەبێت، واتە‌ويژدانى ئاسوودە‌و ژیانێكى بەختەوەرى هەميشەيى دەبێت.

ئەوەى لێرەدا شايانى باسە، ئەوەيە كە هەروەكو بەندى يەكى (هات 32) باسمان كرد، سآ دەستە لەهەرە خاسترين پەیڕەوانى زەردەشت ــ لەو سەردەمەدا ــ لاى زەردەشت خۆشەويست بون‌و زێتر رێزى لێدەگرتن.

دەستەى یەکەم ئەو کەسانە بوون كە لەرِوى پاكى‌و دروستى‌و خواپەرستیەوە لەخەڵکى ديكە پێشرِەوتربون، وپێى دەبێژێن دۆست‌و يار.

دەستەى دوهەم، کەسانێك بوون كە لەپلەى یەکەم تێپەرِيبون‌و پوختەتربون، خاوەن ئيرادەيەكى بەهێزبون‌و بير‌و هۆشى خۆيان لەهەمە جۆر كينە‌و رِارِايى‌و.. پاك كردبۆوە‌ويارمەتى هەموو خەڵکيان دەدا بآ گوێدانە رِەنگو نەژاد‌و پلە‌و پايەيان، زەردەشت بەمجۆرە کەسانەى دەكوت(هاوكار)، ئەمانە لەتەك ئەوەى كە لەنێو خەڵکدابون، بەلآم هەرگيز سامان‌و ماديات‌و پلە‌و پايە بيرى پاكيانى ئالێۆز نەدەكرد.

دەستەى سێهەم، بريتى بون لە(كەسوكار) يا (خۆمانى يەكان)، ئەو کەسانە بوون كە لەهەردوو پلەى یەکەم‌و دوهەم تێپەرِى بوون‌و شياوێتى خۆيان سەلماندبوو، ئەمانە بە تەواوەتى پوختەبوبون، ئيرادەيەكى پۆلآينيان هەبوو، وبەسەر هەواو نەفسى خۆيان زاڵ بون‌و زەردەشت فرە متمانەى پێدەكردن.

 

بەندى 4

((كەواتە، ئەى مەزدا،

دەتپەرستم‌و داخوازيم ئەمەيە لێت:

بيرى خراپ‌و بآ باوەرِى، لەئافەريدە خاسەكانت دووركەوێت،

لەكەسوكاران، دوودڵی‌و خۆپەرستى،

لەهاوكاران، نەيارێتى‌و درۆى نزيكان،

لەياران، خراپە‌و لۆمەكردن.

رِابەرانى درۆزن‌و فريوكار

لەهەموو جيهانى بووندا، نەمێنن.))

ئەم بەندە، لەتەك بەندى پێشوو‌و دوو بەندى داهاتودا، پەيوەندييەكى پتەويان پێكەوە هەيە.

لەم بەندەدا، زەردەشت پاش ئەوەى ستايشى مەزدا دەكا، داخوازى لێدەكات كە هێزى باوەرِ‌و بيرى خاس بە گشت ئافەريدەكانى ببەخشێت‌و دوريانبخاتەوە لەبيرى خراپ‌و بآ باوەرِى كە مايەى بەدەبەختى‌و چارەرەشيە.

ئەوەى لەم بەندەدا پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت زۆر بەرِاشكاوى بەهۆى ستايشى مەزدا، پەنا دەبێتە بەر هێز‌و تواناى ئافەريدەكارى داناو ژير، كە تەنيا هێزێكە دەتوانێت بەختەوەرى بۆ ئادەميزاد دابين بكات‌و دوريان بخاتەوە لەبيرى كرچوكاڵ‌و خراپە.

ئەو سآ دەستەيەى لەبەندى پێشودا باسمان كرد، دووبارە لێرەدا باسيان لێكراوە‌و داوا لەمەزدا دەكات كە هەريەكەيان دووربخاتەوە لەكارە ناشايستەكان.

سآ جۆر مەترسى لەخراپە هەيە كە هەرِەشە لەم سآ دەستەيە دەكات: خۆمانييەكان يا كەسوكارەكان، لەبەرئەوەى لەرِوى رۆحانيەتەوە گەيشتونەتە بالآترين پلە، باوەرِيان پتە‌و بيريان پاك‌و پوختەيە، هيچ بيرێكى خراپ ناتوانێت جێى مەترسى بێت‌و هەرەشەيان لێبكات‌و لەرِێى رِاست لايانبدات‌و‌ويژدانيان نائارام بكا.

تەنيا شتێك كە دەتوانآ تا ئەندازيەك باوەرِيان لەق بكات، خۆپەرستى‌و من منايەتيە. هەر لەبەر ئەمەيە زەردەشت داوا لەمەزدا دەكات كە ئەم (خەسڵەتە) لەكەسوكار‌و خۆمانييەكان دووربكات.

دەستەى هاوكاران، هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد، هەرچەندە فريوكارەكان ناتوانن زەفەريان پێبەرن، بەلآم ئەمانيش وەكو هەموو مرۆڤێكى ديكە خاڵی لاوازيان هەيە ئەو خاڵە بريتيە لەوەى كە ناتوانن خۆيان رِابگرن بەرامبەر‌ويست‌و خواست‌و ئارەزووى خۆشەويستە نيزيكەكان‌و كەسوكاريان. ئەم خاڵە لاوازە زۆرجار دەبێتە هۆى لادان لەرِێى رِاست‌و ئالێۆزكردنى بيريان.

دەربارەى دەستەى سێهەم، واتە (ياران)، چونكو ئەم دەستەيە هێشتا لەپلەى یەکەمدان‌و بە تەواوەتى پوختە نەبون، لەبەر ئەوە خراپەكاران‌و لۆمەكاران دەتوانن دڵیان ساردبكەنەوەو رِێيان لـآ چەواشە بكەن. لەبەر ئەوە زەردەشت داوا لە خواى داناوژير دەكات كە ئەم سآ دەستەيە لەبەلآ‌و دەستدرێژى ئەو جۆرە سيفەتانە وەدووربخات.

لەكۆتاييدا داوا دەكات دەستى رابەر‌و پێشەوا درۆزنەكان لەهەموو جيهاندا كورت بكات تا نەتوانن دەستدرێژى بكەنەسەر بەرژەوەندى خەڵک‌و گومرِايان بكەن‌و لەرِێى راست دوريان بخەنەوە.

لەم بەندەدا، زێتر ئەوەمان بەرچاو دەكەوآ كە زەردەشت ئارەزوو دەكا کۆمەڵگايەكى پاك‌و راست‌و دروست لەسەراسەرى جيهان سەقامگيربێت بۆئەوەى بەختەوەرى‌و شادى‌و خۆشى‌و بيرى خاس‌و باوەرِى پاك بۆ هەموو ئادەميزاد دابين بكرێت.

 

هات 33 بەندى 5

((كەواتە،

بۆ گەيشتنە هيواو ئارەزووەكانم،

وبەدەست هێنانى ژیانى نەمرێتى،

وگەيشتنە شاليارى بيرى خاس،

داواى يارمەتى لە(سروش) دەكەم،

كە لەمەزنترين سيفەت‌و نيشانەكانتە،

وبەهەنگاو هەلێنان لەرِێى رِاستو دروستدا،

بگەمە بارەگاى فەرمانرِەوايى مەزدا ئاهورا.))

لەم بەندەدا، زەردەشت گوێرِايەڵی لەبانگهێشتى‌ويژدان بە تەنيا رێگەيەك بۆ گەيشتنە ئارەزووەكانى ئادەميزاد دەزانێت كە بريتيە لەرزگارى‌و بێخەوشێتى، بۆيە پەنا دەبێتە بەر يەكـآ لەمەزنترين سيفات‌و نيشانەكانى ئاهورامەزدا كە بريتيە لە(سروش).

ئاوات‌و هيواى هەموو كەسێك لەژیاندا هەستكردن بە بەختەوەرى‌و خۆشى هەميشەييە، ئەم ئارەزووەش كاتێك دێتەدى كە مرۆڤ بگاتە پلەى بێخەوشێتى، بۆ گەيشتنە ئەم پلەيە، پێويستە ئادەميزاد هەموو ئەو قۆناغانەى لەباسى فەلسەفەى ئەمشاسپەنداندا باسمان كرد، بپێوێت كە بريتين لەبەرخودارى لەخورەوشتى بەرز‌و لەخۆبوردن‌و پاكى‌و رِاستى. ئاسانترين‌و كورت ترين رێگەى گەيشتنە ئاوات‌و دوا ئارەزوى مرۆڤ‌وهەست پێكردن بە بەختەوەرى بريتيە لەگوێرِايەڵی لەبانگهێشتى‌ويژدان‌و بەجآ هێنانى فەرمانەكانى ئيزەدى سروش كە هەروەك تيشكێكى خوايى لەناخى دەرونى هەريەك لەئێمە دەدرەوشێتەوەو لەكاتى پێويستى‌و سەغلەتيدا بەدەم هاوارمانەوە دێت. ئەم سروشە لە(گاتا)كاندا بە مەزنترين‌و هێژاترين ياوەر ناوى لێبراوە كە هەميشە ئادەميزاد بۆسەر رِێى راست رێنمايى دەكات، بە مەرجێك كە بەدروستى فەرمانەكانى جآبەجآ بكەين‌و دوربين لەكينە‌و من منايەتى‌و....

لەكۆتاييدا دەبێژێ: با بەهۆى راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و دوورە پەرێزى لەخراپە‌و گەندەڵی بگەينە بارەگاى ئاهورامەزدا، خواى ژير‌و دانا كە پێى دەبێژرێ بەهەشت.

 

هات 33 بەندى 6

((ئەز،

هەروەك خواپەرستێك كە باوەرِى پتەوى بەرِاستى،

وبەخاسترين بير،

وخۆشەويستى بەتۆ هەيە،

وە هەروەكو تۆ گەرەكتە،

ئەمنيش دەخوازم بەو جۆرەى كەتۆ دەتەوێت رِێنمايى‌و رابەرايەتى خەڵک بكەم،

ئەى مەزدا ئاهورا،

ئارەزووم ئەوەيە بتبينم‌و گفت‌و گۆت لەتەكا بكەم.))

لەم بەندەدا بەرِاشكاوى باسى ئەوە دەكا كە زەردەشت لەلايەن ئاهورامەزداوە بە شێوەيەكى رِاستەوخۆ هەلێبژێراوە بە پەيامبەرێـتى‌و ئامادەيى خۆى دەردەبرێت بۆ  هەڵسان بەم كارە پيرۆزە كە بريتيە لەرِێنمايى خەڵک.

لەم بەندەدا، زەردەشت بۆئەوەى ئەركى سەرشانى وەك پەيامنێرێك بە خاسى ئەنجام بدات، بەئاشكرا دەبێژێ كە پێويستى بەوە هەيە كە ئەو پرسيارانەى لەئاهوراى هەيە وەڵام بدرێتەوەو لەلايەن مەزداوە ئيلهامى پآ بكرێت‌و دەستورە پێويستەكانى پآ بدرێـت.

زەردەشت بە هەموو دڵو گيانييەوەو بە باوەرِێكى پتەوەوە خواى داناوژير دەپەرستێت‌و داواى يارمەتى لەئەقلى تەواوسەنگى ئاهورادەكات كە ياريدەى بدا بۆئەوەى وەك پێويست‌و بەو شێوەيەى كە خوا گەرەكێـتى رِابەرايەتى خەڵک بكات‌و هەموو دەستورەكانى وەك پێويست بەكاربهێنێت.

بە كورتى بێژين، زەردەشت شيوەى پەرستنى خواى پێشان داوە‌و دەبێژێ: دەبێ بەهۆى راستى‌و پاكى‌و باوەرِى پتەو‌و دڵێكى پاكەوە خوابپەرستین.

 

هات 33 بەندى 7

((ئەى مەزدا،

ئەى خواى ژير‌ودانا، ئەى خاسترين خاسان،

نيزيك بەرەوە لێم‌و خۆتم لـآ ئاشكرا بكە.

تا لەژێر سايەى رِاستى‌و بيرى خاس،

بتوانم‌وتەكانم‌و بير‌و باوەرِم،

رِابگەيەنم‌و جگە لەئەنجومەنى مۆغەكان،

بەگوێى خەڵکى ديكەشى بگەيەنم،

بەگوێى ئەو شتەى كە ئەركى سەرشانى ئێمەيە،

وئەو نوێژ‌و ستايشتەى كە شايانى تۆيە،

لێمان رِوون‌و ئاشكرا بێت.))

لەم بەندەدا زەردەشت بۆئەوەى رِاسپاردەكەى بە خاسى رِابگەيەنێـت‌و بە چاکى‌و دروستى رابەرايەتى خەڵکى بكات، دەبێژێ:

ئەى خواى ژير‌و دانا، ئەى مەزدا، لێم نيزيك بەرەوەو بەهۆى ئيلهامەوە رِاستيم بۆ رِوون بكەرەوەو بەهرەمەندم بكە لەخەلآتى (ئاشا)‌و (وەهومەن) واتە دياردەكانى راستى‌و دروستى‌و بيرى خاس‌و زانست، تا بتوانم جگە لەئەنجومەنى مۆغەكان يانى پەیڕەوانى راستەقينە‌و بە ئەمەك‌و خواناس، خەڵکى ديكەش رِێنمايى بكەم‌و رِابەريەتييان بكەم بۆئەوەى رێبازى خواپەرستى‌و راستى بگرنەبەر‌و گوێ بۆ ئامۆژگارى‌و قسەكانم شل بكەن.

لەپاشان دەبێژێ: با خەڵکى رِآ‌و رِەوشى ستايشت‌و پەرستنى راستى‌و ئەركى سەرشانى خۆيان بەرامبەر بە ئافەريدەگار بزانن‌و چۆنيەتى رێزگرتنيان فێربن.

ئەوەى كە لەم بەندەدا زێتر سەرەنج رادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت جگە لەئەنجومەنى مۆغەكان كە پەیڕەوانى رێگەى راستى‌و دروستين‌و خواپەرستن، خەڵکى گومرِاو لادەرانيش بەرەو رِێى راستى داوەت دەكات.

 

هات 33 بەندى 8

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئامانج‌و مەرامى تەواوەتى‌و رِاسپێرييەكانم بۆ رِوون بكەرەوە،

بۆئەوەى لەژێر سايەى بيرى خاس،

ئەنجاميان بدەم،

ولەرِێى رِاستييەوە ستايشتت بكەم،

ئەى مەزدا،

خەلآتى هەميشەيى پوختەيى‌و نەمرێتيم،

پێببەخشە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت بۆئەوەى خاستر بتوانێت رِاسپێرييەكەى ئەنجام بدات، داواى يارمەتى لەخواى دانا‌و ژير دەكات‌و دەبێژێ ئەو رێگايەى كە دەبێ بيگرمەبەر بۆم رۆشەن بكە‌و دوا ئامانج‌و مەرامى ژیانم بۆ رِون بكە‌و بيرى خاس‌و زانستم پێببەخشە بۆئەوەى بەهۆى ئەم نيشانە خواييە بتوانم پێويستى سەرشانم‌و راسپێريیەکەم ئەنجام بدەم‌و بانگەوازى خەڵک بكەن بۆئەوەى ستايشتت بكەن‌و رێز لەهەموو نيشانەكانت بگرن كە خۆيان لەئەمشاسپەندان دەنوێنن.

لێرەدا زۆر بەرِاشكاوى ئەوەمان بۆ رۆشەن دەبێت كە زەردەشت دەيەوێت بەهۆى هێزى(وەهومەن) واتە بيرى خاس‌و‌ويژدانى پاكو زانست‌و ئيلهامى خواييەوە، ئامانج‌و ئەو رێگەيەى بۆ رۆشەن بێـتەوە كە چەندين ساڵ هەوڵو كۆششى بۆداوە بۆئەوەى رێگەى راست پێشانى خەڵک بدات.

هەروەها داوا لەخوا دەكا‌و ئارەزووى ئەوەيە كە ئەو ستايشتەى خەڵک كە بە دڵێكى پاكو باوەرِێكى پتەوەوە بەراستى‌و دروستى ئەنجامى دەدەن ڵیان قبولأ بكات‌و خەلآتى بەختەوەرى‌و تەندروستى‌و پاكى‌و نەمرێتى معنوى يان پآ ببەخشێت.

 

هات33 بەندى 9

((ئەى مەزدا،

ئەم دوو هێزە مەزنە كە (راستى‌و پاكى)‌و (نەمرێتى)يە،

لەتۆوەيە،

بەرۆشنايى دلأ‌و بير‌و زانست وەدەست دێن،

با،

لەژێرسايەى خاسترين بير،

لەخەلآتى ئاسمانى ئەم دوو هێزە هاوكردارە

بەهرە وەربگرين.))

 

لەبەندى پێشودا گوتمان كە زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە پوختەيى‌و نەمرێتى پآ ببەخشێت بۆئەوەى بتوانێت ئەو پەيامەى پێى سپێردراوە بە خاسى ئەنجامى بدات.

لەم بەندەدا دەبێژێ: ئەى خواى ژير‌ودانا، دەزانم كە ئەم دوو خەلآتە خواييە يا ئەم دوو گەوهەر‌و هێزە‌واتە پوختەيى‌و نەمرێتى لەنيشانە تايبەتييەكانى تۆيە‌و تەنيا بەهۆى بير‌و زانستەوە وەدەست دێن. هەروەها خاس دەزانم كە بەدەست هێنانى ئەم دوو خەلآتە دەبێتە هۆى گەشەكردنى پاكى‌و راستى‌و دروستى‌و ئاوەدانى‌و پێشكەوتنى جيهان.

لەبەرئەوە داوات لێدەكەم كە لەژێرسايەى بيرى پاك‌و بآخەوش‌و خۆشەويستى خەڵک‌و بەهۆى ئەقل‌و زانست ئەم دوو خەلآتە خواييە كە هەروەك دوو رِۆح لە لەشێكدان‌و هاوكار‌و يەكسان‌و هەميشە پێكەوەن، پێم ببەخشێت.

 

هات33 بەندى 10

((ئەى مەزدا،

ئاسايش‌و خۆشييەكانى ژیان كە تائێستا بووە‌و هەيە‌و دەمێنآ،

وگشتيان لەتۆوەيە،

بە ميهرەبانى خۆت ئەمانەمان پێببەخشە،

ولەژێرسايەى بيرى خاس‌و هێزى معنوى‌و راستى،

تەندروستى‌و بەختەوەريمان زێتر بكە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت گشت خۆشييەكانى ژیان، خاسييەكانى، ئارامى‌و ئاسايش‌و جوانييەكانى، هەموى بە ئافەريدەى ئاهورامەزدا دەزانێت‌و ئارەزوى ئەوەيە كە مرۆى خاس كردار‌و پاك، بەرخوردار‌و كامرِەوابن پێى، زەردەشت لەم بەندەدا دەبێژێ: ئەى خواى داناوژير، لەروى ميهرەبانى خۆتەوە، ئافەريدە خاسەكانت بەم نيعمەتانە كامرەوابكە‌و بەهۆى هێزى بيرى پاك‌و خۆشەويستى يەكدى‌و هێزى معنوى‌و پاكى‌و راستى رزگاريان بكە‌و بيانگەيەنە بەختەوەرى هەميشەيى كە ئارەزووى هەموو مرۆڤێكە.

ئەوەى زێتر لەم بەندەدا دێتە بەرچاو‌و سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت زۆر بە رِاشكاوى دەبێژێ، هەموو خۆشى‌و خاسى‌و شادمانى‌و ئاسايش‌و ئارامييەكان لەلايەن خواوە بە ئادەميزاد خەلآت كراوەو ئادەميزاد دەبێ بەرخوردار‌و كامرِەوابێت بەم خەلاتانە‌و بەشێوەيەكى خاس سوديان لێوەربگرێت.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت بيرى خاسى بەهۆيەك داناوە بۆ گەيشتنە بەختەوەرى هەميشەيى‌و رزگارى.

 

هات 33 بەندى11

((ئەى مەزدا ئاهوراى مەزنان مەزنتر،

ئەى ئارمەئيتى ـ دياردەى باوەرِ‌و فيداكارى،

ئەى ئاشاــ دياردەى راستى ـ مايەى ئاوەدانى جيهان،

ئەى وەهومەن ــ دياردەى بيرى خاس،

ئەى وەخوشترا ـ دياردەى توانايى معنوى،

گوێم بۆ رِابگرن،

ئەوكاتەى كە پاداشتى كرداريان دەدەنەوە،

لەتەك منيشدا ميهرەبان بن‌و لەبەخشندەيي خۆتان،

بآ بەشم مەكەن.))

لەم بەندەدا، زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا‌و فريشتەكانى(واتە دياردە پيرۆزەكانى ئاهورا) دەكات كە ياريدەى بدەن‌و ئارەزوو دەكا كە لەرۆژى پەسلآندا كە هەركەس بەگوێرەی كار‌و كردارێك كە ئەنجامى داوە پاداشت‌و سزاى خۆى دەبينآ، ميهرەبانى‌و لێبوردنيان ئەميش بگرێتەوەوە درێغى لـآ نەكەن.

شايانى باس لەم بەندەدا ئەوەيە كە:

ئاشا‌واتە (راستى‌و پاكى) بە سيفەت‌و مايەى ئاوەدانى جيهان باسكردووە، بێگومان راستى‌و دروستى‌و پاكى مايەى پێشكەوتن‌و ئاوەدانى جيهانە‌و هۆى خۆشى‌و ئاسايشى خەڵکيە، بە پێچەوانەوە، درۆ‌و خيانەت‌و دزى‌و جەردەيى‌و فريو مايەى بەدبەختى‌و چارەرەشى‌و دواكەوتنە.

زەردەشت بۆ رِاگوێزى جيهان بەرەو پوختەيى‌و پێشكەوتن‌و بەرخوردارى لەنيعمەتى خۆشى‌و ئاسايش‌و ئازادى‌و ئاوەدانى، دياردەى (ئاشا) كە بريتيە لەراستى‌و دروستى‌و پاكى بە پێويست داناوە.

زەردەشت، راستى‌و پاكى بە(هۆ)يەك بۆ رزگارى ئادەميزاد داناوە، وهاورآ لەتەك ياريدەى دياردەكانى ديكەى ئاهورامەزدا، هيوادارە كە لەرۆژى پەسلآندا كە كار‌وكردارى ئافەريدەكان هەلێدەسەنگێنرێت‌و خاس كردەكان‌و بەدكرداران پاداشت‌و سزاى خۆيان دەبينن، كەرەم‌و ميهرەبانى ئاهورامەزدا ئەميش بگرێـتەوە.

 

هات 33 بەندى 12

((ئەى مەزدا ئاهورا،

خۆتم لـآ ئاشكرا بكە،

وبەهۆى (ئارمەئيتى)توانايى معنويم پێببەخشە،

بە يارمەتى رۆحى پاكى خۆت،

وەڵامى نيايشتەكانم بدەرەوە.

بە يارمەتى راستى (ئاشا)،

لەهێز‌و توانا بەرخۆردارم بكە،

وبەيارمەتى بيرى خاس (وەهومەن)

هێز‌و تواناى رابەرايەتيم پێببەخشە.))

ئەم بەندەلەتەك دوو بەندى داهاتو، بريتين لەداخوازى زەردەشت لەئاهورامەزدا، لەم بەندەدا زەردەشت دەبێژێ: ئەى مەزداى داناوژير، خۆتم لـآ ئاشكرا بكە‌و توانايى خۆتم پێشان بدە. بۆ گەيشتنە ئەم ئارەزووە داواى توانايى معنوى‌و هێزى رۆحى‌و بەرخوردارى لەگشت خاسييەكانى جيهانى كردووە. هەروەها زەردەشت هيوادارە كە بە بەهێزكردنى دياردە پاكەكانى ئاهورايى، واتە، باوەرِ‌و فيداركارى ـ راستى‌و دروستى‌و پاكى، وبەيارمەتى بيرى پاك‌و ژێرێتى‌و زانست بتوانێت پێشەوايى‌و رابەرايەتى خەڵک بگرێتە ئەستۆ‌و بە خاسى ئەنجامى بدات. لەهەمانكاتدا زەردەشت دەبێژێ كە ستايشێك كە لەكانگەى دڵەوەو بە نيەتێكى پاك ئەنجام بدرێت بێگومان بآ پاداشت نامێنآ.

ئەوەى كە لەم بەندەدا زۆر گرنگە، مەسەلەى رابەرايەتى‌و پێشەوايەتى خەڵکە بە بيرێكى پاك‌و ژێرێتى‌و زانستەوە. كەسێك كەپلە‌وپايەى پێشەوايەتى‌و رِابەرايەتى خەڵکى لەئەستۆدايە دەبێ كەسێكى ژير‌و دوور ئەندێش بێت‌و ئەو كارانەى دەيكات دەبێ بەهۆى ئەقل‌و زانست ئەنجام بدرێت. هەروەها پێويستە‌ويژدانێكى پاك‌و بيرێكى رۆشەنى هەبێت‌و خێر‌وخۆشى خەڵک رِەچاو بكات.

 

هات33 بەندى 13

((ئەى مەزدا ئاهوراى چاوتيژى فرە بينا‌و،

خەلآت‌و بەخشيشى بآ ئەندازەت كە لەشاليارى تۆ(خشترا)،

ولەبيرى خاسەوەيە (وەهومەن).

بۆ بەختەوەرى‌و شادمانيم،

ئاشكراى بكە لێم،

وەتۆ ئەى (پاكى‌و پوختەيى)،

بەهۆى راستييەوە،

رۆشنايى دڵم پآ ببە خشە.))

زەردەشت، بۆ گەيشتنە نيعمەتى شادمانى‌و بەختەوەرى رِاستەقينە، ئارەزووى بەرخوردارى لەخەلآتەكانى وەهومەن‌و خەشترا دەكات.

هەروەكو لەبەندەكانى پێشودا بۆمان رِوون بۆوە بەخشيشەكانى وەهومەن بريتين لەرۆشەن بينى‌و ژێرێتى‌و زانست‌و تواناى تێگەيشتن‌و نيەتى پاكو خۆشەويستى خەڵک‌و لەخۆبوردن. بەخشيشەكانى (خەشترا) بريتيە لەهێزى لەش بۆ ئەنجامدانى كار.

ئاشكرايە كە بەختەوەرى‌و شادمانى بەهۆى رۆشەن بينى‌و خۆشەويستى خەڵک بە سودوەرگرتن لەهێزى معنوى‌و كار‌وكۆشش وەدەست دێت.

بۆيەكا زەردەشت داوا دەكات كە بەرخۆرداربێت لەم بەخشيشانە. هەروەها بۆئەوەى هەركەس بتوانێت خاس لەراستى خۆى‌و‌ويژدانى خۆى بگات‌و كەموكورِيەكانى خۆى دەستنيشان بكات، پێويستە راستى‌و پاكى بكاتە پيشەى خۆى، پەنا بەرێتەبەر خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا بۆئەوەى دڵی بەهۆى نورى باوەرِ‌و راستى رۆشەن بێت‌و بگاتە ئەوەى هەست بەرِاستى، واتە ناسينى خوابكات.

زەردەشت ناسينى خواى هاوجوت لەتەك ناسينى خۆ داناوە‌و دەبێژێ سەرەتا خۆت بناسە تا بتوانى رێگەى ناسينى خوا بدۆزيتەوە. بۆ ناسينى خۆ (خۆناسين)، راستى‌و پاكى‌و باوەرِ بەخوا‌و ئيرادەى پتە‌و‌و بيرى پاك‌و رۆشەن پێويستە.

خۆناسين، دەبێـتە هۆى شادومانى‌و خۆشى، ئەمە شتێكە زەردەشت نە تەنيا بۆخۆى بەڵکو بۆ هەموو ئادەميزادى ئارەزوو كردووە.

 

هات 33 بەندى 14

((ئێستا ئيدى زەردەشت،

هەموو لەش‌و گيان،

وهەلێبژاردەيەك لەبيرى خاسى خۆى،

پێشكەش بە مەزدا دەكات،

وخاسترين كردار‌و‌وتە‌و فەرمانبەرى لەدەستوورەكانى خوايى،

وهەموو هێز‌و تواناى معنوى خۆى،

پێشكەش بە راستى (ئاشا) دەكات.))

لەم بەندەدا، زەردەشت رِادەى باوەرِ‌و فيداكارى خۆى بە ئاهورامەزدا پێشان دەدات‌و دەبێژێ، بە لەش‌و گيان‌و هەموو (بوونى) خۆى، ئاهورامەزدا خواى داناو ژير ستايشت دەكا‌و هێزى بيركردنەوەى خۆى كە يەكى لەمەزنترين‌و پيرۆزترين خەلآتەكانى خوايە، جگە لەرِێى بلآوكردنەوەى باوەرِى یەکتاپەرستی‌و خێر‌و خۆشى خەڵک، هيچ رێگەيەكى ديكە ناگرێـتەبەر، بەم شێوەيە قەرزى خۆى دەداتەوە. لەپاشان دەبێژێ: (ئاشا) واتە راستى‌و پاكى دەكاتە سەر لەوحەى ژیانى خۆى‌و پەیڕەوى لەفەرمانەكانى خواو بانگهێشتى‌ويژدان دەكا‌و هەموو هێزى لەش‌و كردار‌و‌وتەی خۆى پێشكەش بە ئاشا دەكا. واتە جگە لەراستى هيچ‌وتەيەكى ديكە لەزارى دەرناچێت‌و هيچ هەنگاوێك جگە لەسەر رێگەى راست هەلێناهێنێت‌و گيانى خۆى لەرِێى راستيدا بەخت دەكات.

ئاوێستاناسان دەبێژن لەم بەندەدا‌وا دەردەكەوێت كە كاتێك زەردەشت ئەم بەندەى بێژاوە نەيارەكانى تەنگيان پآ هەلێچنيوەو بە هەرِەشە‌و بڕی جار بە تەماح خستنەبەر هەوڵیان داوە لەرِێى یەکتاپەرستی‌و راستى لايبدەن‌و بيخەنە سەر ئاينى خۆيان. بەلآم زەردەشت سەرسەختانە بەرامبەريان رِاوێستاوەو بە باوەرِێكى پتەوەوە بەخوا، بەرگرى لەباوەرِى خۆى دەكات.

ئەوەى لەم بەندەدا شايانى باسە ئەوەيە كە زەردەشت، ئيتاعەت لەبانگەوازى‌ويژدان‌و فەرمانبەردارى لەدەستورەكانى، پەیڕەوى لەراستى‌و دروستى‌و دووركەوتنەوە لەدرۆ، بە مايەى رزگارى‌و بەختەوەرى دەزانێت، لەشوێنێكى ديكەدا دەبێژێ: ((لەجيهاندا يەك رِێگە هەيە‌و ئەويش رێگەى راستييە.))

 

سروودى حەوتەم

هات 34 بەندى 1

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەو بير‌وكردار‌و‌وتە خاسانەى كە.

نەمرێتى‌و رِاستى‌و هێزى پوختەبوون بە خەڵک دەبەخشێت،

هەموو ئەمانە،

سەرەتا پێشكەش بەتۆى دەكەم.))

لەبەندى پێشودا، زەردەشت فيداكارى‌و خۆبەختكردن لەپێناوى بلآوكردنەوەى ئاينى خواپەرستى گەياندە دوندى بآخەوشێتى، ئامادەگى خۆى دەربڕێ كە گيانى خۆى فيدابكات بۆ گەيشتنە ئامانجە پيرۆزەكەى.

لەم بەندەدا درێژە بە گوفتارەكەى دەداو دەبێژێ:

بير‌و‌ووتار‌و كردارە خاسەكان كە بە نييەتێكى پاك‌و لەكانگەى دڵەوە ئەنجام دەدرێت، شوێنەوارێكى فرە خاس‌و بەنرخى دەبێت كە بريتيە لەبەهرە وەرگرتن لەخەلآتى يەزدانى كە بريتين لەراستى‌و پاكى‌و پوختەبون‌و نەمرێتى.

لێرەدا زەردەشت ئەو سآ ئەسلە‌واتە، بير، وتە‌و كردارى خاس بە بنچينەى بەختەوەرى‌و بەهرە وەرگرتن لەنيعمەتى پوختەيى‌و نەمرێتى دەزانێت‌و دەبێژێ پێويستە هەميشە‌و پێش هەموو شتێك ئەم سآ ئەسلە بآ رِيا‌و دوو رِوويى پێشكەش بە يەزدانى بكەين. مەبەستى زەردەشت ئەوەيە كە پێويستە لەسەر ئادەميزاد هەميشە‌و لەپێش هەموو شتێكدا ئاهورامەزدا رِەچاوبكرێت بۆ هەموو كارێك.

 

هات 34 بەندى 2

((ئەى مەزدا ئاهورا،

مرۆى پاك‌و بير خاس،

كە رۆح‌و رِەوانى لەتەك رِاستيدا ئاوێتەيە،

هەموو بير‌و كردارى خۆى پێشكەش بەتۆ دەكات،

باوابێت كە،

بەهۆى نيايشت‌و مەدحێك كە دەيكەين،

لێت نيزيك بينەوە.))

زەردەشت لەم بەندەدا دەبێژێ: مرۆى پاك‌و بيرخاس كە رِاستى‌و دروستى يان كردۆتە دروشمى ژیانيان، کەسانێكن كە هەميشە لەبير‌وكردار‌و‌وتەكانياندا خوا رِەچاو دەكەن چونكو باوەرِى تەواويان پێى هەيە. ئەمانە كار بۆخوا دەكەن بآ ئەوەى چاوەرِوانى هيچ جۆرە پاداشتێكيان لـآ هەبێت، هەرشتێك ئەنجام دەدەن لەپێناوى خزمەت‌و وەكو ئەركى سەرشانيان ئەنجامى دەدەن‌و لەبيرى خۆياندا جگە لەخۆشەويستى خواو مرۆڤ هيچ سەودايەكى ديكەيان نييە. ئەمانە ئەڤيندارى ئافەريدەگارن‌و بير‌و‌وتە‌و كردارى خاسى خۆيان نەزر‌و پێشكەشى ئەو دەكەن. بە‌واتەيەكى ديكە بيركردنەوەيان لەپێناوى بەختەوەرى‌و ئاسايشى گشت مرۆڤە‌و هەر هەنگاوێك كە هەڵیدێنن بەناوى خواى خولێقێنەرەوەيە. لەكۆتاييدا زەردەشت دەبێژێ، ئەى مەزدا با بەهۆى ستايشت‌و مەدحێك كە دەيكەين لێت نيزيك بينەوە، زەردەشت ئارەزوى دڵی خۆى دەردەبڕێ‌و ئاشكراى دەكا‌و دەيەوێت كە هەموو ئافەريدەكانى خوا ببنە لايەنگرى رِاستى‌و بەهۆى ستايشتى ئافەريدەگار هەموو بير‌و هۆشى خۆيان ئاراستەى ئەو هێزە مەزنە بكەن‌و ڵی نيزيك ببنەوە.

 

هات34 بەندى 3

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەوەى شايانى تۆ‌و لەرِێى رِاستيدايە،

بەرێزەوە لەنيايشتتدا بەجێى دێنين‌و پێشكەشى تۆى دەكەين،

باهەموو خەڵک،

لەژێرسايەى بيرى خاس‌و شاليارى تۆ،

بگەنە پلەى پوختەيى.

ئەى مەزدا،

لەرِاستيدا مرۆى داناو رۆشەنبير،

هەميشە لەهێزى معنوى تۆ بەهرەدەبەن.))

لەم بەندەدا، زەردەشت سآ باس دێنێتە پێشەوە، سەرەتا لەخواى داناوژير ئارەزوو دەكا كە بتوانێت ئەو شتەى كە شياوى ئەو‌و (ئاشا) كە دياردەى راستى‌و پاكييە ئەنجام بدات. راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و پوختەيى، خۆشەويستى‌و يارمەتيدانى خەڵک‌و هەموو ئافەريدەكانى بە كەلێك‌و سوودمەندى خوا، سوپاسكردنى خوا بۆ ئەو هەموو خەلآت‌و بەخشيشانەى كە پێى داوين بەهۆى ستايشت‌و نوێژ‌و.... ئەمانە ئەو كارانەن كە دەبنە هۆى رزگاريمان‌و رازى بونى خوا لێمان. خاسترين‌و ستايستەترين شتێك كە مرۆ دەتوانآ پێشكەشى خواى خۆى بكات بريتيە لەبيرى چاک، وتەی خاس‌و كردارى پەسەند‌و ستايشتێك كە لەكانگەى دڵەوەبێت.

پاشان زەردەشت ئارەزوو دەكا كە گشت ئافەريدەكان لەژێرسايەى بيرى پاك‌و خەلآتى وەهومەن كە بريتيە لەهۆش‌و ژێرێتى بۆ وەرگرتنى زانست بگەنە رِادەى پوختەيى‌و مرۆى زانايان لێدەرچێت لەكۆتاييدا دەبێژێ، دەزانم كە مرۆى دانا‌و رۆشەنبير كەسێكە كە سود لەنيعمەت‌و خەلآتى وەهومەن وەروڵاخدەگرێ‌و لەهێزى معنوى‌و ئيرادەى بەهێز بۆ ئەنجامدانى كارى بەكەلێك‌و خاس بەهرە وەروڵاخدەگرێ.

 

هات34 بەندى 4

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئێمە توانا‌و‌وزەى روناكى تۆمان دەوێت،

كە لەژێرسايەى رِاستيدا دەدرەوشێتەوە،

ئەو رووناكيە كە نەمر‌و توانايە‌و

بە ئاشكرا رِێنمايى لايەنگرانى راستى دەكات،

وبەتواناييەوە يارمەتييان دەدات،

ودوژمنايەتى‌و ئازارى نەياران

دەبينێت‌و دەست نيشانيان دەكا‌و دوريان دەخاتەوە.))

 

لەم بەندەدا زەردەشت باسى رِوناكى نێو دەرون‌و ياخود بێژين‌ويژدانى رۆشەن‌و زيندوى ئادەميزاد دەكات. بەم روناكيە دەگوترێت روناهى خوايى‌و گەرمايى معنوى‌و دەرونى. ئەم رووناكيەيە كە ئادەميزاد بەرەو كار‌و كردارى خاس دەبێ‌و نەبونى بەرەو كارى خراپ رادەكێشآ.

ئەم رووناكيە بەهۆى پاكى‌و راستى‌و دروستيەوە هەميشە دەدرەوشێتەوەو درخشانە‌و دڵی ئادەميزاد رۆشەن دەكا‌و بيرى بەرەو كار‌و كردەوەى خاس‌و يارمەتى بێدەرامەتان‌و بآ دەسەلآتان رێنمايى دەكات.

ويژدانى بێدار‌و رِوناكى دەرونە كە خراپەكاران دەهێنێتەوە سەرهۆش‌و بيرە ئالێۆز‌و خراپەكانيان ئاشكرادەكا‌و ئاگاداريان دەكاتەوە لەو مەترسييەى كە لەبۆسە دايە بۆيان. ئارزووى زەردەشت ئەوەيە كە هەموو خەڵک بەهرە لەم روناكيە دەرونيە‌و نورى خواييە وەربگرن كە بريتيە لەويژدانى بێدار‌و بيرى پاك‌و رۆشەن، بۆئەوەى سۆز‌و هەستى خۆشەويستى يەكتر لەدڵیاندا زێتر‌و مەزنتربێت‌و لەرێگەى راستى‌و پاكى هەنگاو هەلێبێنن‌و تێبكۆشن بۆ پێشكەوتن‌و پێگەياندنى کۆمەڵگا.

گرنگى ئەم بەندە لەوەدايە كە پێماندەبێژێ ئەم رووناكييە لەژێرسايەى راستى‌و دروستيدا درەخشانە. ئەو کەسانەى كە درۆزنى‌و رياكارى‌و دوورِويى‌و ئازاردانى خەڵک‌و رك‌و كينە دارييان كردۆتە پيشەى خۆيان، لەراستيدا‌ويژدانى خۆيان كوێر كردووەو دڵ‌و دەروونيان لەرووناكى‌و نور‌و‌ويژدانى پاك بەتاڵە، بۆيەكا رێگەى هەڵە دەگرنەبەر‌و دوچارى چارەنووسى رِەشى خۆيان دەبن.

ويژدانى بێدار‌و دڵ‌و دەرونى رۆشەن هەميشە‌وانەى مرۆڤايەتى‌و ئەمەكدارى‌و خۆشەويستى‌و ميهرەبانى‌و خزمەتكردنى خەڵک‌و پاكى لەژیاندا بە خەڵک فێردەكا‌و بەرەو بەختەوەرى‌و خۆشييان دەبێت. بە پێچەوانەوە، روناكى‌ويژدانێك كە خامۆش بووە. ئادەميزاد بەرەو دڵرِەقى‌و خراپەكارى دەبێت.

لەروانگەى ئەم بيرەوە، زەردەشت، بەهەشت‌و دۆزەخ بە ئاسودەيى بير‌و ئاسايشى‌ويژدان‌و نارەحەتى‌و ئەشكەنجەى‌ويژدان دەزانێت كاتێك كە ئادەميزاد بيرى پاك‌و رۆشەن بێت‌و‌ويژدانى بێدار‌و ئاسودەبێ، خۆى لەبەهەشتا دەبينێتەوەو هەموو شتێك لەروانگەى خۆشبينى دەبينێت‌و لەتەك هەمواندا بە ميهرەبانى‌و خۆشەويستيەوە دەجولێتەوەو هەرگيز هەست بەرك‌و كينە‌و بەخيلى بەرامبەر بە كەس ناكات. بە پێچەوانەوە، كاتێك روناكى‌ويژدانى خامۆش بێت‌و تاريك دابێت‌و بيرى ناراحەت بآ، هەموو شتێك بەچاوى رِەشبينيەوە دەبينآ‌و بە چاوێلكەى تاريكەوە دەراونێتـە هەموو جيهان‌و رِەش دەبينآ. بيرى ئالێۆز‌و خراپ لەلايەكەوەو ئەشكەنجە‌و نارەحەتى‌ويژدان لەلايەكى ديكەوە دوچارى ئەشكەنجەى دەكا‌و جيهان بەهەموو جوانى‌و خۆشي يەكيەوە وەك دۆزەخى سوتێنەر دێتە بەرچاوى.

 

هات34 بەندى 5

((ئەى مەزدا،

چەندە مەزن‌و بەشكۆيە شاليارى‌و توانايى تۆ،

چەندە ئارەزوو دەكەم كە لەرِێى تۆدا خزمەت بكەم‌و بگەمە لاى تۆ،

هاورآ لەتەك رِاستى‌و بيرى خاسدا،

ببمە يار‌و ياوەرى لايەنگرانى تۆ.

لەمەزنان مەزنترت دەزانم،

وبێزارم لەخوا درۆزنەكان‌و مرۆ خراپەكان.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى هێز‌و توانايى لەرِادەبەدەرى مەزدا دەكا‌و لەهەموو شتێك مەزنترى دەزانێت. ئارەزوو‌و ئاواتى ئەوەيە كە بەهۆى كردارى خاس‌و خزمەتكردنى خەڵک‌و راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و لەژێرسايەى بيرى پاك‌و‌ويژدانى رۆشەن‌و يارمەتيدانى بآ دەسەلآتان‌و هەژاران، لەخوا نيزيك ببێتەوە. واتە ئەو كردەوانە رێگەن بۆ گەيشتنە لاى خوا.

زەردەشت چوار مەرجى داناوە كە دەبنە هۆى نيزيك بونەوە لەئاهورامەزدا، یەکەم راستى‌و پاكى، دوهەم رۆشەندڵی‌و خۆشەويستى، سێهەم خزمەتكردنى خەڵک‌و ئەنجامدانى كارى خاس ئەويش تەنيا لەبەر  هەڵسان بە ئەركى سەرشان نەك بەهيواى وەرگرتنى پاداشت، چوارهەم يارمەتيدانى هەژاران‌و بێدەرامەتان. لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت بۆ هۆشياركردنەوەو رِێنمايى كردنى بآ باوەرِان‌و سروشت پەرستان‌و خەڵکى گومرِا دەبێژێ كە ئاهورامەزداى خواى داناوژير لەهەموان مەزنترە.

 

هات 34 بەندى 6

((ئەى مەزدا، ئەى رِاستى،

وئەى بيرى خاس

لەبەرئەوەى بەراستى تۆ بەو شێوەيەى كە ئەز بەدروستى تێگەيشتوم،

لەسەر‌و هەمووانى‌و تواناتريني،

كەوايە ئارەزوو دەكەم لەهەموو قۆناغەكانى ژیاندا،

رِێنماييم بكەيت،

بۆئەوەى لەكانگەى دڵمەوە، نيايشتت بكەم،

وبۆ لاى خۆت بگەرِێمەوە.))

 

زەردەشت، درێژە بە قسەكانى بەندى پێشوو دەدا‌و دەبێژێ:

ئەى مەزدا، ئێستا كە تێگەيشتم تۆ لەسەر‌و هەموو شتێكى‌و بلێندتر‌و بەهێزتر لەگشت هێزەكانى بوونى. تەنيا نيايشتى تۆ دەكەم‌و دەتپەرستم. ئارەزووم ئەوەيە لەهەموو قۆناغەكان‌و لەگشت بوارەكانى ژیاندا بەتايبەتى لەكاتى دوودڵی‌و ناخاتر جەمى رِێنماييم بكەيت‌و رێگەى گوناهم لێبگريت بۆئەوەى بە پاكى بۆ لاى خۆت بگەرێمەوە.

ئەوەى لەم بەندەدا سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت بە تەواوەتى‌و بەشێوەيەكى زانستى خواى ناسيوەو ئەوەى بۆ رۆشەن بۆتەوە كە ئافەريدەگارێك كە زەوى‌و ئاسمانەكان‌و ئادەميزاد‌و ئاژەڵ‌و گيا‌و ئاو‌و هەموو(بوونى) خولێقاندووە، ئەوە نييە كە بڕێ لەبيرى خۆياندا وەك بت يا خەيالێێك دايانتاشيوە.

زەردەشت دەزانێت رِابەر‌و پێشەواى راستەقينەى ئادەميزاد لەگشت قۆناغەكانى ژیاندا بەتايبەتى لەكاتى سەغڵەتى‌و سەختى‌و دوو دڵی، تەنيا ئاهورامەزداى خواى بير‌وهۆشە‌و بەس. تەنيا ئەوە كە دەبێ پەناى بۆ ببرێت.

ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە بگەرێتەوە بۆ لاى ئاهورامەزدا. لەبەندى پێشوودا مەرجەكانى گەيشتنە لاى مەزداى بەراستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى خەڵک‌و يارمەتيدانى هەژاران‌و بێدەرامەتان‌و كردارى خاس، دانابوو. پاش ئەوەى مرۆڤ ئەو چوار مەرجەى بەجآ هێنا، دەبێ خەريكى ناسينى خۆى بێت چونكو هەركەس تا خۆى نەناسێت ناتوانێت خوا بناسێت، واتە لەراستيدا هەر كەسێك توانى خۆى بناسێت ئەوە دەتوانێت خواش بناسێت. ئادەميزاد بۆئەوەى بتوانێت خۆى بناسێت، دەبێ هێزى بيركردنەوەو ئيرادەو توانايى معنوى خۆى بناسێت، دەبێ بچێتە ناخى دەرونى خۆى‌و بگەرێت بەشوێن خاڵە سستيەكانى خۆى‌و بياندۆزێتەوەو بە بەهێزكردن‌و بەكارهێنانى هێزى بيركردنەوەو‌ويست‌و ئيرادەى خۆى، ئەو خاڵە سستيانەى بەهێز بكاتەوەو بە پەروەردەكردنى سيفاتى خاس‌واتە راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و جوامێرى‌و ئازايەتى بەسەر درۆ‌و ناپاكى‌و كينە‌و سيفاتى نامرۆڤانە‌و.... سەردەكەوێت.

بەم شێوەيە دەتوانآ هەستى مرۆڤايەتى‌و خۆشەويستى خەڵک لەبير‌و دڵی خۆيدا بەهێز‌و پەروەردەى بكا‌و ئامادەبێت بۆ فيداكارى لەپێناوى خەڵکدا‌و خۆخۆيى‌و خۆپەرستى بە تەواوەتى لەبيريدا دووركەوآ‌و تەنيا بير لەنيشانە‌و رووناكييەكانى خوا دەكات‌و لەنێو دەرونى خۆيدايە‌و هەروەك مەشخەلێێك دەدروشێتەوەو رێگەى ژیانى روناك دەكاتەوە.

ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە هەموو ئافەريدەكانى خوا بتوانن خوابناسن‌و بەهۆى رِێنمايى ئەوەوە بتوانن ژیانێكى پاك‌و بآخەوش‌و پرِ لەكار‌و كۆشش‌و خزمەتكردنى خەڵک بەرنەسەر.

 

هات 34 بەندى 7

((ئەى مەزدا،

لەكوێن ئەو دڵدارانەى تۆ؟

كە بە بيرى خاسەوە،

ئاگادارن لەئامۆژگارييە بەنرخەكانت.

وئەو ئامۆژگارييانە،

چ لەكاتى خۆشيدا‌و چ لەكاتى سەغلەتيدا،

بە بير‌وهۆشەوە ئەنجامى دەدەن.

ئەز جگە لەتۆ كەسى ديكە ناناسم،

كەوايە، لەژێرسايەى راستى،

پەناو پشتيوانم بە.))

لەم بەندەدا زەردەشت دەربارەى ئەو جوامێر‌و ستايشتگەرە ئەمەكدارانە دەدوآ‌و دەبێژێ: ئەوانەى بەهۆى بيرى خاسەوە، خاوەنى‌ويژدانى رۆشەن‌و زانست‌و تێگەيشتنن، ئەمانە هەميشە پەیڕەوى لەفەرمانەكانى خوا دەكەن‌و هەرگيز لەرِێى راست‌و دروست لانادەن، تەنانەت لەكاتى رەنج‌و سەختى‌و سەغلەتى‌و ئازارى نەيارانيش هەميشە لەسەر باوەرِى خۆيانن‌و هەوڵ‌وكۆشش دەدەن بۆ بلآوكردنەوەى ئاينى رِاستى‌و دروستى‌و ئامۆژگارييە معنويەكانى.

زەردەشت ئارەزوو دەكا ئەم جۆرە کەسانە لەلايەن ئاهورامەزداوە لەخراپە‌و دەستدرێژى نەياران بپارێزرێن‌و يارمەتييان بدات. لەدوا دێرى ئەم بەندەدا، زەردەشت دوبارەجەخت لەسەر یەکتاپەرستی دەكا‌و دەبێژێ كە جگە لەئاهورامەزداى خواى داناوژير، هيچ كەسى ديكە شياوى ستايشت نييە، هەروەها راستى‌و دروستى بەتەنيا ئامرازێك بۆ رزگارى‌و بەختەوەرى ئادەميزاد داناوەو دەبێژێ خواى داناو توانا يار‌و پشتيوانى مرۆى راست‌و پاكە‌و چاودێرى يان لێدەكات.

 

هات 34 بەندى 8

((ئەى مەزدا،

بەرِاستى كافرە درۆزنەكان،

بەكردارە ناشيرينەكانى خۆيان هەراسيان پآ هەلێگرتوين،

چونكو ئەوانە،

مايەى خراپە‌و‌وێرانين بۆ خەڵک،

دەسەلآتدارەكانيان ئازار بە بێتواناكان دەگەيەنن،

دوژمنايەتى لەتەك ئاينى تۆدەكەن،

هەرگيز بير لەرِاستى ناكەنەوە،

ولەبيرى خاس رِوو وەردەگێرِن‌و پشتى تێدەكەن.))

لەم بەندەدا زەردەشت باسى ئەو کەسانە دەكات كە بآ باوەرِ‌و درۆزنن‌و كردار‌و رەوشتيان ناپەسەند‌و ناشيرينە. ئەم ناحەزانە ترس‌و هەراس دەخەنە دڵی خەڵکەوە. ئەم كۆمەڵە ترسناكە گوێ نادەنە دەستوورەكانى مەزدا‌و ئامۆژگارييەكانى پەيامبەر. لەراستى‌و پاكى دورن، ماناى ئەقلأ‌و هۆش‌و دڵی بێگەرد‌و رۆشەن‌و بيرى خاس، نازانن. كار‌وكرداريان بريتيە لەكوشتن‌و‌وێرانى‌و خراپەكارى. زۆردارەكانيان فرە بآ‌ويژدانانە ستەم لەژێر دەستان‌و بآ دەسەلآتان دەكەن بۆئەوەى ئازايەتى خۆيان بنوێنن.

 

هات 34 بەندى 9

((ئەى مەزدا،

ئەو کەسانەى بەكردەوە ناشيرينەكانيان،

ودوركەوتنەوە لەبيرى خاس،

خۆشەويستى‌و جوامێرى‌و پاكى كە لاى داناكان بەرێزە،

بەچاوى سوكەوە تەماشادەكەن.

راستى (ئاشا) ڵیان دوردەكەوێتەوە،

هەروەكو چلۆن درۆزنان‌و ستەمكاران

لەئێمە دوور دەكەونەوە.))

لەم بەندەدا باسى ئەوەدەكا بەدكاران‌و بى هۆشەكان‌و ئەوانەى هيچ جۆرە بەهرەيەكيان لەبيرى خاس نەبردووە‌و نوقمى دەرياى نەزانين‌و بآ هۆشى بون، ئەمانە، نيشانە‌و دياردەى (سپەنتا ئارمەئيتى)، دلۆڤانى‌و باوەرِ‌و ئەمەكدارى‌و فيداكارى كە لاى هۆشمەندان‌و هۆشياران ريزى تايبەتيان هەيە، بەچاوى سوكەوە تەماشا دەكەن. ئەمانە ئەو کەسانەن كە راستى‌و دروستى‌و پاكى ڵیان دور دەكەوێتەوە، چونكو ئەو کەسانەى كە باوەرِيان بە مرۆڤايەتى‌و دياردەكانى سپەنتا ئارمەئيتى‌واتە خۆشەويستى‌و ئەمەكدارى‌و باوەرِ بەخوا‌و لەخۆبوردن نييە‌و گيرۆدەى نەزانين‌و بآهۆشى‌و كردەوەى ناشيرين‌و خراپەكارى بون، بێگومان راستى‌و پاكى بەلاياندا ناچآ‌و ڵیان تورِەيە. ياخود بێژين لەو شوێنەى كە خۆشەويستى‌و باوەرِ‌و خۆبەختكردن‌و بآفيزى نرخ‌و بايەخێكى نەبێت، راستى‌و دروستى‌و پاكى رێى پآ نابەن.

مرۆى نادان‌و نەزان‌و هەڵەكار‌و بآهۆش كاتێك كە هيچ هەست‌و سۆزێكى نەبآ، بێگومان دلأ رەق‌و بآ‌ويژدان دەبێ‌و هەموو كردەوەيەكى خراپ‌و دژى مرۆڤايەتى لێدەوەشێتەوە.

 

هات 34 بەندى 10

((مرۆى دانا‌و هۆشمەند دەبێژێ:

بە بيرى خاسەوە كاربكەن،

خۆشەويستى‌و باوەرِ بە خوا(سپەنتەئارمەئيتى) كە سەرچاوەى راستەقينەى راستييە

رِابگرن‌و ستايشتى بكەن،

وبزانن كە گشت ئەمانە،

لەشاليارى‌و شكۆى مەزدا ئاهورا خۆيان دەنوێنن‌و دەردەكەون.))

لێرەدا ئاماژە بۆ كار‌و كردارە مرۆ ناپاكەكان دەكا‌و زەردەشت دەبێژێت كە ئەركى سەرشانى مرۆڤى داناو‌و ژير ئەوەيە كە ئەم جۆرە کەسانە ئامۆژگارى بكەن‌و فێرى ئەوەيان بكەن كە فێرى زانيارىبن‌و بيرى خاس‌و خۆشەويستى خەڵک لەخۆياندا پەروەردە بكەن.

هەروەها بۆيان رِون بكەنەوە كە خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا‌و خۆشەويتى يەكتر (غەريزەيەكە) لەنێو دڵی هەمواندا هەيە‌و ئەمانە سەرچاوەى راستى‌و پاكين‌و لەراستيدا سپەنتەئارمەئيتى بانگەوازى‌ويژدان‌و راستيە كە ئادەميزاد بەرەو لاى خوا هيدايەت دەكات.

تايبەتكارييەكانى (وەهومەن)‌و (سپنتەئارمەئيتى) بكەنە سە لەوحەى ژیانيان، واتە هەڵسوكەوتيان لەتەك بيرى خاس‌و هۆش‌و خۆشەويستى ‌وباوەرِ‌و لەخۆبوردن بێت، ئەوانيش دێنەسەر رێى راست‌و بەرەو لاى تۆ دێن. واتە لەراستى دەگەن‌و بەهرە لەپوختەيى دەبەن‌و بەرەو خواى داناو ژير دەرِۆن. ئەمە‌وانەيەكە كە پێويستى سەرشانى مرۆى داناو هۆشيار پێشان دەدات كە گومرِا‌و بآ هۆشان هۆشيار بكەن‌و رِێى راستيان پێشان بدەن. 

 

هات 34 بەندى 11

((ئەى مەزدا،

دوو خەلآتى تۆ:

پوختەيى (هەئورەتات)‌و نەمرى (ئەمرتات)،

مرۆڤ بەرەو رِوناكى دەرونى‌و معنوى رِێنمايى دەكەن،

لەژێر سێبەرى بيرى خاس (وەهومەن)‌و راستى‌و پاكى (ئاشا)‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا(ئارمەئيتى)،

ژیانى هەميشەيى‌و هێز‌و تواناى معنوى زێتر دەكات.

ئەى مەزدا:

بە ياريدەى ئەمانە

سەركەوتن بەسەر نەياراندا،

وەدەست دێت.))

دوا بەدواى بەندى پێشوو، زەردەشت دەبێژێ:

بەدكرداران‌و درۆزنەكان، بەرِاهێنانى بيرى خاس‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا، پيشەكردنى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى لەژیانياندا، دەگەنە پوختەيى‌و نەمرێتى. ئەم دوو نيشانە خوايييە بەرەو روناكى معنوى رِێنمايى دەكەن‌و بەهرە لەرۆشەندڵی‌و بينايى دەبەن.

بۆ نيزيك بونە لەخواى داناوژير، پێويستيمان بە پوختەيى‌و نەمرێتيە، ئەم نيشانانەش پاش گەيشتنە بيرى خاس‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا‌و راستى‌و پاكى دێنەدى. ئادەميزاد بەهۆى ئەم نيشانە ئاهورايى يانەوە دەتوانآ زاڵ بێت بەسەر ركوكينەى نەياران‌و بەرەو لاى خۆى رِايان بكێشێت.

بەكورتى بێژين، تێپەرِبون بەسەر هەر شەش قۆناغەكانى ئەمشاسپەندان، مرۆ دەگەيەنێتە روناكى بآ پايان كە مەلێبەندى ئاهورايە‌و بەهرە لەروناكى معنوى‌و‌ويژدانى دەبێت.

 

هات 34 بەندى 12

((ئەى مەزدا،

ويست‌و ئاينى تۆچييە؟

چييە

ويست‌و ئيرادەت، وستايشتێك كە شياوى تۆبێت؟

بۆمان ئاشكراى بكە.

تا بەگوێرەى پەیڕەوى لەفەرمانەكانت بەهرە لەپاداشتەكانت بەرين،

ولەژێرسايەى رِاستيدا،

رێگە‌و رەوشى خاس بيركردنەوەو خۆناسين بناسين.))

لەم بەندەدا، زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات ئەو ياسا‌و ئاينەى كە ئادەميزاد بەرەو گەشە كردن‌و پێشكەوتن‌و پوختەيى دەبێت، بۆ رِون‌و ديارى بكات. هەروەها دەخوازێت بزانێت چە جۆرە ستايشت‌و پەرستنێك شياوى ئاهورامەزدايە.

زەردەشت دەبێژێ، ئادەميزاد كاتێك ئەو ياسا‌و ئاينەى بۆ ديارى كراو تێگەيشت‌و فەرمانەكانى بەجآ هاورد، ئەوسا بێگومان بەهرە لەو پاداشتە وەروڵاخدەگرێ كە مژدەى بۆ دراوە. واتە بەهرە لەبەختەوەرى‌و رزگارى.

لەكۆتاييدا داوا لەپەروەردگار دەكات كە رێگەى خاس بيركردنەوە كە رێگەى حۆناسين‌و كۆنترِۆڵی ئارەزووە لەسايەى راستى‌و پاكيدا پێشان بدات تابتوانێت بەو هۆيەوە رِێنمايى‌و رابەرايەتى خەڵک بكات ئەوەى كە لەم بەندەدا زێتر شايانى سەرنجە، رێگەى خاس بيركردنەوە‌و خۆناسينە. ئەو رێگەيەى كە ئادەميزاد دەگەيەنێتـە ئامانج. رێگەيەك كە مرۆى ژير‌و هۆشمەند دەيپێوآ، رێگەيەك كە ئادەميزاد لەخوا نيزيك دەكاتەوە، رێگەى خۆناسين‌و خاس بيركردنەوە رێگەيەكى دژوار‌و سەختە‌و تەنيا بەهۆى رِاستى‌و پاكى‌و لەخۆبوردون‌و دڵێكى پرِ لەميهرەبانيەوە دەپێوێنرێت. رێگەى بيرىخاس‌و پاك، رێگەى خۆشەويستى هەموو ئافەريدەكانى خوايە.

 

هات 34 بەندى 13

((ئەى ئاهورا،

ئەم رێگەيەى كە پێشانت دام،

رێگەى بيرى خاس‌و فەرمان‌و ئامۆژگارى سوشيانتەكانە³⁰

ئەو ئامۆژگارييانەى كە دەبێژێ:

تەنيا ئەو كارە خاسانەى كە لەسايەى راستيدا ئەنجام دەدرێت،

خۆشى‌و شادومانى دەگەيەنێت.

ئامۆژگارييەك كە ئادەميزاد بەرەو زانيارى راستەقينە‌و هۆش دەبێت،

وپاداشتەكەى گەيشتنە لاى تۆيە ئەى مەزدا.))

 

لەبەندى پێشودا زەردەشت داوا لەخوا دەكات كە لەسايەى راستيدا رێگەى خاس بيركردنەوە‌و خۆناسينى فێربكات. لەم بەندەدا باسى خاس بيركردنەوە دەكاو دەبێژێ:

رێگەى خاس بيركردنەوە، رێگەيەكە كە ئادەميزاد دەگەيەنێتە ئارەزووەكانى‌و بەختەوەرى‌و خۆشى پێدەگەيەنێت. رێگەيەكە كە سوشيانتەكان پيشانى خەڵکيان داوە‌و خۆيان هەمان رێگەيان پێواوە، رێگەيەكە كە سەرەتاكەى بە ئامۆژگارى رابەران‌و پێشەوايان دەستى پێكردووەو دەبێتە مايەى رزگارى ئادەميزاد.

ئەم رێگەيە بريتيە لە بەئەنجام گەياندنى هەركارێك بە نيەتى خێر‌و خاسى بآ ئەوەى چاوەروانى پاداشتى لێبكرێت، تەنيا ئامانجى ئەوەبێت خزمەتى خەڵک بكرێت. رێگەى بيرى پاك ئەو رێگەيەيە كە رابەرايەتى خەڵک دەكات بە زانستى راستەقينە‌و ناهێلێێت گيرۆدەى هەلێدێربن‌و لەرێگەى خراپ لايان دەدا. بێگومان كارێك كە لەرِوى هۆشەوە‌و بۆ گەيشتنە هيوايەكى يەكجار پيرۆز، بآ گوێ دانە سودو زيانى تايبەتى، ئەنجام بدرێت ئەو جۆرە كارانە شادى بەخش دەبێ چونكو بەسود‌و قازانجى خەڵک تەواو دەبێـت‌و لەئاكامدا دەبێـتە مايەى ئاسودەيى‌ويژدان‌و خۆشبەختى‌و بەختەوەرى ئەو كەسەى بەو كارە  هەڵساوە. جگە لەمە پەیڕەوى لەفەرمان‌و ئامۆژگارييەكانى سوشيانتەكان‌و مامۆستا‌و رابەرە رۆحانييەكان ئادەميزاد بەرەو زانيارى‌و پوختەيى رابەرايەتى دەكا‌و لەئەنجامدا گەيشتنە دوا ئارەزوو هيوا كە بريتيە لەگەيشتنە لاى خواى يەكتا‌و داناوژير.

 

هات34 بەندى 14

((ئەى ئاهورا،

بێگومان،

جەستە‌وگيانى ئەو کەسانە

بەهرە دەبەن لەو پاداشتەى مژدەيان پێدراوە

كە كردەوەيان بەهۆى بيرى خاسەوە بێت،

تێبكۆشن بۆ ئاوەدانى‌و پێشكەوتنى جيهان،

ولەسايەى راستيدا

ئاينى ئەقل‌و هۆشى تۆ پێشبخەن

و‌ويستو ئارەزووەكانت بەديبهێنن.))

لەبەندى پێشودا باسى ئەو پاداشتەمان كرد كە دوا ئارەزوو‌و ئاواتى هەموو كەسێكە، ئەويش بريتيە لەنيزيك بونەوەو گەيشتنە لاى خۆشەويستى رِاستەقينە، واتە خواى داناو ژير، بۆ گەيشتنە ئەو شوێنە پيرۆزە گوتمان دەبێ رێگەى بيرى خاس بگرينە بەر‌و پەيرەوى لەدەستور‌و ئامۆژگارييەكانى پياوخاسان‌و سوشيانتەكان بگرين.

لەم بەندەدا، دوبارە باسى هەمان پاداشت دەكا‌و دەبێژێ ئەو کەسانە بەهرە لەم پاداشتە دەبەن كە كار‌و كردارييان لەروى ئەقل‌و هۆشەوە بێت‌و لەهەموو كارێكياندا بيرى خاس رِەچاوبكەن. هەروەها پێويستە ئەو كەسە هەولأ‌و كۆششێكى زۆر بدات بۆ پێشخستن‌و ئاوەدانى کۆمەڵگا‌و كارێك بكات كە‌ويستو رِەزامەندى خوا بەدى بهێنێت كە بريتيە لەپێشخستنى کۆمەڵگا بەرەو کۆمەڵگايەكى بآخەوش‌و ئاوەدان‌و خورِەم. لەهەموو هەلسوكەوتيدا راستى‌و پاكى رەچاوبكات‌و هەرگيز بير لەخراپە‌و درۆ نەكاتەوە.

بەم شێوەيە ئادەميزاد دەتوانآ بەهرە لەو پاداشتە وەربگرێت كە مژدەى پێدراوەو ئەويش گەيشتنە لاى بارەگاى رۆشنايى‌و‌ويژدانى ئاسودە‌و بەهەشتە. شياوى باسە لەم بەندەدا كە سآ فەرمانى ئاسمانى‌و ئامۆژگارى حەكيمانەمان بۆ رۆشەن دەبێتەوە:

یەکەم: پێويستە مرۆ هەميشە بە ئەقل‌و هۆش‌و ئەندێشەى پاكەوە هەڵسێت بەكار‌وكردەوەو هەرگيز بێ بيركردنەوەكارێك ئەنجام نەدات‌و خۆى دوچارى چارەنووسى رەش نەكا.

دووهەم: لەسەر هەموو كەسێك پێويستە كە تێبكۆشێت بۆ پێشخستن‌و ئاوەدانى کۆمەڵگا‌و جيهان‌و ئاسايش‌و خۆشى بۆ هەموو خەڵک وەدى بهێنێت‌و لەرێى كار‌و كۆششدا درێغى نەكات، چونكە هێنانەدى ئەو ئامانجە تەنيا بەكار‌و هەوڵ‌وكۆشش دەشآ. بە پێچەوانەوە، تەمەڵی‌و تەوەزلى‌و بێكارى جگە لەچارەرەشى‌و دواكەوتويى‌و هەژارى‌و مەينەتى هيچى ديكەى لێوەدەست نايەت.

سآهەم: لەسايەى راستى‌و دروستى‌و پاكيدايە كە دەتوانين بۆ هێنانەدى‌ويستو رِەزامەندى ئافەريدەگار هاوكارى بكەين.

هەركەسێك ئەو سآ فەرمان‌و ئامۆژگارييانە بەسەريەكەوە ئەنجام بدات ئەوسا بەهرە لەوپاداشتەى مژدەى پێدراوە دەبێت.

ويستو ئارەزووى پەروەردەگاريش ئەوەيە كە ئافەريدەكانى لەخۆشى‌و خورِەمى‌و ئاسايشدابن‌و بەهرە لەنيعمەتى پوختەيى ببەن بۆئەوەى بگەنە ديدارى.

 

هات34 بەندى 15

((كەوايە ئەى مەزدا،

خاسترين‌وتە‌و كردارم فێربكە تا،

بە بيرى خاس‌و راستى‌و پاكى،

بتناسم‌و ستايشتت بكەم،

ئەى ئاهورا،

بە‌ويستو توانايى‌و شاليارى خۆت،

ولەژێر سايەى رِاستيدا،

ژیانێكى نوێم پێببەخشە.))

ئەم بەندە، دوابەندى (ئەهنودگات)ە. زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات خاسترين ئامۆژگارى فێربكات كە مايەى رزگارى‌و بەختەوەرى هەموو خەڵک بێت تا بە لايەنگرەكانى خۆى رِابگەيەنێت، ئەو ئامۆژگارييانە كە مرۆڤ بە خاسترين كردار‌و‌وتە رِێنمايى دەكات بۆئەوەى بيكەنە سەرمەشقى رێگەى ژیانيان‌و پەیڕەوى لێبكەن.

هەروەها دەبێژێ كە پێويستە بە ئەقل‌و هۆشى رۆشەن‌و بيرى پاكو‌و نيەتى بآخەوشەوە ستايشتى خوا بكەين.

ستايشتێك كە لەكانگە‌و ناخى دڵو دەرونەوە نەبێت‌و بەنيەتى پاكيەوە نەبآ‌و بيرێك كە لەكاتى ستايشت كردندا ئالێۆز‌و ناپاك بێـت، ناگاتە شوێنى خۆى‌و لەلاى خواوە پەسەند نييە، لەكۆتاييدا ئارەزوو دەكا كە هەموو ئافەريدەكانى خوا بەهرە لەژیانێكى نوێى پرِ لەراستى‌و دروستى بەرن، واتە درۆ‌و خراپە لەهەموو جيهاندا بنبرِبێت‌و ئادەميزاد لەژێر سێبەرى راستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى بەهرە لەژیانێكى پوختە‌و بآكەمايەسى‌و پێشكەوتوو بەرن.

 

سروودى هەشتەم / ئەشتودگات

 

هات 43 بەندى 1

((مەزدا ئاهوراى فرە توانا

برِيارى داوە كە،

كەسێك بەختيارە،

كە خەڵکى ديكە بەختەوەر بكات

ئەى ئافەريدەگار،

ئەز بۆ جێگيركردن‌و پەرەسەندنى ئاينى راستى،

داواى هێز‌و تواناى جەستە‌وگيان دەكەم.

ئەى ئارمەئيتى، ئەى دياردەى خۆشەويستى‌و باوەرِ،

ئەو تيشكە يەزدانييەى كە،

پاداشتى ژیانى پرِ لەبير خاسييە،

پێم ببەخشە.)))

ئەم بەشە لەگاتاكان كە پێى دەبێژرێ(ئەشتودگات) بەماناى خۆشى‌و شادى‌و روناكيە، پتر باسى گفتوگۆ‌و پرسيار‌و داخوازى زەردەشتە لەتەك ئاهورامەزدا دەربارەى نهێنيەكانى (بون)‌و ژیان‌و هێزو توانايى خواى داناو ژير.

زەردەشت پەيامەكەى بۆ جەماوەر ئاشكرا دەكا‌و ئامۆژگاريمان دەكات كە بۆ گەيشتنە بەختەوەرى رِاستەقينە‌و پوختەيى دەبێ بيرى خاس‌و دياردەكانى راستى‌و دروستى‌و دلۆڤانى‌و لەخۆبوردن لەخۆماندا پەروەردە بكەين هەڵسوكەوتمان هاوجوت بێت لەتەكياندا.

لەم بەندەدا سەرەتا باسى راستييەكى نەگۆرِ لەباوەرِدا دەكا‌و دەبێژێ كەسێك دەتوانێت بەگوێرەى فەرمان‌و برِيارى ئاهورامەزدا بەختيار بێت كە تێبكۆشێت بۆ بەختەوەرى هەموو خەڵک.

بەختەوەرى راستەقينە بريتيە لەيارمەتيدانى خەڵک، كۆمەك كردنى بێدەرامەتان‌و هەژاران‌و لێقەوماوان.

زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكا كە هێز‌و تواناى جەستە‌وگيانى پآببەخشێت بۆئەوەى بتوانێت پەيامەكەى كە بريتيە لەئاينى راستى بەخاسى بلآوبكاتەوەو هيچ هێزێكى نەيار نەتوانێت رێگەى لێبگرێت‌و باوەرِى لاوازبكات.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا ئارەزوو دەكا كە بەرخۆردار بێت لەفەرِ‌و تيشكى يەزدانى كە تەنيا لەسايەى راستى‌و دروستى‌و بيرى خاسەوە وەدەست دێت.

هات 43 بەندى 2

((وەهەروەها،

خاسترين پاداشتەكان

بۆ كەسێكە كە

رووناهى بۆ خۆى گەرەكە،

ورووناكى بە خەڵک ببەخشێت.

ئەى مەزدا ئاهورا،

بە بير‌و ئەندێشەى پاكى خۆت،

ولەژێر سايەى ئاينى رِاستيدا،

پێمان ببەخشە

زانستێك كە هەلێقولآوى بيرى خاس بێت،

بۆئەوەى بەهرە لەژیانێكى بەختيار بەرين.))

ئەم بەندە تەواوكەرەوەى بەندى پێشووەو تيايدا دەبێژێ كەسێك بيەوێت بەهرە لەروناكى دڵو دەرون وەربگرێت دەبێ هەوڵو كۆششى بۆ بدات ئەوسا بێگومان بە ئارەزووەكانى دەگات.

زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكا كە تيشكى زانيارى‌و حيكمەت لەدڵو دەرونى هەموو خەڵک بدرەوشێنێتەوە بۆئەوەى بەهرە لەژیانێكى پرِ لەخۆشى‌و شادى وەربگرن.

بێگومان هەركەسێك كە خاوەنى بير‌و هۆشى پاك بێت‌و بەديدێكى زانستييەوە برِوانێتە ژیان، بەهيچ جۆرێك گيرۆدەى هەڵە‌و خراپە نابێت‌و هەرگيز بەكارێك هەلێناسێت كە دوچارى نوشوستى‌و خراپەى بكات.

ئەوەى لەم بەندەدا زێتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت داواى ژیانێكى بەختەوەر‌و پرِ لەخۆشى‌و هەروەها درێژخايەن بۆ هەموو خەڵک دەكات.

 

هات43 بەندى 3

((كەوايە بەراستى،

خاسترين خاسييەكان رِەواى كەسێك دەبێ

كە لەژیانى مادى‌و معنوى،

رِێگەى رِاستەقينەى بەختەوەرى

كە دەمانگەيەنێتە بارەگاى ئاهورا مان

پێشان دەدات

ئەى مەزدا، لەئاكامدا،

بەتيشكى زانيارييەكى خاس‌و پاك‌و بێگەرد

ئەويندارەكانت دەگەنەلات.))

لەم بەندەدا، زەردەشت داواى خاسترين پاداشتەكان دەكا بۆ ئەو کەسانەى كە خەڵک رِێنمايى دەكەن‌و رێگەى راستيان بۆ رۆشەن دەكەنەوە. موبد فيروز ئازەرگوشەسب لەو باوەرِەدايە كە ئەم بەندە دەشآ يەكى لەنيزيكترين يارانى زەردەشت ياخود خودى زەردەشت بەشێوەيەكى ناراستەوخۆ گوتوبێتى، بەڵگەى بۆ ئەمە، ئەوەيە كە كەسێك رێگەى راستى‌و دروستى‌و بەختەوەرى لەم جيهانەدا‌و رێگەى رزگارى تەواوسەنگ لەجيهانى معنوى بە خەڵک پيشاندا‌و رێنمايى كردن بۆ ناسينى راستەقينەى ئاهورامەزداى خواى داناو ژير، جگە لەخودى زەردەشت كەسى ديكە نەبووە. لەكۆتاييدا دەبێژێ ئەويندارەكانى مەزدا بەهۆى تيشكى زانيارى بير‌وهۆشى معنوى‌و پاكيەوە ڵی نيزيك دەبنەوە.

زەردەشت لێرەدا زۆر بە رِاشكاوى‌و بەشێوەيەكى رۆشەن رێگەى گەيشتنە لاى ئاهورامەزدا بەهۆش‌و بير‌و زانيارى‌و ژیانێكى پرِ لەراستى‌و پاكى زانيوە.

 

هات43 بەندى 4

((ئەى مەزدا،

ئەوكاتە تۆم بە پاكو فرە توانا ناسى

كە تێگەيشتم، تۆ بەهێز‌و تواناى خۆت،

ئارەزوو‌و ئامانجەكانمان بەدى دێنێت،

ودرۆزنان‌و راست كرداران،

هەريەكە سزاو پاداشتى خۆيانييان پێدەگەيەنێت،

وبە پرشنگى روناكى خۆت، كە هێز‌و تواناى لەراستييەوەيە،

وگەرمايى بەدڵو دەرون دەبەخشێت،

لەتوانايى‌و بير‌و ئەندێشەى خاس

بەهرەدارمان دەكەيت.))

لەم بەندەدا دەفەرموێت، مرۆ كاتێك هەست بە مەزنايەتى‌و هێز‌و تواناى ئافەريدەگار دەكات كە نياز‌و ئارەزووەكانى بەديبێت‌و بەچاوى خۆى سزاو پاداشتى درۆزنان‌و راست كرداران ببينێت.

سەرجەم مرۆڤ بە تێكرِايى ئارەزو‌و ئاواتى يەكجار زۆرى هەيە‌و هەميشە بۆ هێنانەدى ئارزووەكانى دەستى پارِانەوەى بۆ ئافەريدەگار درێژە‌و داواى ياريدەر‌و كۆمەكى لێدەكات، بەتايبەتى لەو کاتێنەدا كە ئيدى خۆى هيچى پێناكرێت‌و هيچ دەسەلآتێكى بونابێت ئەوسا تەنيا پەنا بۆ خوا دەبێ، وکاتێ كە داخوازييەكەى بەدى هات، ئەوسا پەى بە توانايى‌و مەزنايەتى خوا دەبێ‌و باوەرِ بەهێزى لەرِادەبەدەرى دەكات.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا دەبێژێ. هەركە تيشكى روناكى باوەرِ‌و گرِ‌و بلێێسە‌و گەرمايى ئەڤين لەنێو دڵی مرۆدا كلپەى سەند، ئەندێشە‌و بيرى ئەو كەسە بەرەو راستى‌و دروستى دەرِوا‌و هەموو بير‌و هەستو سۆزى بەرەو پەروەردەگارى مەزن دەرِوات.

 

هات43 بەندى 5

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەوكاتە تۆم بەپاك ناسى،

كە تۆم لەسەرەتاى ژیاندا دى،

وتێگەيشتم،

كەتۆ پاداشتت داناوە بۆ‌وتە‌و كردار:

سزا بۆ خراپەكاران‌و خاسى بۆ خاسان،

ڕێوڕەسمێك (ئاينێك) كە لەژێرسايەى هونەر‌و هۆشى تۆ،

هەتاهەتايە

دەمێنێ))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى ئاهورامەزدا دەكا‌و بەسەرچاوەى ژیان‌و هەميشەيى دەزانێت‌و دەبێژێ كە ئافەريدەگار بەهۆى تيشكى هۆش‌و حيكمەتى خۆيەوەو بەگوێرەی ياساى راستى، بۆ هەر كارێكى خاس‌و خراپ، پاداش‌و سزايەكى داناوە. ئەم پاداش‌و سزايە هەتاهەتايە‌و تا جيهان‌و كەشكەلآن هەيە، بەردەوام دەبێت.

واتە ئاكامى خاسان خاسيە‌و پاشينەى خراپەكاران چارە رەشى‌و خراپييە.

 

هات43 بەندى 6

((ئەى مەزدا،

ئەوساتەى كە،

هۆشى پاكى تۆ دەردەكەوێت،

هێزو تواناى معنوى‌و ئەندێشەى خاس (وەهومەن)،

لەتەك كردارا (خەشترا)

هەموو جيهان بەرەو رِاستى‌و پێشكەوتن دەبێ،

وپاكى (ئارمەئيتى)،

ئاينى ژێرێتى تۆ،

كە هيچ كەس تواناى فريودانى نييە،

فێرى خاسان دەكات.))

کاتێ هۆش‌و زانيارى معنوى‌و سپەنتامينو ياخود گەوهەرى پاكى‌و خاسى لەتەك (خەشترا)ى هێز‌و تواناى خزمەتكردنى خەڵک‌و (وەهومەن) دياردەى بيرى خاس رومان تێدەكات‌و لەنێو بير‌و دەرونماندا نەشونماى كرد، ئەوسا جيهانى بوون بەرەو راستى‌و دروستى هەنگاو هەلێدێنآ‌و پێشدەكەوێت‌و درۆ‌و خراپە‌و پاشەگەردانى تێدا نامێنێت.

هەروەها دەبێژێ ئارمەئيتى كە دياردەى خۆشەويستى‌و دلۆڤانيە‌و لەهەمان كاتدا پرشنگى روناكى باوەرِە هەروەك رِابەرێك مرۆ بەرەو راستى‌و رِەوا هيدايەت دەكات.

لەكۆتاييدا دوبارە ئاماژە بۆ مەزنايەتى ئاهورامەزدا دەكا‌و دەبێژێ، هيچ كەس بە پێچەوانەى‌ويستو ئارەزووى پەروەردەگار ناتوانێت كارێك ئەنجام بدات‌و هەروەها كەس ناتوانێت خوا فريو بدات چونكو ئەو داناو ژيرە.

 

هات 43 بەندى 7

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەوکاتە تۆم بە پاك ناسى كە،

ئەندێشەى پاك هاتە لام‌و ڵی پرسيم:

تۆ كێيت‌و لەچى بنەمالەيەكى؟

وبۆ ئەو پرسيار‌و دودڵی‌و رِارِاييانەى رۆژانە،

دەربارەى جيهان‌و خۆتەوە،

چى رِآ‌و رِەوشێك فێردەكەيت‌و بەكاردێنآ؟))

ئەم بەندە، ديمەنێك پێشان دەدات كە زەردەشت لەشوێنێكى چۆلێدا، بە تەنيايى نوقمى دەرياى بير‌و خەيالأ بووەو دەربارەى بڕێ شتى جۆراوجۆر پرسيار دەكات. ياخود بێژين پرسيارى جۆراوجۆر بە مێشكى دا تێپەرِ دەبێ. لەخۆى‌وورد دەبێتەوەو بەخۆى دەبێژێ تۆ كێيت‌و لەچى بنەماڵەيەكى، لەكوێوە هاتوى‌و لەئاكامدا بۆکوێ دەچيت، لەژیاندا چى دەكەى‌و كار‌و هەڵسوكەوتت چييە‌و چى رێبازێك دەگرێتەبەر. ئايا هەوڵ‌وكۆشش دەدەيەت سود‌و بەهرە بە خەڵکى بگەيەنێت ياخود تەنيا بە بيرێكى تەسكەوە بەرژەوەندى خۆت رەچاو دەكەيت؟

بۆ ئەم پرسيارانە، تەنيا كاتێك زەردەشت دەتوانێت وەڵامێكى بەجآ‌و دروستيان بداتەوە كە بيرى پاكوخاس روى تێبكات، ئەندێشەيەك كە سودى تێدابێت‌و دوربێت لەبوغز‌و كينە. ئەندێشەيەكى وەها پاكو بێگەرد‌و دڵو دەرونێكى رۆشەن دەتوانآ ئادەميزاد لەدوودڵی‌و رِارِايى‌و نيگەرانى رزگار بكات‌و رێگەى راستى پێشان بدات.

زەردەشت لەم کاتێنەدا، واتە كاتێك كە دوودڵی‌و رِارِايى خەريكە زەفەرى پێدەبێ، بۆئەوەى خۆى رزگار بكات پەنا دەبێتە بەر ئەندێشەى پاكو‌ويژدانى رۆشەنى خۆى‌و ئەوسا وەڵامى پرسيارەكانى وەردەگرێت.

 

هات 43 بەندى 8

((سەرەتا پێمگووت:

ئەز زەردەشتم،

وتا ئەو شوێنەى توانا‌و‌وزەم هەيە

نەيارى سەرسەختى درۆزنان‌و بآ باوەرِانم،

وپشتوپەناى بە توانام بۆ رِاستگۆيان.

ئەى مەزدا، با

تا ئەوکاتەى ستايشتكەرى تۆم،

هەميشە بەهرە بەرم لە

هێز‌و تواناى بآ ئەندازەت.))

دوا بەدواى ئەو پرسيارانەى زەردەشت دەيكات‌و نوقمى دەرياى بيركردنەوە دەبێ، وەڵامەكان يەك لەدواى يەك بۆى رِۆشەن‌و رون دەبێـتەوە. کاتێ كە لەخۆى دەپرسآ تۆ كێيت، خۆى وەڵام دەداتەوەو دەبێژێ: ئەز زەردەشتم، دوژمنى سەرسەختو بآ ئامانى درۆزنان‌و خراپەكارانم.

ئا لێرەدا زۆر بەرِاشكاوى پەيامەكەى خۆى ئاشكرا دەكا كە بريتيە لە رِێنمايى خەڵک بەرەو راستى‌و دروستى‌و‌ويستو ئارەزووى خۆى دەردەبڕێ دەربارەى چۆنيەتى گەياندنى پەيامەكەى‌و دەفەرموێت:

تا ئەو شوێنەى هێزو توانام هەيە ململانێ لەتەك خراپەكاران‌و درۆزنان دەكەم‌و بەهەموو هێزو توانامەوە يارمەتى خاسان‌و دروستكاران دەدەم.

زەردەشت ئامادەيى خۆى دەردەبڕێ كە گيانوجەستە خۆى بەخت بكات لەپێناوى بلآوكردنەوەو گەياندنى پەيامە پيرۆزەكەى. بۆ دروست رێنمايى كردنى خەڵک‌و سەركەوتن لەگەياندنى پەيامەكەى، زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكا كە هێزى معنوى پێبدات بۆئەوەى هيچ جۆرە رِارِايى‌و دودڵیيەك كار نەكاتە سەر‌ويستو ئارەزووەكانى.

زەردەشت خۆى بە لايەنگر‌و دۆستى ئاهورامەزداى خواى داناو ژير دەزانێ‌و هەميشە بەدڵ‌و بەگيان‌و بە نيەتێكى پاكەوە ستايشتى دەكا‌و داواى كۆمەك‌و ياريدەى لێدەكات. ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە هەموو خەڵک تەنيا رِوبكەنە ئاهورامەزداو تەنآ لايەنگرى ئەوبن.

 

هات 43 بەندى 9

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەوكاتە تۆم بە پاك ناسى كە

بيرى خاس هاتە لام‌و ڵی پرسيم:

ستايشت‌و نوێژ بۆ كـآ دەكەيت؟

گوتم:

نوێژ بۆ رِوناكى معنوى مەزدا دەكەم،

و تا ئەو شوێنەى هێزو توانام هەيە،

دڵو گيانم لەتەك رِاستيدايە.))

کاتێ مرۆ بە ئەندێشەيەكى بێگەرد‌و پاك نوقمى دەرياى بيركردنەوە دەبێت، دڵی بە روناكى راستەقينە رۆشەن دەبێت‌و رێگەى فرە لەگيروگرفت‌و پرسيارەكان دەدۆزێتەوە.

زەردەشت لەم بەندەدا پرسيار لەخۆى دەكا‌و دەبێژێ، دەبێ ستايشتى كـآ بكەم‌و سوپاسى چى كەسێك بكەم بۆ ئەم هەموو نيعمەتانەى بە مرۆڤى داوە. پاش ئەوەى بيردەكاتەوە، خۆى وەڵامەكەى دەدۆزێتەوە‌و دەبێژێ تيشك‌و بلێێسەى روناكى معنوى ئاهورامەزدا (كە لەرواڵەتا بريتيە لە ئاگرى پيرۆز‌و لەروى ماناوە هەمان گەرمايى‌و هێز‌و تواناى باوەرِە) دەبێ هەميشە ستايشت بكرێت‌و لەژێر سايەى ئەم روناكييە دڵبەستى ئاينى راستى‌و دروستى بين،

لەرِاستيدا، زەردەشت بانگەوازى خەڵکى دەكات كە رِوبكەنە ئاينى راستى‌و دروستى‌و دەبێژێ، تا ئەو شوێنەى هێزو توانا‌و‌وزەتان هەيە رِوبكەنە روناكى‌و ئاگرى پيرۆز‌و لەژێرسايەى تيشكى روناكى معنوى‌و باوەرِ، پەروەردەگارى يەكتاستايشت بكەن‌و دلأ ببەستن بە راستى‌و دروستى‌و پاكى.

 

هات 43 بەندى 10

((ئەى مەزدا،

كەوايە رِێنماييم بكە بەرەو،

راستى كە ئارەزووى دڵمە،

تا بتوانم بەهۆى پەیڕەوى لە پاكييەوە (ئارمەئيتى) پێى بگەم.

پرسيارمان لـآ بكە‌و تاقيمان بكەرەوە،

چونكو پرسيار‌و ئەزمونەكانى تۆيە،

كە هێز‌و توانا

بەرابەران دەبەخشێت.))

زەردەشت لەم بەندەدا ئارەزوو‌ويستى خۆى دەردەبڕێ بەوەى كە گەيشتنە پلەى پوختەيى‌و پاكييە‌و دەبێژێ لەژێر سايەى (ئاشا)دا كە راستى‌و دروستى‌و پاكييە‌و بە پەیڕەوى كردن لەباوەرِى راستەقينە‌و خۆشەويستى خەڵک دەگەينە پوختەيى.

زەردەشت هەميسان دەست دەكاتەوە بە پرسيار كردن‌و گەران بە شوێنى راستيدا لەنێو دەرون‌و بيرى خۆيەوە. لەبەر ئەوەى لەهەموو بوارێكەوە خۆى ئامادە دەبينآ بۆ وەرگرتنى پەيامە پيرۆزەكەى كە ئەركێكى فرە دژوارە، دەفەرموێت: ئەى پەروەردەگارى بآهاوتا تاقيم بكەرەوەو بە هەموو جۆرە ئەزمونێك هەلێمسەنگێنە بۆئەوەى باوەرِى خۆمت بۆ بسەلمێنم. واتە لێرەدا زەردەشت ئامادەيى خۆى بۆ رابەرايەتى خەڵک دەردەبڕێ. ئەم ئەزمونانەى كە زەردەشت خۆى باسيان دەكا بريتين لەخۆرِاگرتن بەرامبەر بە هەموو دەرد‌و رەنج‌و ئەشكەنجە‌و دژوارى‌و سەرسەختيەكانى ژیان‌و پتر پەيوەندييان لەتەك معنوياتدايە.

 

هات 43 بەندى 11

((ئەى مەزدا،

ئەو ساتە تۆم بە پاك ناسى كە

خاس بيرم كردەوە،

ولە ئامۆژگارييەكانت تێگەيشتم‌و زانيم كە،

چەسپاندنى باوەرِ بەتۆ، لەنێو دڵی خەڵکدا دژوارە

بەلآم ئەز،

ئەو شتەى كە لاى تۆ خاسترينە

ئەنجام دەدەم.))

زەردەشت لەم بەندەدا دەفەرموێت: كاتێك كە بەهەموو ئەندێشەوە رومكردە (وەهومەن)، واتە بيرى خۆمم پاك‌و بێگەردكرد، وهەموو هەست‌و هۆشى خۆمم تەنيا ئاراستەى ئافەريدەگار كرد، ئەوسا هەستم بە مەزنايەتى‌و پاكى ئەوكرد‌و لەناخى دەرونمدا گرِ‌و بلێێسە‌و بيناييەكى يەكجار زۆر جێگير بوو‌وئيلهامم بۆ هات، لەبەرئەوەى‌ويستم كە هەموو خەڵکى لەجيهاندا بەرەو یەکتاپەرستی‌و راستى‌و خواناسينى راستەقينە رِابەرى بكەم، بۆم رۆشەن بۆوە كە تەنيا باوەرِ بە ئاهورامەزدا دەتوانێت رِآ گوشا‌و رِێنمام بێت بۆ ئەم كارە دژوارە.

بێگومان، باوەرِ پآ هێنان بە خەڵک كە لەناخى دەرونيانەوە باوەرِبێنن، كارێكى يەكجار سەختو چەتونە. بەلآم دەبێژێ لەتەك ئەمەشدا هەوڵ‌وكۆشش دەدەم: رِاستى بە خەڵک رِابگەيەنم، رِێنماييان بكەم‌و دڵیان رۆشەن بكەم. ئەوەى لێرەدا پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە زەردەشت ئامادەيى خۆى دەردەبرآ بۆ ئەنجام دانى هەموو كارێك كە ئاهورامەزداى داناو ژير بە خاسى دەزانێت هەرچەندە دەشزانێت كە  هەڵسان بەم كارە توشى دەردەسەرى‌و رِەنج‌و ناخۆشى دەكات، چونكو پەيامەكەى، كە گەياندنى راستى‌و دروستى‌و پاكييە بە خەڵک، لەتەك بەرژەوەندى بڕێ كەس‌و تاقم‌و دار‌و دەستەى ئەو رۆژگارە ناگونجآ‌و دژى بەرژەوەندييەكانيانە‌و قايل بە وەرگرتنى ئامۆژگارييەكانى نين، بەتايبەتى چينى پياوە بەنێو ئاينييەكانى ئەو سەردەمە كە بەسەر خەڵکيدا زاڵ بوبون، هەستو بير‌و هۆشيانيان زەوت كردبو، وئامادە نەبونوێ بەئاسانى پلە‌و پايەى خۆيان لەدەست بدەن‌و خۆيان تەسليمى راستى بكەن. لەبەر ئەوە بە هەموو توانايەكيان ململانێيان لەتەك ئەم پەيامە تازەيە‌و ئەو پەيامبەرە دەكرد.

زەردەشت جەخت لەسەر ئەوە دەكا كە لەتەك هەموو ئەم دژاورييانەدا، خۆى رِاوڵاخدەگرێ‌و ئەركى سەرشانى خۆى بەجآ دێنێت‌و پەيامەكەى رِادەگەيەنێت.

 

هات 43 بەندى 12

((ئەوسا،

ئامۆژگارييەكى وەهات كردم، كە تائەوكاتە نەمبيستبوو،

فەرموت:

بۆئەوەى دانابم

رێگەى راستى بگرمە بەر،

تێبكۆشم تا زايەڵەى(سروش) لەنێو دەرونمدا دەنگ بداتەوە،

ولەبەر تيشكى روناكى ئەو تێبگەم

كە هەردوو دەستەى خاسان‌و بەدكاران،

پاداشت‌و سزاى شياوى خۆيان وەردەگرن.))

 لەم بەندەدا، هەروەك بەندى پێشوو، زەردەشت لەئەندێشەدايە دەربارەى ژیان‌و بە بيرێكى پاكەوە لەپرسيارەكانى خۆى دەكۆلێێتەوە. كاتێك كە دەبێژێ(ئەوسا ئامۆژگاريت كردم)، لەراستيدا ئاماژە بۆ بانگەوازى‌ويژدان ياخود بێژين فريشتەى (سروش) دەكات كە هەميشە ئادەميزاد بەرەو رِاستى‌و بآخەوشێتى رابەرى دەكا.

زەردەشت دەبێژێ دەبێ تێبكۆشين‌ويژدانى خۆمان كە تيشكێكە لەپرشنگى خوايى، لەنێو دەرونماندا بێداربكەين‌و گوێ بۆ زايەڵەى ئەو بانگەوازە رِابگرين كە جگە لە راگەياندنى رِەوا هيچى ديكە نييە. پێويستە گوێ رِايەڵی فەرمانەكانى بين كە بريتين لەويستو خواستى ئاهورامەزدا‌و رەفتارى لەتەكا بكەين بۆئەوەى لەم جيهانەدا بەختەوەر‌و لەپەسلآندا رزگاربين.

زەردەشت، ئەو نهێنييەى بۆ ئاشكرا بووە كە هەر كەسێك شياوى هەرچييەك بێت(چاکە يا خراپە) هەر ئەوەى دەستدەكەوآ، واتا هەرچييەك برِوێنين هەر ئەوە درەو دەكەين.

 

هات 43 بەندى 13

((ئەى مەزدا،

ئەو ساتە تۆم بەپاك ناسى كە

خاس بيرم كردەوەو

گووتم:

بۆئەوەى بە ئاواتەكانم بگەم،

پێويستيم بە ژیان‌و تەمەنێكى درێژە،

ئەو ژیانە دڵخوازەى،

كە تەنيا تۆ دەيبەخشيت،

ولەوزەو تواناى شاليارى تۆوەيە.))

سەرەتاى ئەم بەندە، دوپاتكردنەوەى بەندى يانزەيە‌و دەبێژێ:

ساتێك كە ئەندێشەى مرۆڤ پاكو خاوێن دەبێتەوە، رووناكى راستەقينە‌و بينايى‌و تێگەيشتن لەنێو دڵو دەرونيدا دەگەشێتەوە. لەپاشاندا، زەردەشت بۆئەوەى ئاوات‌و‌ويستەكانى بێنەدى، وپەيامەكەى بەخاسى رِابگەيەنێت، داواى تەمەن درێژى لەئاهورامەزدا دەكات. تەمەن درێژييەك كە زەردەشت داواى دەكا، نەبۆ خۆشگوزەرانى‌و خواردن‌و نوستنە، بەڵکو دەيەوێت زێتر خزمەتى خەڵک بكات‌و پتر هەوڵو كۆششە بدا بۆ پەرەسەندنى ئاينى رِاستى‌و پێشخستنى کۆمەڵگا.

لەكۆتاييدا، ئەو ژیانە دڵخوازەى كە زەردەشت داواى دەكا، پەيوەندى راستەوخۆى لەتەك (خەشترا)دايە كە دياردەى هێز‌و تواناى خزمەتكردنى خەڵک‌و كۆششە بۆ پێشخستنى کۆمەڵگا.

كەواتە، ئارەزووى تەمەندرێژى زەردەشت تەنيا بۆ ژينێكى ئاسايى بردنەسەر نييە، بەڵکو بۆ پتر هەوڵ‌وكۆششە لەپێناو ئاوەدانكردنەوەو پێشخستنى کۆمەڵگاى جيهانيە.

 

هات 43 بەندى 14

((ئەى مەزدا،

هەر بەو شێوەيەى مرۆى توانا‌و دڵر،

خۆشى‌و شادى بەهاورێكەى دەبەخشێ،

ئەتۆش، بەهۆى شكۆ‌و شاليارى خۆتەوە،

ولەبەر تيشكى رووناكى رِاستيدا،

خۆشى‌و بەختەوەرى

بەلايەنگرەكانم ببەخشە.

ئەز، رِادەپەرِم،

وهاورِى لەتەك گشت ئەوانەى كە

پەيامى ئاسمانى تۆ‌و ئامۆژگارييەكانت رِەچاودەكەن،

پشتيوان‌و پەیڕەوى ئامۆژگارييەكانى تۆ دەبم.))

ئەوەى لێرەدا پتر سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە، زەردەشت، ئاهورامەزداى خواى داناو ژير، بەچاوى باوكێكى ميهرەبان‌و دۆست‌و يارێكى نيزيكى خۆى دەبينآ، لەبەرئەمەيە كە چاوەرِێى كۆمەكو يارمەتى لەدۆستى خۆى دەكا بۆ دۆستان‌و ياران‌و پەیڕەوانى خۆى.

زەردەشت، خێر‌و خۆشى بۆ هەموو ئادەميزاد دەوێت، لەخوا داواى خۆشى‌و شادييان بۆ دەكات،  بەتایبەتی بۆ ئەوانەى كە پەیڕەوى لەئاينى رِاستى دەكەن، چونكو دەزانێت، كاتێك ئادەميزاد شاد‌و خۆشحال بێت، ورەى بەرز دەبێ‌و پتر حەز لەئيشوكار‌و كۆشش دەكا‌و ئامادەيى زێتر دەبێ كە ئەركى سەرشانى خۆى بەجآ بهێنآ بۆ هەلێسوراندنى ئيشوكارى كۆمەلآيەتى.

بەپێچەوانەوە، ماتەم‌و دەست بە ئەژنۆ گرتن‌و خەم‌و خەفەت، هێز‌و تواناى مرۆ كەمدەكات‌و‌ورەى ئادەميزاد نزم دەكاتەوەو لەئەنجامدانى ئيشوكار، سست‌و بێكارى دەكات.

ديسانەوە شايانى باسە كە زەردەشت دەفەرمەوێت، ئەو خۆشى‌و شادييە كە بەهۆى كۆشش‌و تێكۆشان‌و لەرێگەى راستى‌و دروستيەوە بەدەست دێت، مايەى بەختەوەريە، نەك خۆشى‌و شادى يەك كە لەرێگەى نادروست وەدەست دێت چونكو ئەوەى دواييان كاتييە‌و زوو لەناودەچآ.

لەكۆتاييدا دەبێژێ، ئەز رِادەپەرِم‌و يارمەتى هەموو ئەو کەسانە دەدەم كە ئاينى راستى ئاهورامەزدايان پەسەند كردووەو ئامۆژگارييەكانى رِەچاو دەكەن.

 

هات43 بەندى 15

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەو ساتە تۆم بە پاك ناسى كە،

خاس بيرم كردەوەو،

ئەندێشەى پاك هاتە بيرم،

وتيشكى روناكى راستەقينەى خستە نێو دڵمەوە،

ئەوسا زانيم كە،

بيركردنەوەى قولأ‌و ئارام، خاسترين ئامرازى فێربون‌و بينايى معنويە، ورِابەر نابێ هەرگيز درۆزنان‌و بآ باوەرِان شاد‌و خۆشحال بكات،

چونكو ئەوانە،

هەميشە لەتەك پياو خاسان‌و پەیڕەوانى راستى نەيارن‌و

 دوژمنايەتييان دەكەن.))

ئەوەى زێتر لەم بەندەدا لەبەرچاوە ئەوەيە كە، قولأ بيركردنەوەو تێفكرين (رِامان)، دەتوانێت دەروازەى زانيارى‌و فێربون بەرِوى ئادەميزادا بكاتەوە. بۆ فێربونى زانيارى‌و گەيشتنە هەقيقەتى ژیان، مرۆ دەبێ بيربكاتەوەو لەتەك ئەندێشەى خۆيدا گفتوگۆ بكا‌و ماوەيەكى زۆر بچێتە قوڵايى بيركردنەوەو لەدەوروبەرێكى ئارامدا بێت بۆئەوەى ئەوەى گەرەكێتى پێى بگات.

زەردەشت، لێرەدا دەيەوآ بێژێت كە هيچ دەردو چەرمەسەرييەك نييە كە بەبيركردنەوەيەكى پاكو قول چارەسەر نەكرێت.

كەوايە، بيركردنەوەى قولأ، خاسترين ئامرازە، بۆ سەركەوتن بەسەر ناخۆشييەكانى ژیان (هەرچييەك بێت).

هەروەها زەردەشت ئامۆژگارى ململانآ كردنمان دەكا لەتەك درۆزنان‌و بآ باوەرِان‌و بير تەسكان‌و داوامان لێدەكات كە هەوڵ‌وكۆشش بدەين بۆ رێنمايى‌و هيدايەت كردنيان بۆسەر رێى راست، ونابێ كەمتەرخەمى بنوێنين لەتەكياندا. 

 

هات43 بەندى 16

((ئەى ئاهورا،

كەوايە زەردەشت

لەبۆ رێنمايى خۆى، خاسترين‌و پاكترين ئەندێشەكان هەڵدەبژێرێ.

هيوادارم،

لەژێر سايەى رِاستيدا،

ژیانى (مادى)مان بەهێز‌و پتەوبێت،

پاكى‌و توانايى معنوى

ژیانمان بدرەوشێنێتەوە،

وبيرى خاس

پاداشتى باش بە كردەوەكانمان بگەيەنێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت، بۆ گەيشتنە (پوختەيى)‌و نيزيك بونەوە لەئاهورامەزدا، بيركردنەوەى قول‌و دەرونى بە خاسترين ئامرازى رِێنمايى دەزانێت. پەروەردەكردن‌و گەشەپێدانى بيركردنەوەى قول‌و بايەخدان بەرۆح، مرۆڤ لەئاهورامەزدا نيزيك دەكاتەوە، چونكو هۆش‌و ئەندێشە پرشنگێك لەروناكى بآ پايانى ئاهورامەزدان. کاتێ دەرونى ئادەميزاد لەخراپى‌و چەپەڵی خاوێن بۆوە، ئەوسا دەگاتە دوا ئارەزووى خۆى كە بريتيە لەنيزيك بونەوە لەئافەريدەگار.

زەردەشت، ئامۆژگاريمان دەكا كە گەوهەرى پاكى ياخود سپەنتامينو هەلێبژێرين‌و بيكەينە چراو رێنماى رێگەى ژیانمان بۆئەوەى هەرگيز گيرۆدەى هەلێدێر‌و پەشيمانى نەبين، هەروەها ئارەزوى ئەوەيە كە، ئادەميزاد بەتێكرِايى ژیانيان پرِ لەخۆشى‌و راستى‌و دروستى‌و پاكى بێت. هێز‌و تواناى معنوى (وەخشتەرا) هەموو خەڵک بۆ كار‌و خزمەتكردن راكێشێت‌و دڵو دەرونيان پرِ لەتيشكى رووناكى باوەرِ‌و دلۆڤانى بێت، بۆئەوەى بەرخورداربن لەبەختەوەرى‌و (پوختەيى).

 

هات44 بەندى1

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم راستييەم بۆ ئاشكرابكە،

چۆن ئەويندارانت

تۆ بناسن‌و ستايشتت بكەن؟

كەى رِێنمايى

دۆستێكى وەك من دەكەيت؟

وكەى لەبەر تيشكى راستى (ئاشا) دڵخواز

ياريدەم دەدەيت،

تا ئەندێشەى خاسمان (وەهومەن) بۆ بێت؟))

لەم بەشە لەگاتاكاندا، زەردەشت بڕی پرسيارى جۆراوجۆرى كردووە، پاش بيركردنەوەيەكى قولأ، وەڵامەكانى بۆ رِونبۆتەوە. پرسيارەكانى ئاراستەى ئاهورامەزداى دانا‌و ژير دەكا‌و داواكارە ڵی كە رِاستى بۆ ئاشكرا بكات.

لێرەدا دەبێ ئەوە بزانين كە زەردەشت، چۆتە ناخى بيركردنەوەيەكى يەكجار قول‌و لەدەرونى خۆيدا خەريكى راز‌ونيازە لەتەك ئاهورامەزدا‌و چاوەرِێى ئيلهام‌و وەڵام دەكات.

سەرەتا پرسيارى ئەوە دەكا، ئەويندارانى راستەقينەى راستى چلۆن بتوانن ئافەريدەگار بناسن‌و ستايشتى بكەن.

شايانى باس لەم بەندەدا ئەوەيە كە، زەردەشت خۆى بە ئەويندار‌و دۆستى ئاهورامەزدا دەزانێ، ودەيەوێت وەك هاوەلێێكى بەئەمەك ستايشتى ئاهورامەزدا بكات‌و بيپەرستێت نەك بە تۆپزى‌و لەروى ترس‌و لەرزەوە.

لەپاشان، زەردەشت ئارەزوو دەكا كە هەموو خەڵک لەژێر سايەى راستى‌و دروستى بەرخورداربن لەميهرەبانى‌و خەلآتى ئاهورامەزدا، دڵو دەرونيان هەميشە رۆشەن بێت بەهۆى بيركردنەوەيەكى پاكو قولأ..

 

هات 44 بەندى 2

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم راستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

سەرچاوەو سەرەتاى خاسترين شێوەى ژیان چييە؟

وكەسێك كە عەودالێتى‌و تێدەكۆشآ بۆى،

چ پاداشتێك وەروڵاخدەگرێ؟

وئەو كەسەى هەلێبژاردەى هەموو خەڵکە

چلۆن لەژێر سايەى رِاستيدا،

بە پاكى، دۆست‌و چارەسازى ژیان،

وپارێزگارى هەموو كارە معنوى يەكان دەبێ؟))

لەم بەندەشدا، ديسانەوە زەردەشت بەردەوامە لەسەر پرسياركردن. دەربارەى سەرەتا‌و سەرچاوەى خاسترين شێوەو جۆرى ژیان دەپرسيت، وچلۆنايەتى وەدەست هێنانى دەوێت.

پاشان، خۆى وەڵام دەداتەوەو دەبێژێ: ئەو كەسەى كە عەوداڵی ئەو جۆرە ژیانەيە، وتێدەكۆشآ بۆ وەدەستهێنانى، بێگومان پاداشتى خۆى وەردەگرێت.

كۆتايى ئەم بەندە لەوە دەچآ كە يەكـآ لەيار‌و لايەنگرانى نيزيكى زەردەشت، ئەم بەندەى تەواو كردبآ.

 

هات44 بەندى 3

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

كـآ لەسەرەتاوە

داهێنەر‌و سەرچاوەى رِاستى بوو؟

كـآ، خۆر‌و هەسارەكانى

فێرى گەردەش‌و خولانەوە كردووە؟

كـآيە كە بەهۆى ئەوەوە،

مانگ، بڕی جار خرِ‌وپرِ‌و هەندێ جار كز دەبێ؟

ئەى مەزدا،

دەمەوێت ئەم شتانە‌و شتى ديكەش بزانم.))

زەردەشت، لەم بەندەدا دەيەوێت لەراز‌و نهێنيەكانى ئافراندن، خولانەوەى هەسارەكان، ومانگ‌و خۆر ئاگاداربێت. گەرەكێتى بزانێت كـآيە يا چ هێزێكە كە ئەم تەكوزيەى داوە بە كەشكەلآن، چ كەسێكە بەهۆى ئەقل‌و هۆشى خۆيەوە هێڵی ئەم جولآنە‌وەيانەى دارِشتووە؟ مانگ بڕی جار خرِ‌وپرِ‌و هەندێ جاريش كز‌و لاوازدەبێ،

زەردەشت، دەيەوێت بزانێت ئەو هێز‌و‌ووزەيەى كە كۆنترِۆڵی ئەم هەموو روداوانە دەكات چييە‌و كێيە، دەيەوێت هەموو راستيەكان دەربارەى (بون) بزانێت.

 

هات44 بەندى4

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرابكە،

كێيە ئەو كەسەى،

لەخوارەوە زەوى‌و لەسەرەوە ئاسمانى بەبێ نشێوى

رِاگرتووە؟

چ كەسێكە

ئاو‌و گژوگياى ئافراندووە؟

كـآيە ئەو كەسەى

تيژرِەوى بە(با) و(هەور) داوە؟

وئەى مەزدا، كـآيە ئەوكەسەى

ئەندێشەى خاسى هێناوەتە ئارا؟))

ئەم بەندەش، تەواوكەرەوەى بەندى پێشووە، زەردەشت، بەردەوامە لەسەر پرياركردن‌و بيركردنەوە دەربارەى جيهان‌و نهێنيەكانى، دەيەوێت هەموو شتێك بزانێت. كـآيە ئەم هەسارانەى بەم شێوەيە رِاگرتووە، چ هێزێكە كە زەوى لەخوارەوەو ئاسمانى لەسەرەوە رِاگرتووە بآ ئەوەى بەرەو نشێوى بروات. ئاو‌و رِوەك چلۆن هاتونەتە ئارا، كـآ هێز‌و تواناى داوە بە (با) بەم شێوەيە هەلێكاو هەور ئاوەها تيژرِەوبێت؟ كـآ بيرى خاسى هێناوەتە ئارا؟

 

هات44 بەندى 5

((ئەى مەزادا ئاهورا

پرسيارت لێدەكەم

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

كام پيشەگەرى كارامە،

روناهى‌و تاريكى دەخولقێنێت؟

خەو‌و هۆشيارى دەهێنێتە ئارا؟

كـآيە ئەو كەسەى،

بەيان‌و نیوەڕۆ‌و شەوى وەدەيهێنا؟

كـێ داوا لەدانا دەكا

پێويستيەكانى سەرشانى ئەنجام بدات؟))

 

ئەم بەندەش، هەروەك بەندەكانى پێشووە، ئەوەندە رۆشەن‌و ئاشكرايە كە پێويستى بە شيكردنەوە نييە.

 

هات44 بەندى 6

((ئەى مەزدا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

ئايا ئەو شتانەى دەيبێژم‌و فێرى دەبم،

بەرِاستى گشتيان دروستن؟

ئايا پاكى (ئارمەئيتى)، بەهۆى كار‌و كردەوەوە،

رِاستى، پتر دەكات؟

ولەبەر تيشكى بيرى خاس،

شاليارى تۆ، ئاشكرا دەكا؟

ئەى مەزدا،

بۆ كـآ

ئەم جيهانە پرِ لەپيتو بەرەكەت‌و شادى بەخشەت دروست كردووە؟))

لەم بەندەدا، زەردەشت، بڕی پرسيارى كردووە كە لەنێو پرسيارەكاندا وەڵامەكانيشى رِەچاو كردووە، بۆ‌وێنە: دەفەرموێت: ئايا بەهۆى ئەوين‌و باوەرِ بەخوا‌و لەژێرسايەى كارى خاسدا، راستى‌و دروستى پتر دەبێت؟ گومانى تێدا نييە كاتێك مرۆ باوەرِى تەواوسەنگى بە ئافەريدەگار هەبێت، ولەهەموو هەڵسوكەوت‌و كارەكانيدا، راستى‌و پاكى‌و ئەمانەت رەچاوبكات، ئەوكاتە راستى‌و دروستى پتر دەبێ‌و كەس وەدوى خراپە‌و درۆ‌و رِياكارى ناروات. هەروەها بيرى پاك‌و خاس كە دوربێت لەئەندێشەى بوغز‌و كينە‌و خراپە، هێزو تواناى يەزدانى‌و معنوى لەمرۆ پتر دەكات.

لەكۆتاييدا دەبێژێ: ئەم جيهانە پرِ لەپيتو بەرەكەت‌و جوانى‌و شادى بەخشەت بۆ ئافراندوين بۆئەوەى سوود لەهەموو خۆشى‌و نيعمەتەكانى وەربگرين، وبەخۆشى‌و بەختيارى تيايدا بژين.

 

هات44 بەندى 7

((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

 ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چ كەسێك،

هێز‌و تواناى معنوى (خەشترا) لەتەك پاكيدا (ئارمەئيتى) ئافراند؟

چ كەسێك بەداناييەوە

خۆشەويستى منداڵی خستە دڵی بابەوە؟

ئەز، هەميشە تێدەكۆشم، ئەى مەزدا،

بەم پرسيارانە‌و بە بيرى پاكەوە،

تۆ بە ئافەريدەگارى هەموو (بوون)بزانم.))

لەم بەندەدا، زەردەشت پاش ئەوەى هەندێ پرسيارى ديكە دەكات، دەفەرموێت: كە بەهۆى ئەم پرسيارانە‌و بە بيرى پاكو هۆشى تەواوەوە بۆم رۆشەن‌و رِوون بووە كە، ئاهورامەزداى داناو ژير، ئافەريدەگارى هەموو شتێكە، ئەوە بە دانايى‌و هۆشێكى تەواوسەنگەوە، خۆشەويستى باوكو فەرزەندى خستۆتە نێودڵی يەكدى. ئەوە هۆى هەستو سۆزى مرۆڤايەتى.

 

هات44 بەندى 8

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

بۆئەوەى بتوانم بير لەئامۆژگارييەكانت بكەمەوە،

ئەى مەزدا،

گەرەكمە بەهۆى بيرى خاسەوە (وەهومەن)،

هەست بە ئامۆژگارييەكانت بكەم.

چلۆن لەژێر سايەى راستيدا (ئاشا)،

دەگەمە ژیانێكى پوختە،

وبەرخوردار دەبم لەشادى‌و ئاسودەيى رِەوان‌و‌ويژدان؟))

زەردەشت، بۆئەوەى بتوانێت ئەركى سەرشانى خۆى كە بريتى بو لە رِێنمايى كردنى خەڵک، بە خاسى ئەنجام بدات، دەبوايە ماوەى دە ساڵێك، بە تەنيايى لەگۆشەيەكدا خەلێوەت بكا‌و تەنيا خەريكى بيركردنەوەبێت، بير لەو گيروگرفتانە بكاتەوە كە خەڵکى دوچارى بون، ورێگەى چارەسەركردنيان بدۆزێتەوە.

بڕی جار، دەچووە بيركردنەوەيەكى يەكجار قولأ، ئەوسا ئيلهامى بۆ دەهات، بيرى بە تيشكى زانست رۆشەن دەبۆوەو نهێنيەكانى بوونى بۆ ئاشكرا دەبوو.

لەم بەندەدا، ئەوە دەبينين كە، زەردەشت بير لەو شتانە دەكاتەوە كە بۆى ئيلهام بووە، داوا لەئاهورامەزداى خواى داناو ژير دەكات، بەهۆى بيرى پاكەوە (وەهومەن) بتوانێت ئەو ئامۆژگارييانەى كە پێى ئيلهام دەبێ، هەڵیسەنگێنێـ‌و هەستو باوەرِى پێبكات، بۆئەوەى بەخەڵکى رِابگەيەنێت. داوا دەكا كە بەهۆى راستى‌و پاكييەوە پوختە بێت.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، پرسيار دەكا چلۆن دەتوانآ، ودەبێ چ بكات بۆئەوەى رۆح‌و رەوانى بەرخوردابێت لەشادى‌و ئاسايش‌و ئارامى.

ئەوەى شايانى باسە بۆ وەڵامى ئەم پرسيارە، هەر لەم بەندەدا، خۆى وەڵامى داوەتەوەو دەبێژێ: لەژێر سايەى بيرى خاس‌و هەستكردن بە ئامۆژگارييەكانى ئاهورامەزدا، هەروەها بەهۆى پاكى‌و راستى‌و بەرخوردارى لەپوختەيى‌ويژدان، مرۆ هەست بە شادى‌و بەختيارى‌و ئارامى دەكات.

 

هات44 بەندى 9

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چۆن زاتى خۆم بۆ خزمەتگوزارى خەڵک،

دەربەست پێشكەشى تۆ بكەم؟

تا بەو هۆيەوە،

وبەهۆى ئەو زانيارييەى كە لەسايەى شاليارى تۆوە فێرى دەبم،

وهەروەها بەهۆى توانايى معنوى،

ورِاستى‌و بيرى خاسەوە،

بەرەو بارەگاى تۆ رِآ بگرمەبەر.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژى: فەرمان‌و ئامۆژگارييەكانى يەزدان، فێرمان دەكا كە چلۆن لەپێناوى ئەنجامدانى ئەركى سەرشانمان‌و خزمەتكردنى خەڵک، درێغى لەهيچ شتێك نەكەين، گيانى خۆمانى بۆ بەخت بكەين، هەروەكو چۆن ئەم پەيامبەرە مەزنەمان، گيانى خۆى فيداى بە ئەنجام گەياندنى پەيامەكەى‌و رِێنمايى كردنى خەڵک كرد.

كاتێك كە زەردەشت، ئەم پرسيارە دەكا‌و دەبێژێ چلۆن زاتى خۆى لەپێناوى خزمەتكردنى خەڵک پێشكەش بە ئاهورامەزدا بكات، مەبەستى ئەوەيە كە بێژێت ئەو كەسەى كە رێبازى راستى دەگريتە بەر، بەهەموو باوەرِ‌و پەنايەك كە بەخواى هەيە، هەموو زاتى خۆى‌و‌وژيدان‌و بوونى خۆى، لەپێناوى خزمەتكردنى خەڵک بەكاردێنێت، بۆئەوەى لەبارەگاى خوا نيزيك بێتەوە. لەكۆتاييدا دەبێژێ: كەسێك كە عەوداڵی گەيشتنە لاى ئاهورامەزدايە، كەسێك كە هەموو بير‌و هۆشى گەيشتنە لاى تەنيا ئەوينى راستەقينەى خۆيەتى، واتە گەيشتنە لاى ئافەريدەگار، لەئاكامدا، بە پرشنگى روناكى ئاشا، واتە رِاستى‌و خۆشەويستى، لەتەك وەخشتەرا‌واتە خزمەتكردنى خەڵک، جێگە‌و مەلێبەندى بەهەشتى بەرين دەبێ.

 

هات 44 بەندى 10

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم راستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

ئاينى تۆ چييە؟

كە بۆ هەموو خەڵک خاسترينە،

وهاورِآ لەتەك راستيدا (ئاشا)،

جيهان بەرەو پێشەوە دەبێت،

ولەژێر سايەى پاكيدا (ئارمەئيتى)،

كارەكانمان رِوو بە راستى رِێنمايى دەكا؟

ئەز بە‌ويستو ئارەزوو‌و هۆشى خۆمەوە،

رِوودەكەمە تۆ‌و ئاينى تۆ)).

لەم بەندەدا، چوار خاڵی گرنگ رِەچاو كراوە:

یەکەميان ئەوەيە كە زەردەشت، ئارەزوو دەكا، ئەو شتانەى كە بۆ هەموو خەڵک باشترينە‌و مايەى بەختەوەرييانە، لەلايەن ئاهورامەزداوە بە شێوەى ئيلهام بێتە بيريەوە بۆئەوەى بتوانێت بەو هۆيەوە بەختيارى بۆ خەڵک دابين بكات.

دوهەم باوەرِ‌و ئاينى زەردەشت، ئاينى راستى‌و پاكيە، ئاينێكە كە لەتەك ياساى سروشتيدا هاوجوت‌و هاورِآيە، وپەیڕەوى كردن لەم ئاينە، هەموو جيهانى (بوون) بەرەو پێشكەوتن‌و ئاوەدانى دەبێت.

سێهەم، پرشنگ‌و رووناكى باوەرِ بە ئاهورامەزدا‌و پەنابردنە بەرى، خەڵک لەگومرِايى‌و ستەم‌و بێدادى، دور دەخاتەوە، وبەرەو راستى‌و دروستى دەيانبات. سەرچاوەى گشت چارە رەشى‌و مالأ‌وێرانى‌و بەدبەختيەكانى مرۆڤ، لەبآ باوەرِى بەخواى داناو ژير‌و هەروەها فيز‌و خۆ بەزل زانينێتى.كەوايە، دەبێ داوا لەخوا بكەين كە هەميشە تيشكى رووناكى باوەرِ لەدڵی يەكە یەکەمان هەلێگيرسێت بۆئەوەى دوچارى فيز‌و خراپە نەبين.

چوارهەميان‌و گرنگترينيان ئەوەيە كە: ئارەزوو ئاواتى هەموو مرۆڤێك ئەوەيە كە بگاتە لاى ئەوينى راستەقينەى خۆى كە بريتيە لەديدارى ئافەريدەگارى داناو ژير: ئەم ديدارە‌و چۆنيەتى گەيشتنە لاى، چەندين جار زەردەشت لەگاتاكاندا باسى لێكردووە، لێرەشدا دەفەرموێت، بە‌ويستو ئارەزووى خۆم‌و بەهەموو هۆش‌و هۆشيارييەكەوە، ئاينى ئاهورامەزدا پەسەند دەكەم‌و روى تێدەكەم.

هەروەكو لەمەوبەر گوتمان، بەگوێرەی ئامۆژگارييەكانى زەردەشت، پرشنگى رووناكى تەواوسەنگى يەزدانى لەنێو دڵودەرون‌و مێشكى هەموو مرۆڤێكدا بە (ئەمانەت) دانراوە، ئەم پرشنگانە هەميشە بەرەو پێشكەوتن‌و پاكى‌و پوختەيى مان دەبێت، تا دەمانگەيەنێـتە كۆشك‌و سەراى ئافەريدەگار.

 

هات44

بەندى 11

((ئەى مەزدا ئاهورا،

 پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چلۆن پاكێتى‌و باوەرِ بەخواو ميهرەبانى (ئارمەئيتى)،

دەچێتە نێو دڵو دەرونى ئەو کەسانەى كە رآ‌و رەوشى تۆ فێربوون؟

ئەز، بۆ ئەم كارە

یەکەمين كەسێكم كە لەلايەن تۆوە هەلێبژێراوم،

كەواتە، پەیڕەوانى تۆ بە يار‌و ئەوانى ديكە بە نەيار دەزانم.))

لەم بەندەدا، ئەوەمان پآ دەبێژێ كە، ئەوانەى پەیڕەوى ئاينى راستين، ميهرەبان‌و پاكو رِاستگۆن، لەتەك هەمواندا بە نەرمى‌و ميهرەبانى رەفتار دەكەن. ئەمە دەبێـتە هۆى ئەوەى كە پەیڕەوانى ئەم ئاينە خاستر بتوانن بچنە نێو دڵو دەرونى خەڵک‌و ئامۆژگارييان بكەن.

زەردەشت لێرەدا، واپێشان دەدا كە یەکەمين كەسێكە لەلايەن ئاهورامەزداوە هەلێبژێردراوە بۆ رابەرايەتى، بۆئەوەى رێگەى راستى پێشان خەڵک بدات.

لەكۆتاييدا دەبێژێ: ئەوانەى كە گوێ بيستى فەرمان‌و ئامۆژگاريەكانى ئاهورامەزداى داناو ژيرن‌و پەیڕەوى لەئاينى یەکتاپەرستی دەكەن، خۆشى دەوێن‌و بە يار‌و ياوەرى خۆى دەناسآ، وئەوانەشى كە سەرپێچى لەم ئامۆژگاريانە دەكەن، بە نەياريان دەناسێت.

 

هات 44 بەندى 12

((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

لەنێو ئەوانەى بۆيان دەئاخافم،

كـآ رِاستكردارە‌و كـآ درۆزنە؟

وئەز، رِووبكەمە چ كەسێك؟

ئەو كەسەى كە خراپەى لەتەكا كراوە.

يا ئەو كەسەى خۆى لەخۆيدا، بەدكارە؟

وچلۆن ئەو درۆزنەى

كە لەتەك ئەو هەموو بەخشينانەى تۆ، لەتەك مندا

ململانێ دەكا، بە بير خراپى نەزانم؟))

لەرِوانگەى ئەم پرسيارانەدا، وا دەردەكەوێت كەزەردەشت دوچارى دوو دڵی بوبێت، چونكو دەفەرموێت: ئايا داواى هاريكارى لەوانە بكەم كە عەوداڵی رِاستين، ياخود رِووبكەمە هەوادارانى درۆ‌و خراپە؟ ئايا ئامۆژگارى درۆزنان‌و خراپەكاران بكەم، ياخود کەسانێك كە بەهۆى گوتنى‌وتەی رِەوا‌و راستى، رەنج دەبەن‌و لەلايەن خراپەكارانەوە دوچارى ئەشكەنجە‌و ئازار دەبن؟ ئايا سزا‌وارە كە لەتەك ئەوانەى ئەم هەموو خەلآت‌و بەخشينەى ئافەريدەگار دەبينن‌و هەستى پێدەكەن، بەچاوى سووكايەتيى تێى دەروانن‌و بە هيچى نازانن، خراپە‌و درۆ‌و تاوان دلأ رەشى كردون، دۆست بم‌و بە خراپيان نەزانم؟ ياخود دەبێ تا ئەو شوێنەى بۆم دەكرێت، دوربم لەم جۆرە کەسانە‌و ئاگادارى خەڵکى بكەم كە دوركەونەوە ڵیان.

 

هات 44 بەندى 13

((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چلۆن خۆمان لەدرۆ دوور رِابگرين‌و دوورى بخەينەوە؟

وچۆن چۆنى،

لەو کەسانەى كەسەركێشن،

وتێناكۆشن بۆ پەیڕەوى كردن لەراستى

وبيرى خاس ناكەنەوە، دوور بكەوينەوە؟))

دوا بەدواى ئەوەى كە زەردەشت، لەبەندى پێشوودا، ئەوپرسيارانەى كرد كە رِوى ئاخافتنى بكاتە كام يەك لەو دوو دەستەيە، راستكرداران ياخود خراپەكاران.

لێرەدا زۆر بەرِاشكاوى دەفەرموێت، مرۆ دەبێ تێبكۆشێت تا مۆتەكەى درۆ‌و فريو‌و رِيا لەخۆى دووربخاتەوە.

دوورە پەرێز بێت لەبآ باوەرِان‌و خراپەكاران.

ئەوەى لەم بەندەدا دەستگيرمان دەبێ ئەوەيە كە:

دەبێ درۆ (كە سەرچاوەى هەموو خراپەكارانە) لەخۆمان دوور بخەينەوە‌و هەميشە عەوداڵی راستى‌و دروستى بين، خۆمان لەبآ باوەرِان دووربخەينەوە، تا ئەو شوێنەى دەتوانين دوورە پەرێز بين لەو کەسانەى بير خراپن، نايانەوێت هەنگاوێك هەلێنێن بۆ پێشخستنى كۆمەلأ‌و خۆشيان.

زەردەشت، لێرەدا دژايەتى خۆى دەردەبڕێ بەرامبەر دل رەشان‌و خراپەكاران‌و ئامۆژگارى خەڵک دەكا كە ڵیان دوور بكەونەوە.

 

هات44 بەندى14

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چۆن چۆنى درۆ بسپێرينە دەست راستى؟

تا بەهۆى پەيام‌و ئامۆژگاريە هۆشمەند‌و پيرۆزەكانت،

پاك ببنەوە،

ولەم رێگەيەوە

درۆزنان دوچارى نوشوستى بن،

وفريو‌و ئازاريان بنبرِبێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت زۆر بەجوانى مژدەى بە هەموو خەڵک داوە كە، سەركەوتن بۆ راستيە بەسەر درۆدا، رِەوا بەسەر نارِەوا، خاسى بەسەر خراپى.

پرسيار ئەوەيە، چلۆن دەتوانرآ بەسەر درۆدا زاڵ بين‌و هەموو جيهان لەفريو‌و ريا‌و خراپەى درۆزنان‌و بەدكاران پاك بكەينەوە، لەوەڵامدا خۆى دەفەرموێت: پەیڕەوى لەئامۆژگارى‌و فەرمانەكانى ئاهورامەزدا دەتوانێت رق‌و كينە‌و خراپەكارى درۆزنان بآ بايەخ بكات، رۆح‌و رەوانى چەپەڵی خراپەكاران‌و بەدكرداران خاوێن بكاتەوە، وبەرەو راستى‌و دروستى يان بەرێت.

ئەمە‌وانەيەكى يەكجار پيرۆزە كە هەموو خەڵک فێردەكا چ بكەن، هيوايەكە بۆ ئادەميزاد، كە لەكاتى تەنگانە‌و ناخۆشيدا رِەشبين نەبن‌و بەديدێكى رۆشەنەوە برِواننە پاشەرۆژ، دەست لەكار‌و كۆشش هەلێنەگرن، وبزانن كە لەئاكامدا چاکە بەسەر خراپە دا زاڵ دەبێت.

ئەوەى لێرەدا دەردەكەوێت، ئەوەيە بە شێوەيەكى رِاشكاو ئاشكرا بووە كە، لەئاكامدا درۆزنان‌و بير خراپان، بەهۆى ئامۆژگارييەكانى زەردەشتەوە، پەشيمان دەبنەوەو پەیڕەوى لێدەكەن، رِوودەكەنە راستى‌و دروستى، وپاكى دەكەنە پيشەيان. واتە دەست لەبيرى خراپ هەلێدەگرن‌و ڵی دوور دەكەونەوە.

 

هات44 بەندى 15

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم راستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

لەبەر ئەوەى تۆ دەتوانى لەژێرسايەى راستيدا،

پشتوپەناى رِاستكرداران بيت،

ئايا، كاتێك كە دوو دەستەى ناساز بە يەكدەگەن،

بەگوێرەى ئەو ياسايەى داترِشتووە،

بەكام يەك لەو دوو دەستەيە‌و لەكوآ،

سەركەوتن دەبەخشيت؟))

زەردەشت، داوا لەئاهورامەزداى توانا دەكات كە بەهۆى راستيەوە، واتە ياساى سروشتى‌و راستى‌و پاكى، پارێزگارى لەراستكرداران بكات كە دەستى جەور‌وستەمى درۆزنان‌و خراپەكاران نەتوانآ ئازاريان پآ بگەيەنێت.

هەروەها دەپرسآ، كاتێك كە دوو دەستە يا دوو سوپاى دژ بەيەك، بەرامبەر يەكدى رِادەوێستێن (يانى دەستەى هەوادارانى درۆ‌و خراپە بەرامبەر دەستەى خواپەرستان‌و راستگۆيان)، كام يەك لەم دوو دەستەيە، بەگوێرەی ياساى يەزدانى، سەردەكەون؟

وەڵامى ئەم پرسيارە لەبەندى پێشودا دراوەتەوە.دەبينين كە لەئاكامدا راستى بەسەر درۆدا سەردەكەوێـت.

ئەوەى لێرەدا شايانى باسە ئەوەيە كە، هەر زەردەشتيەك پێويستە لەسەرى هەميشە لەتەك هێز‌و تواناى ئەهريمەنى لەململانێ دابێت، هەواو هەوەس‌و ئەو ئارەزووە دەرونيانەى كە سەرچاوەكانيان لەبيركردنەوەى خراپەوەيە، لەخۆى دوورخاتەوە، وخۆى نەسپێرێتە دەست بيرى خراپ‌و خراپەكاران.

ململانێى نێوان خاسى‌و خراپى هەميشەييە، بەلآم لەئاكامدا سەركەوتن بۆ خاسان‌و خواپەرستان‌و دروستكردارانە.

 

هات 44 بەندى 16

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم راستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

ئەو كەسەى بەهۆى ئامۆژگارييەكانت

سەردەكەوێـت،

ودەبێـتە پشتوپەناى خەڵک، كــآيە؟

ئەو رابەرە داناو چارەسازى ژیانەم پآ بناسێنە،

و(سروش)‌و بيرى خاس(وەهومەن)

بەو كەسە‌و هەر كەسێك كە خۆت دەخوازيت،

ببەخشە.))

موبد فيروز ئازەرگوشاسب لەكتێبى (گات ها، سرودهاى زردشت)، بەرگى دوهەم ل 134، دەربارەى ئەم بەندە دەبێژێ:

لەوە دەچآ كەسێكى ديكە (جگە لەزەردەشت)، ولەوانەيە يەكـآ لەقوتابيەكانى زەردەشت، ئەم سرودەى بێژابێت، چونكو زەردەشت لەم بەندەدا هەروەك (الشخص الپالپ الغائب) ناوبراوە. بۆ‌وێنە، ئەو كەسەى لەژێرسايەى ئامۆژگارييەكانى ئاهورامەزدا سەردەكەوێـت‌و دەبێـتە پشتوپەناى خەڵک‌و رێنماييان دەكات، جگە لەزەردەشت كەسێكى ديكە نيە. هەروەها، زەردەشت بە رابەر‌و داناو چارەسازى ژیان دەزانێت.

لەكۆتاييدا، دوبارە دەبێژێ كە زەردەشت بەهرە لەدووخەلآتى بەنرخى ئاهورايى، واتە (سروش)‌و(وەهومەن) دەبێت.

بەكورتى، زەردەشت لەم بەندەدا، وەك رابەرێكى ژير، چارەسازێكى ژیان‌و بە ئەزمون، كەسێكى خاوەن بيرى خاس‌و‌ويژدانى پاكو بێدار‌و فەرمانرِەوايەكى چالاك، كە فەرمانەكانى ئاهورا ئەنجام دەدا، ناسێنراوە، كەسێك كە ئامۆژگارييەكانى دەتوانێت ئادەميزاد لەفرە لەگرفتار‌و چەرمەسەرييەكانى ژیان رزگاربكات.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، بێژەر لەخوا دەخوازێت كە: هەركەسێك كە كۆشش دەكا بۆ پێشخستنى کۆمەڵگا، وخەڵکى بەرەو راستى‌و دروستى دەبێ، بە يار‌و ياوەرى خۆى بزانێت‌و سروش‌و (وەهومەن)ى پآ ببەخشێت.

 

هات 44 بەندى 17

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

 ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چلۆن بەهۆى رِێنمايى تۆوە،

ئاواتم دێـتەدى‌و دەگەمە خزمەتت؟

كەى‌وتەكانم جێگەى خۆيان لەنێو دڵی خەڵک دەكەنەوە،

تا بەو پەيامەى كە لەسەرچاوەى رِاستييەوە هەلێدەقولێێت،

خەڵک،

بەرەو پاكى‌و بێخەوشێتى‌و نەمرێتى رِێنمايى بكەم.))

ئەم بەندەش، دوبارە دەربارەى دوا ئاواتى زەردەشت دەدوآ كە بريتيە لە، گەيشتنە ئامانج، واتە گەيشتنە لاى ئەوينى راستەقينەى خۆى‌و يەكبون لەتەكيادا. زەردەشت، تەنيا ئاواتى ئەوە نيە خۆى بگاتە ئامانجەكەى، بەڵکو دەيەوێت كە هەموو خەڵک رێگەى گەيشتنە پلەى پوختەيى‌و بآ كەمايەسى بپێون، وهەموان بگەنە ئەو ئامانجە پيرۆزە. زەردەشت دەبێژێ: تێدەكۆشم بە هەموو توانامەوە بە‌وتەی خاس، ئەو پەيامە ئاسمانيەى كە لەسەرچاوەى راستيەوە هەلێقولآوە بە هەموو خەڵکى رِابگەيەنم، بۆئەوەى پەیڕەوى لەراستى بكەن‌و ئەو پەيامە بكەنە سەر لەوحەى ژیانيان‌و بەرەو پوختەيى‌و كەمال‌و نەمريتى هەنگاو هەلێبێنن. ئەوەى لەم بەندەدا، زێتر ئاشكرايە ئەوەيە كە زەردەشت، دەخوازێت هەموو خەڵک بگەنە ئەو بەختەوەريە كە بريتيە لە گەيشتنە لاى خوا. بۆ ئەم كارەش هەروەكو لەمەوبەر گوتمان تەنيا لەرێگەى پەروەردەكردنى ئەو دياردە‌و نيشانە خاسانەيە‌و بەس.

 

هات 44 بەندى 18

((ئەى مەزدا ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم،

ئەم رِاستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

چلۆن لەژێرسايەى رِاستيدا،

ئەو پاداشتەم پآ دەبەخشى كە

(دە) هەست‌و هێزى دەر‌و دەرونيم³¹

زێتر‌و بەهێزتر‌و درەخشانتر بێت؟

تا لەتەك ئەوانەدا، لەپوختەيى‌و نەمرێتى بگەم،

وپێشكەش بە خەڵکيان بكەم.))

پاداشتێك كە زەردەشت لەم بەندەدا دەيخوازآ، بريتيە لەبەهرەمەندبون لەهێزى بيركردنەوەيەكى خاس‌و ديد‌و بۆچونێكى پێويست بۆئەوەى هەر (دە) هەستەكان رابەرى بكات، هەروەها بەهرەبردن لەراستى‌و‌ويژدانى پاكو رۆشەن، لەئاكامدا، گەيشتنە رۆشنايى هەميشەيى كە بريتيە لەگەيشتنە لاى خوا.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت وەك هەميشە، بير لەبەختەوەرى‌و رزگارى هەموو خەڵک دەكات. هيواو ئاواتى ئەوەيە كە هەموو بگەنە پوختەيى‌و نەمرێتى‌و بەهۆى ئەندێشەى پاكەوە بەسەر هەواو هەوەسى خۆيان زاڵ بن‌و دڵو دەرونيان بەتيشكى رووناكى يەزدانى رۆشەن بێت.

 

هات44 بەندى 19

((ئەى ئاهورا،

پرسيارت لێدەكەم

ئەم راستيەم بۆ ئاشكرا بكە،

كاتێك كە نيازمەندێكى رِاستگۆ

دەچێتە لاى كەسێك،

وئەو كەسە، وەڵام يا پاداشتى پێويستى ناداتەوە،

سزاو تاوانى ئەو كەسە چييە؟

ئەز، ئاگادارم لەو سزايەى لەرۆژى پەسلآندا پێى دەگات.))

زەردەشت، لەم بەندەدا، زێتر ئاماژەى بۆ پيسكەيى‌و نارِەسەنى بڕی كەس كردووە. سزاى تايبەتييان بۆ دەخوازێ، چ لەم جيهانەداو چ لەرۆژى پەسلاندا، پێويستە مرۆى توانا لەهەموو بوارەكاندا، يارمەتى بآ توانايان‌و كەمدەرامەتان بدەن، ئەوەى دانايە، دەبێ نەزانان فێربكات، ئەوەى دەسەلآتدارە كۆمەكى بآ دەسەلآتان بكات.

ئەم‌وانەيەى لەم بەندەدا فێرى دەبين، ئەوەيە كە:

پێويستە يارمەتى نيازمەندانى دروستكردارو راستگۆ بدەين، ژێرباڵی ستەم لێكراوان بگرين‌و داكۆكيان لـآ بكەين.

 

هات44 بەندى 20

((ئەى مەزدا،

ئەمەش دەپرسم،

چلۆن بەدكرداران دەتوانن ببنە شاليارانى خاس؟

ئەوانەى كە،

بە ياريدەى (كەرپەن)‌و (كاوى)‌و (ئوسيخش)³²

جيهانيان پرِ لەكينە‌و ئازار كردووە،

وخەڵکيان دوچارى ئاە‌وناڵە‌و هاوار كردووە،

وهەرگيز لەسەر رێگەى راست نەبوون،

وهەوڵیان نەداوە کۆمەڵگا ئاوەدان بكەن‌و

بەرەو پێشەوەى بەرن.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى نەيارانى خۆى دەكا كە چلۆن کۆمەڵگايان ئالۆزكردووە، خەڵکيان گيرۆدەى ئازار‌و ئەشكەنجە كردووە.

دەبێژێ: ئەو کەسانەى كە لەپێناوى گەيشتنە ئارەزووە چەپەڵەكانيان ئامادەن هەمو جۆرە خراپەكارييەك ئەنجام بدەن، ئەو کەسانەى كە پياوەتى‌و جوامێرى بەلايانەوە پوچ‌و بآ بايەخە، ئەو کەسانەى گوێى خۆيان لەئاست ئەو پەيامە پيرۆزە كپ كردووە بۆئەوەى نەبيستن‌و چاوى خۆيان بۆ نەبينينى هەموو جۆرە راستيەك داخستووە، ئەو کەسانەى خۆيان خستۆتە نێو داوى (كەرپەن‌و كاوى‌و ئوسيخش)ەكان، كە لەنەيارە سەرسەختەكانى زەردەشتن، ئايا ئەو كەسە ناپاكانە دەتوانن رۆژى لەرۆژان ببنە فەرمانرِەوايەكى پاكو دادپەروەر. ئايا رۆژآ دەبێ ئەمانە بێنەسەر رێى راست‌و دروست، ولەژێر سايەى راستيدا تێبكۆشن بۆ ئاوەدانى‌و پێشخستنى کۆمەڵگا، ولەبرى رق‌و قينە‌و خراپە، ئاشتى، خۆشەويستى‌و ئاسايش لەجيهاندا دابين بكەن.

زەردەشت، لەو باوەرەدا نيە كە ئەمانە بێنە سەر رێى راست، چونكو ئەم جۆرە نەيارانە برياريان داوە كە تا دوا هەناسەى ژينيان، دوژمنايەتى زەردەشت‌و ئاينى یەکتاپەرستی بكەن.

 

سروودى دەيەم

هات45 بەندى 1

((ئێستا بۆتان دەئاخافم،

گوێم بۆ رِابگرن،

ئەى ئەو کەسانەى عەوداڵی بيستنن،

وئەى ئەو کەسانەى لەرِێى دوور‌و نيزيكەوە هاتون،

هەموو، ئەم قسانەم بە خاسى وەربگرن‌و لەيادى مەكەن،

نەكا كونآ،

رِێنما خراپەكان،

هەميسان ژیانتان لـآ چەواشە بكەن

ودرۆزنەكان‌و خراپەكاران بەگوفتار‌و بيرە خراپەكانيان،

گومرِاتان بكەنەوە.))

لەم بەندەدا‌وا دەردەكەوێت، كە زەردەشت بۆ جەماوەرێكى زۆر قسە دەكات. خەڵکێك كە لەرێگەى دوور‌و نيزيكيەوە هاتون بۆ بيستنى ئامۆژگارى‌و‌وتە پيرۆزەكانى. لەراستيدا ئەم بەندە، بەندێكى ئيرشاديە كە رِاستەوخۆ لەتەك خەڵکدا قسە دەكا‌و ئامۆژگارييان دەكات، زۆر بەرِاشكاوى دەبێژێ، كە پێويستە لەسەريان دووربكەونەوە لەرێنما خراپەكان‌و بە قسەيان نەكەن، چونكو ئەوانە تەنيا ژينيان لـآ تێكدەدەن‌و گومرِايان دەكەن‌و جگە لەخراپە‌و خراپەكارى، هيچ كارێكى ديكەيان لـآ ناوەشێتەوە.

 

هات45 بەندى 2

((ئێستا دەربارەى دوو گەوهەر دەئاخافم،

كە لەسەرەتاى ژیاندا، بوون.

لەو دوانە، گەوهەرى پاك بەوى ديكەى گووت:

لەنێوان هەردووكماندا،

نە ئەندێشە‌و ئامۆژگارى، نە هۆش‌و نەباوەرِ،

نە گوفتار‌و نەكردار‌و نە‌ويژدان‌و نە رەوانمان،

پێكەوە هاوجووت‌و سازگار نين.))

دوا بەدواى بەندى پێشو، كە زەردەشت رِاستەوخۆ خەريكى ئاخافتن بوو بۆ خەڵک‌و داواى لێدەكردن كە دوور بكەونەوە لەرِێنما خراپەكان، لەم بەندەدا، دەربارەى دوو گەوهەرى هاوالأ دوانە‌واتە، (سپەنتامينو)‌و (ئەنگرەمينو) دەدوێت.

ئەم دوو گەوهەرە، ياخود ئەم دوو هێزە دژ بە يەكە، هەر لەسەرەتاى ژیاندا، بوون‌و هەتاهەتايە لەتەك بووندا دەمێنن.

ئەم دوو هێزە يا گەوهەرە، لەرووى ئاكارى يەوە، بريتين لەچاکە‌و خراپە، جوانى‌و ناشيرينى، لەرووى سروشتيەوە وەك (سالب)‌و (موجب)ن، رۆژ‌و شەون.

زەردەشت لەم بەندەدا، دەربارەى بەهێزترين فەلسەفەى خۆى‌واتە فەلسەفەى (چدين) ياخود چاکە‌و خراپە دەدوێت‌و دەبێژێ:

ئەم دوو هێزە دژ بەيەكە، هەر لەو ساتەى كە (بوون) هاتۆتە ئارا، ئەمانيش بوون‌و لەتەك بووندا دەمێننەوەو (لازم‌و ملزوم)ى يەكدين، بەلآم لەهەموو رِويەكەوە دژ بە يەكترن. وەلـآ ژیان‌و پێشكەوتن بەبێ بوونى ئەم دووانە مەحاڵە‌و ناچەرخێت.

زەردەشت دەبێژێ: ئەم دوو گەوهەرە (خاس‌و خراپ) لەهەموو بوارێكدا دژ بە يەكدين‌و هەرگيز پێكەوە دانويان لەمەنجەلێێكدا ناكوڵی.

 

هات45 بەندى 3

((ئێستا بۆتان دەئاخافم،

دەربارەى ئەو شتەى مەزدا ئاهوراى دانا،

لەبارەى ئوسولى شێوەى ژیان پێى رِاگەياندوم،

هەركەسێك، ئەم پەيامە ئەندێشمەندانە،

كە بەو شێوەيەى ئەز وەرمگرتووەو دەيبێژم،

بەكارنەهێنێت، لەئاكامدا ژیانى

مايەپوچ‌و پرِ لە رەنج‌و ئەفسوس دەبێت))

پاش ئەوەى لەبەندى پێشودا، باسى جياوازى نێوان دوو گەوهەرى خاس‌و خراپ، واتە سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو، كرا، لەم بەندەدا زەردەشت باسى شێوەى ژیان بۆ خەڵک دەكات‌و دەبێژێ:

ئەو شتانەى كە لەروانگەى ئامۆژگارى‌و فەرمانە پيرۆزەكانى ئاهورا فێربووم‌و بۆ ئێوەى دەبێژم، گوێ بيستى بن‌و بەدڵو بەگيان پەیڕەوى لێبكەن‌و لەژیانتاندا بەكارى بهێنن، بۆئەوەى لەم جيهانەدا بەختەوەربن‌و لەپەسلاندا رزگاربن. بەلآم ئەگەر گوێ رايەلى ئەم ئامۆژگارييانە نەبن، لەئاكامدا گرفتارى پاشە گەردانى‌و گيروگرفت‌و مايەپوچى دەبن، ئەوەندە پەشيمان دەبنەوە كە ژیانتان پرِ لەئاهو حەسرەت دەبێت.

زەردەشت، لێرەدا بە رِاشكاوى دەبێژێ كە ئەو ئامۆژگارييانەى بۆ خەڵکى دەكات، سەرچاوەكەى ئيلهامێكە كە لەلايەن ئاهورامەزداوە چۆتە ئەندێشەيەوە ياخود بە‌وتەيەكى ديكە دەبێژێ كە ئامۆژگارييەكانى لەلايەن ئاهورامەزدايە‌و ئەم راسپاردەيەتى. 

 

هات45 بەندى 4

((ئێستا بۆتان دەئاخافم،

دەربارەى ئەو شتەى لەژیاندا خاسترينە،

ئەمەم بەهۆى (راستى)يەوە دەستكەوتووە:

مەزدا، وەدەيهێنەرى راستيە،

مەزدا، سەرچاوەى بيرى خاسە،

وبيرى خاسيش بۆ هەوڵو تێكۆشانە.

مەزدا، ئافەريدەگارى پاكيە،

وپاكى مايەى كارى خاسە.

ناتوانرآ مەزداى داناو لەهەمووشت ئاگا،

فريو بدرێت.))

ئەم بەندە، كە تەواوكەرەوەى بەندى پێشووە، زەردەشت تيايدا دەبێژى كە: ئێستا دەربارەى خاسترين ئامانجى ژیان قسەتان بۆ دەكەم، دەربارەى راستييەك كە بەهۆى (ئاشا)وە پێم ئيلهام كراوە. ئەوسا باسى ئاهورامەزدا دەكا‌و دەڵێت كە مەزدا لەهەموو شتێك ئاگادارە‌و دانايە، ئەوە كە سەرچاوەى ئەندێشەى خاسە، ئەندێشەى خاسيش‌واتە هەوڵو كۆشش بۆ پێشخستنى کۆمەڵگا. هەروەها مەزدا خولقێنەرى پاكيە‌و پاكيش دەبێتە هۆى ئەنجامدانى كارى خاس.

لەكۆتاييدا دەبێژێ كە هيچ هێز‌و توانايەك نيە بتوانێت ئاهورامەزداى داناو ژير فريو بدات، كەواتە، دەبێ هەميشە لەتەك خواو‌ويژدانى خۆمان رِوراست‌و راستگۆبين. خاسترين ئامانج‌و ئاواتێك كە هەركەس دەبێ بيكاتە سەر لەوحەى ژیانى خۆى، ژیانێكى پرِ لەهەوڵو كۆششە كە لەئەندێشەيەكى پاك‌و خاسەوە سەرچاوەى گرتبآ‌و راستى‌و دروستى بەردى بناغەى بێت.

 

هات45 بەندى 5

((ئێستا بۆتان دەئاخافم،

دەربارەى ئەو شتەى ئاهورامەزداى لەهەموان پاكتر، پێى رِاگەياندوم:

ئەو قسانەى كە گوێ رِايەڵی كردنى‌و بەكارهێنانى بۆ خەڵک خاسترين شتە.

ئەو کەسانەى گوێ رِايەڵی ئامۆژگارييەكانم بن،

وبايەخى پآ بدەن‌و ئەنجامى بدەن،

دەگەنە پوختەيى‌و نەمرێتى،

وبەهۆى ئەو كردارانەى كە لەئەندێشەى پاكەوە دێتە ئارا

دەگەنە مەزدائاهورا.))

دووبارە زەردەشت دەبێژێ، ئامۆژگارييەكانى بۆ خەڵک، لەلايەن ئاهورامەزداوە پێى ئيلهام بووە، ئەم ئامۆژگارييانە ئەگەر هەركەسێك لەژیانى خۆيدا بەكارى بهێنێت، لەدوو خەلآتى ئاهورايى بەهرەمەند دەبێت كە بريتين لەپوختەيى‌و نەمرێتى.

بێگومان هەركاتێك مرۆڤ بيرى خاس‌و پاكى هەبوو، رِەفتار‌و كرداريشى خاس دەبێت‌و لەئاكامدا رِووناكى رِاستەقينەى هەميشەيى.

 

هات 45 بەندى 6

((ئێستا بۆتان دەئاخافم،

دەربارەى ئەو كەسەى لەمەزنان مەزنترە،

وبەراستى ستايشت دەكەم،

ئەو سەروەرە دانايە‌و گشت نەمرە پاكەكانى (ئەمشاسپەندەكان).

ئاواتەخوازين، مەزدا ئاهورا،

بە بير‌و هۆشى پاكى خۆى، گوێ بيستى ستايشتەكانمان بێـت.

هيوادارين،

بەدلۆڤانى‌و لەژێرسايەى ئەندێشەى خاس، بگەينە لاى.

هەروەها دەخوازين، بەهۆى بير‌و هۆشى خۆيەوە،

خاسترين شتمان فێربكات.))

لەم بەندەدا، باسى ئاهورامەزدا‌و فريشتەكانى (دياردەكانى ئاهورا)دەكاو دەبێژێ: زاتى ئاهورامەزدا لەهەموان مەزنترە، كەوايە دەبێ ئەو‌و هەر شەش دياردەكانى (يانى شەش فريشتەكانى) كە بريتين لەپرشنگێك لەرووناكى بآ رِادەى ئاهورا، ستايشت بكەين‌و بە نيەتێكى پاكو بێگەردەوە روى تێبكەين‌و ئاواتەخوازيين كە گوێ بيستى ئارەزووەكانمان بێت‌و ئاواتەكانمان بێنيتەدى. هەروەها دەبێژێ كە داوا لەئافەريدەگارى مەزن‌و دانا بكەين كە هێز‌و تواناى ئەوەمان پآ ببەخشێت كە لەژێرسايەى ئەندێشەى پاكو دلۆڤانى‌و باوەرِى راستەقينە‌و بآ فيزيەوە ڵی نيزيك بينەوە، ئەوەندە نيزيك بينەوە ڵی كە بتوانين داواى لێبكەين بەرەو رووناكى راستەقينە رێنماييمان بكات‌و دوورمێنبخاتەوە لەگومرِايى‌و خراپەكارى، بە‌واتەيەكى ديكە، هەرچى شتى خاس هەيە، فێرمان بكات.

هات 45 بەندى 7

((ئەو، كەسێكە كە

گشت خاسان‌و جوامێران،

چ ئەوانەى كە بوون، چ ئەوانەى هەن،

وە چ ئەوانەى كە دەبن،

رزگارى خۆيانى لێدەخوازن.

وە ئەمە بزانن كە

رۆح‌و رەوانى خاسان، هەميشە توانا‌و سەركەوتودەبێ،

ودرۆزن‌و خراپەكار، ژیانى پرِ لەرەنج‌و ئەشكەنجەيە.

ئەمە، ياسايەكە

مەزدا ئاهورا، بەهۆى شاليارى خۆيەوە، بونيادى ناوە.))

لەم بەندەدا، باسى ئەوە دەكات، كە هەموان  بەتایبەتی بيرخاسان چ ئەوانەى كە لەرابووردابون‌و چ ئەوانەى كە ئێستا دەژين‌و ئەوانەى كە لەپاشەرۆژدا دێنە ئەم جيهانە، هەموان داواى بەختەوەرى‌و رزگارى لەو دەكەن.

ئەو خەلآتەى كە ئاهورامەزدا دەيبەخشێت، واتە بەختەوەرى‌و رزگارى، تەنيا بۆ ئەو کەسانەيە كە پاكو رِاستگۆ‌و دروستكردارن، بەلآم ئەوانەى كە بآ باوەرِ‌و درۆزن‌و خراپەكارن، لەم خەلآتە بآ بەرين، بەڵکو بەپێچەوانەوە، دوچارى تەنگوچەڵەمە‌و ناخۆشى‌و ئەشكەنجە دەبن. ئەم ناخۆشيانەيان ئەوەندە دەخايەنآ تاوەكو رۆحيان لەگوناە پاك دەبێـتەوەو دێنە سەر رێى راست.

موبد فيروز ئازەرگوشەسب لەكتێبى (گات ها، سرودهاى زردشت بەرگى دوەم ل 181) لەم بارەوە دەبێژێ:

((... باسى گەرِانەوەى رۆح بۆ ئەم جيهانە‌و دوبارە دەستپێكردنەوەى ژیانى خراپەكاران تا ئەوكاتە درێژە دەخايەنێت كە بتوانێت بە پاكى بگەرێتەوە بۆ شوێنى ئەسلى خۆى. لەبەرئەوەى رۆحى ئادەميزاد نەمرە‌و هەرگيز لەناوچونى بۆ نيە‌و بريتيە لەپرشنگێك لەسەرچاوەى پرِ لەرووناكى يەزدانى، وپێويستە دوبارە بگەرێـتەوە بۆ شوێنى خۆى، بەلآم رِۆحى خراپەكاران ناتوانن پاش مردنى جەستەيان، بەو شێوە ناپاكيە‌و پرِ لەگوناهە بگەرێنەوە بۆ شوێنى ئەسلى خۆيان، لەبەرئەوە دوبارە دەگەرێنەوە بۆ ئەم جيهانە ماديە‌و دوچارى دەرد‌و ئەشكەنجە‌و ناخۆشى دەبن تاوەكو پاك دەبن‌و هيچ جۆرە ناپاكيەكيان نامێنێت، ئەوسا روخسەتى ئەوەيان پآ دەدرێت كە بگەرێنەوە شوێنى ئەسڵی خۆيان (بارەگاى ئاهورامەزدا) بێگومان هەموو رۆحێك چ پاكو خاس بێت ياخود خراپ بێت، گەرانەوەيان بۆ جێگەى ئەسڵی خۆيان شتێكى بديهى‌و بەڵگە نەخوازە، بەلآم جياوازييەك كە هەيە ئەوەيە، رۆحى خاس‌و پاك دەتوانآ لەماوەى ژیانێك يا دوو ژیان، لەخەلآتى پوختەيى‌و نەمرێتى‌و رزگارى بەهرە بەرێـت، بەلآم خراپەكاران‌و تاوانباران چەندين جار دەبێ دوچارى دەرد‌و ئەشكەنجەى رۆحى بن تا بگەنە ئەو پلەيەى كە ئيدى پاكو بێخەوش دەبن‌و لەو خەلآتانە بەهرە وەردەگرن‌و بەرەو جێگەى ئەسڵی خۆيان دەگەرێنەوە.))

 

هات 45 بەندى 8

((بەستايشتەوە،

رِوو دەكەمە مەزدا ئاهورا،

و بەديدى دڵەوە، دەيبينم،

وبە بير‌و گوتار‌و كردارى خاس،

ولەژێرسايەى راستيەوە،

ئەو بە ئافەريدەگارى دانا‌و مەزن دەناسم،

لەبەر ئەمە، نزاو ستايشتەكانمى

پێشكەش دەكەم.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ. تەنيا بەهۆى ديدەى دڵەوە دەتوانين ئافەريدەگار بناسين. چونكو ئەو خواى داناو ژير‌و نەمرە (ئاهورامەزدا) ناتوانرێت بەهۆى چاو، گوێ‌و هەستەكانى ديكە ببينرێت، بەڵکو تەنيا بەهۆى بير‌و ئەندێشەوە دەتوانين هەست بەهێز‌و توانا‌و مەزنێـتى خوا بكەين، وبەهۆى ئەو ياسا‌و تەكوزييەى كە لەكارى دروستكردنى سروشت‌و بووندا بەكارهاتووە، دەتوانين پەى بەرين بە زانست‌و حيكمەتى ئافەريدەگار.

تەنيا ئامرازێك كەدەتوانێت مرۆ لەخوا نيزيك بكاتەوەو بتوانێت بيناسێت‌و چاوى پآ كەوێت، بريتيە لە بير‌و كردار‌و گوفتارى خاس، راستى‌و دروستى‌و پاكى.

زەردەشت دەبێژێ: لەبەرئەوەى دەزانم كە تەنيا بەديدەى دلأ دەتوانم ئاهورامەزدا بناسم‌و ببينم، تێدەكۆشم رازونيازى لەتەكا بكەم‌و نزا‌و ستايشتەكانمى پێشكەش بكەم.

 

هات45 بەندى 9

((بە بيرى خاسەوە،

مەزدائاهورا، خۆشنود دەكەين،

ئەو، كە بەخواستى خۆى،

شادى‌و كارى بۆ ئافراندووين.

هيوادارين، مەزدائاهورا،

بەتوانايى خۆيەوە،

هێزى كاركردنمان پآ ببەخشێت،

تا بتوانين، بەهۆى بيرى خاس‌و راستى‌و زانستى راستەقينەوە،

تێبكۆشين بۆ پێشخستنى خەڵک‌و کۆمەڵگا.))

پاش ئەوەى زەردەشت لەبەندى پێشودا، بەهۆى ديدەى دڵەوە خواى ناسى، وهەستى بە مەزنێتى‌و توانايى ئاهورامەزدا كرد، لەم بەندەدا، داواى لێدەكات كە بەهۆى(وەهومەن) واتە بيرى خاس‌و پاك بتوانێت بەهرە لەو ئازاديە وەربگرێت كە خوا پێى بەخشيوە بۆ هەلێبژاردنى رێگەى راست يا ناراست، شادى‌و بەختەوەرى ياخود رەنج‌و بەدبەختى، كە ئاهورامەزدا بريارى لەسەرداوە.

زەردەشت ئاواتە خوازە كە ئاهورامەزدا هێز‌و تواناى كاركردن‌و خزمەتكردنى خەڵکى پآ ببەخشێت، تاوەكو بتوانێت بەو هۆيەوە کۆمەڵگا بەرەو پێش‌و ئاوەدانى ببێت.

لەكۆتاييدا، ئامۆژگاريمان دەكات كە دەبێ مرۆ بەهۆى بيرى خاس‌و راستى‌و دروستى‌و زانستەوە، گومرِا‌و خراپەكاران بەرەو رێگەى راست‌و رووناكى هيدايەت بكەين.

لەم بەندەدا، زەردەشت، وانەيەكى پرِ مانا لەچۆنيەتى ژیانمان پآ دەلێتەوە:

هەر کۆمەڵگايەك بخوازێت كە بەخۆشى‌و بەختەوەرى بژى، پێشبكەوێت‌و گەشە بكات‌و ئاوەدان بێت، تەنيا دەتوانێت بەهۆى كار‌و كۆشش‌و خزمەتكردنى يەكتر بگاتە ئامانج، وبەهۆى راستى‌و پاكى‌و زانستى راستەقينەوە، خەڵکى نەفام‌و دواكەوتوو، بەرەو رێگەى راست‌و دروست هيدايەت بكات.

 

هات45 بەندى 10

((بە باوەرِێكى پاكەوە، ستايشتى دەكەين‌و بەگەورەى دەزانين،

ئەو، كە هەميشە،

ئافەريدەگار‌و داناى مەزنە

بەهۆى (ئاشا) راستى‌و (وەهومەن) بيرى خاس،

وبەشاليارى خۆيەوە

مژدەى پوختەيى‌و نەمرێتى بەخەڵک دەدات،

وتەندروستى‌و تواناييمان پآ دەبەخشێت.))

زەردەشت، لەم بەندەدا دەفەرموێت، پێويستە بە باوەرِێكى پاكو لەناخى دڵودەرونەوە ستايشتى خوا بكەين. هەروەها باسى ئاهورامەزدا دەكا‌و دەبێژێ، كە ئەو ئافەريدەگارى هەر دوو جيهانە (مادى‌و معنوى)، دانايە، مەزنە، توانا‌و بينايە، مژدەى پوختەيى‌و نەمرێتى لەژێرسايەى پەروەردەكردنى دياردەكانى داوە. بۆ گەيشتنە پلەى پوختەيى‌و نەمرێتى، پێويستيمان بەهێز‌و توانا‌و تەندروستى‌و ئاسودەيى هەيە كەوايە، دەبێ لەدياردەكانى يەزدانى، واتە لەياساى راستى‌و دروستى‌و بيرى خاس‌و پاك‌و كۆنترِۆڵی هەواو هەوەسى خۆمان‌و خۆشەويستى خەڵک‌و باوەرِى راستەقينە بەخوا، پەیڕەوى بكەين.

 

هات 45 بەندى 11

((مەزدا ئاهورا،

بۆ ئەو كەسەى كە،

بت پەرستان‌و پەیڕەوەكانيان، بە نەيار دەزانێ،

ورێگەى خۆى لەو كەسەى كە،

بەچاوى سووكەوە دەرِوانێتە مەزدائاهورا، جياكردووە،

ودەربارەى مەزدائاهورا، خاس بيردەكاتەوە،

و (سوشيانس)ە داناكان‌و ياوەرانى ئايين،

بەدروستى دەناسآ،

هەروەك دۆست‌و براو باوك، دەبێـت.))

زەردەشت، لەم بەندەدا زۆر بەراشكاوى‌و ئاشكرا بە خەڵک رِادەگەيەنێت كە، بەهەموو هێزو توانايانەوە لەتەك بتپەرستەكان‌و ئەوانەى كە بەخراپى ناوى خواى داناو ژير دەبەن‌و بەچاوى سووكەوە تەماشاى دەكەن‌و خراپ بيردەكەنەوەو گومرِان‌و گيرۆدەى ئەفسانە‌و درۆ بوون ململانآ بكەن.

هەروەها، زەردەشت دەبێژێ پێويستە رِێز لەو کەسانە بگيرێت كە رێگەى خۆيان لەو جۆرە کەسانە جياكردووە، خواناسن‌و ياوەرانى ئاينى راستين‌و باوەرِيان بە سوشيانسەكان هەيە، ئاهورامەزداى دانا هەروەك باوك، براو دۆست‌وايە بۆ ئەو کەسانە.

ئەوەى كە لەم بەندەدا سەرنج رادەكێشآ ئەوەيە كە: پەيوەندى نێوان ئادەميزاد‌و خوا، لەرِاستيدا وەك پەيوەندى نێوان باوكو فەرزەندە، يا پەيوەندى نێوان دوو برا يا دوو دۆستى خۆشەويستە. پێويستە لەنێوان ئافەريدەگار‌و ئافەريدەكانى، خۆشەويستى‌و رێزلێنان هەبێـت، نە ترس‌و لەرز، پەرستن‌و ستايشتى ئافەريدەگار دەبێ بە دڵێكى پاكو پرِ لەخۆشەويستى‌و باوەرِ ئەنجام بدرێت، ئەمەش كاتێك ئەنجام دەبێ كە بەچاوى باوكو فەرزەندى تەماشاى بكەين‌و سوپاسى بكەين.

لەئاينى زەردەشتدا، خوا، زۆردار‌و توورِە نيە، بەڵکو بەخشەندە، دادگەر‌و ميهرەبانە.

 

سرودى يانزەهەم

هات46 بەندى 1

((رِوو لەكام سەرزەمين بكەم؟

وبۆکوێ كۆچ بكەم؟

لەكەسوكار‌و يارەكانم دوورم دەكەنەوە،

دڵخۆشيیەکەم نە لەهاوكارەكانم هەيە،

ونە لەشاليارەكان كە پەیڕەوى درۆ‌و خراپەن،

ئەى مەزدا ئاهورا،

چلۆن دەتوانم رەزامەندى تۆ وەدەست بهێنم؟))

لەم بەندەدا، زەردەشت لەناخى دەرونيەوە سكاڵ دەكا‌و خۆى بە بێكەس‌و يار‌و ياوەر دەزانێت. لەم قۆناغەدا، بەد گومانى‌و نائومێدى خەريكە بەسەريدا زاڵ دەبێت‌و دەبێژێ، كە نەيارەكانى بەهەموو هێز‌و توانايەكيانەوە دژايەتى دەكەن‌و هەرِەشە لەيارەكانى دەكەن كە ڵی دووربكەونەوە. زەردەشت نازانێت چ بكات‌و بۆکوێ بچێت. ئەوەى كە لەمێژوودا باسدەكرێت ئەوەيە كە زەردەشت پێش ئەوەى بگاتە شارى (بلخ) لاى گوشتاسەب شا، چەندين ساڵ ئاوارەو دەربەدەرى ئەم ناوچە‌و ئەو ناوچە بووە.

ئەوەى شايانى باسە، ئەوەيە كە زەردەشت لەتەك ئەم هەموو رِەشبينى‌و نائومێديە، تروسكەيەك لەپرشنگى هيوا‌و ئاوات لەنێو دڵیدا دەدرەوشێتەوەو‌ورەى بەرز دەكاتەوە. دوبارە پەنا دەبێتەوە بەر ئاهورامەزدا‌و ڵی دەپرسێت چلۆن دەتوانم بەكار‌و كردارەكانم دڵشادت بكەم‌و رِەزامەنديت بەدەست بهێنم. واتە زەردەشت دوبارە داواى هێز‌و تواناى معنوى دەكات تا بتوانێت بەرامبەر ئەو هەموو ناخۆشى‌و سەختى‌و ناكاميانە رِاوەستێت، وپەيامەكەى بە باشترين شێوە بگەيەنێـتە جێى خۆى.

 

هات 46 بەندى 2

((ئەى مەزدا ئاهورا،

دەزانم بۆچى‌وا بآ توانام،

چونكو دەستكورتم‌و كەسوكارم كەمن،

ئەز، پەنا بۆتۆ دەبەم،

خاس لێم برِوانە

ئەز، ئەو خۆشەويستيە لەتۆ دەخوازم كە،

دڵدار بە دڵبەر دەبەخشێت.

لەژێرسايەى راستيدا (ئاشا)،

ولەتوانايى بيرى خاس (وەهومەن)، ئاگادارم بكە.))

دوابەدواى بەندى يەك، زەردەشت دەبێژێ، بەبێشى هۆى ئەوە دەزانم كە بۆچى‌وا بآ توانام‌و بەو شێوەيەى كە پێويستە خەڵک بە پيرمەوە نايەن، تەنانەت دۆست‌و خزم‌و كەسوكارەكانيشم وەك پێويست لەتەكما نين، هۆى ئەمانە هەموو ئەوەيە كە دەستكورتم‌و ئەم دەستكورتى‌و بآ كەسييە، دەبێتە هۆى ئەوەى نەيارەكان زێتر بەربەرەكانيم بكەن. ديسانەوە، زەردەشت پەنا بۆ ئاهورامەزدا دەبێت‌و داواى لێدەكات كە لەو بار‌ودۆخە سەخت‌و چەتونە رزگارى بكات، ولايەكى لێبكاتەوەو هەروەك دڵدارێك‌و دۆستێك، هەموو خۆشەويستى خۆى بە دڵبەرەكەى ببەخشێت.

لەكۆتاييدا دەبێژێ، هيوادارم لەژێرسايەى ئاشا‌واتە راستى‌و دروستى‌و بەهێز‌و تواناى (وەهومەن) يانى بيرى خاس‌و پاك، بتوانم بەسەر ئەم هەموو كێشانە سەركەوم‌و ئەوەى كە‌ويستو خواستى ئاهورامەزدايە، ئەنجام بدەم.

 

هات46 بەندى 3

((ئەى مەزدا ئاهورا،

كەى ئاسۆى ئەو رۆژە هەلێدێت،

كە (راستى)، بۆ پارێزگارى لەجيهان، بدرەوشێتەوە؟

كەى سۆشيانسەكان،

بە ژيرێتى‌و ئامۆژگارييە پيرۆزەكانيان دێن‌و رێنمايى خەڵک دەكەن؟

و(وەهومەن) ئەندێشەى خاس، ياريدەى كـآ دەدات؟

ئەى ئاهورا،

ئەز، تەنيا ئامۆژگارى‌و ئاينى تۆ هەلێدەبژێرم.))

پاش ئەوەى زەردەشت لەبەندەكانى پێشودا، سكاڵى لەتەنيايى‌و بێكەسى‌و دەستكورتى خۆى كرد، وداواى يارمەتى لەئاهورامەزدا كرد، ئێستا لەم بەندەدا دەفەرموێت: ئايا رۆژێك دێت ئەو گومرِاو نەفامانە لەخەو راپەرِن‌و دەست لەدەمارگيرێتى هەلێبگرن‌و رِووبكەنە راستى‌و دروستى‌و یەکتاپەرستی. ئايا رۆژێك دێت كە ئاسۆى بەختەوەرى هەلێبێت‌و جيهان بدرەوشێنێتەوەو خەڵک گوێ رِايەڵی ئامۆژگارييە بەنرخ‌و ژيرانەى سوشيانسەكان بن، ودەست لەخراپەكارى‌و درۆ هەلێبگرن‌و فريشتەى وەهومەن، واتە بيرى خاس‌و‌ويژدانى رۆشەن‌و پاك، ياريدەريان بدات، تا بەرەو راستى‌و رووناكى هەنگاو هەلێبێنن.

لەكۆتاييدا، زەردەشت دەفەرموێت، ئەز تەنيا تۆ بەسەروەر‌و ئامۆژگار هەلێدەبژێرم. لێرەدا زەردەشت دەيەوێـت بە خەڵکى رِابگەيەنێت، ئەو رێبازەى گرتويەتيە بەر‌و ئەو ئامۆژگارييانەى بۆ خەڵکى دەكا، گشتى ئيلهامن لەلايەن ئاهورامەزداوە پێى رِاسپێردراوە، ئەويش بەهۆى بيركردنەوەيەكى يەكجار قولأ‌و لەماوەى ساڵنێكى زۆر پێى گەيشتووە.

هەروەها، دەيەوێت بێژێت‌و مژدە بەهەموو خەڵک بدات، كە هەميشە پاش تاريكى‌و شەوەزەنگ، رووناهى، وپاش نەزانين‌و نەفامى‌و گومرِايى‌و خراپە، ئاسۆى زانست‌و بەختەوەرى هەلێدێت‌و خەڵکى بەرەو رێگەى راست‌و دروستى هەنگاو هەلێدێنن. سوشيانسەكانوێتە، ئەوانە كە پەيامى رزگاركردنى خەڵکيان لەئەستۆدايە، خەڵکى بەرەو ژیانێكى پرِ لەبەختەوەرى‌و شادى‌و راستى‌و دروستى‌و پاكى، رێنمايى دەكەن.

 

هات 46 بەندى 4

((درۆزن‌و خراپە كارێك كە

بەكردارو هەڵسوكەوتى دوژمنانەو زيان بەخشى خۆى،

بە خراپە كار نێوى زرِاوە،

رِێ لە پشتيوانانى رِاستى دەگرێ

كە دەيانەوێت ژیانى خەڵک‌و

کۆمەڵگا بەرەو پێش بەرن.

ئەى مەزدا،

كەسێ كە بە دڵو گيان‌و هەموو هێزێكى يەوە، مل ملانێ لەتەک خراپە كاران دەكا خەڵک‌و هەموو گێتى بەرەو زانستى راستەقينە‌و هۆش‌و‌ويژدانى پاك، رِێنمايى دەكات.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەربارەى دژايەتى درۆزنان‌و هەوادارەكانيان دەدوێ‌ودەبێژێ كە ئەم دارو دەستەيە، نە تەنيا دورن لە رِاستى‌و دروستى‌و هەلێسو كەوتى خاس،بەڵکو بونەتەبەر بەستێك بۆ ئەو کەسانەى خاسكردارن‌و دەيانەوێت تێبكۆشن بۆ ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگاو رِێگەيان لێدەگرن.

زەردەشت لەم بەندەدا، ئامۆژگارى خەڵک دەكا كە بە هەموو هێزو توانايەكيان، وبەدڵو بەگيان

ململانێ بكەن لەتەك نەياران‌و ئەو کەسانەى ناحەزن بە ئاوەدانى‌و پەرە سەندنى کۆمەڵ،ئەم    تێكۆشان‌و مل ملانێ يە دەبێ تاگەيشتنە ئامانج بەردەوام بێت (‌واتە گەيشتنە زانستى رِاستى

و کۆمەڵگايەكى پرِ لە خۆشى‌و شادى‌و خە لێكێك كە داراى‌ويژدانى پاك‌و بێ خەوش بن).

ئەوەى شايانى باسە دەبێ بگوترێت ئەوەيە كە، زەردەشت ئەم ئەركەى بە جيهادێكى ئايينرايى دانەناوە، كە هەر زەردەشتى يەك بەهێزى چەك‌و بازو، درۆزن‌و خراپەكاران لەنێو بەرێت، بەڵکو مەبەستى لە مل ملانێ كردن لەتەکياندا، زێتر بە گوفتارى شيرين‌و رِاست‌و مەنتيقەوە‌وپێشاندانى رِێگەى رِاست‌و دروست‌و هيدايەتكردنى خەڵک بەرەو چۆنيەتى پەرەسەندن‌و گەشە پێكردن‌و ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا، ئەنجام دەدرێت.

 

هات 46 بەندى 5

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەگەر مرۆيەكى داناو توانا كە پەیڕەوي رِاستى يە،

‌و بە دروستى ژیان دەبێتە سەر،

لەبەر رِۆشنايى ئاينى يەزدانى‌و لەرِێى خۆشەويستى يەوە،

خراپە كارێك،كە پەناى بۆ بردووە‌و داواى كۆمەكى لێدەكات

بە گەرمى باوەشى بۆ بكاتەوە،

بە بيرو هۆشى خۆى دەتوانێت

ئەو خراپە كارە، لە گومرِايى‌و خراپە، رِزگار بكات

‌و بيگەيەنێتە خۆ ناسينى رِاستە قينە.))

زەردەشت، لەم بەندەدا، مرۆى داناو ژير بەمجۆرە باسدەكات:

كەسێكە كە لەبەر رِۆشنايى ئاينى يەزدانى‌و دەستورەكانى ئاهورا مەزدا‌ولە رِێى خۆشەويستى‌و هەستى مرۆڤايەتى، بە يەكچاو دەرِوانێتە خاسكردارو خراپكرداران،وە هەر كامێكيان داواى يارمەتى لێبكات، بەرەو پيريان برِوات‌و بە دڵو بەگيان باوەشيان بۆ بكاتەوەو كێشەكانيان چارەسەر بكات.هەروەها مرۆى داناو ژير، كەسێكە كە زانيارى خۆى بەكار بهێنێت بۆ لە خەو رِاپەرِاندنى گومرِاو نەفامەكان‌و رِزگاريان بكات لەو هەڵەيەى تێى كەوتون‌و رِێگەى خۆناسين‌و باوەرِ بە خۆكردنيان پێشان بدات. هەروەها لە كۆتاييدا جەخت لەسەر ئەوە دەكات كە، ژیانى مرۆى دانا دەبێ پرِ بێت لە لە خۆ بوردن‌و رِاستى‌و دروستى‌و پاكى.

 

هات 46 بەندى 6

((بەلآم، ئەگەر ئەومرۆتوانايە،

يارمەتى ئەو کەسانە نەدات كە

داواى ياريدەيان لێكردووە‌و پەنايان بۆ بردووە،

ئەو كەسە خۆى دەكەوێتە داوى خراپەكاران،

چونكو، بەگوێرەی ئاينى رِاستى

كە ئاهورامەزدا لەسەرەتاوە دايرِشتووە،

كەسێك كە ياريدەى خراپەكار بدات،

ئەو كەسە خۆى خراپە كارە.

‌و ئەو كەسەى رِێز لە رِاستگۆ‌و خاسان دەكرێ،

لە پياو چاکانە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت زۆر بە ئاشكرا دەبێژێ، هەركەسێك،

بە هەر جۆرو شێوەيەك يارمەتى خراپەكاران‌و درۆزنان بدات، تەنانەت ئەگەر نيەتيشى ئەوە نەبوبێت كە بەو كارە هەڵسێت‌و بێ ئەوەى پێى بزانێت ئەنجامى دابێت، ئەو كەسە، خۆى بە خراپەكار دەژمێرێت‌و ياخود دەكەوێتە داويانەوە. هەركەسێكيش رِێبازى خاسان‌و دروستكرداران بگرێتە بەرو رِێزيان لێبگرێت‌و خۆشى بوێن، ئەو كەسە خۆشى لە رِيزى خاسان دەژمێريت. ئەم ياسايە، لەسەرەتاى ژیاندا بووەو بەردەوام دەمێنآ، مەبەستى زەردەشت ئەوەيە كە، خەڵک هوشيار بكاتەوە كە بە هيچ جۆرێك يارمەتى خراپەكاران‌و ئەندێشە ناپاكان نەدەن. بەكورتى زەردەشت

   لەم بەندەدا دەفەرموێت،هەر كەسێك تواناو هێزى ئەوەى هەبێت كە گومرِاو خراپەكاران بەرِێى رِاست هيدايەت بكات، بەڵام بەم كارە هەلێنەستێت، ئەو كەسە خۆشى بە گومرِاو خراپەكار دەژمێرێت. كەوايە، پێويستى سەرشانى هەموانە، بەگوێرەی توانا، يارمەتى خەڵک بدەين‌و رِێى رِاستو دروست پيشانى گومرِايان بدەين.

 

هات 46 بەندى 7

 ((ئەى مەزدا،

كاتێ كە خراپە كار ئامادە يە ئازارم پێ بگەيەنێت،

جگە لە رِووناكى تۆ‌و بيركردنەوە لەتۆ،

كێ پەناو ياوەرى من دەبێت؟

ئەى ئاهورا،

كاتێ كە ئەم دوو نيشانەى رِۆشنايى‌و دانايى يە لە‌ويژدانمدا بێدار دەبێ،

ئاينى رِاستى دەگاتە لوتكە.

كەوايە، ويژدان‌و دەرونم، لەم ئاينە ئاگادار بكە.))

 لەم بەندەدا، وا دەردەكەوێ كە دوژمنانى يەكتا پەرستى لە هەموو لايەكەوە ئابلێوقەى زەردشتيان داوە‌و زۆريان بۆ هێناوە، تووشى دەردەسەرى‌و ناخۆشيان كردووە، و بوونەتە بەربەستێك لە رِێى بڵاوكردنەوەى پەيامەكەى. لەم كاتەدا، زەردەشت رِوو دەكاتە بارەگاى ئاهورا مەزدا‌و ڵی دەپرسێت،لەم بوارەدا كێ پشتيوان‌و پەنا بەرم دەبێت؟

دوبارە خۆى وەڵام دەداتەوە‌و هەميسان گرێى ئەم گرفتە دەكاتەوەو دەبێژێ، تەنيا رِووناكى معنوى‌و باوەرِ‌و هێزى ئەندێشەى پاك دەتوانن لەم بوارە ناسك‌و دژوارە يارمەتى بدەن. هێزى ئەندێشە‌و رِووناكى باوەرِ دەتوانن ئادەميزاد لە سەخڵەتى‌و دژوارييەكانى ژیان رِزگار بكەن‌و مرۆ بگەيەننە ئاسايش‌و پوختەيى.لێرەدا، پێويستە ئەو رِاستى يە بخەينە بەرچاو كە، بڕێ جار ئەندێشە‌و بيركردنەوە بەتەنيايى دەتوانێت ببێتە مايەى لە ناوچوونى شارستانيەت‌و فەرهەنگ. لە رِێگەى دروستكردنى هەمە جۆرە چەكى کۆمەڵ كوژو رِەشكوژى. زۆرجار، هێزى باوەرِى پووچ‌و هەڵە بەتەنيايى مرۆ دوچارى خۆپەرستى دەكات‌و دوورى دەخاتەوە لە هەموو جۆرە مرۆڤ دۆستييەك.

كەوايە، هێزى بيركردنەوە دەبێ لەتەك باوەرِى رِاستەقينەدا كە لەناخى دڵی ئادەميزادەوە هەلێدەقولێێت، هاو جووت بن‌و پێكەوە مرۆڤ بەرەو پوختەيى ببەن.

   لەكۆتاييدا، زەردەشت داوا لە ئاهورا مەزدا دەكات، ئەم رِاستيە بۆ هەموو خەڵک ئاشكرا بكات‌وويژدانيان بێدار بكا تا هەموان بەختەوەر بن‌و ئاسايش‌و ئارامى لەنێو کۆمەڵدا پەرە بسێنێت‌و ئاينى رِاستى‌و دروستى فەرمانرِەوابێت.

 

هات 46 بەندى 8

 ((ئەى مەزدا،

لە كردارى كەسێك كە،

خەريكى ئازار گەياندنە بەخەڵک،

هيچ زيانێك بەمن ناگات،

ئاكامى ئەو كردارە نەيارانەى،

هەمووى بۆ خۆى دەگەرِێتەوە،

‌ودورى دەخاتەوە لە ژیانێكى خاس‌و

رِۆژگارانى بەرەو خراپە دەبێت.))

لەم بەندەدا، باسى ئەوبەڵگە نەويستە دەكات كە بۆ هەر كارێك، كاردانەوەيەك هەيە

(لكل فعل رد فعل)، وهيچ كارێكى خراپ بێ سزا نامێنێتەوە. سەرەتا دەبێژێ: كەسێك كە بير لە ئازاردانى خەڵک دەكات‌و خەريكى ئازار پێگەياندنيانە، ئاكامى ئەو كردارە خراپەى، زيانێكى ئەوتۆ بە بەرامبەرەكەى ناگەيە نێت، بەڵکو زێتر زيان بەخۆى دەگەيەنێت. جگە لەمە، ئەو كردارە ناشرينو خراپانە‌وپرِ لەقين‌و تورِەيى يە، خراپە كار لە ئەنجامدانى كارى خاس‌و بەهرە وەرگرتن لەژیانێكى بەختيارو خۆش دوور دەخاتەوە، و هيچ هێزێك ناتوانێت ئەو ژیانە پرِ لە ئەشكەنجەو ناخۆشيەى چاوەرِێى دەكات، بگۆرِێت.

 

هات 46 بەندى 9

        ((كێ يە ئەو جوامێرەى كە

         بۆ یەکەمين جار فێرى كردين،

         كە تۆ پتر لە هەموان شياوى ستايشى،

        ‌و تۆ، سەروەرى رِاستى‌و داوەرى پاك كردارەكانى؟

         ئێمە هەميشە دەخوازين كە بە بيرى پاكەوە،

         لە ياساى رِاستى‌و هەموو ئەو ئامۆژگارييانەى لەو بارەوە گوتوتە،

         ئاگادار بين.))

ئەوەى لە ناوەرِۆكى ئەم بەندەدا دەردەكەوێت ئەوەيە كە، دەبێ يەكێ لە هەرە نزيكە كانى زەردەشت‌و ياخود لە مريدە بەئەمەكەكانى، ئەم بەندەى بێژا بێت، چونكو زەردەشت، بەیەکەمين مامۆستاو ئامۆژگارى ئادەميزاد‌و جوامێرێكى بە تەواو مانا باسدەكات، و دەلێت كە بەگوێرەی‌وتەی ئەم عەگيدە، تەنيا ئاهورا مەزدا شايانى ستايشت پەرستنە. هەروەها پەروەردگارى يەكتاى بە داوەرێك داناوە كە چاودێرى هەموو كردارەكان چ خاس‌و چ خراپ دەكات، و لە رِۆژى پەسلاندا داوەرى دەكات.

بە‌واتايەكى ديكە،هەر كەسێك دەبێ بەرپرس بێت بەرامبەر هەركارێك كە دەيكات، خاس بێت يا خراپ، و دەبێ چاوەرِێى ياداشت‌و سزاكەشى بێت.لە كۆتاييدا دەبێژێ، كە بەهۆى ئەندێشەى پاكەوە، مرۆ دەتوانێت پەردە لەسەر نهێنى يەكانى (بوون) و هەموو كەشكەڵان رِامالێێت‌و ئاينى رِاستى‌و ئامۆژگارييەكانى ئافەريدەگارى جيهان تێبگات‌و ئاگادارى بێت.

 

هات 46بەندى 10

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەز،بە دروستى دەبێژم،

هەر كەسێك چ پياو چ ژن،

ئەو شتەى كەتۆ بە خاسى دەزانيت بۆ ژیان، ئەنجام بدات،

لەژێر سايەى ئەندێشەى خاس،

بەهرە وەربگريت لە پاداشتى رِاستى (ئاشا)و توانايى معنوى‌و خزمەتكردنى خەڵک

ئەز، ئەو جۆرە کەسانە،

رِێنمايى دەكەم كە ستايشتت بكەن،

‌و لەسەر پردى دوورِيانى چاکەو خراپە (پردى چينوت)^(33)، رِێنماييان دەكەم.))   

لەم بەندەدا، زەردەشت دەفەرموێت، هەر كەسێك، ژن بێت ياخود پياو، لەم جيهانەدا كارى خاس ئەنجام بدات، واتە كارێك كە بە سوودى کۆمەڵگا تەواو بێت، بێگومان بەهرە لە پاداشتێك دەبێت كە (ئاشاو وەخشتەرا) دياردەكانى رِاستى‌و پاكى تواناى معنوى‌وخزمەتكردنى خەڵک پێى دەبەخشن.

ئەم پاداشتە بريتى يە لە ژیانێكى پرِ لە رِاستى‌و پاكى‌و خزمەتكردنى خەڵک بە هەموو باوەرِ‌و خۆشەويستى يەوە.خزمەتكردنى خەڵک لەژێر سايەى بيرى خاسەوە دێتە ئارا.

كەوايە، هەر كەسێك پێويستى سەرشانى خۆى بە خاسترين شێوە ئەنجام بدات، و ئەوكارەى بە ئەنجامى دەگەيەنێت، تەنيا لەبەر ئەنجامدانى ئەو پێويستى يە بێت نەك بۆ سوودو بەهرە وەرگرتن، و ئەندێشەى پاك بێت بۆ هەلێسورِاندنى كارەكە،بيگومان لەپاداشت‌و خەڵاتەكانى(ئاشا‌و وەخشتەرا) بەهرە وەردەگرێت. لە كۆتاييدا زەردەشت دەبێژێ، ئەز، رِێنمايى ئەو جۆرە کەسانە دەكەم كە تەنيا ستايشى ئاهورا مەزداى داناو ژير بكەن، چونكو تەنيا ئەوە كە شايانى پەرستن‌و ستايشە‌و رِووبكەنە بارەگاى ئەو، بۆئەوەى لە رِۆژى پەسلاندا لەسەر پردى دوورِيانى چاکەو خراپە (پردى چينوت) بە ئاسانى بپەرِێنەوە.

 

هات 46 بەندى 11

 ((كاوى يەكان‌و كەر پەنەكان، يەكيان گرتووە،

لەتەك پياوەكانياندا،

بە كردەوە ناشرينەكانيانەوە،

ژیانى خەڵک ئالێۆزو پەرێشان دەكەن.

بە ڵام رِەوان‌و‌ويژدانيان.

كاتێك كە دەگەنە سەر پردى داوەرى (چينوت)³³

دژیان رِادەوەستن،

‌وبۆ هەميشە دەچنە مۆلێگەى درۆزنان‌و خراپە كاران.))

لەم بەندەدا، باسى كاوى يەكان‌و كەر پەنەكان دەكات، ئەمانە پێشەواو شاليارە درۆزنە خراپەكارەكانن كە دوژمنى سەرسەختى زەردەشتن‌و دەبێژێ:

ئەم دوو دەستەيە يەكيان گرتووەو خەريكى چەواشە كردنى خەڵکن‌و ژیانيان لێتێكدەدەن، بە درۆو بە فێل ێو فريو،رِاستى لە خەڵک چەواشە دەكەن بۆئەوەى رِێبازى ئاينى رِاستى نەگرنە بەر.

ئەمانە هەميشە بەر بەستێك بوون لەسەر رِێگەى زەردەشتداو لەمپەرێك بوون لەسەر رِێگەى پەرە سەندنى ئاينى يەكتا پەرستى.

زەردەشت لە كۆتاييدا دەفەرموێت: كاتێك كە ئەم خراپە كارو درۆزنانە لە پردى دوورِيانى چاکەو خراپە نزيك دەبنەوە، ويژدانيان بە جۆرێك ئازارو ئەشكەنجەيان دەدات، كە دەكەونە نێو بنى چاڵی دۆزەخى‌ويژدان.

 

هات 46 بەندى 12

          ((كاتێ كە،

           زارِۆلەو نەوەكانى (فريان تورانى)³⁴

           رِوو بكەنە رِاستى،

          ‌وبە پاكى يەوە،

           تێبكۆشن بۆ ئاوەدانى‌و پێشخستنى کۆمەڵ،

           ئەوسا، مەزدا ئاهورا،

           لەژێر سايەى ئەندێشەى پاك،

           هەمويان پەكدەخات،

          ‌و خۆشى‌و رِزگارى يان،

           پێ دەبەخشێت.))

تەنيا شتێك كە لەم بەندەدا سەرنج رِادەكێشێ ئەوەيە، زەردەشت بۆ بڵاوكردنەوەى ئاينى يەكتا پەرستى، هيچ درێغى يەك ناكات، هەوڵو كۆششى خۆى دەدات. لێرەدا دەبێژێ:

كاتێك كە (فريان) ئاينى يەكتا پەرستى پەسەند كرد‌و هاتە سەر رِێى رِاست‌و خۆى‌و كەسوكارى باوەرِيان بە رِاستى هێنا. ئەوسا ئاهورا مەزدا بە بيرێكى پاكەوە، ئەمانە هەمويان يەكدەخاو ناكۆكى نێوانيان لا دەبێو بەختەوەرى‌و رِزگاريان پێدەبەخشێت.

 

هات 46 بەندى 13

 ((هەركەسێك ياريدەى زەردەشت ئەسپەنتمان بدات

بۆ ئەنجامدانى كارەكانى، ودڵشادى بكات،

بە دروستكار دەژمێرێت.

مەزدا ئاهورا، ژیانى خاس بەو جۆرە کەسانە دەبەخشێت،

وە لەژێر سايەى ئەندێشەى خاس، (وەهومەن)

دەوروبەرى پرِ لە خۆشى‌و شادى دەبێت،

‌و هەموو كەس، ئەو بە،

دۆستى خاسى رِاستى دەناسێ.))

هەر كەسێك، يارمەتى زەردەشت بدات، و هاريكارى لەتەکا بكا بۆ ئەنجامگەياندنى پەيامە پيرۆزەكەى، و زەردەشت لە خۆى رِازى بكات‌و دڵشادى بكا،ئەو كەسە بەخاوەن باوەرِو دروست كار دەژمێرێت.ئاهورا مەزدا ميهرەبان دەبێ بۆ ى‌و خاسترين جۆرى ژیانى پێدەبەخشێت. لەژێر سايەى (وەهومەن)، واتە بيرى خاس، ژیانێكى خۆش‌ودەوروبەرێكى پرِ لە خۆشى‌و خۆشەويستى‌و پاكى پێ خەڵات دەكرێت. ئەم جۆرە کەسانە بەدۆستى (ئاشا) يانى، رِاستى‌و پەیڕەوى ياساوتەكوزى دەژمێرێن

 

هات 46 بەندى14

 (( ئەى زەردەشت،

كـآيە دۆستى رِاستكردارى تۆو هەوادارى رِاستى؟

‌وكێ يە،

ئەو كەسەى بە رِاستى

ناوى خاس‌و سەربەرزى بۆ ئەنجومەنى موغان دەوێت؟

ئەى مەزدا ئاهورا،

بە رِاستى ئەو كەسە كەى (گوشتاسەبى) جوامێرە.

ئەز، بانگەوازى خەڵک دەكەم‌و پەيامەكەت رِادەگە يەنم،

بەو‌ووتانەى كە لەبيرى خاسەوە هەلێهێنجراوە،

تا رِێگەى بارەگاى تۆ بدۆزمەوە)).

لەم بەندەوە تا بەندى (18) ى ئەم (هات) ە، باسى يارو ياوەران‌و دۆستانى زەردەشت كراوە، وبەهۆى ئەو كارو كۆششانەى ئەنجاميان داوە، يارمەتى زەردەشتيان داوە بۆ بڵاوكردنەوەى پەيامەكەى، ولەم رِێگەيەدا دووچارى سەختى‌و ئەشكەنجە بون، داوا لە ئاهورا مەزدا دەكا كە بێ بەشيان نەكات لە خەڵاتى ئاهورايى.

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى گوشتا سەب شا دەكا كە يارو ياوەرى بووە. بە دۆستێكى جوامێر‌و خاسكردارو پەیڕەوى رِاستى‌و دروستى دەناسێت، و دەبێژێ كە هەوڵو كۆششێك كە كردويەتى، رِۆلێێكى گەورەى هەبووە بۆ بڵاوكردنەوەى ئاينى يەكتا پەرستى‌و هەروەها هەوڵی داوە كە يارمەتى ئەنجومەنى موغەكان بدات‌و

ناوبانگێكى خاسيان لەنێو خەڵکدا بۆ بەدى بهێنێت.

ئەوەى شايانى باسە ئەم گوشتاسبە لەم رِێگەيەدا دووچارى شەرِو هەرايەكى يەكجار زۆر بووە،  بەتایبەتی لەتەك تۆرانييەكاندا، لەم رِێگەيەدا فرە لە براو كورِەكانى گيانيان لە دەست داوەو كوژراون بەڵام ئەم كۆڵی نەداوە‌و باشترين ياوەرى زەردەشت بووە، تا توانى لە ئاكامدا شكست بە لەشكرى تورانييەكان بدات.

لە كۆتاييدا، دەبێژێ، هەركەسێك گوێ رِايەڵی پەيامى ئاسمانى زەردەشت بێت‌و بەگوێرەی ئاينى رِاستى بجولێێتەوە (هەروەك گوشتاسەب)، شياوى ئەوەيە كە لە بارەگاى ئاهورا مەزدا جێنشين بێت‌و لە رِۆژى پەسڵاندا رِۆحى لەنێو بەهەشتدا بێت.

 

هات 46 بەندى 15

 ((ئەى رِۆڵەكانى هيچد سپ ئەسپەنتمان³⁵

بە ئێوە دەبێژم،

گوێ بگرن بۆ ئەو شتەى كە بۆ ئێوە خاسترينە،

تا بەو هۆيەوە، دانا‌و نادان لە يەكتر جيا بكەنەوە،

‌و بە كردارى خاسى خۆتان،

رِاستى (ئاشا) كە بنچينەى ئاينى ئاهورايە

بە دەست بێنن.))        

لێرەدا باسى بنەماڵەى هيچد سب دەكا، كە باوە گەورەى زەردەشت خۆيەتى‌و دەبێژێ كە ئامۆژگارييەكى وە هاتان دەكەم كە بتوانن بەو هۆيەوە مرۆى دانا لە نادان‌و رِۆشەنبير لەرەشبين جيا بكەنەوە، جياوازى لەنێوان رِاستى‌و هەوادارەكانى لەتەک درۆ‌و پەیڕەوەكانيدا بزانن.

لە كۆتايى ئەم بەندەدا دەبێژێ،مرۆ، لەبەر رِۆشنايى كردارى خاس كە لە بيرى خاس‌وتەی خاسەوە دێت، دەتوانێ بگاتە (ئاشا) كە دياردەى رِاستى‌و دروستى يە.

شايانى باس لەم بەندەدا، ئەوەيە كە دەيەوێت بێژێت:

مرۆ، بە بيرى خاس دەتوانێت چاکە لە خراپە‌و دانا لە نادان جيابكاتەوە، ورِێگەى خۆى بدۆزێتەوە‌و لەژێر سايەى كردارى خاسەوە بگاتە حەقيقەتى رِاستى (ئاشا).

 

هات 46 بەندى 16

 ((ئەى فەرشوشتەر هووگوێ³⁶

لەتەک يارانى خۆتدا،

كە ئێمە هەردووكمان داواى،

رِۆشنايى‌و بەختەوەرى هەميشەييان بۆ دەكەين

برِۆ بۆ،

ئەو شوێنەى كە رِاستى لەتەك پاكى‌و خۆشەويستيدا هاوجوتن،

‌و لە‌وێرِادا، ئەندێشەى خاس‌و توانايى،

حوكم فەرمانى دەكەن،

‌و شكۆى مەزدا ئاهورا، تيايدا ديارە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت داوا لە فەرشوشتەر لە بنەماڵە هووگوێ دەكات كە لەتەك ياران‌و هەوادارەكانيدا بەرەو رِووناكى‌و رِاستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى برِوات‌و ئامۆژگارى خەڵک بكات كە رِێى رِاست بگرنە بەر.

هەروەها دەبێژێ كە ئارەزوو خواستى ئێمە (ئاهورا مەزدا‌وزەردەشت)ئەوەيە كە هەموو گومرِا‌و پەیڕەوانى ئاينى درۆ يا سروشت پەرستى بەرەو يەكتا پەرستى‌و رِێگەى رِاست هيدايەت بكەين، بۆئەوەى لە كۆتاييدا هەموان بگەنە پلەى پوختەيى‌و پاكى‌و سوود لە خەڵاتى ئاهورايى، يانى بەختەوەرى‌و رِزگارى وەربگرن، و جێگەيان بارەگاى ئافەريدەگارى دانا بێت، ئەو شوێنەى كە تەنيا

بەهۆی رِاستى‌و دروستى‌و خۆشەويستى‌و باوەرِو بيرى خاس‌و خزمەتكردنى خەڵک، بە دەست دێت.

 

هات 46 بەندى 17

 ((ئەى جاماسب هووگوێ،

ئەى هۆشمەند‌و ژير

ئەز، ئامۆژگاريم كردون كە كارو كۆشش،

نە بێكارى‌و تەمەڵی بكەنە پيشەتان.

كەوايە،

بە‌ويژدانێكى بێدارو كارو كۆششەوە،

ستايشى ئەو ئافەريدەگارە داناو بێ هاوتايە بكە،

كە بەهۆی ياساى رِاستى خۆيەوە،

دانا‌و نادان لە يەكتر جيادەكاتەوە،

‌و بەهەموو توانايەكييەوە، چاودێرى لەم جيهانە دەكات.))

زەردەشت، لەم بەندەدا رِوو دەكاتە جاماسب كە يەكێ لە وەزيرەكانى گوشتاسەب‌و لە يارە بە ئەمەكەكانى خۆى بووە، و پێى دەبێژێ:

ئەم حەقيقەتە رِەچاو بكە‌و ئاگادار بە كە ئاينى رِاستى، بريتى يە لە كارو كۆشش‌و هەوڵو تێكۆشان‌و جموجۆلێ، نە ئاينى بێكارى‌و تەمەڵی‌و سوالێكردن‌و بآ جموجۆلأ. كەوايە پێويستە بە‌ويژدانێكى چاکەوە ئيتاعەتى دەستوورى ئاهورا مەزدا بكەين، و بەهۆى كارو كۆششەوە ستايشى بكەين.

ئاهورا مەزدا، بەهۆی ئەو ياسا نەگۆرِو هەميشەيى يەى، واتە ياساى رِاستى، داناو نادان لە يەكتر جيا دەكاتەوە‌و بەهۆی ئەو تەكو زييەى هەر لەسەرەتاى جيهاندا بۆى داناوين، چاودێرى لەم جيهانە دەكات.

 

هات 46 بەندى 18

 ((هەر كەسێك كە پەیڕەويم لێبكات،

ئەز، لەبۆ ئەو كەسە، خاسترينم،

‌و لەژێر سايەى ئەندێشەى خاس،

مژدەى باشترين شتەكانى پێدەدەم.

بەڵام، ئەو كەسەى كە دژايەتيمان دەكا،

ئێمەش مل ملانێى لەتەکا دەكەين.

ئەى مەزدا، ئەز، بەهۆى رِاستى يەوە

‌ويستو ئارەزووى تۆ وەدى دێنم،

ئەو رِێگەيەى كە هۆش‌و ئەندێشەى من،

هەڵیدەبژێرێت.))

 دەتوانين بێژين كە ئەم بەندە تەواوكەرەوەى بەندى سيانزەهەمى هەمان (هات) ە.

لەم بەندەدا، زەردەشت ئاماژە بۆ ئەوە دەكات كە دۆست‌و هاورِێى ئەو مرۆڤە خاسانەيە كە دۆستايەتى دەكەن‌و رِێگەى رِاست‌و بيركردنەوەى خاسيان هەلێبژاردووەو پەیڕەوى لێدەكەن. دوبارە بەهۆى بيرى چاکەوە مژدەى ژیانێكى خۆش‌و پرِ لە تەبايى‌وبەختەوەريمان پێدەدات.بەڵام ئەوانەى كە دوژمنايەتى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى دەكەن‌و دژى زەردەشت لە هيچ كردارێكى ناشرين‌و نارِەوا دەسبەردارنين، زەردەشت سازشيان لەتەکا ناكات‌و مل ملانێيان لەگەلێ دەكا تا رِێگەى رِاستى دەگرنە بەر.

زەردەشت دوپاتى دەكاتەوە كە بەهۆى رِاستى‌و دروستى يەوە، ويستو ئارەزووى ئاهورا مەزدا بەدى دێنێت، و لەم رِێبازەدا بەهۆی بيرى خاسەوە هەميشە پێشەنگ دەبێت.

 

هات 46 بەندى 19

 ((كەسێك كە بە رِاستى،

‌ويستوو ئارەزووى زەردەشت،

كە بريتى يە لە بناغە دانانى جيهانێكى نوێ،

وەدى دێنێت،

بەهرە لە پاداشتى ژیانێكى نەمر دەبێت.

‌و لەم جيهانە زيندووەدا،

دەگاتە

گشت ئارەزوو‌و خواستەكانى دڵی

ئەى مەزدا،

هەموو ئەم شتانە، تۆ فێرت كردم‌و ئاشكرات كردووە بۆم.))

لەم بەندەدا، زەردەشت زۆر بە رِاشكاوى‌و رِوونييەوە، وبە چەندوشەيەكى فرە سادە، ستراتيژيەت‌و فەلسەفەى پەيامەكەى دەخاتە رِوو كە بريتيە لەشۆرِشێكى جيهانى، ورِزگاركردنى مرۆڤ لەهەموو ئەو كۆتو زنجيرانەى دەستوپێى بەستۆتەوە. شۆرِشێك دژى كۆنەپەرستى‌و چەوسانەوەى مرۆڤ لەلايەن بڕی لەو کەسانەى خۆيان بەرِابەر‌و پێشەوا دادەنا.

زەردەشت دەبێژى ئەو کەسانەى بەدڵو بەگيان‌و بەراستى لەپێناوى بناغە دانانى ئەو شۆرِشە تێدەكۆشن، لەرِاستيدا رِێبازى زەردەشت دەگرنە بەر، چونكو‌ويستو ئارەزوو‌و هيواى زەردەشت كە بيرێكى چاک‌و پاك‌و بەديدێكى گەش‌و ژيرانە بيرى لێكردۆتەوە، دامەزراندنى کۆمەڵگايەكى پێشكەتووە كە تاكە تاكى ئەندامانى ئەو کۆمەڵگايە راست كردار‌و راست گوفتار‌و خاوەنى بيرى خاس بن.

 

3- سپەنتمەگات سروودى دوازدەهەم

هات 47 بەندى 1

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

بە شكۆ مەندى‌و شاليارى‌و دلۆڤانى خۆيەوە،

بە كەسێك كە كردارو گوفتارى

بەهۆى ئەندێشەى خاس‌و باشترين بير،

‌و لەسەر بنچينەى رِاستيدا بێت،

پوختەيى‌و نەمرێتى دەبەخشێ))

ئەم بەندە فرە ئاشكراو رِوونە‌و پێويست بەشيكردنەوە ناكات.

 

هات 47 بەندى 2

 ((كەسێك كە لەژێر سايەى پاكترين ئەندێشەكاندا،

خاسترين رِێگە دەپێوێت،

‌و زمانى، بێژەرى ئەندێشەى خاسە،

‌و دەستەكانى

بۆ كارى پاكى‌و بێگەردى كراوەيە،

تەنيا يەك بيرى هەيە:

مەزدا ئاهورا، ئافەريدەگارو دروستكەرو سەرچاوەى رِاستى يە.))

 كەسێك كە لەژێر سايەى بيرى پاك‌و پيرۆزدا ژیان دەبێتە سەر‌و رِێگەى رِاستى هەلێبژاردووە، وتەو گوفتارى شيرين‌و خۆش‌و دەنگدەرەوەى بيرى خاس بێت، هەڵسوكەوتو كارو كردارى لە رِووى باوەرِێكى پتەو ئەنجام دەداو بە هەردوو دەستى ئيش‌و كارى خاس‌و بێگەرد بە ئەنجام دەگەيەنێ، ئەو كەسە، تەنيا بير لەيەك شت دەكاتەوە، ئەويش ئافەريدەگارە، كە بەسەرچاوەى رِاستى‌و دروستى دەزاني.

 

هات 47 بەندى 3

 ((ئەى مەزدا،

بە رِاستى، ئەتۆ ئافەريدەگارى ئەندێشەى خاسيت،

‌و كاتێك كە خەڵک بە بيرى خاسەوە،

پرس‌و رِا‌وێژكاريان كرد.

ئەتۆ، بۆ ئەوان

ئەم سەر زەمينە‌و جيهانى پرِ لە شاديت خولێقاند،

‌و بۆ ئاوەدانى‌و رِابەرايەتى،

پاكى‌و بێگەرديت هێنايە ئارا)).

لەم بەندەدا: دوبارە زەردەشت جەخت لەسەر ئەوە دەكاتەوە كە ئاهورامەزدا ئەندێشەى خاسى وەديهێناوە. هەروەها باس لەوە دەكات كە هەر ئەوە كە ئەم جيهانەى بە شێوەيەكى شاديبەخش‌و خۆش‌و جوان هێناوەتە ئارا، وبۆئەوەى ئاوەدان بێت‌و رِابەرانى دادپەروەر‌و خاس حوكم فەرمان بن، پاكى‌و بێگەردى‌و بێخەوشێتى هێناوەتە ئارا.

 

هات 47 بەندى 4

 ((ئەى مەزدا،

درۆزن‌و خراپە كارانێك كە

رِوو لە بيرى خاس وەردەگێرِن،

تووشى رِەنج‌و ئازار‌و ئەشكەنجە دەبن.

خاسان‌و رِاستكردەوەكان، كە ئەم كارە ناكەن، گيرۆدە نابن.

رِاستكردەوە، هەرچەندە هەژاريش بێت‌و هێزو تواناشى كەم بێت

لاى رِاستكردەوەكان، بە رِێزە.

درۆزن‌و خراپە كار، ئەگەر تواناو بە دەسەڵاتيش بێت،

بى ێبايەخ‌و بێ نرخە.))

زەردەشت لەم بەندەدا دەبێژێ: ئەو کەسانەى كە پشت دەكەنە (سپەنتامينو) يا گەوهەرى پاكى‌و رِاستى‌و بيرى خاس، و گوێ نادەنە چاکەو رِاستى‌و دروستى، لەسەر رِێبازى خراپەكارى خۆيان بەردەوامن، لە ئاكامدا، ئەو کەسانە دووچارى رِەنج‌و ئازارو ئەشكەنجەى‌ويژدان دەبن‌و پەشيمان دەبنەوە.

بەڵام، دروستكاران‌و پياو چاکان، هەرگيز كارى خراپيان لێناوەشێتەوە.

هەروەها دەبێژێ كە پێويستە رِێز بگيرێت لە مرۆى خاس‌و پاك كە لە رِووى ئابووريەوە هەژار‌و دەستكورتن، ودەبێ يارمەتييان بدرێت. بەڵام درۆزن‌و خراپە كار هەرچەندە دەوڵەمەندو دەسەڵاتدارو تواناش بێت، لەبەر ئەوەى لە بوارى كۆمەڵايەتيدا، هيچ سودێك بە خەڵک ناگەيەنێت، دەبێ بە چاوى سوكەوە تەماشاى بكرێت‌و بە بێ بايەخيان بزانين. بە‌واتەيەكى ديكە، دەبێ لەتەک خاسان‌و پاكاندا دۆست‌و هاورِێ بين‌و لەگەلێ درۆزنان‌و خراپەكاراندا نەيار بين، نەهێلين دارايى‌و پلەو پايەو تونايى مادى خراپە كارێك، لەخشتەمان بەرێت‌و گومرِامان بكات.

 

هات 47 بەندى 5

        ((ئەى مەزدا ئاهورا،

          ئەتۆ، بەهۆی ئەندێشەى پاك،

         مژدەى خاسترين خەڵاتت داوە

         بە رِاستكردەوەكان.

         بەڵام، درۆزن‌و بەد كاران،

         هيچ جۆرە بەهرەيەك لە دلۆڤانى تۆ نابەن.

         چونكو،درۆزن‌و بەد كردار،

         ئەندێشەو كردارى نادروست‌و خراپى هەيە.))

زەردەشت، لەم بەندەدا دەبێژێ: مرۆى خاس‌و دروستكردار، بەهرە لە باشترين خەڵاتێك كە مژدەى پێدراوە لە لايەن ئاهورا مەزداوە، وەردەگرێت. ئەم خەڵاتە، بەهۆی بيرى پاكەوە پێى دەگات. بە ڵام خراپە كارو درۆزنان، بى ێبەهرە دەبن لەو خەڵات‌و خۆشەويستى يەى ئاهورامەزدا، بە پێچەوانەوە ئاكامى كردەوە خراپەكانيان، بە شێوەى رِەنج‌و دەردە سەرى‌و ئەشكەنجە دەبێت. لە رِاستيشدا، ئەو کەسانەى كە پەڵە هەورى چڵکن‌و رِەشى خراپە كارى، ئاسمانى شين‌و رِۆشەنى دڵیانى تاريك‌و رِەش كردووە، و جگە لە خراپە‌و درۆ، هيچ كارێكى ديكە ناكەن، نابێ چاوەرِوانى خەڵاتى ئاهورايى بن. بە كورتى دەبێ بێژين سزاى خراپ بۆ خراپەكارانە، و پاداشتى خاس بۆ خاسكردارانە. خەڵاتى ئاهورايى بۆ كەسێك دەبێت كە پاكو رِاستگۆ‌و دروستكردار‌و بير خاس بێت.

 

هات 47 بەندى 6

       ((كەوايە، بەهۆى ئەندێشەى پاك،

       ‌و تيشكى رِووناكى تۆوە:

        چارەنووسى هەردوو دەستەى چاکان‌و خراپان،

        ئاشكراو رِۆشەن دەبێت،

       ‌و بە پەرەسەندن‌و گەشە پێكردنى باوەرِو رِاستى‌و پاكى،

        عەوداڵانێكى زۆر،

        رِێبازى تۆ هەلێدەبژێرن‌و دەيگرنە بەر.))

لێرەدا. زۆر بە رِاشكاوى ئەوەمان پێ دەبێژێ كە بيرى خاس‌و گەوهەرى خاسى‌و پاكى، لە دياردەكانى ئاهورا مەزدان، و ئامرازن بۆئەوەى ئادەميزاد بتوانێت بە هۆيانەوە بەرەو پوختەيى هەنگاو هەلێبێنێت‌و پێى بگات، ولە ئاكامدا پاداشتى خۆى وەربگرێت.

    لەم بەندەدا، زەردەشت دەفەرموێت، چارەنووسى خاسان‌و خراپەكاران، ويژدانى پاكو پرشنگى رِووناكى معنوى‌و ئەندێشەى خاس رِۆشەن‌و ديارى دەكات.

لە كۆتاييدا دەبێژێ: تەگەركو، باوەرِى رِاستەقينەو رِاستى كە دوو دياردەى(ئارمەئيتى)و(ئاشا)ن، لەنێو دڵ‌و دەروونى ئادەميزادا گەشە بكات، پترو خاستر بەرەو حەقيقەت هەنگاو هەلێدێنێت‌و دوور دەكەوێتەوە لە درۆو خراپە.

هەروەها سەرنجى عەوداڵانى حەقيقەت بۆ ئەوە رِادەكێشێ كە، تەنيا بەهۆی باوەرِى رِاستەقينە‌و رِاستى‌و دروستى دەتوانرێت رِێگەى گەيشتنە لاى ئاهورا مەزدا بدۆزينەوەو ڵی نزيك بينەوە.

 

سروودى سيازدەهەم

هات 48 بەندى 1

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

لە كاتى پاداشت دانەوەدا،

‌و ئەوکاتەى كە رِاستى بەسەر درۆدا سەركەوێت،

‌و پەردە لە رِووى فريوكارى كافر‌و ياوەرەكانيان

بۆ هەميشە رِا دەمالێرێ،

ئەوسا، بەهۆی خەڵاتى تۆ

ستايشت‌و باوەرِ بە تۆ‌و خۆشەويستى تۆ. پتر دەبێت.))

ئەم بەندە، تەواوكەرەوەى بەندى پێشووى (هات 47) ە‌و تيايدا زەردەشت دەفەرموێت:

لە رِۆژى پەسڵاندا، كاتێك كە ئيدى بە تەواوەتى، رِاستى بەسەر درۆدا سەر دەكەوێت، و پەردە لە رِووى درۆو دەلەسەى درۆزن‌و خراپەكاراندا رِادەمالێرێت، حەقيقەتى هەموو شتێك ئاشكرا دەبێ، ئەوسا، باوەرى خەڵک بە ئاهورا مەزدا زێتر دەبێت‌و چاکە لە هەموو شوێنێكدا حوكمفەرما دەبێت.

لێرەدا مژدەى ئەوە بە خەڵک دەدرێت كە لە ئاكامدا، رِاستى بەسەر درۆدا زالێ دەبێت.

لە‌واقيعدا، رِۆژى پەسڵان ئەو رِۆژەيە كە ئەم رِاستيە دێتە ئارا، ئەو رِۆژەى كە درۆو جەردەيى‌و دزێتى‌و رِژدو رِقو قينە‌و چاو چنۆكى لە کۆمەڵگادا بنبرِ دەبێ‌و رِاستى‌و دروستى‌و پاكى‌و كردەوەى خاس‌و لە خۆ بوردن‌و خۆشەويستى جێگير دەبێت. ئەوسا، نورو تيشكى باوەرِى رِاستەقينە لەنێو دڵی هەمواندا هەلێدێت‌و ئاشتى‌و ئاسايش‌و پاكدڵی‌و دلۆڤانى بڵاو دەبێتەوەو هەموو شوێنێك دەگرێتەوە.

   ئەم بەندە، زێتر دڵی ئادەميزاد پرِ لە هيوا دەكات، كە بيرى خاس لە ئاكامدا سەردەكەوێت‌و هەموو خەڵک رِاستى يان بۆ ئاشكرا دەبێ، و پاشە رِۆژێكى خۆش چاوەرِێمان دەكات، پێمان دەبێژێ كە كارو كۆشش‌و هەوڵەكانمان بە فيرِۆ ناچێت‌وبى ێسوود نامێنێتەوە، و لە ئاكامدا حەق بەسەر ناحەقدا زالێ دەبێت.

 

هات 48 بەندى 2

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

پێش ئەوەى ئەندێشەم گرفتارى رِارِايى بێت،

لە زانيارى خۆت ئاگادارو دڵنيام بكە.

ئايا رِاستكردار بەسەر درۆزن‌و خراپەكاردا سەردەكەوێت؟

بێگومان‌ويستو خواستى تۆ ئەمەيە،

‌و ئەمەش گەورەترين سەركەوتنە لە ژیاندا.))

هەرچەندە لە بەندى پێشودا، بە رِاشكاوى مژدەى سەركەوتنى رِاستى بەسەر درۆدا دراوە، بەڵام دەبينين لەم بەندەدا، زەردەشت بۆئەوەى پەیڕەوەكانى خۆى دڵنيا بكات،رِوو دەكاتە ئاهورا مەزدا‌و هەمان پرسيار دەكاتەوە‌و داواى وەڵامى لێدەكات بۆئەوەى بە رِاشكاوى وەڵامى بدرێتەوە، بۆيە دەبێژێ كە نيگەرانى پاشە رِۆژە‌و پێش ئەوەى بيرى ئالێۆز بێت‌و دوچارى رِارِايى بێ، ئەم رِاستى يەى بۆ ئاشكرا بكات‌و پێى بێژێت ئايا لە ئاكامدا خاسكرداران‌و رِاستگۆيان، بەسەر خراپە كاران‌و درۆزنان سەردەكەون يا نە.

هەرچەندە خۆى دەزانێت كە‌ويستو خواستى ئاهورا مەزدا ئەوەيە كە لە ئاكامدا، رِاستى‌و دروستى سەركەوتو بێت، بەڵام پێويستى سەرشانى هەموانە كە دژى ئەهريمەن، ململانێ بكەين رِێگە خۆش بكەين بۆ سەركەوتنى خاسكرداران بەسەر خراپە كاراندا.

هيواى گەيشتنە رِۆژێكى درەخشان، وا لە ئادەميزاد دەكا هەوڵو كۆشش بدا بۆ پێشخستنى کۆمەڵگا.

 

هات 48 بەندى 3

 ((ئەو ئامۆژگارييانەى كە مەزدا ئاهوراى ئافەريدەى خاسيەكان،

بەهۆى رِاستى يەوە (ئاشا)

فێرى خەڵکى دانا دەكات،

خاسترين ئامۆژگارين

بەهۆى ئەم ئامۆژگارييانەوەيە كە،

داناو پياو چاکان‌و مامۆستايانى عيرفانى

بە بيرى پاكو هۆشەوە،

دڵ بەتۆ دەبەستن‌و دەبنە پەیڕەوت.))

زەردەشت، زۆر بە ئاشكرا لەم بەندەدا كە پەيوەندى بە بەندى پێشوەوە هەيە دەبێژێ، كە خاسترين ئامۆژگارييەكانى ئاهورا مەزدا كە پرِە لە حيكمەت‌و فەلسەفەو عيرفان، دەبێ بە داناو رِۆشەنبيرومرۆى پاكو دروست بدرێت بۆئەوەى ئەو ئامۆژگارى‌و زانياريانە لە رِێى رِاستو دروستدا‌و بۆ خزمەتكردنى خەڵک بەكاربێنن، چونكو ئەگەر ئەم زانياريانە بكەوێتە دەست مرۆى ناياب‌و بير خراپ، لەوانەيە بۆ لەناو بردنى خەڵک‌و کۆمەڵ بەكارى بێنن.

هەروەها دەبێژێ، هەموو رِۆشەنبيران‌و پاكان‌و مامۆستايانى فەلسەفەو عيرفان، ئاگادارى ئەم جۆرە ئامۆژگارييانەن. لێرەدا دەتوانين بێژين كە سروودەكانى گاتەكان پر ِلە حيكمەت‌و عيرفانن‌و هەروشەو رِستەيەكى ئەوەندە پرِ ماناو پوختەن، كە هەر كەسێك ناتوانێت ڵی تێبگات.

ئەوەى لێرەدا سەرنج رِادەكێشێ، ئەوەيە كە دەفەرموێت، دەبێ مرۆى داناو بير خاس،ئەم ئامۆژگارييانە فێر بن،و نابێ ئەوانەى كە دانان بەڵام باش بير ناكەنەوە. ئەم ئامۆژگارييانە فێر بن، چونكو بۆ سوودى تايبەتى خۆيان‌و دژ بە کۆمەڵگا بەكارى دێنن.

لە كۆتايي ئەم بەندەدا دەبێژێ، هەر كەس تەنيا بەهۆى بيرى خاس‌و هۆشەوە دەتوانێت خۆى بە پەیڕەوو موريدى بارەگاى ئاهورا مەزدا بزانێت.

لێرەدا دەبينين كە دووبارە ئاماژە بۆ ئەوە دەكات، كە تەنيا هۆش‌و ئەندێشە بۆ گەيشتنە لاى ئاهورا مەزدا بەس نيە، بەڵکو (ئەندێشەى خاس) و دڵی پاك لەتەك هۆشدا دەتوانن مرۆڤ بەرەو رِێگەى رِاست ببێت.

ئەوەى لەم بەندەدا دەستگيرمان دەبێ، ئەوەيە كە، هەركەس دەتوانێت بەهۆى پەروەردە كردنى ئەندێشەى خاس‌و هۆش‌و دڵپاكى‌و‌ويژدانى پاك ياخود بێژين خۆناسين،نيزيك بێتەوە لە بارەگاى ئاهورا مەزداى داناو ژير.

 

هات 48 بەندى 4

 ((ئەى مەزدا،

كەسێك كە ئەندێشەى خاس يا خراپ بێت،

‌ويژدان‌و گوفتارو كرداريشى، هەروا دەبێت،

ئەو رِێگەيەى كە ئەندێشە، بە ئازادى هەڵیدەبژێرێت

باوەرِ‌و‌ويستى ئەو كەسە پەیڕەوى لێدەكات،

‌و لە ئاكامدا، هۆشى تۆيە كە

چارەنوسيان ديارى دەكاو لە يەكديان جيا دەكاتەوە.))

لێرەدا دەبێژێ كە، ئەندێشەى ئادەميزاد ئەگەر خاس يا خراپ بێت، گوفتار‌و كردارو‌ويژدان‌و‌ويستى ئەو كەسەش بەرەو خاسى يا خراپى دەرِوات. بێگومان چارەنوس‌و ئاكامى ئەم جۆرە کەسانە ئاشكراو رِونە. چونكو چاکە‌و خراپە دوو شتى جياوازو دژ بە يەكدين.

كەوايە، بنچينەو پايەى هەر كارێك لەسەر بناغەى ئەندێشە دامەزراوە. ئەگەر ئەندێشە پاكو خاس بێت، بێگومان ئاكامێكى فرەخاسى دەبێت، بە پێچەوانەوە ئەگەر ئەندێشە بەد‌وخراپ بێت، ئاكامێكى زۆر خراپ چاوەرِێى دەكات.

ئەم ئاكام‌و چارەنوسە، بەهۆی هۆشى تەواو سەنگى ئاهورا مەزدا ديارى دەكرێت.

 

هات 48 بەندى 5

 ((هيوادارين، شاليارانى خاس،

بە كردارى خاس‌و زانست‌و پاكى يەوە،

حوكمرِانى ئێمە بن،

نە شاليارانى ستەمكارو بەد ئەندێشە.

پاكو تەميزى بۆ خەڵک،

هەر لەسەردەمى لەدايكبونەوە، خاسترين خەڵاتى ئاهوراييە.

بۆ ئاوەدانى جيهان دەبى ێ تێبكۆشين،

دەبێ بە رِاستى‌و دروستى، خەڵک پەروەردە بكەين،

‌و بەرەو رِووناكى بەرين.))

زەردەشت، داوا لە ئاهورا مەزدا دەكات كە، ستەمكاران‌و خراپەكاران نەتوانن بەسەر خاسان‌و پياو چاکان سەركەون، و هەميشە سەركەوتن بۆ مرۆ‌و شاليارانى خاسكردار بێت،  بەتایبەتی شالياران دەبێ بەهۆی هۆش‌و ئەندێشەى خاسەوە كاربكەن‌و كرداريان خاس بێت لەتەک خەڵکيدا. زەردەشت دەبێژێ، يەكى لە خاسترين خەڵاتەكانى ئاهورايى بۆ هەموو كەسێك هەر لە كاتى لەدايك بونيەوە، بريتى يە لە پاكى، چونكو، گەر هەموان پاكو تەميزى رِەچاو بكەين، هەرگيز گرفتارى نەخۆشى‌و دەردو رِەنج نابين. بێگومان، مەبەست لە پاكو تەميزى لە ئاينى زەردەشتيدا تەنيا پاكێتى لەشوجلو بەرگ نيە، بەڵکو پێويستە، ئاو، خاك،هەوا‌و ئاگريش پيس نەكرێن‌و بە پاكى رِابگيرێن، چونكو فرە لە نەخۆشيەكان بەهۆی پيسكردنى ئاوو هەواوە دوچارمان دەبن. كەوايە پێويستە هەر لەسەردەمى مناڵیەوە، خەڵک فێرى پاكو تەميزى ببن بۆئەوەى كە گەورە بون بتوانن پەیڕەوى لەم ئەصڵە بكەن.

لە كۆتايي ئەم بەندەشدا، ديسانەوە زەردەشت بە ئاشكرا ئامۆژگارى خەڵک دەكات كە، بۆ پێشخستنى کۆمەڵ‌و ئاوەدانى جيهان، كاربكەن‌و تێبكۆشن‌و تەمەڵی‌و تەوەزەلى بخەنە لاوە.

هەروەها، ئەوەى شايانى باسە ئەوەيە كە زەردەشت تەنيا باسى ئاوەدانى مادى نەكردووە، بەڵکو دەفەرموێت، ئادەميزاد لەتەک ئاوەدانى‌و پێشخستنى کۆمەڵ لە رِووى ماديەوە، دەبێ لە بوارى رِاستەوە، دياردەكانى معنويش پەروەردە بكەن‌و بەرەو رِووناكى رِاستەقينە، هەنگاو هەلێبێنن.

 

هات 48 بەندى 6

 ((بە رِاستى ئارمەئيتى (زەوى)

پشتو پەنايەكى خاسە بۆمان.

ئارمەئيتى (زەوى)،

دوو خەڵات، توانايى رِۆحى‌و خۆ رِاگرتنمانپێدەبەخشێت.

‌و مەزدا ئاهورا،

لەسەرەتاى بووندا‌و لەژێر سايەى رِاستيدا،

گژوگيا‌و رِووەكى لەسەر زەوى رِواندووە.))

لەم بەندەدا، بايەخێكى زۆرى بە ئارمەئيتى داوە، ئارمەئيتى دياردەى خۆشەويستى‌و باوەرِ بە خوايە‌و لە پاشاندا كراوە بە چاودێرى زەوى. دەبێژێ. باوەرِ بەخوا‌و خۆشەويستى خەڵک يا بە‌واتايەكى ديكە، بەهرە بردن لە نيشانەو رِووناكى ئارمەئيتى، لە كاتى تەنگانەو گرفتاريدا، خاسترين پشتو پەناو ئاسودەترين پەناگايە بۆ پەنا بردن بۆى.

بەڵگە نەويستە، كە باوەرِو پەنا بردنە بەر خوا، هێزو تواناى رِوحى‌و جەستەيى بە مرۆ دەدات، توانايي خۆرِاگرتن بەرامبەر بە هەموو دژوارييەكانى ژیان، پتر دەكات.

لە كۆتاييدا دەربارەى باسى رِۆڵی ئارمەئيتى لە بوارى ماديدا دەكات‌و دەبێژێ، لەبەر ئەوەى (ئارمەئيتى)، ئەم ئەمشاسپەندە پاكە چاودێرى زەوى دەكات، هەر لەسەرەتاى دروستبونى زەوى، ئافەريدەگارى داناو ژير توانايى رِواندنى هەمە جۆرە رِوەكێكى وەك دارو درەخت‌و گژوگياى داوە بە زەوى بۆئەوەى خۆراكى پێويست بۆ خەڵک دابين بكات‌و سودى لێوەربگرن.

    ئەوەى شايانى باسە لەم دوا دێرِەدا، ئەوەيە كە دەبێژێ ئەم كارە بەگوێرەی حيكمەتێكى ئاهورايى‌واتە بەگوێرەی ياساى رِاستى (ئاشا) ئەنجام دراوەو دەدرێت.

كەواتە، دەتوانين بێژين، بەگوێرەی ياساى نە گۆرِى سروشت‌واتە ياساى رِاستى (ئاشا)، ئادەميزاد سوودى مادى لە زەوى وەردەگرێت بۆ بەرهەم هێنانى هەمە جۆرە ئازووقەيەكى پێويست بۆ ژیانى، و لە كاتى سەخڵەتى‌و تەنگانەدا، بەهۆی باوەرِ بەخوا، واتە لە رِووى معنوى يەوە، سود لە دياردەى ئارمەئيتى وەردەگرێت‌و پەناى بۆ دەبێت.

لەبەر ئەوە دەتوانين بێژين، ئارمەئيتى لەڕوی مادى‌و معنوى يەوە خاسترين‌و ئاسودەترين پەنايەكە بۆ ئادەميزاد.

 

هات 48 بەندى 7

 ((ئەى ئەو کەسانەى كە.

ئەويندارى بيرى خاسن،

خۆتان لە رِق‌و قينە دوور بخەنەوە،

‌و بەرامبەر ستەم خۆتان رِابگرن.

بۆ پەرە سەندن‌و بڵاو كردنەوەى رِاستى،

دڵ بە بيرى خاس‌و خۆشەويستى ببەستن‌و

لەتەک پياو چاکان، هاوكارى بكەن،

تاريگەى گەيشتنە بارەگاى ئاهورامەزدا بدۆزنەوە.))

لەم بەندەدا، زەردەشت رِوو دەكاتە ئەو کەسانەى كە خاوەنى بيرى خاسن‌و ئامۆژگارييان دەكات كە هەرگيز رِێگە نەدەن رِق‌و قينە‌و توورِەيى بەسەرياندا زالێ بێت.

ئاشكرايە كە رِق‌و قينە‌و توورِەيى، يەكێ لە هەرە گەورەترين مەترسيەكانە كە دووچارى ئادەميزاد دەبن.ئەگەر ئەم دياردانە بەسەرماندا زالێ بن، هەموو گێتى دەشێوێنن‌و لە ناوى دەبەن، لەبەر ئەمە پێويستە لەسەر هەموان كە كۆنترۆڵی هەستى خۆمان بكەين تا دووچارى ئەم دياردانە نەبين.

هەروەها دەفەرموێت: بەرامبەر جەورو ستەم‌و تورِەيى‌و دڵرِەقى نە فامان‌و بەد كرداران، هەروەك كێوێكى سەخت خۆمان رِابگرين، بە هيچ جۆرێك بير لەوە نەكەينەوە كە ئێمەش وەك ئەوان رِەفتار بكەين. بەواتەيەكى ديكە، دەبێ خۆمان بەهێزو پرِ چەكى معنوى بكەين‌و كۆنترۆڵی ئەندێشەى خۆمان بكەين بۆئەوەى هەرگيز بير لە رِق‌و قينەو تورِەيى نەكەينەوە.

هەروەها زەردەشت دەفەرموێ، دل ێبە بيرى خاس‌و دلۆڤانى‌و خۆشەويستى يەكتر ببەستن، هەرگيز بير لە ئازاردان‌و دڵشكانى خەڵکى نەكەنەوە.

بە پێچەوانەوە هەوڵ بدەين دڵی خۆمان پاكو بێگەرد بكەينەوە‌وهەموو خەڵکمان خۆش بوێت‌و بير لە بەكارهێنانى هێزو چەك نەكەينەوە،

لێرەدا، دوبارە زەردەشت ئامۆژگاريمان دەكات‌و دەبێژێ،

مرۆى پاكو رِاستكردار ئەو كەسەيە پەيوەندييەكى نەپچرِاو لەتەك رِاستى‌و دروستيدا دەبەستێ‌و بۆ پەرە سەندن‌و بڵاو كردنەوەى رِاستى‌و دروستى‌و تەكوزى تێدەكۆشێ.

جوامێران‌و خاسان هەميشە لايەنگرى كارى خاسن‌و خەڵکى بەرەو رِاستى‌و دروستى‌و پاكى رِێنمايى دەكەن بۆئەوەى کۆمەڵگاى مرۆڤايەتى بەرەو ئاوەدانى‌و پێشكەوتن‌و ئازادى‌و ئاسايش بەرەو پێش ببەن‌و لە ئاكامدا بەهرە لە بەختەوەرى‌و رِزگارى بەرن.

لە كۆتاييدا دەفەرموێت، هەوادارانى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى لە ئاكامدا دەگەنە بارەگاى ئاهورامەزدا، واتە‌ويژدانى ئاسودەو بەهەشتى بەرينيان پێ دەبەخشرێت.

 

هات 48 بەندى 8

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

هيواو ئارەزووم بەهرە بردن لە هێزى معنوى (وەخشتەرا) تۆيە،

بەڵام،

ئارەزووى بەخشينى خەڵات‌و پاداشتى تۆ، بۆ من‌و هاورِێ يانم، زێترە.

چەندە ئاواتە خوازم،

كە لە رِێى رِاستى خۆتەوە،

خۆت بۆ پەیڕەوەكانت ئاشكرا بكەيت،

تا بە بيرى خاسەوە،

تێبكۆشن بۆ پێشخستنى كارەكانيان.))

لەم بەندەدا، زەردەشت دەبێژێ، كە هيواو ئارەزووى هەمو كەسێك ئەوەيە كە بەهرە لە هێزى معنوى (وەخشتەرا) وەربگرێت بۆئەوەى بتوانێت بە خۆشى‌و بەختەوەرى بژى. لێرەدا مەبەست لە (وەخشتەرا) هێزو تواناى سەركەوتن بەسەر‌ويستو ئارەزووە دەروونيەكانى خۆمانە،

هەر كاتێك كەسێك بتوانێت بەسەر‌ويستو ئارەزووە دەرونييەكانى خۆى زالێ بێت، بێگومان لە ژیانيدا بەختەوەرو سەركەوتو دەبێت، چونكو گيرۆدەى چاو چنۆكى نابێت.

ئەوسا، ئەو جۆرە کەسانە دەتوانن پتر هێزو تواناى خۆيان بەكار بێنن بۆ خزمەتكردنى خەڵک‌و تێبكۆشن بۆ پێشخستنى کۆمەڵ‌و خەڵک بەرەو پوختەيى رِێنمايى بكەن.

هەروەها لێرەدا، باسى يەكێ لە ئارەزووەكانى خۆى دەكات كە بريتى يە لە بەهرە وەرگرتنى خۆى‌و هاورِێكانى لە خەڵات‌و بەخشيشەكانى ئاهورا مەزدا، كە بريتى يە لە تەندروستى‌و تەمەن درێژى بە بيرى خاس‌و دڵێكى پاكو‌ويژدانێكى بێدارو هێزو توانا بۆ خزمەتكردنى خەڵک.

 

هات 48 بەندى 9

 ((ئەى مەزدا،

چلۆن بزانم كە

تۆ لەسەر بنچينەى رِاستيدا،

بەسەر هەموان‌و ئەوانەش كە دەيانەوێ ئازارم پێبگەيەنن،

حوكمرِانى دەكەيت؟

چلۆنايەتى‌و شێوەى بيركردنەوەى خاسيشم،

بە دروستى پيشان بدە.

چۆنيەتى بەهرە وەرگرتن لە خەڵاتى خۆتم پێشان بدە،

چونكو سوشيانت‌و پەيامبەر دەبێ

لە پاداشتى كارەكانيان، ئاگاداربن.))

لەم بەندەدا، وادەردەكەوێت كە زەردەشت دوچارى دوو دڵی بووە لە هێزو تواناى ئاهورا مەزدا، واديارە كە دوژمنايەتى نەياران‌و ئازار‌و ئەشكەنجە ى درۆزنان، خەريكە‌ورەى زەردەشت نزم دەكەنەوە.

بۆيەكا دەفەرموێت: ئەگەر تۆ ئەى مەزدا، شاليارى‌و حوكمرِانى بەسەر هەمواندا دەكەيت ئاگاداريت لە نيەتى خراپەكاران‌و ئەوانەى دەيانەوێت ئازارم پێبگەيەنن، كەوايە، ئاگادارم بكە لە نيەت‌و برِيارەكانيان.

هەروەها، زەردەشت دەيەوێت ئاگادار بێت لە شێوەو چلۆنايەتى بيركردنەوەى خاس‌و خۆشەويستى كە لە دياردە تايبەتيەكانى (وەهومن) ە، بۆئەوەى بەهۆی بەهرە وەرگرتن لەم دياردانە، لە خەڵاتى ئاهورا مەزدا، ئومێدەواربێت. لە كۆتاييدا، باسى ئەوە دەكات كە  سوشيانتەكان، واتە ئەو کەسانەى لە خۆ بوردون‌و هەموو هێزو تواناو بيرى خۆيان بۆ خزمەتكردنى خەڵک تەرخان كردووەو دەيكەن، بۆئەوەى رِزگاريان بكەن لە ستەم‌و جەورو جەفاى درۆزنان‌و بەد كاران‌و لە هەموو جۆرە نەزانين‌و بێدادى (زەردەشت خۆى يەكێكە لەو سوشيانتانە)، دەبێ ئاگادار بن لەو پاداشتەى كە بە خەڵات پێيان دەگات.

 

هات 48 بەندى 10

 ((ئەى مەزدا،

كەى خەڵک لە ئايينى تۆ دەگەن‌و پەرەى پێدەسێنن؟

كەى ئەم ژاراوە شێتكەرە لەنێو دەچێت؟

ئەو شتەى (كەرپەن)، تاوانبارەكان،

خەڵکى پێ فريو دەدەن.

‌و شاليارە ستەمكارە بير خراپەكان،

بەهۆى ئەوەوە، حوكمرِانى دەكەن.))

پێش ئەوەى ماناى ئەم بەندە لێكبدەينەوە، پێويستە ئەوە رِونبكەينەوە كە، توێژەران‌و ئاوێستا ناسانێك وەك (بارتلومە، گلدنر، مولتن، دگتر تاراپورالا، پورداود‌و...)، بە شێوەى جۆراو جۆر، ئەم بەندەيان لێكداوەتەوە. بڕێكيانوشەى (ژاراوە شێتكەرە) يان بە گياى (هوم) داناوە كە ئاوەكەى سەر خۆشكەرەوە يە،هەندێكى ديكەيان لەو باوەرِەدان كە زەردەشت هەرگيز باسى ئەم جۆرە شتانەى نەكردووە‌و ئامۆژگارييەكانى زێتر دەربارەى معنويات‌و ئاكارە، و ئەو ژاراوە شێتكەرەوەيەيان بە چاوچنۆكى‌و درۆ، داناوە. چونكو ئەم دوو دياردەيە لە هەر شوێنێكدا رِەخنە بكەن، مرۆڤ دوچارى بەد بەختى‌و خراپە‌و کۆمەڵگا گيرۆدەى دوا كەوتن دەكەن.

لەم بەندەدا، زەردەشت چاوەرِێى ئەوە دەكا كەسوشيانتەكان‌ومرۆ خاسەكان بێنە مەيدان‌و يارمەتى خەڵک بدەن‌و تێبكۆشن بۆ بڵاو كردنەوەو پەرەسەندنى ئاينى ئاهورايى، واتە، پاكى‌و رِاستى‌و دروستى‌و يەكتا پەرستى‌و فيدا كارى‌و خۆشەويستى‌و....و خەڵکى لە فريو‌وخراپە رِزگار بكەن.

      لە كۆتاييدا، دەبێژێ كە (كەرپەن) و شاليارە درۆزن‌و ستەمكارەكان، بەهۆی (هوم) كە ئاوەكەى سەرخۆشكەرەوەيە ياخود بەگوێرەی لێكدانەوەى بڕێ لە زانايان، چاوچنۆكى (تەماح) و

درۆ، خەڵکيان فريو داوەو گومرِايان كردون‌و سوارى سەريان بون

 

هات 48 بەندى 11

 ((ئەى مەزدا،

كەى رِاستى (ئاشا) و پاكى (وەخشتەرا)لەتەک خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا،

‌و‌ووڵاتى پرِلە كێلێگەو سەوزەڵانى بەرين،

‌وخانوو بەرەى خاس‌و ئاوەدان،

دێتە ئارا؟

چ کەسانێك،

ئێمە لە درۆزنان‌و خراپە كارانى دڵرِەش

ئاسودە دەكەن؟

‌و چ کەسانێك،

لە زانست‌و بيرى خاس

بەهرە وەردەگرن؟))

      زەردەشت، ئاواتە خوازە لە ئاهورا مەزدا كە هەموو خەڵکى رِووبكەنە رِاستى‌و پاكى‌و خۆشەويستى‌و باوەرِكردن بە خواى تاكو تەنيا، وبەسەر هەواو هەوەسى دەرونى خۆياندا زالێ بن، تا بتوانن ژیانێكى پرِ لە خۆشى‌و کۆمەڵگايەكى ئاوەدان پێكەوە نين.

 زەردەشت، دوبارە پرسيارێك دەكاتەوە كە لە (هات 46 بەندى 7) دا بە جۆرێكى ديكە، ئەم پرسيارەى كردبو. لێرەدا دەفەرموێت:

كێ وە ياخود چ شتێك دەتوانێت مرۆ لە دەست درۆزن‌و خراپەكاران رِزگار بكات، كە لە كۆتايى ئەم بەندە بە شێوەيەكى نا رِاستەوخۆ، ئاماژە بۆ ئەوەكراوە كە تەنيا لە رِێگەى بەهرە وەرگرتن لە زانستى رِاستەقينە‌و بيرى خاسەوە، دەتوانرێت ئادەميزاد رِزگار بكات لە خراپەى خراپەكاران.

 

هات 48 بەندى 12

 ((ئەى مەزدا،

سۆشيانتەكانى‌ووڵاتان،

کەسانێك دەبن كە،

بەهۆی پەیڕەوى لە ئەندێشەى خاس،

ئەرك‌و پێويستى سەرشانيان ئەنجام دەدەن.

كرداريان لەسەر بنچينەى رِاستى‌و ئامۆژگارييەكانى تۆيە،

‌و بە دروستى، بۆ لەنێو بردنى رِق‌و قينە،

دانراون.))

لەم بەندەدا، باسى سۆشيانتەكان يا رِزگار خوازانى خەڵک دەكاو دەبێژێ، ئەمانە كە سانێكن زاناو دانا، وهەموو ئەو ئەركانەى سەرشانيان لە رِوانگەى هۆش‌وبيرى خاس‌و دڵێكى بێگەردو پاكەوە دەرِوانن‌و كارى پێدەكەن. هەروەها دەبێژێ كە كارو كردارى ئەمانە، لەسەر چاوەى رِاستى‌و دروستى‌و پاكييەوە هەلێدەقولێێت‌و هەموو هەلێسو كەوتيان لەتەک ئامۆژگارييەكانى ئاهورا مەزدادا هاو جوتە.

يەكێ لەتايبەتكارييەكانى ئەمانە ئەوەيە كە، هەوڵ دەدەن لەنێو خەڵکيدا،خۆشەويستى‌و ئاشتى‌و ئاسايش دابين بكەن، و رِق‌و قينە‌و دوژمنايەتى بنبرِ بكەن. ئەمانە مژدە هێنەرى ئاشتى‌و خۆشەويستى‌و ئازادى‌و شادى‌و برايەتين بۆ خەڵک.

 

سرودى چواردەم

هات 49 بەندى 1

 ((ئەى مەزدا،

لە مێژە كە (بەندوە)(37)،

لە كردارى نا دروستى خۆى، شادمانە،

مل ملانێم لەتەکا دەكات.  

ئەى بەخشەندەى ميهرەبان،

ياريدەم بدەو هێزو توانام پێ ببەخشە

تا بە ئەندێشەى پاك،

لە گومرِايى رِزگارى بكەم.))

لەم بەندەدا، باسى يەكێكى ديكە لە نەيارانى زەردەشت دەكا بە نێوى(بەندوە) كە لە خراپە كاريدا كەمتر لە (كەرپەن) و (كاوى) يەكان نەبووە.

زەردەشت سەرەتا نارِەزايى خۆى دەر دەبڕێت لە كارو كردارى بەندوە كە خەريكى فيتنەيى‌و دوورِوويى‌و گومرِاكردنى خەڵک‌و فريودانيانە‌و بەم كارانەى زۆر خۆشحالێ‌و شادمانە‌و هەست بە خۆشى دەكات.

زەردەشت، داوا لە ئاهورا مەزدا دەكات كە هێزو تواناى پێ ببەخشێت تا بتوانێت رِێگە لە خراپە كاريەكانى بگرێت، و هەروەها بتوانێت بەهۆى بيرى خاس‌و خۆشەويستى يەوە بيخاتە سەر رِێى رِاست‌و دروست.

لێرەدا زێتر جەخت لەسەر ئەوە كراوە كە زالێ بوون بەسەر نەياراندا، تەنيا بەهۆى چەك‌و زۆرە مڵی‌و ئامرازە مادييەكان نيە، بەڵکو بەهێزو تواناى معنوى‌و بەهۆی بيرى خاس‌وقسەى نەرم‌و شيرين‌و رِەفتارى گونجاو‌و دروست دەكرێ خەڵک رِێنمايى بكرێ بۆ سەر رِێبازى رِاستەقينەى ژیان. و دوورەو پەرێز بون لە خراپەكارى.

 

هات 49 بەندى 2

 ((ئەى مەزدا،

ئەم (بەندوە) نيگەرانى كردووم،

چونكو(ئاينەكەى) بريتى يە لە درۆ‌و فريو،

‌و دووركەوتن لە رِاستى.

نە پابەندى پاكى يە

‌و نە باوەرِى بە رِاوێژو ئامۆژگارى‌و ئەندێشەى خاسە.))

لەم بەندەدا، زێتر باسى كەسێيەتى (بەندوە) دەكات كە كارو كردارى هەموى بريتى يە لە درۆو فريو دانى خەڵک‌و گومرِاكردنيان، بۆيە زەردەشت نيگەرانە، و مەترسى ئەوەى هەيە كە ئەم جۆرە کەسانە نکۆمەڵگا ئالێۆز بكەن‌و خەڵکى چەواشە بكەن‌و رِێى رِاستيان لێ هەڵە بكەن.

هەروەها دەبێژێ كە (بەندوە) هەرگيز دل ێ نابەستێ بە (سپەنتە ئارمەئيتى) كە دياردەى باوەرِ بەخواو خۆشەويستى يە، و بۆيەكجاريش بێت بيرى لە ئافەريدەگار نەكردۆتەوە، و بە خۆيدا نەهاتۆتەوە‌و بيرى قوڵی نەكردووە تا بزانێت رِاستى چى يە‌و چۆن دەتوانێ ببێتە مرۆيەكى بە كەلێك بۆ کۆمەڵگا. شايانى باسە كە دكتۆر تارا پور‌والا، لەو باوەرِەدايە كەوشەى (بەندوە)، ناوى كەسێكى تايبەت‌و ديارى كراو نيە، بەڵکو بريتى يە لە مانايەكى گشتى‌و بۆ هەموو ئەو کەسانە بەكار دێت كە خراپە كارو گومرِان

 

هات 49 بەندى 3

 ((ئەى مەزدا،

تۆ، بە دروستى ئەم باوەرِ‌و ئامۆژگارييەت

بۆ هەموان داناوە كە،

رِاستى سوود بەخشە‌و درۆ زيانبارە.

لەبەر ئەمەيە كە،

ئەز، ئاواتە خوازى بيرى خاسم،

‌و خۆم‌و خەڵک لە نزيك بونەوە لە درۆو خراپە دوور دەخەمەوە.))

پێشەکی زەردەشت دەفەرموێت، كە مەزدا بۆ هەموو خەڵکى جيهان برِيارى داوە، رِاستى سوود بەخشە‌و رِاستگۆيان رِزگاريان دەبێت، بەڵام درۆ زيان ئاوەرەو درۆزنان جگە لە خراپەو مايە پوچى‌و مالێ كاولى هيچى ديكەيان دەست ناكەوێت، و پاشە رِۆژيشيان پرِ لە رِەنج‌و ئەشكەنجەيە.

 كەوايە، پێويستە لەسەر خەڵک هەميشە دڵی خۆيان پاك‌و بێگەرد بكەن‌و تێبكۆشن خۆيان لەتەك بيرى خاسدا ئاشنا بكەن، دوورەو پەرێز بن لە درۆو بيرى خراپ‌و فريودانى يەكتر.

بە‌واتايەكى ديكە، لە درۆزنان دوور بكەونەوە چونكو نيزيك بوونەوە‌و دانيشتن لەتەکياندا، جگە لە زيان هيچى ديكەمان دەست ناكەوێت. ئامۆژگارى زەردەشت ئەوەيە كە هەموو خەڵک خاس بير بكەنەوە‌و هەرگيز بير لە درۆ نەكەنەوە‌و هەموو پەيوەندييەكى خۆيان لەتەک درۆزناندا بپچرِێنن‌و هاموشۆيان نەكەن.

 

هات 49 بەندى 4

 ((ئەو کەسانەى كە

بە بيرى خراپ‌و زمانيان،

رِق‌و قينە‌و رژدو چاو چنۆكى پتر دەكەن،

‌و رِێگە لەو کەسانە دەگرن كە

كار دەكەن‌و خەريكى ئاوەدانين،

‌و بەهۆی كردەوە خراپەكانيان

بير لە كارى خاس ناكەنەوە.

ئەوانە، كافرو خراپە كارانێكن كە،

هەناو‌ودەروون‌و‌ويژدانى خەڵک بەرەو درۆو گومرِايى رِادەپێچن.))

لە بەندى پێشوودا گوتمان كە زەردەشت ئامۆژگاريمان دەكا كە هەموو پەيوەندييەكمان لەتەك درۆزناندا بپچرِێنين‌و ڵیان دوور بكەوينەوە.

لەم بەندەدا، هۆى ئەو ئامۆژگارييەمان بۆ رِوون دەكاتەوەو دەبێژێ: بير خراپان‌و زمان لوسەكان،بە تەوس‌و توانجەوە خەريكى ئازار گەياندنن بەو کەسانەى كار دەكەن‌و رِێگەى رِاستيان هەلێبژاردووە هەستى چاوچنۆكى‌و رژدو رِق‌و قينەيان دەبزوێنن‌و رِێگە لە كاركردنيان دەگرن. هەروەها دەبێژێ ئەم جۆرە کەسانە بە هيچ جۆرێك بير لەوە ناكەنەوەكە كارى خاس ئەنجام بدەن، بە شێوەيەكى وەها خۆيان گيرۆدەى خراپەكارى كردووە‌و پابەندى درۆ بوون كە‌ويژدانى خۆيان خنكاندووە‌و هەموو كارێكى خراپ‌و مەترسييەكيان لێدەوەشێتەوە. كارى ئەم خراپە كارانە، دوژمنايەتى‌و رِق‌و قينە‌و درۆزنى لە ناو خەڵکدا بڵاو دەكاتەوە. كە لە پاشاندا، پاشە گەردانى‌و رِورِەشى‌و بەد بەختى دەهێنێت.

 

هات 49 بەندى 5

 ((ئەى مەزدا،

بەڵام كەسێك كە

بە دڵو بەگيان، ويژدانى خۆى

لەتەك بيرى خاسدا پەيوەند بدات،

‌و لە رِێى پاكى‌و رِاستى‌و داناييدا هەنگاو هەلێبێنێت،

لە ئاكامدا،

جێگەى لەسەر زەمينى نەمراندا (بەهەشت) دەبێت.))

زەردەشت لەم بەندەدا دەفەرموێت: هەر كەسێك بە‌ويستى خۆى‌و بەدڵو بەگيان، هەوڵ بدات‌ويژدانى خۆى لەتەک بيرى خاسدا پەيوەند بدات، واتە هاو ئاهەنگى بكات‌و هاوارى دەرونى خۆى‌و ئەندێشە پاكى پێكەوە هاوجوت بن‌و يەك رِێباز بگرنە بەر، بێگومان ئەو جۆرە کەسانە بەهرە لە دياردەى (ئارمەئيتى) كە بريتى يە لە خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا، وەردەگرن. ئەوسا هەموو كارو كردەوەيان بەهۆی بيرى خاسەوە‌و لە رِێگەى رِاستى‌و دروستى‌و پاكى يەوە ئەنجام دەبێت، ولەبەر ئەوەى دياردەكانى رِوناكى ئاهورايى لەو كەسەدا كۆ دەبێتەوە، يانى گوێ رِايەڵی بانگەوازى‌ويژدان دەبێ‌و بە بيرێكى پاكو‌وێژدانێكى بێدارو رِۆشەنەوە دەربارەى ژیان دەكۆلێێتەوە‌و بير دەكاتەوە، و بۆ وەديهێنان‌و گەيشتنە ئامانجەكانى بە هيچ جۆرێك درێغى لە فيداكارى‌و خۆ بە ختكردن ناكات، ئەو جۆرە كەسەبەهرە لە خەڵاتى باوەرِو خۆشەويستى وەردەگرێت‌و لە ئاكامدا جێگەى بەهەشتى بەرين دەبێت.

 

هات 49 بەندى 6

 ((ئەى مەزدا ئاهورا،

‌و ئەى رِاستى (ئاشا)،

لە بيرو هۆش‌و حيكمەتى خۆت

ئاگادار بكەم،

تا حەقيقەتم بۆ ئاشكرا بێت

‌و بە خەڵکى رِابگەيەنم.))

لەم بەندەدا، ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە بەهۆی رِاستى (ئاشا) و پاكى يەوە، شارەزاى بيرو هۆش‌و حيكمەتى ئافەريدەگار بێت‌و بتوانێت حەقيقەت لە مەجاز، رِاستى لە نارِاست، جيا بكاتەوە بۆئەوەى بتوانێت ئاينى يەزدانى كەلەسەرچاوەى دەرونيەوە هەلێقوڵاوە، بۆ هەموو خەڵک ئاشكرا بكات، ورِێنماييان بكات.

 

هات 49 بەندى 7

((ئەى مەزدا ئاهورا،

با خەڵک،

بە بيرێكى خاسەوەو لەرِوى رِاستييەوە،

گوێ رِايەڵی پەيامەكەم بن.

ئەتۆش شاهێد بە كە

لەيار‌و كەسوكارەكانم،

كاميان بەگوێرەی ئەم ئاينە، دەژين،

بۆئەوەى بۆ هاوكارەكانم

ببنە رێنمايەكى خاس

پاش ئەوەى لەبەندى پێشوودا، زەردەشت فەرموى كە ئاينێك بۆ خەڵک ئاشكرادەكات كە لەلايەن يەزدانەوە پێى ئيلهام كراوە، لەم بەندەدا، ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە خەڵک بەچاوێكى كراوەو بيرێكى خاس‌و دڵێكى رۆشەن گوێ بۆ كفتەكانى رِابگرن، وئامۆژگارييەكانى بەكاربێن.

لەپاشان دەبێژێ، ئەى خواى ميهرەبان، ئەتۆش شاهيد‌و گەواەبە جگە لەپەيام‌و ئامۆژگاريە پيرۆزەكانى تۆ‌و ئەوەى پێم ئيلهام دەبێت، هيچى ديكە بە خەڵک نابێژم.

لێرەدا، دوبارە زەردەشت باسى يار‌و كەسوكار‌و هاوكارەكانى دەكات‌و دەيەوێت كە يار‌و كەسوكارەكانى (خۆمانيەكان) ببنە پێشەنگى كاروانى راستى‌و دروستى بۆ هاوكارەكانى‌و نمونەيەك بن لەدياردەى ئاكارى خاس بۆ هەموان.

 

هات49 بەندى 8

((ئەى مەزدا ئاهورا،

لێت دەخوازم كە،

پوختەيى‌و شادمانىۆ رێگەى راستى،

بە (فەرشوشتەر) ببەخشيت.

هەر ئەم پاداشتەش،

بەهۆى شاليارى‌و توانايى خۆتەوە (وەخشتەرا) بە يارەكانى ديكەم ببەخشيت،

با، ئێمە بۆ هەميشە،

خزمەتگوزارى خەڵک‌و ئەڤيندارى تۆبين

لەم بەندەدا، زەردەشت ئارەزووى ئەوەيە كە ئاهورامەزدا، دۆست‌و پەیڕەوەكانى بەتايبەتى دۆستى بەئەمەكى‌واتە (فەرشوشتەر)، خەلآت بكات بەوەى كە بەهرە لەبەخشيشى راستى(ئاشا) وەربگرن، يانى، ژیانێكى بێگەرد‌و پرِ لەپاكى‌و راستييان پآ ببەخشێت.

هەروەها، داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە بەهۆى (وەخشتەرا)وە هێزو تواناى ئەوەيان پآ ببەخشێت كە هەميشە بتوانن خزمەتى خەڵک بكەن‌و لەم رێگەيەوە ببنە ئەويندارى ئاهورا. بێگومان، هەركەسێك بتوانێت بەسەر‌ويستو ئارەزووە نابەجێكانى دەرونى زاڵ خۆيدا بێت، وهەموو تواناى خۆى بۆ خزمەتكردنى خەڵک بەكاربێنێت، هەموو هەستو بيرى لاى خوا دەبێت‌و هەرگيز لەئەندێشەى دەرناچێت‌و دەبێـتە خاسترين دۆستى خوا.

 

هات 49 بەندى 9

((ئەى (جاماسب)ى دانا،

با،

رِابەرێك كە بۆ رزگارى خەڵک،

خولقێنراوە،

گوێ بۆ ئەم ئامۆژگارييە شل بكات،

كە، راستگۆ

هەرگيز بير لەنيزيك بونەوە لەدرۆزن ناكات،

وئەو کەسانەى كە‌ويژدانى پاكو رۆشەنيان هەيە،

خاسترين پاداشتيان پآ دەدرێت،

ولەئاكامدا راستى دەكەنە پيشەيان.))

لەم بەندەدا، زەردەشت ئامۆژگارى خزمەتگوزان‌و رابەران دەكات‌و داوايان لێدەكات كە گوێ بۆ ئامۆژگارييەكانى شل بكەن‌و رەفتارى پآ بكەن، بۆئەوەى بتوانن خەڵکى لەو تەنگوچەڵەمانەى ژیان رزگاربكەن. ئەو ئامۆژگارييە بريتيە لەوەى كە پێويستە هەموو كەسێك هەميشە راستى‌و راستگۆيى بكەنە دروشمى ژیانى خۆيان‌و لەدرۆ‌و درۆكردن دوورەو پەرێزبن.

راستگۆ، هەرگيز بير لەوە نەكاتەوە كە لەتەك درۆزناندا نيزيك بێتەوە، وڵیان دوركەويتەوە.

لەم بەندەدا، يەكـآ لەخاسترينوێنەكانى ئاكارى‌و ئامۆژگاريەكانى زەردەشتمان پێشان دەدات، كە رِوى دەمى لە(جاماسب)ى حەكيم دەكات (يەكـآ لەزانا‌و داناكانى بارەگاى گوشتاسب بووە‌و زاواى خودى زەردەشتيش بووە)، وپاش ئەوەى ستايشتى راستى دەكا‌و دژى درۆ دەئاخافآ، دەبێژێ، كەسێك كە خاوەنى باوەرِ بەخوايە‌و راستى‌و پاكى پيشەيەتى، لەئاكامدا خاسترين پاداشتى پێدەدرێت كەئەويش بريتيە لەگەيشتنە كۆشك‌و سەراى ئاهورايى (بەهەشت).

 

هات 49 بەندى 10

((ئەى مەزدا،

ئەز، رۆح‌و ئەندێشەى خاسى رِاستگۆيان،

لەبارەگاى تۆ، بەتۆ دەسپێرم،

بۆئەوەى چاودێرييان لێبكەيت.

درود بۆ ئارمەئيتى،

كە دياردەى پاكى‌و‌ويستو خواستى دڵە،

وستايشت دەكەم

چونكو شاليارێكى مەزن‌و نەمرى.))

لەم بەندەى پێشوودا، زەردەشت خاسترين پاداشتى بۆ ئەو کەسانە دانا كە خاوەنى باوەرِن‌و گوێ بۆ بانگەوازى‌ويژدان رِادەگرن‌و بەگوێرەى فەرمان‌و ئامۆژگارييەكانى ئاهورا رەفتار دەكەن‌و هەميشە پاكن.

لەم بەندەشدا، ديسانەوە جەخت لەسەر هەمان گوفتارى پێشو دەكا‌و دەبێژێ، رۆحى راستگۆيان‌و بيرخاسان‌و دروستكرداران‌و هەروەها ئەوانەى بە دياردەى(ئارمەئيتى) خۆيان رِازاندۆتەوە، وويستو ئارەزووى دڵیان لەسەرچاوەى ئەم فريشتەيە كە دياردەى خۆشەويشتى‌و بآ رِيايى يە، هەلێدەقولێێت، نيزيك بە ئاهورامەزدا‌و لەبەهشتى بەرين دەبەنەسەر، هەروەها دەبێژێ كە رۆحى ئەم جۆرە کەسانە بە ئاهورامەزدا دەسپێرم بۆئەوەى چاودێرييان لێبكات.

لەكۆتاييدا دەبێژێ، لەبەر ئەوەى ئاهورامەزدا شاليارێكى مەزن‌و نەمرە‌و فەرمانرِەواى هەردوو جيهانە، ستايشتى دەكات.

 

هات 49 بەندى 11

((رۆح‌و رِەوانى شاليارانى ستەمكار،

وبەدكردار‌و بەدگوفتار‌و بيرخراپ‌و بآ‌ويژدان‌و درۆزنان،

لەرووناكييەوە بۆ تاريكى دەگەرِێتەوە.

بەرِاستى ئەمانە،

لەمۆلێگەى درۆدا دەمێننەوە.))

لەم بەندەدا، باسى رۆح‌و رەوانى شاليارانى ستەمكار‌و بەدكردار‌و گوفتار‌و بيرى خراپ‌و بآ‌ويژدان(لێرەدا مەبەست لە بآ‌ويژدان ئەو کەسانەن كە‌ويژدانى خۆيان خەفەكردووەو گوێيان بۆ بانگەوازى راستەقينەى نەگرتووە)ودرۆزنان دەكات. لەئاكامدا بە راشكاوى دەبێژێ كە سزاى ئەمانە گەرِانەوە بۆ مۆلێگەى درۆيە كە بريتيە لەدۆزەخ ياخود ئەشكەنجەى‌ويژدان.

موبد فيروز ئازەرگوشەسب دەبێژێ: (شێوەى گەرانەوە بۆ ئەم جيهانە پرِ لەفريو‌و رِيايە ياخود بێژين بۆ ئەم دۆزەخە، تاريك بونى رووناكى دەرونە كە لەحەق‌و راستى دوردەكەوێتەوە. ئەم تاريكبونەى‌ويژدان‌و رۆح‌و رەوانە كاتێك دەبێ كە مرۆ گوێ بۆ بانگەوازى‌ويژدانى دەرونى نەگرێت‌و بە پێچەوانەى ئەو بانگەوازە رەفتار بكات، وئاوێنەى صاف‌و رۆشەنى دڵی بە ژەنگى رق‌و قينە‌و چاوچنۆكى‌و رژد‌و خۆپەرستى‌و خۆ بەزل زانين‌و.. دايپۆشێت‌و رەشوتارى بكات، ئەوسا لەهيچ كارێكى نارەوا‌و خراپ درێغى ناكات‌و دەبێتە بيرخراپێكى لاسار، وسزاى تەنيا دۆزەخە‌و بەس، دۆزەخى ئەو کەسانەش، هەر ئەم جيهانى ماديەيە.)

هەروەك لەبەندى پێشوودا گوتمان، رۆح‌و رەوانى پياوخاسان‌و پاكان لەپەناى ئاهورامەزدا‌و لەبەهشتى بەرين جێگير دەبێ ياخود بێژين دەگەرێتەوە بۆ جێگەى ئەسڵی خۆى، بەلآم رۆح‌و رەوانى خراپەكاران دەگەرێتەوە بۆ دۆزەخ يا مولێگەى درۆ‌و خراپە كە هەمان جيهانى خاكى‌و مادييە، ئەم رۆحە لەسەر زەوى دەمێنێـتەوە تا بە تەواوەتى پاك دەبێ‌و قۆناغەكانى پوختەيى دەپێوآ‌و لەهەموو خراپى‌و گوناحەكان پاك دەبێـتەوە‌و شياوى ئەوە دەبێ كە بگەرێتەوە بۆ شوێنى ئەسڵی خۆى.

 

هات49 بەندى 12

((ئەى مەزدا ئاهورا،

بەهۆى رِاستى‌و ئەندێشەى خاس،

بەو کەسانەى كە ستايشتت دەكەن‌و

بە زەردەشت،

كە ستايشتگەرى تۆيە، چ يارمەتييەكيان دەدەيت؟

ئەز، بە دروستى‌و بەهۆى سرودەكانمەوە

ستايشتت دەكەم،

وئەو شتەى كە لاى تۆ خاسترينە، دەخوازم.)

لەم بەندەشدا، زەردەشت پرسيار لەئاهورامەزدا دەكا‌و لەپاشاندا خۆى وەڵام دەداتەوە، دەپرسێت، ئايا چ جۆرە يارمەتييەك بەو کەسانە دەدەيت كە لەناخى دڵو دەرونيانەوەو بەراستى‌و دروستى ستايشتت دەكەن‌و پەنات بۆ دەبەن؟ وە چۆن بەهرە لەخۆشەويستى‌و خەلآت‌و بەخشيشي تۆ دەبەن؟ هەروەها ئارەزووى ئەوەيە كە خودى خۆشى بەهرە لەو خەلآت‌و يارمەتييە ئاهوراييە وەربگرێت. لەپاشاندا، زەردەشت ئارەزوو دەكا كە بەهرە لەخاسترين خەلآتەكانى ئاهورا بەريت‌و ستايشتى دەكا.

 

سرودى پانزەهەم

هات 50 بەندى 1

((ئەى مەزدا ئاهورا،

لەكاتێكدا كە بەدڵو بەگيان پەنات بۆ دەبەم،

جگە لەراستى (ئاشا)‌و ئەندێشەى خاسى تۆ (وەهومەن)،

كـآ دەتوانآ ياريدەى رۆح‌و رەوانم بدات؟

وكـآ،

پارێزگارى لەمن‌و يارانم

دەكات؟))

ئەم بەندە پەيوەندييەكى زۆرى بەدوا بەندى هات 49 هەيە، لەو بەندەدا باسى ياريدەدانى ئاهورامەزدا بەهۆى (ئاشا)‌و (وەهومەن) بۆ زەردەشت‌و هاوەلێكانى دەكا. لەم بەندەشدا، زەردەشت پرسيارى ئەوە دەكا كە، پاش مردن، كـآ ياريدەى رۆح‌و رەوانى دەدا، هەروەها، لەكاتى سەغڵەتى‌و گيروگرفتا، چ شتێك دەتوانآ خۆى‌و هاورێكانى رزگاربكات.

پاشان، خۆى وەڵام دەداتەوە‌و دەبێژێ كە تەنيا ئەو دوو دياردەيە، واتە، راستى(ئاشا)‌و بيرى خاس(وەهومەن) دەتوانن ئادەميزاد لەهەموو گير‌وگرفت‌و مەترسيەكانى ژیان رزگاربكەن‌و يارمەتى بدەن، بە مەرجێك كە بە نيەتێكى پاكو بەدڵو بەگيان داواى ياريدەيان لێبكرێت.

هۆش لەتەك بيرى پاكو راستى‌و دروستى پێكەوە دەتوانن ئادەميزاد لەهەمو جۆرە مەترسيەكى ژیان رزگاربكەن، وبيگەيەننە پلەى پوختەيى‌و پاكى.

ئەوەى لەم بەندەدا شايانى باسە ئەوەيە كە، رۆح‌و رەوانى مرۆڤ، پاش مردنى ئەو كەسە، نابێ چاوەرِآى تكاكار بكات بۆ رزگاركردنى، بەڵکو تەنيا خاسى‌و پاكى‌و دياردەكانى ديكەى ئاهورمەزدا دەتوانن ئەو كەسە رزگاربكەن‌و ببنە پەناى.

 

هات50 بەندى 2

((ئەى مەزدا،

كەسێك كە هەميشە تەنيا بير لەبەرژەوەندى خۆى دەكاتەوە

چلۆن دەتوانێت بۆ ئەم جيهانەى كە (خۆشى)مان پێدەبەخشێت،

ئارەزووى ئاوەدانى بۆ بكات‌و خۆشى بوێت؟

پاكان‌و راستكردەوەكانى پەیڕەوى راستى (ئاشا)

لەشوێنێك كە پرِ لەرووناكى خۆرە،

وجێگەى دانايانە، دەبەنەسەر.))

لەم بەندەدا، سەرەتا زەردەشت باسى ئەم جيهانە دەكا‌و زۆر گەشبينانە دەرِوانێـتە ژیان‌و دەبێژێ، ئەم جيهانە شادى‌و خۆشيمان پێدەبەخشێت، دەبێ سود لەو خەلآتە ئاسمانيە وەربگرين، بە مەرجێك نەبێـتە هۆى ئەوەى كەزيانى پێبگەيەنين.

بە پێچەوانەى ئەوانەى‌وا بيردەكەنەوە كە ئەم ژیانە مان لەسەر زەوى، ژیانێكى كورتە‌و نابێ فرە دڵی پێ ببەستين‌و بۆئەوەى لەو دنيا رزگارمان بێت، دەبێ‌واز لەهەموو خۆشييەكانى ئەم جيهانە بينين، زەردەشت ئامۆژگاريمان دەكا كەبەهرە لەخۆشى‌و جوانييەكانى ئەم جيهانە وەربگرين‌و لەهەمان كاتدا سوود بە خەڵکى بگەيەنين.

زەردەشت، دوو دڵە لەو کەسانەى كە هەميشە بير لەبەرژەوەندى خۆيان دەكەنەوە، وەئەوەندە خۆپەرستن كە بەهيچ جۆرێك بير لەيارمەتيدانى خەڵک ناكەنەوە.

بۆيە دەپرسێت چلۆن ئەم جۆرە کەسانە دەتوانن خەڵکيان خۆش بوێت‌و هاوبەشى خۆشى‌و شادى خۆيانيان بكەن‌و يارمەتييان بدەن.

 لەكۆتاييدا باسى مرۆ پاكەكان‌و راستكرداران دەكا‌و دەبێژێ، ئەوانەى كە بەگوێرەى ياساى راستى(ئاشا)‌و پاكى بژين، لەئاكامدا لەشوێنێك كە پرِە لەرووناكى خۆر‌و جێگەى مرۆچاکان‌و دانايانە(بەهەشت)دەژين.

 

هات 50 بەندى 3

((ئەى مەزدا،

كەوايە، بەحەقيقەت،

رِاستى (ئاشا) رِوودەكاتە كەسێك كە

توانايى معنوى(وەخشتەرا)‌و ئەندێشەى خاس (وەهومەن)

لەژیانيدا، رِێنماي بێت،

ولەژێر سايەى ئەم خەلآتانە

جيهان‌و دەوروبەرى خۆى كە پرِە لەدرۆ‌و رِيا،

ئاوەدان بكاتەوە.))

زەردەشت لەم بەندەدا دەبێژێ، كەسێك كە هێزى معنوى (وەخشتەرا)‌و ئەندێشەى خاس (وەهومەن) لەژیانيدا رێنمايى بكات، دەگاتە سەرچاوەى راستى‌و دروستى (ئاشا). واتە كەسێك كە بە پەروەردەكردنى دياردەكانى ئاهورايى(وەخشتەرا‌و وەهومەن) توانيوێتى بەسەر هەواو هەوەسە دەرونييەكانى زاڵ بێت‌و بەهێزى باوەرِ‌و ئيرادەوە سەركەوێت بەسەر چاوچنۆكى‌و رژد، وبە بيرێكى پاكو دڵێكى رۆشەنەوە برِوانێتە هەموو شتێك‌و هەموو كەسێك، هۆش‌و بيرى خاس رێنمايەتى لەژیانيدا، ئەم جۆرە کەسانە، بێگومان دەگەنە راستى (ئاشا) كە بريتيە لەسەرچاوەى حەق‌و بە ديدارى ئاهورامەزدا دەگەن.

هەروەها دەبێژێ، كەسێك كە بەو دياردانەى ئاهورامەزدا بير‌وكردار‌و گوفتارى خۆى برازێنێتەوە، ولەژێرسايەى ئەم خەلآتانە تێبكۆشێت بۆ ئاوەدانكردنەوەى دەوروبەرى خۆى‌و جيهان، ئەو كەسەش بەهرە لەخەلآتى راستى (ئاشا)) وەردەگرێت. (ئاشا)، لەلايەكەوە دياردەى حەق‌و سەرچاوەى هەموو راستى‌و پاكى يەكانە‌و لەلايەكى ديكەشەوە نموونەى ياساى (بوون)‌و تەكوزى سروشت‌و بوونە.

خەلآتى (ئاشا بريتيە لەدابينكردنى رۆح‌و رەوانێكى ئاسودە كە بەهۆى زانست‌و بيرەوە، مرۆ لەخراپەكارى دووردەخاتەوەو بەرەو راستى‌و پاكى‌و لەخۆبوردنى دەبێت.

لەم بەندەدا، دوبارە ئاماژە بۆ ئەوەكراوە كە ئەم جيهانە پرِبووە لەدرۆ رِيا، درۆزن‌و ستەمكارەكان دەسەلآتيان گرتۆتە دەست.

 

هات50  بەندى 4

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئێستا ئيدى تۆ‌و راستى (ئاشا)‌و خاسترين ئەندێشەكان (وەهومەن)،

وتوانايى معنوى (وەخشتەرا)، ستايشتت دەكەم،

وگەرەكمە كە لەسەر رێبازى راستى بم.

ولەنێو كاخى سرودا (بەهەشت)،

گوێ بۆ ئامۆژگارى ئەويندارانت

رِابگرم.))

زەردەشت، لەم بەندەدا، پاش ئەوەى ستايشتى ئاهوراى بێهاوتا دەكا، ئارەزووى خۆى دەردەبڕێ كە بريتيە لەبەهرە وەرگرتن لە دياردەكانى ئاهورا(ئاشا، وەهومەن‌و وەخشتەرا)، واتە بەهرە لەراستى‌و دروستى‌و پاكى‌و بيرى خاس‌و دڵی رۆشەن‌و هێزوتواناى معنوى‌و زالێبون بەسەر هەواو هەوەسدا، وەربگريت، وهيوادارە لەسەر ئەم رێبازە بمێنێتەوە، واتە لەسەر رێى راستى‌و پاكيدا جێگيربێت، وئەو ئامۆژگارييانەى كە بۆى ئيلهام دەبێت، بە بيرێكى پاكەوە گوێ بيستى بێت‌و بەكارى بهێنێت.

لەبەرئەوەى بەهەشت بەبێرەگاى ئاهورامەزدا دانراوە، ودۆستان‌و ئەويندارانى بە ئەمەكى مەزدا، کەسانێكن كە لەرێى راستى‌و پاكيدا لەو شوێنە پيرۆزە جێگير بون، كەوايە گوێ رِاگرتن لەبانگەوازى ئەم ئەويندارانە، هەر ئەو ئامۆژگاريانەيە كە بە شێوەى ئيلهام دەگاتە گوێى ئادەميزاد‌و بەرەو رزگارى رێنماييان دەكات.

لەم بەندەدا، ئاماژە بۆ سآ خالأ كراوە:

یەکەم: هەوڵو تێكۆشان بۆ پەروەردەكردنى دياردەكانى ئاهورايى‌و ستايشكردنى ئاهورامەزداى داناوژير.

دووەم: مانەوە لەسەر رێگەى راستى‌و پاكى‌و دورە پەرێزى كردن لەلادان‌و خراپەكارى.

سآيەم: گوێرِايەڵی ئامۆژگارى پياوچاکان‌و ئەويندارانى ئاهورامەزدا كە بەشێوەى ئيلهام دەگاتە ناخى دڵودەرون‌و بيرى پاك.

 

هات50 بەندى 5

((ئەى مەزدا ئاهورا،

وئەى راستى(ئاشا)،

بە ميهرەبانييەوە، رِووبكەنە

بێژەرى سروودە ئاسمانييەكان،

وياريدەى بدەن‌و پشتيوانى بن.

تا ئەو بتوانێت رِێنماي خەڵک بێت،

بەرەو رِووناكى.))

لەم بەندەدا، زەردەشت بەشێوەى سێهەمين كەسى غائب قسەدەكا‌و دەبێژێ، ئەى خواى داناوژير، سەبارەت بە پەيامنێرى خۆت‌و بێژەرى سروودە ئاسمانييەكان ميهرەبان بە، ويارمەتى بدە تا بتوانێت خەڵکى بەرەو رێگەى راست‌و رووناكى راستەقينە، كە مايەى بەختەوەرى‌و رزگارييە رێنمايى بكات.

ئەوەى لەم بەندەدا زێتر سەرنج رادەكێشآ ئەوەيە كە، لەچەندين بەندى ديكەشدا لەگاتەكان، پلەوپايەى (ئاشا) واتە راستى، لەتەك ئاهورامەزدا، يەكسان بينراون‌و داواى يارمەتييان لێكراوە, (ئاشا)، كە هەمان دياردەى راستى‌و پاكى‌و ياساى بوونە، بڕێ جار بە شێوەى سيفەتى تايبەتى حەقيقەت‌و راستى‌و هەندێ جاريش راستەوخۆ بەشێوەى خوا باسكراوە. ئەوەى شايانى باسە ئەوەيە كە ئاهورامەزدا، بەنێوى جۆراوجۆر ناوبراوە، وەك ئافەريدەگارى داناوژير، راستى‌و حەقيقەت‌و...

ئەمە لەئەسلى مەسەلەكە هيچ ناگۆرِێت‌و نابێ‌وامان لێبكات بير لەوەبكەينەوە كە فريشتەكان(ئەمشاسپەندان) لەريزى ئاهورامەزدا دابنێين‌و ياخود بێژين، كە زەردەشت باوەرِى بە بونى چەندين خوا هەبووە.

 

هات50 بەندى 6

((ئەى مەزدا،

ئەز،

زەردەشتم، ئەويندارى رِاستى (ئاشا)،

بەدەنگێكى بەرز ستايشتت دەكەم،

دەخوازم،

هەميشە زمانم لەرِێى زانست‌و بير‌وهۆشدا رِەوانبێژبێت،

وبەهۆى بيرى خاسەوە،

ئامۆژگاريم بكەيت‌و رێ‌و رەوشى ئاكاريم پێشان بدەيت.))

دوابەدواى بەندى پێشو، زەردەشت ئارەزوويەكى ديكەى هەيە‌و داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە هێزوتواناى ئاخافتن‌و رِەوان بێژى بەزمانێكى شيرينى پآ ببەخشێت، وبير‌و هۆش هەميشە لەژیانيدا رێنمايى بكات، بۆئەوەى لەرێى بير‌و گوفتارى خاس بتوانێت رێنمايى خەڵک بكات بەدەستور‌و فەرمانە ئاكارييەكان‌و ئەو ئامۆژگاريانەى كە بەهۆى بيرى خاس (وەهومەن) پێى ئيلهام دەبێت، وخەڵک بەرەو بەختەوەرى‌و راستى‌و نەمرێتى ببێت.

لەم بەندەدا، دوبارە زەردەشت خۆى بە ئەويندارى راستى(ئاشا) دەزانێت، واتە هەميشە بير لەراستى‌و دروستى‌و پاكى دەكاتەوەو لەسەر رێبازى راستيدا هەنگاو هەلێدێنێت‌و جگە لەراستى، هيچوشەيەك لەزارى نايەتەدەر.

 

هات50 بەندى 7

((ئەى مەزدا،

ئەز، بەهۆى بزوێنترين سروودەكانمەوە،

وبۆ گەيشتنە ئامانجەكانم،

ستايشتت دەكەم‌و خۆمت لـآ نيزيك دەكەمەوە،

تا، بەهۆى راستى (ئاشا)‌و بيرى خاسەوە (وەهومەن)،

رێنماييمان بكەيت‌و پالێپشتمان بيت.))

ئەوەى لەم بەندەدا پتر پێويستى بە باسكردنە، رێگەى نيزكبونەوەو گەيشتنە بارەگاى ئاهورامەزداى داناوژيرە، كە چەندين جار زەردەشت باسى لێكردووە، ويەكـآ لەهەرە گرنگترين ئارەزووو ئامانجەكانيەتى.

لەم ئەندەدا، رێگەى گەيشتنە لاى خواى بە پەروەردەكردنى دياردەكانى (ئاشا)و (وەهومەن) داناوە، واتە، خاس بيركردن‌و رۆشەن دڵی‌و خۆشەويستى خەڵک‌و راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و هەڵسوكەوت بەگوێرەی ياسا‌و تەكوزى (بوون). هەروەها دەبێژێ، پەرستن‌و ستايشت بە نيەتێكى پاكو باوەرێكى پتە‌و رِێنماييەكە بۆ گەيشتنە بارەگاى ئاهورامەزدا.

زەردەشت، لەگەل ئەو ئارەزووەى كە دەريبرِيوە بۆ نيزيكبونەوەو گەيشتنە لاى ئاهورامەزدا، داواى لێدەكات كە يارمەتى بدات‌و رِێنمايى بكا بۆ ئەو كارەى كە پێى هەلێدەستێت كە بريتيە لەگەياندنى پەيامەكەى بۆ خەڵک بۆئەوەى بتوانێت پتر ئاينى راستى‌و دروستى‌و پاكى بلآوبكاتەوەو خەڵکى بەرەو یەکتاپەرستی‌و خواناسين رێنمايى بكات.

 

هات50 بەندى 8

((ئەى مەزدا،

ئەز،

بەو سروودانەى كە لەناخى دڵمەوە هەلێقولآوە (گاتاكان)،

وبە دوو دەستى كراوە بەرەو ئاسمان،

رِووت تێدەكەم،

دەخوازم وەك دۆستێكى بە ئەمەك

بەهۆى راستى‌و پاكيەوە

ستايشتت بكەم،

وبەهۆى بيرى خاسەوە،

لێت نيزيك ببمەوە.))

لەم بەندەشدا، هەروەك بەندى پێشوو، بەلآم، بە شێوەيەكى ديكە، زەردەشت ئارەزوو دەكا لەئاهورامەزدا نيزيك بێتەوە.

لەبەندى پێشودا ستايشت‌و نوێژكردن بە نيەتێكى پاكەوە، يەكـآ لەئامرزەكان بوو، بۆ نيزيكبوونەوە لەخواى داناوژير.

لەم بەندەدا، زەردەشت بە ئاخافتنى سروودەكانى (گاتاكان) بەشێوەى شيعر‌و بەرزكردنەوەى هەردوو دەستى بەرەو روى ئاسمان، كە نيشانەى بآ فيزيە، دەيەوێت لەخوا نيزيك بێتەوە‌و داواى ئامۆژگارى‌و هاريكارى لێدەكات. لەكۆتاييدا دەبێژێ، ئەويندارانى بە ئەمەكى ئاهورامەزدا بەهۆى دوو دياردەى بيرى خاس (وەهومەن)‌و راستى(ئاشا) دەتوانن لەخواى داناو ژير نيزيك ببنەوە.

 

هات50 بەندى 9

((ئەى مەزدا،

بەم سروودە ستايشگەرانە،

ولەرێى رِاستى،

وبەهۆى ئەو كارانەى كە لەبيرى خاسەوە هەلێقولآوە،

بەرەو لاى خۆت دەگەرێمەوە،

لەتەك ئەوەى كەدەزانم

ويستى خۆم بەسەر چارەنوسمدا زاڵە،

تا ئەوکاتەى بەدوندى ئامانجەكانم دەگەم،

هەروا، داوكارى زانستى خاسم لێت.))

هەميسانەوە، لەم بەندەدا، بە ئاشكرا پێشانمان دەدا كە زەردەشت چەندە عەوداڵی نزيكبونەوەو گەيشتنە لاى ئاهەورامەزدايە، دەبێژێ، لەرِێى راست‌و بەهۆى ئەو كارانەى كە بەبيرى خاسەوە ئەنجام دراوە، وهەروەها بەهۆى ئەو سرودانەى كە دەيبێژآ، بەرەو لاى ئاهورامەزدا دەگەرێتەوە.

بەڵگە نەويستە، كارێك كە بە ئەندێشەى خاس‌و لەروى هۆش‌و زانستەوە ئەنجام بدرێت، ئەو كارە كارێكى خاس دەبێ‌و بەسودى خەڵک تەوا دەبێـت. بەهۆى ئەم جۆرە كار‌و هەڵسوكەوتە خاسانە، هەموو كەس دەخوازێت لەراستى‌و پاكى نيزيك بێتەوە.

لەكۆتاييدا، زەردەشت، داوا‌و ئارەزووى ئەوەيە كە بەهرە لەزانست‌و حيكمەتى خوايى وەربگريت، چونكە ئەم زانياريانە، خەڵک بەرەو مەنزلێگاى بەختەوەرى‌و رزگارى دەبێت.

 

هات50بەندى 10

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەو كارانەى لەرابوردودا ئەنجامم داوە،

وئەو كارانەى لەپاشەرۆژدا ئەنجامى دەدەم،

وئەوەى لەبيرى خاسەوە بۆم ئيلهام بووە،

هەروەك تيرۆژى خۆر،

وئاسۆى بەيانيان، لەديدى تۆوە بەرێزە،

گشت ئەمانە لەرِێى راستى‌و بۆ ستايشت

ورێز گرتنى تۆ بووەوو دەبێت.))

زەردەشت لەم بەندەدا، هيوادارە كە لەكارەكانيدا هيچ جۆرە هەڵەيك نەكات، ئەو كارانەى ئەنجامى داوە يا بە ئەنجامى دەگەيەنێت، رەزامەندى ئاهورامەزداى لەسەربێت. بە‌واتەيەكى ديكە. گشت كارەكانى خاس‌و خواپەسەند بێت‌و لەرِوى هۆش‌و بيرەوەبێت. لەهەموو كارەكانيدا، خوا رِەچاو بكات‌و بەسوودى کۆمەڵگا ئەنجامى بدات.

لەكۆتاييدا، هەلهاتن‌و ئاوابوونى خۆر‌و تيرۆژەكەى‌و هەروەها ئاسۆى بەيانيان، بە نيشانەيەك لەنيشانەكان‌و شكۆمەندى خوا، داناوە، كە دياردەكانى سروشتيشبەخۆنوێنديانەوە، خواى دانا‌وژير بێهاوتا ستايشت دەكەن‌و كرنۆش بۆ مەزنێتى دەبەن.

 

هات50 بەندى 11

((ئەى مەزدا،

تا ئەو شوێنەى كە لەژێرسايەى راستيدا،

هێز‌و توانام هەيە،

ستايشتم كردويت‌و دەيكەم.

هيوادارم، ئەى ئافەريدەگارى جيهان،

بەهۆى بيرى خاسەوە،

یەکەمين‌و خاسترين ئاوات‌و خواستى دروستكرداران،

كە ئاوەدانكردن‌و نۆژەن كردنەوەى جيهانە،

بێنێـتەدى.))

لەم بەندەدا، زەردەشت خۆى بە ستايشگەرى خوا داناوەو دەبێژێ، تا ئەو شوێنەى هێزو تواناى هەيە، خوا دەپەرستێت‌و ستايشتى دەكا‌و رێبازى راستى بەرنادات‌و بير لەئەندێشەى خراپ ناكاتوە.

لەكۆتاييدا، ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە‌ويستو ئارەزووى دروستكردارەكان كە بريتيە لەئاوەدانى جيهان، يانى نوێ كردنەوەى جيهان بێنێتەدى، بۆئەوەى هەموو خەڵک بەختەوەر‌و رزگاربن.

بێگومان، خاسترين ئارەزووى دروستكردارەكان، دابين كردنى ئاشتى‌و برايەتى‌و يەكسانى‌و پێشكەوتنى کۆمەڵگايە.

هەروەها لەناوبردنى رژد‌و چاوچنۆكى‌و رق‌و قينە‌و تورِەيى‌و هەواو هەوەسى نابەجآ‌وگەندەڵی كە کۆمەڵگا بەرەو براكوژى‌و هەراو هوريا‌و شەرِ‌و شۆرِ‌و تاوان دەبێت.

 

سروودى شانزەهەم

4- وەهوخشەتەرگات

 

هات51 بەندى1

((توانايى معنوى وە خشەترا،

خەلآتى بەنرخى ئاسمانييە،

كە بەهۆى راستييەوە (ئاشا)،

دێتە نێو دڵی گيان بەخشانى رێبازى مەزدا،

وهانيان دەدا كە خاسترين كردار ئەنجام بدەن،

وئەز،

ئێستا‌و هەميشە‌و تەنيا بالأ لەم رێبازەدا تێدەكۆشم.))

لەم بەندەدا، زێتر باسى (وەخشەترا)ى كردووەو دەبێژێ،وە خشەترا يا دياردە‌و نيشانەى شاليارى، هێز‌و توانايەكى ئاهورايى معنويە، ئەگەر لەنێو خۆماندا پەروەردە بكەين، ئەوسا مرۆى فيداكار‌و گيان بەخشى رێگەى حەق‌و راستى‌و دروستى، پتربير لەخزمەتكردنى خەڵک‌و يارمەتيدانيان دەكەنەوە، وبەهيچ جۆرێك بير لەخۆپەرستى‌و بەرژەوەندى تايبەتى ناكەنەوە.

خشەترا، ئەم دياردەى كە ئادەميزاد بەرەو پوختەيى رێنمايى دەكا، مانا‌و مەفهومێكى يەكجار زۆرى هەيە، يەكـآ لەو مانايانە بريتيە لەشاليارى بەسەر نەفسى خۆدا، واتە، زاڵبون بەسەر هەواو هەوەس‌و‌ويستو ئارەزووە خراپەكانى دەروون، مانايەكى ديكەشى بريتيە لەهێزى معنوى‌و بەكارهێنانى ئەم هێزە بۆ خزمەتكردنى خەڵک‌و يارمەتيدانيان.

لەم بەندەدا، ئەم هێز‌و تواناييە معنوييەى بە خەلآتێكى ئاهورايى داناوە كە بەهۆى راستى‌و دروستيەوە دێتە دڵی ئادەميزاد‌و هانيدەدا كە باشترين كارەكان ئەنجام بدەن‌و خزمەتى خەڵک بكەن.

گيان بەخشانى رێگەى حەق‌و راستى، ئەو کەسانەن كە بەسەر‌ويستو ئارەزووى دەرونى خۆياندا زالێدەبن‌و هەموو هيواو ئارەزوويەكيان خزمەتكردنى خەڵکە، ئەم جۆرە کەسانە بەهرە لەخەلآتى وەخشەترا دەبەن.

لەكۆتاييدا دەبێژێ، بەهەشت ياخود خاسترين شت بەهۆى كارى خاسەوە دەستمان دەكەوێت. لەبەرئەوەى ئارەزووى هەموو كەس ئەوەيە كە لەو دنيا جێگەى بەهەشت بێت، وئەمەش تەنيا بەهۆى كارى خاسەوە دێتەدى، زەردەشت ئامۆژگاريمان دەكا كە بۆ گەيشتنە ئەم ئارەزووە تێبكۆشين‌و خۆشى تێدەكۆشێت كە بگاتە ئەو ئامانجە.

 

هات 51 بەندى2

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەم كردارانەم،

سەرەتا بەتۆ‌و بەراستى(ئاشا)‌و بەبێوەرِى راستەقينە (ئارمەئيتى) پێشكەش دەكەم

وتۆ،

هێز‌و تواناى معنوى خۆتم پێببەخشە،

وبەهۆى ئەندێشەى خاس (وەهومەن)،

ستايشگەرە بە ئەمەكەكانت، رزگاربكە.))

زەردەشت دەفەرموێ، هەر كارێكى خاس، پێش هەموو شتێك دەبێ بەناوى ئاهورامەزداى داناوژير ئەنجام بدرێت، وهەميشە (ئاشا)‌و (ئارمەئيتى)يشمان لەبەرچاوبێت. مەبەست ئەوەيە كە، هەموو كارێكى خاس دەبێ بەگوێرەی ياساى (بوون)‌و ئاينى راستى‌و پاكى بێت‌و بە باوەرِى راستەقينە‌و ئەوينەوە ئەنجام بدرێـت. بێگومان، ئەو جۆرە كارە‌و بەو شێوەيە، لەلايەن ئاهورامەزداوە پەسەندە‌و سوودى کۆمەڵگاى تێدايە.

لەكۆتاييدا، زەردەشت داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە، هێز‌و تواناى معنوى‌و‌ويستو خواستى خۆى پآ ببەخشێت بۆئەوەى هيچ كارێك بە پێچەوانەى ئەو خواستانە ئەنجام نەدات. هەروەها دەخوازێت كە ستايشتگەرانى ئاهورامەزدا‌و ئەوانەى هەميشە ئەويان لەبەرچاوە، بەهۆى بيرى خاسەوە رزگار بكات.

پوختەي ئەم بەندە ئەمەمان پآ رادەسپێرآ كە:

یەکەم، هەموو كارێكى خاس پێويستە بەناوى ئاهورامەزداوە ئەنجام بدرێت.

دووەم، هەموو كارێك دەبێ بەگوێرەى ياساى راستى (ئاشا) يەوە بێت.

سێهەم: هەموو كارێك دەبێ بە باوەرِى راستەقينە‌و خۆشەويستەوە(ئارمەئيتى) ئەنجام بدرێت.

چوارەم: پێويستە خواستو‌ويستى ئافەريدەگار بزانين‌و ئەنجامى بدەين.

پێنجەم: خواپەرستان، بەهۆى بيرى چاک‌و هۆشەوە رزگاريان دەبێت.

 

هات 51 بەندى 3

((ئەى مەزدا ئاهورا،

گوێ لەستايشتى ئەو کەسانە بگرە كە

بە كرداريان، وهەموو پێكەوە لێت نيزيك بونەتەوەو پەيوەستبون پێت،

وگوێ رِايەڵی ئامۆژگارييەكانتن،

ئەو کەسانەى كە تۆ خۆت،

بەهۆى گوفتارى رِاست‌و بيرى خاسەوە،

یەکەمين مامۆستايانيت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت ئەوە رادەگەيەنێت كە پێويستە هەميشە گوێ رِايەڵی ئەو کەسانە بين كە زانيارى تەواويان دەربارەى (عرفان) هەيە‌و ئەندێشە‌و گوفتار‌و كرداريانوێپێشان دەدات كە دەيانەوێت پەيوەست بن بە ئاهورامەزداوە. بێگومان، كەسێك دەتوانێت لەئەويندارى خۆى نيزيك بێتەوەو پەيوەست بێـت پێى، كە بتوانێت نيشانەكان‌و دياردەكانى ئاهورايى لەنێو دەروونى خۆيدا پەروەردە بكات، وبگاتە پلەى پوختەيى‌و نەمرێتى، ياخود وەكو عارفەكان دەبێژن بگەنە پلەى (فنا‌و في الله). لەكۆتاييدا دەبێژێ، ئەو کەسانەى كە گەيشتونەتە پلەى عرفانى، ئيلهاميان لەئافەريدەگار وەرگرتووە، ئەم ئيلهامە بۆ ئەو کەسانە دێت كە هەموو پلەكانىپەرەسەندن(تكامل)يان پێواوە، ودلو هەناويان بە رووناكى راستەقينەى ئاهورايى رِونبۆتەوە.

یەکەمين مامۆستا‌و رِێنما،هەمان بانگهێشتى‌ويژدان‌و بيرى خاسە.

 

هات 51 بەندى 4

((ئەى مەزدا،

لەكوێيە خۆشەويستى بآ ئەندازەت بۆ ستايشگەرەكانت؟

خەلآت‌و بەخشينت لەكوێرا دەگاتە ئەويندارە بە ئەمەكەكانت؟

راستى‌و دروستى (ئاشا) لەكوآ دەستدەكەوێـت؟

پاكى(ئارمەئيتى) لەكوێندەرێيە؟

لەكوآ دەتوانرآ خاسترين ئەندێشەكان (وەهومەن) بەدەست بێت؟

سەرچاوەى هێزو تواناى شالياريت لەكوآ وەيە؟))

زەردەشت، لەم بەندەدا بڕی پرسيارى كردووە كە بێگومان خۆى وەڵامى هەموويان دەزانێت. خۆى دەزانێت كە ئافەريدەگار هەروەك باوكێكى ميهرەبان ئافەريدەكانى خۆى بآ ئەندازە خۆشدەوێت. هەلێبەتە، ئەو ئافەريدانەى كە رەفتاريان بەگوێرەی (ياساى بوون)ە‌ولەكارەكانياندا هۆش‌و بيرى خاس بەكاردێنن‌و خەڵکيان خۆشدەوێت.

هەروەها دەبێژێ كە خەلآت‌و بەخشينى خوا بۆ كەسێك دەبێت كە ئەويندارى بە ئەمەكى ئافەريدەگار بێـت.

كاتێك كە دەپرسێت، راستى‌و حەقيقەت‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا لەكوێيە، دەزانێت كە ئەم دياردە ئاهوراييانە لەدڵو دەرونى هەموو ئەو کەسانە دەبينرێت كە دياردەكانى(ئاشا)‌و (سپەنت ئارمەئيتى) پەروەردە دەكەن. هەروەها كاتێك كە دەپرسێت بيرى خاس لەكوآ دەست دەكەوآ‌و سەرچاوەى هێزو تواناى شاليارى ئاهورا لەكوێيە خۆى دەزانێت، كاتێك كە مێشكى ئادەميزاد لەهەموو بيرێكى خراپ پاك دەكرێتەوە، ئەوسا ئيدى ئەندێشەى خاس لەمێشكيدا جێگير دەبێ‌و هۆش دەبێـتە رِێنما بۆ گەيشتنە راستى‌و حەقيقەت هەروەها سەرچاوەى شاليارى‌و سەروەرى ئافەريدەگاريش لەهێزو توانايەكى هەميشەيى هەلێدەقۆلێێت كە هەر لەسەرەتاوە تاكو پەسلان بەردەوامە.

 

هات51 بەندى 5

((گشت ئەم پرسيارانە دەپرسم:

رِابەرێك كە،

دروستكردار‌و بآ فيزە،

وعەوداڵی هۆش‌و بيرى خاسە،

ودادوەر‌و مامۆستاى راستيە،

وتوانا‌و بەخشەندەيە،

چلۆن دەتوانآ بەهۆى راستيەوە هەموو جيهان،

پێش بخات‌و ئاوەدانى بكات.))

دوابەدواى پرسيارەكانى بەندى پێشوو، زەردەشت دەبێژێ، ئەم پرسيارانە رِابەر‌و پێشەوايەكى دروستكردار دەيكات كە دەيەوێت لەزانيارى‌و ئامۆژگاريەكانى يەزدانى ئاگاداربێت. بێگومان، ئەم پێشەوايە، جگە لەزەردەشت خۆى كەسى ديكە نييە.

زەردەشت دەيەوێت كە خەڵک ئاگادار بكات‌و رێگەى پێشخستن‌و ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگاى جيهانييان پێشانى بدات، ئەو رێگەيەى كە بەگوێرەى (ياساى بوون) وراستى‌و دروستى بيت. دەيەوێت لەرِوى هۆش‌و زانيارييەوە، راستى‌و حەقيقەتى بوون بە خەڵکى رِابگەيەنێت‌و لەخەلآتى ئاهورامەزدا ئاگاداريان بكات.

لەم بەندەدا، زەردەشت خۆى بەرابەر‌و پێشەواى دروستكردار‌و دادوەرێكى دادپەروەر‌و توانا دەناسێنێت.

گەرەكێتى خەڵک نهێنى (بوون) بزانآ‌و تێبكۆشن بۆ ئاوەدانكردنەوەى جيهان.

زەردەشت بەم پرسيارانە دەيەوێت زانيارى‌و هۆشى خەڵک پتر بكات.

ئەوەى شايانە لەم بەندەدا ئەوەيە كە زەردەشت دەبێژێ. مرۆ بۆئەوەى پتر فێرى زانيارى بێـ، دەبێ بآ فيز‌و ئيفادەبێت‌و لوتبەرز نەبێت.

 

هات51 بەندى 6

((مەزدا ئاهورا،

بە شاليارى خۆيەوە،

بۆ كەسێك كە‌ويستەكانى ئەو ئەنجام بدات،

خاستر لەخاس دەبەخشێت،

وبۆ كەسێك كە خۆشحاڵی نەكات

ولەرِێى ئاوەدانكردن‌و پێشخستنى جيهان تێنەكۆشێت،

لەئاكامدا‌و لەكۆتايى ژیانيدا،

خراپتر لەخراپى پێدەگەيەنێت.))

لەم بەندەدا، دەفەرموێت، كەسێك كە لەم جيهانەدا تێبكۆشێت‌و هەوڵبدات بۆ ئاوەدانكردنەوەو پێشخستنى کۆمەڵگا‌و جيهان، و‌ويستو ئارەزووى ئاهورامەزدا بەدى بهێنێت، خەلآتى ئاهورايى پێدەگات، بەلآم ئەگەر كەسێك بە پێچەوانەوە رِەفتار بكات، سزاى كردارى خۆى وەردەگرێـت.

ئەوەى كە لێرەدا دەبێ بێژين ئەوەيە كە، ويستو ئارەزووى ئاهورامەزدا بريتيە لەبانگهێشتى‌ويژدان كە فەرمان دەدات بۆ ئەنجامدانى كارێك ياخود دوورەپەرێزى لەكارێك. ئەوەى بانگهێشتى‌ويژدان فەرمانى پێدەدات، لەبەرئەوەى‌ويستى دروستى يەزدانيە، كەوايە ئەنجامدانى دەبێتە هۆى بەهرە وەرگرتن لەپاداشتى خاس، وبەپێچەوانەوە ئەنجامنەدانى توشى سزاى دەكات.

 

هات51 بەندى 7

((ئەى مەزدا،

ئەى كە ئەم زەوييە‌و ئاو رِووەكت ئافراند،

بە پاكترين ئەقل‌و هۆشى خۆت

پوختەيى‌و نەمرێتيم پێببەخشە،

وبەهۆى ئەندێشەى خاس

هێزو توانايى جەستە‌و رۆحى‌و خۆراگرتن

وژیانێكى نوێم پآ خەلآت بكە،

ولەئامرژگارييەكانت بەهرەمەندم بكە.))

پێشەکی لەم بەندەدا، زەردەشت باسى ئاهورامەزداى كردووەو بە ئافەريدەگارى زەوى، ئاو‌و رِووەكى داناوە, پاشان ئارەزووى خۆى دەربرِيوە بەوەى كە بەهۆى ئەقل‌و هۆشييەوە، بێگەيەنێتە پلەى پوختەيى‌و نەمرێتى پآ ببەخشێت‌و بەرخورادربێت لەهێزو توانايى جەستەيى‌و رۆحى‌و خۆراگرتن. لەكۆتاييدا دەيەوێت بەهۆى بيرى خاس‌و دڵكى رۆشەنەوە بەهرە لەئامۆژگارييەكانى مەزدا بەرێت. بێگومان ئەو داخوازيانەى زەردەشت هەيەتى، ئارەزووى هەموو كەسێكە، چونكو، هەر كەسێك بگاتە پلەى پوختەيى‌و نەمرێتى، دەبێتە مرۆيەكى بە تەواومانا، واتە كەسێك كە كۆنترِۆڵی دەرونى خۆى بكات، بێگومان هەموو خەڵکى خۆش دەوێت‌و بەگوێرەى ياساى بوون دەجولێتەوە‌و رەفتار دەكا‌و جگە لەراستى‌و دروستى هيچ رێگەيەكى ديكە هەلێنابژێرێت. جگە لەمە، زەردەشت داواى هێزو تواناى جەستەيى‌و رۆحى دەكا، ئەم دوو هێز‌و توانايە (جەستە‌و رۆحى)، هەردوكيان يەكتر تەواو دەكەن، لەئامۆژگاريەكانى زەردەشت داهەرگيز باسى ئەوە نەكراوە بۆ پەروەردەكردنى رۆح‌و گيان‌و ئاكار، بە چاوى سوكەوە تەماشاى جەستە بكرێت‌و بايەخى پآ نەدرێت، وەكو بڕی دەبێژنبۆئەوەى رۆح‌و معنويت بەهێز بكرێت دەبێ جەستە ئازار بدرآ.

 

هات51 بەندى8

((ئەى مەزدا،

ئێستا،

پەيامەكەت بۆ خەڵکى دانا دەگێرمەوە:

چارەنووسى خراپ بۆ درۆزن‌و خراپەكارانە،

وبەختەوەرى بۆ كەسێكە كە،

پابەندى راستى بێت.

وبێگومان،

بەختەوەريو شادمانى بۆ كەسێكە كە

ئەم پەيامە ئاسمانييە،

بۆ خەڵکى دانا بلآو بكاتەوە.))

لەنێو ئەم بەندەدا، سآ باس رەچاوكراوە:

یەکەميان ئەوەيە كە، پەيامى ئاسمانى دەبێ فێرى مرۆى دانا بكرێت.

دووەميان ئەوەيە كە، بەراشكاوى جەخت لەسەر ئەوە كراوە كە خراپەكاران‌و درۆزنان دوچارى چارەنوسێكى شوم‌و خراپ دەبن‌و بەپێچەوانەوە خاسكرداران‌و پەيرەوانى راستى بەهرە لەپاداشتى خاس‌و بەختەوەرى دەبەن.

سێهەميان ئەوەيە، زۆر بە ئاشكرا داوا لەخەڵک دەكات كە ئاينى راستى‌و دروستى بلآوبكەنەوە، ودەفەرموێت، هەر كەسێك ئەم پەيامە ئاسمانيە بۆ خەڵک بلآوبكاتەوە، بەختەوەرو شادومان دەبێت.

 

هات51 بەندى 9

((ئەى مەزدا،

تۆ بەهۆى بلێێسەى ئاگر‌و ئەزموونى مسى تواوە

هەردوو دەستەى راستكردار‌و خراپەكار

تاقى دەكەيتەوە‌و پاداش‌و سزايان دەدەيت.

ئەم رەوشى ژیانەمان پێشان دەدەيت كە،

ئازار‌و ئەشكەنجە بۆ خراپەكاران،

وخۆشى‌و شادومانى بۆ چاکان‌و خاسكردارانە.))

لەم بەندەدا، دوبارە هەروەك بەندى 7 لەهات 32 باسى ئەزمونى بلێسەى ئاگر دەكات‌و دەبێژێ، راستكرداران‌و خراپەكاران بەهۆى بلێێسەى ئاگرەوە تاقى دەكرێنەوە. ئەم ئەزمونە دەرون‌و تەبيعەتى هەموو كەسێك رۆشەندەكا‌و بەگوێرەى ئەم تاقيكردنەوەيە، پاداش‌و سزاى هەريەك لەو دوو دەستەيە دەدرێت.

بڕێ لەئاوێستا ناسان، وا دەزانن كە ئەم ئەزمونە، هەر ئەو تاقيكردنەوەيە كە لەكۆنەوە لەسەر زەمينى ئێران باوبووە، ولێرەدا نامانەوێت ڵی بدۆيين‌و باسى بكەين. ئەوەى كە دەبێ باسى بكەين ئەوەيە كە هەرگيز لەگاتاكاندا باسى ماديات نەكراوە‌و مەبەست لەبلێێسەى ئاگر‌و تاقيكردنەوەى مسى تواوە، بلێێسەى ئاگرى معنوى دڵە. نە ئاگرى رِواڵەتى، لەهەر شوێنێكدا لەگاتاكان، باسى ئاگر كراوە، مەبەست ئاگرى معنويە، رووناكى دل‌و بلێێسەى ئاگرى معنوى هەركەسێك چارەنووس‌و‌ويژدانى خاس يا خراپى ئەو كەسە ئاشكرا دەكات. ئەمە هەر لەوەدەچآ كە ئەزمونى ئاگر‌و مسى تواوەى بەسەردا ئەنجام بدرێت‌و لەئاكامدا پاداش‌و سزاى هەركەس بەگوێرەی كارى خاس يا خراپى ئەو كەسەيە كە ئەنجامى داوە. واتە كە پەیڕەوانى درۆ‌و خراپە‌و بير خراپان دوچارى ئازار‌و ناخۆشى‌و پەشيمانى دەبن، پەیڕەوانى راستى‌و خاسى، بەهرە لەخۆشى‌و شادى دەبەن.

لەم بەندەدا، رێگە‌و شێوەى تاقيكردنەوەى خاسان‌و خراپانى پێشان داوە كە هەمان رۆشنايى دلأ‌و دەرونى بێدار‌و‌ويژدانى رەشو مردوى ئەم دوو دەستەيەيە.

 

هات51 بەندى 10

((ئەى مەزدا،

كەسێك كە بە پێچەوانەى ئاينى رِاستى،

لەرێى تێكدان‌و ئالێۆزكردنى جيهان، كار دەكات،

هەموو گيانى لەدرۆ دروست بووە،

ولەو کەسانەيە كە خراپ بيردەكەنەوەو نەزانن.

ئەز، راستى (ئاشا)

بۆ خۆم‌و يارەكانم دەخوازم،

تا بێتە لامان‌و پاداشى خاسمان پآ ببەخشێت.))

زەردەشت لەم بەندەدا، ئەو کەسانەى كە ئاژاوە دەنێنەوەو خەڵک گومرِا دەكەن‌و هەوڵدەدەن دوريان بخەنەوە لەرِێى راست‌و دروست، بە خراپەكار‌و نەزان دەزانێت، چونكو مرۆى هۆشمەند‌و ژير هەرگيز بەرەو خراپە نارِوات‌و هەول نادات خەڵک لەرێى راست لابدات.

نەزانين‌و بآ هۆشى، يەكآ لەو هۆكارنەيە كە ئادەميزاد بەرەو خراپەكارى‌و كارى نادروست دەبێت.

لەبەرئەوە، زەردەشت بۆ خۆى‌و يارەكانى، داواى يارمەتى لەئاشا(راستى) دەكات، وئارەزووى ئەوەيە كە هەموو خەڵک بەهۆى پەيرەوى كردنيان لەياساى راستى، پاداشتى خاسيان دەستبكەوێت.

شايانى باس ئەوەيە كە، زەردەشت هەموو كارێكى خراپ‌و ناشايست بە ئاكامى نەزانين‌و بيرى كرچ‌و كالێ دەزانێ‌و تەنيا پەيرەويكردن لەياساى رِاستى بە چارەسەرى هەموو دەردو‌و ناخۆشيەكان دەزانێت.

 

هات51 بەندى11

((ئەى مەزدا،

كێيە ئەو دۆستە بەئەمەكەى ياريدەى زەردەشت ئەسپەنتمان دەدات؟

ئەو دۆستە، كەسێكە كە،

بەدڵو بەگيان لەتەك راستيدا (ئاشا) رِاوێژدەكا

وپاكو ئەويندار‌و خواپەرستە

وبەبيرى خاسەوە لايەنگرى ئەنجومەنى برايەتى موغەكانە.))

لەم بەندەدا، پرسيارێك كە دەبێژێ، كـآ دەتوانآ دۆست‌و هاوبيرى بەئەمەكى زەردەشت بێت، لەوەڵامدا بڕێ لەتايبەتكارييەكانى ئەو كەسە يا ئەو کەسانەى دەتوانن هاورێى راستەقينەى زەردەشت بن، باسكراوە، يەكـى لەو دياردانەى كە دەبێ هاوبيرى زەردەشت هەيبێت بريتيە لەراستى‌و پاكى، واتە، كەسێك كە دڵی بەراستى بەستبێت‌و پەیڕەوى ياساى راستى بێت. دوەمين مەرج بريتيە لەوەى كە ئەو كەسە باوەرِى بەخوا هەبێت‌و ئەويندارى بێت. سێهەمين دياردە، ئەوەيە كە بەبيرێكى پاكەوە لايەنگرى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان بێت.

ئەم ئەنجومەنە، لەو کەسانە پێكهاتبوو كە باوەرِى تەواو‌و پتەويان بە ئامۆژگارييەكانى زەردەشت هەبوو‌و تێدەكۆشان بۆ نوێ كردنەوەى کۆمەڵگا‌و پێشخستن‌و ئاوەدانكردنەوەى.

بەناوبانگترين ئەندامانى ئەو ئەنجومەنە بريتى بون لە‌ويشتاسەب، فەرشوشتەر، جاماسب وە ميديوماوە.

 

هات51 بەندى 12

((ئەوانەى فريويان خواردووەو رێبازى (كاوى)يان گرتۆتەبەر،

لەژیانياندا،

رِەزامەندى زەردەشت ئەسپەنتمان بەدى ناهێنن،

چونكە ئەوانە،

بەختەوەرى، تەنيا لەديدى مادى يەوە دەبينين،

نە لەجۆش‌و خرۆشەكانى معنوى.))

سەرەتا، لەم بەندەدا باسى(كاوى)يەكان دەكا، كە رابەرانى ئاينى سروشت پەرستى بون، دەبێژێ، ئەوانەى پەیڕەوى ئەم (كاوى)يانەن‌و رێبازى ئەوانيان گرتۆتەبەر، ودەستورەكانيان كە بريتيە لەخراپەكارى، ئەنجام دەدەن، ئەم جۆرە کەسانە هەرگيز بەختەوەر نابن، هەرچەندە لەوانەيە بەرِواڵەت خۆيان بە بەختيار بزانن، ئەمانە فريويان خواردووەو زەردەشت لەكردار‌و رەفتاريان بێزارە.

 

هات51 بەندى 13

((بەم شێوەيە،

خراپەكار، كە لەرِێى راست لايداوە،

و‌ويژدانى خۆى دوچارى خراپە كردووە،

لەسەر پردى چينيوت،

وبەرامبەر بە ئاشكرابوونى كردارەكانى،

رۆحى دوچارى سەرزەنشت دەبێ،

چونكو بەهۆى كردار‌و گوفتارى خۆيەوە،

لەرِێى راست دوركەوتۆتەوە.))

لەم بەندەدا، دەبێژێ، خراپەكاران‌و درۆزنان كە لەرِێى راست لايانداوەو زێدەرِەوييان كردووە بەوەى كە خەڵکيشيان چەواشە كردووە‌و بيريانيان ئالۆزكردووە، بۆئەوەى رێگەى راست نەگرنەبەر. ئەم خراپەكارانە غافلن‌و لەخۆيان بآ ئاگان كە لەئاكامداو لەرۆژى پەسلاندا، رۆح‌و گيانيان زمانى سكاڵيان دەكرێتەوەو سەرزەنشتيان دەكەن بەو كردەوەو كارە خراپانەى كە ئەنجاميان داوەو خۆيان‌و خەڵکيان گومرِا كردووەو دوچارى گرفتارييان كردون.

لەراستيدا، ئەمە گوفتار‌و كردار‌و بيرى خۆمانە كە دەتوانن رۆح‌و گيانمان لەسەر پردى چينيوت، واتە لەكاتى داوەريكردنى كردەوەكانمان، شاد‌و خۆشحال بكات ياخود بە پێچەوانەوە غەمبار‌و نارەحەت بكا.

دەتوانين بێژين كە ئەم بەندە، ئاماژە بۆ ئەو خراپكار‌و درۆزنانە دەكا كە دوژمنى ئاينى یەکتاپەرستی‌و راستين‌و هەوڵدەدەن، بە ئامۆژگارييە خراپەكانيان، بيرى خەڵک ئالێۆز بكەن‌و دوريان بخەنەوە لەزەردەشت‌و پەيامەكەى. بۆيە زەردەشت ئاگاداريان دەكاتەوە‌و پێيان دەبێژێ كە لەپاشاندا پەشيمان دەبنەوەو دوچارى مايەپوچى دەبن.

 

هات51 بەندى14

((كەرپەنەكان،

هەرگيز پەیڕەوى لە

داد‌و ئايين‌و ئاوەدانى ناكەن،

ئەوانە بە كردار‌و ئامۆژگارييە خراپەكانيان

زيان بە‌وانە دەگەيەنن كە خەريكى ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگان.

بەلآم،

هەر ئەم كردار‌و ئامۆژگارييە خراپانەيە كە،

لەئاكامدا،

بەرەو مۆلێگەى درۆ‌و خراپە، راياندەپێچێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت باسى پێشەوا درۆزنە خراپەكارەكان دەكات‌و دەبێژێ، (كەرپەنەكان) هيچ بايەخێك نادەن بە فەرمان‌و ئامۆژگارييەكانى ئاهورامەزدا. هەوڵو كۆششيان ئەوەيە كە بەهۆى ئامۆژگاريە خراپەكانيان‌و بە درۆ‌و دەلەسە‌و فريو، ئەو خەڵکەى كە باوەرِيان هێناوەو خەريكى ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگان، لەرِێێى رِاست لابدەن، وە زيانيان پێبگەيەنن‌و خراپە‌و تاوان‌و جەردەيى لەجيهاندا بلآوبكەنەوە.

لەكۆتاييدا، ئەم راستيە دەخاتە پێش چاو كە ئاكامى ئەو خراپەكاريانە‌و ئەو ئامۆژگاريە نادروستانە يەخەى خۆيان دەگرێـتەوە، ويژدان‌و رۆحيان ئەشكەنجە دەبينن‌و بە هيچ كلۆجێك ئاسوودە نابن لەژیانياندا، ولەپاشاندا دوچارى ئەشكەنجەى روحى دەبن‌و جێگەيان مولگەى درۆيە‌و لەتەك خراپەكاراندا دەبن.

 

هات51 بەندى 15

((ئەو پاداشەى كە،

زەردەشت مژدەى پێداوە بۆ ئەنجومەنى مۆغەكان،

بريتيە لەكاخى سروود (بەهەشت)،

كە هەر لەسەرەتاوە،

مەلێبەندى گەيشتنە لاى ئاهورامەزدابوە.

ئەز، مژدەى ئەم پاداشەتان پێدەدەم،

كە بەهۆى بيرى خاس‌و راستييەوە،

بەدەست دێت.))

لەم بەندەدا، زەردەشت پاداشى هاوبيران‌و برايانى ئاين‌و ئەو کەسانەى بۆ بلآوكردنەوەو پەرەسەندنى پەيامەكەى، ياريدەيان داوە، بە چوونە نێو كاخى سروود ياخود بەهەشتى داناوە.

بەهەشتى بە مەلێبەندى ئاهورامەزدا داناوەو دەبێژێ، دەتوانين بەهۆى بيرى خاس‌و راستييەوە، بچينە ئەو مەلێبەندە، كەوايە، مەرجى ئاسودەيى‌ويژدان‌و رۆح‌و چونە نێو بەهەشت بريتيە لەخاس بيركردنەوەو راستى كردنە پيشە، وبەهۆى ئەم دوو دياردەيەوە، هەموو كەسێك دەتوانێـت لەم خەلآتە ئاهوراييە سود وەربگريت.

ئەوەى شايانى باسە، ئەوەيە كە زەردەشت، بەهەشتي بە مەلێبەندى سروود‌و ستايشت داناوە‌و ئەم بەهەشتە لەتەك ئەو بەهەشتە مادييەى كە باسى لێدەكرێت، فرە جياوازە.

 

هات51 بەندى 16

((بەهۆى توانايى معنوى ئەنجومەنى موغەكان،

وئەو سروودانەى كە لەئەندێشەى پاكەوە ئيلهام كراوە،

وبەهۆى پەيرەوەييەوە لەرِاستى(ئاشا)،

كەى گوشتاسەب

بەهرە لەپاداشتى زانستى دەروونى وەرگرت،

ئەو زانستەى كە بەهۆيەوە،

مەزدا ئاهورا،

بەرەو بەختەوەرى رابەرايەتيمان دەكات.))

دوا بەدواى بەندى پێشوو، كە تيايدا زەردەشت مژدەى پاداشتى ئاهورايى بەهاوبيرانى خۆى دابو، لەم بەندەدا، باسى (گوشتاسەب) دەكات كە يەكـآ بووە لەرابەران‌و ئەندامانى ئەنجومەنى موغەكان‌و دەبێژێ، گوشتاسەب يەكێكە لەوانەى كە بەهرە لەو پاداشتە دەبێت كە مژدەى پێدراوە، ئەويش لەبەر دووهۆى سەرەكى، یەکەميان، چونكو ئەندامى ئەنجومەنى برايەتى موغەكانە، دووهەميان لەبەرئەوەى خاوەنى بيرێكى خاسە‌و مرۆيەكى پاكو راستبێژە.

هەروەها دەبێژێ، گوشتاسەب بەهۆى راستى‌و پاكيەوە بەهرەى لەزانيارييەك وەرگرتووە كە زانيارى ئاهوراييە‌و دەتوانێت ئادەميزاد بەرەو رِووناكىراستەقينە‌و بەختەوەرى‌و رزگارى رێنمايى بكات، زانستێك كە هاوجوتە لەتەك‌ويژدانى رۆشەن‌و دڵكى بينا. ئەم جۆرە زانسانە دەتوانێت مرۆ بەرەو پوختەيى‌و بەختەوەرى رينمايى بكات چونكو، زانستێكى معنويە‌و سودى کۆمەڵگا رِەچاو دەكا‌و كۆششە بۆ ئاوەدانكردنى‌وولآت‌و دورە لەبيرى‌وێرانگەرێتى‌و خۆخۆيى.

لەراستيدا، ئەم زانستە بريتيە لەهۆشێكى زاتى‌و دەرونى كە لەتەك هۆشى اكتسابى جياوازە. ئەم زانستە مرۆ بەرەو رووناكى‌و سەرفرازى‌و پوختەيى رينمايى دەكات.

ئارەزووى زەردەشت ئەوەيە كە هەموو خەڵک، سودبەرن لەهۆشى اكتسابى‌و زانستى معنوى بۆ خزمەتكردنى کۆمەڵگا‌و گەيشتنە بەختەوەرى‌و رزگارى تەواو.

 

هات51بەندى 17

((فەرشوشتەر هوگو،

گيانى خۆى كە خۆشەويسترين شتە،

بۆ بلآوكردنەوەى ئاينى یەکتاپەرستی

بە رەزامەندييەوە،

سپاردووە بە من.

هيوادارم،

مەزدا ئاهورا، ئارەزووەكانى

بۆ گەيشتنە راستى (ئاشا) بێنێتەدى.))

زەردەشت لەم بەندەدا، نزادەكاو داوا لەئاهورامەزدا دەكات كە ئارەزووەكانى فەرشوشتەر بێنێتەدى.

فەرشوشتەر، يەكێك بووە لەرابەرانى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان.

ئەم پياوە دانايە، ئامادەبووە گيانى خۆى بەخت بكات لەرێى بلآوكردنەوەو پەرەپێدانى ئاينى یەکتاپەرستی‌و پەيامەكەى زەردەشت.

 

هات 51 بەندى 18

((جاماسب هوگوى دانا،

كە ئا‌واتەخوازى رِۆشەنبونەوە بوو،

بەهۆى راستى (ئاشا) يەوە، زانيارى ئاهورايى هەلێبژارد،

وبەهۆى ئەندێشەى پاكەوە،

گەيشتە توانايى معنوى

ئەى مەزدا ئاهورا ئەم زانيارييە

ببەخشە بە هەموو ئەو کەسانەى كە ئەويندارتن.))

لەم بەندەدا، باسى سێهەمين ئەندامى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان دەكا‌و دەبێژێ:

جلماسب هوگو، بۆ گەيشتنە رووناكى حەقيقەت، زانيارى‌و بير‌و هۆشى هەلێبژارد، تا بەهۆى راستى‌و پاكى‌و بيرى خاسەوە بتوانێت بەهرە لەتوانايى معنوى (وەخشەترا) وەربگريت.

بێگومان، هەركەس دەتوانێت پاش ئەوەى دياردەكانى بيرى خاس (وەهومەن)‌و راستى‌و دروستى (ئاشا)، لەخۆيدا پەروەردە بكا، بگاتە (وەخشەترا)، واتە هێزى معنوى، يانى دەتوانآ كۆنترۆڵی نەفسى خۆى بكات.

جاماسب، توانى بە پەروەردەكردنى ئەو دياردانە، بگاتە پلەيەك كە ببێتە دۆست‌و هاوبيرى بە ئەمەكى زەردەشت‌و يەكێك بێت لەخزمەتكارانى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان.

لەكۆتايى ئەم بەندەدا، زەردەشت لەئاهورامەزدا دەخوازێت كە ئەم خەلآتە بەهەموو ئەو کەسانە ببەخشێت كە باوەرِى راستەقينەيان هەيە.

 

هات51 بەندى 19

((ميديۆماە ئەسپەنتمان

كە بەهۆى زانيارى ئاينييەوە

تێدەكۆشآ بۆ بەديهێنانى ژیانێكى معنوى،

باوەرى بە پەيامى من هێناوە،

وبەهۆى فێربونى ئاينى مەزدا‌و كردەوەكانى خۆيەوە

لەرِێى نوێ كردنەوەى جيهاندا، تێدەكۆشێت.))

چوارەمين ئەندامى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان، (ميديوماە)ى ئامۆزاى زەردەشتە، لەم بەندەدا، زەردەشت بە خاسى باسى دەكا‌و دەبێژێ، ميديوماە كەسێكە كە بە ئاگادارييەكى تەواوەوە لەزانيارى ئاهورايى، هەموو ژیانى خۆى تەرخانكردووە بۆ بلآوكردنەوەو پەرەسەندنى ئاينى راستى، وكۆششێكى بێوچانى كردووە كە بەهۆى خزمەتكردنى خەڵکەوەو بەكردار‌و رەفتارى خاسى خۆى، پەيامى زەردەشت بە شێوەيەكى خاس بە خەڵک رِابگەيەنێت.

لەمەوبەر باسمان كرد كە (ميديوماە) یەکەمين كەسێك بووە كە باوەرى بە زەردەشت هێناو بەدڵو بەگيان هەوڵیداوە بۆ پێشخستنى ئەم پەيامە پيرۆزە.

 

هات51 بەندى20

((ئێستا،

ئەىدياردەكانى ئاهورامەزدا (ئەمشاسپەندان)،

هەموو پێكەوە

راستى (ئاشا)‌و بيرى خاس (وەهومەن)،

كە بەهۆى فێركردنى پاكييەوە بەدەست دێت،

پێمان ببەخشن.

دروودتان بۆ دەنێرين‌و لەمەزدا،

بەختەوەرى دەخوازين.))

لەم بەندەدا زەردەشت داوا دەكا لەئەمشاسپەندان كە دياردەو نيشانەكانى ئاهورامەزدان، كە خەلآتى راستى‌و پاكى‌و بيرى خاس‌و دڵوڤانى‌و باوەرِ بەخوامان پآ ببەخشن.

ئەم خەلآتانە بەهۆى ئامۆژگارى‌و فێربونى راستى‌و پاكى‌و بيرى خاس‌و خۆشەويستى‌و باوەرِ بەخوا، لەنێو دڵماندا زێتر دەبێت.

لەكۆتاييدا دەبێژێ: ئەى خواى ميهرەبان، لەكانگەى دڵمانەوە دەتپەرستین‌و ستايشتت دەكەين‌و داواكارين لێت بەهرە لەبەختەوەرى هەميشەيى بەرين.

بێگومان، ئەمە ئارەزووى هەموو كەسێكە كە بگاتە بەختەوەرى‌و شادمانى هەميشەيى، ئەمەش نايەتەدى مەگەر بەهۆى راستى‌و دروستى‌و پاكى‌و بيرى خاس‌و باوەرى راستەقينە بەخوا نەبآ.

 

هات 51 بەندى 21

 ((مرۆى پاكو خوا ناس

بەهۆى زانيارى‌و گوفتارو كردارو‌ويژدانى خۆيەوە،

رِاستى دەبوژێنێتەوەو پەرەى پێدەسێنێت.

مەزدا ئاهورا، بۆ ئەم جۆرە کەسانە،

بەهۆی ئەندێشەى خاسەوە

تواناى معنوى دەبەخشێت.

منيش بۆ ئەو کەسانە داواى پاداشتى خاس دەكەم.))

لەم بەندەدا زەردەشت دەبێژێ،مرۆى خاوەن باوەرِوخوا ناس،لەبەر ئەوەى هەميشە ئافەريدەگارى لەبەر چاودايە، هەميشە پاكەو هەرگيز دواى خراپەو خراپەكارى ناكەوێت.ئەم جۆرە کەسانە هەمو گوفتارو كردارو بيرو‌ويژدانى خۆيان لە رِێى رِاستى‌ودروستى‌وحەقيقەت بەكار دێنن، وئەمە دەبێتە هۆى ئەوەى، رِاستى تەشەنە بكاو بڵاو بێتەوە لەنێو کۆمەڵگادا.هەروەها بەهۆى پەروەردە كردنى بيرى خاس‌و كۆنترۆلێ كردنى خۆيانەوە،بەهرە لە خەڵاتى يەزدانى دەبەن.            

ئەم خەڵاتە بريتيە يە لە ئاسودەيى‌ويژدان‌و ئەندێشەو رِووناكى دڵو هێزى ئيرادە‌وبەهرە بردن لە خۆشى‌و بەختەوەرى هەميشەيى‌و نياز نەبوون بە مەسايلى مادى.   

لە كۆتاييدا، داوا لە ئاهورا مەزدا دەكات كە خەڵاتى خۆى بەو جۆرە کەسانە بدات. 

 

هات 51 بەندى22

 ((مەزدا ئاهورا،

ئەو کەسانە دەناسێت كە لە رِووى رِاستى‌و پاكيەوە،

چ لە رِابردوودا بێت

‌و چ ئێستا بێت

كارى‌واخاس ئەنجام دەدەن كە وەك ستايشتى ئافەريدەگار‌وايە.

ئەز، رِێز لەو کەسانە دەگرم،

‌و ناويان دەبەم،

‌وبە سڵاو‌و دروودەوە بەرەو رِويان دەبمەوە.))

لەم بەندەدا،زەردەشت،هەركارێك كە بەبێوەرِێكى تەواو‌و بە رِاستى‌و پاكى يەوە ئەنجام بدرێت،بەهاوجوت‌ويەكسانى دەزانێت لەتەك پەرستنوستايشتكردنى ئافەريدەگاردا. دەتوانين بێژين ئەم باوەرِە، ئەوە دەگەيەنێت كە ئەنجامدانى كارێكى خاس، جۆرێكە لە پەرستن‌و ستايشتكردنى خوا.                                  

هەروەها دەبێژێ، ئەو کەسانەى لە رِابردوودا‌و ياخود ئێستا ئەركى سەرشانيان بە خاسى ئەنجام داوە‌و دەيدەن‌و خۆيان لە كارى خاس نادزنەوە، پێويستە بە خاسى ناويان لێبەرين، ودەبێ تێبكۆشين ئێمەش چاو لەوان بكەين بۆ هەلێسورِاندنى ئيش‌و كارى خاس لە کۆمەڵگادا، ناو‌و نيشانێك لەم بارەوە بۆ خۆمان بەدەست بێنين.

لەم بەندەدا، ئەوەى كەفرە دەتوانين ڵی فێربين، گرنگى كاركردنە لە رِوانگەى پەيامى زەردەشتەوە. ئەنجامدانى هەر كارێك بەديدى رِاستى‌و پاكيەوە يەكسانە لەتەك پەرستنى ئافەريدەگارو دەشێ جەخت لەسەر ئەوە بكەين كە ئەو کەسانەى كارى خاس دەكەن رِێزيان لێبگيرێت.

 

5- وەهيشتو ئيشى

سروودى حەڤدەهەم

هات 53 بەندى1

 ((خاسترين ئارەزووەكانى زەردەشت ئەسپەتمان

هاتۆتە دى،

چونكو مەزدا ئاهورا،

بۆ هەميشە، بەهۆی رِاستييەوە

ژیانێكى خاسى پێ بەخشيوە.

‌و ئەوانەى كە

بەر هەلێستيان دەكرد،

ئێستا ئيدى، بەگوفتاروكردار، ئاينى رِاستييان گرتۆتە بەر.))

لەم بەندەدا، باسى سەركەوتنى زەردەشت دەكات كە لە ئاكامدا توانيويەتى پەيامەكەى كە رِێنمايى كردنى خەڵکە بەرەو رِاستى‌و دروستى‌و یەکتاپەرستی،بەجۆرێكى خاس بگەيەنێت.پەيامبەر بە ئارەزووەكانى گەيشتووە‌و بەخۆشى‌و شادييەوە ژیان دەبێتە سەر، ژیانێكى پرِلە پاكى‌وخاسى.

موبد فيروز ئازەر گوشەسب دەبێژێ،لەوە دەچێت كە ئەم بەندە يەكێ لە شاگردە هەرە دڵسۆزو بەئەمەكەكانى زەردەشت (جاماسبى دانا) كە جێگرى زەردەشت بووە پاش شەهيد بوونى مامۆستاكەى،بەماوەيەكى كەم نوسيبێتى.

 

هات 53 بەندى 2

 ((‌وبەم شێوەيە

بە ئەندێشە‌و گوفتار‌و كردار،

مەزدا ستايشت بكەن،

‌وتێبكۆشن بۆ خۆش وەشى،

‌وكارى خاس هەلێبژێرن.

كەى گوشتاسەبى لايەنگرو دۆستى زەردەشت

‌وفەرشوشتەرى ژير

رِێگەى رِاست‌و ئاينێكيان هەلێبژاردووە،

كە ئاهورا بۆ سوشيانتى ئاشكرا كردووە.))

لە پێشەکی ئەم بەندەدا،رِێگەى گەيشتنە رِەزامەند بوونى ئاهورا مەزداى داناو ژيرى بە بەكارهێنانى بيرو گوفتارو كردارى خاس بۆ خێرو خۆشى ئافەريدەكانى ئاهورا مەزدا، داناوە‌و دەبێژێ،پێويستە هەموو كەسێك تێبكۆشێت تا لەم سێ‌وزەيە،واتە،مێشك،زمان،دەست سوود وەربگرێت بۆ پێشخستن‌و ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا.

كەسێك كەبيرى خۆى لە رِێى دروستكردن‌و ئاوەدانى‌و رِزگاركردنى خەڵک لە نەزانين‌و بێ دەرەتانى‌و كلێۆڵی‌و خراپە‌و تاوان بەكاربێنێت، و بەدەست‌و زمانى خۆى ياريدەى خەڵک بدات بۆ گەيشتنە پوختەيى‌و پاكى،ئەو كەسە.رِەزامەندى خواى بەديهێناوە.

لە كۆتايى ئەم بەندەدا،باسى لايەنگران‌و ياوەرانى ئاينى رِاستى‌واتە،گوشتا سەب‌و فرشوشتەر دەكات‌و دەبێژێ، دۆستان‌و هاوبيرانى زەردەشت، رِێگەيەكيان هەلێبژاردووە كە ئاهورا مەزدا ئيلهامى كردبوو بە سوشيانت (لێرەدا مەبەست لە سوشيانت خودى زەردەشتە).

 

هات 53 بەندى 3

 ((ئەى پورو چيستاى ئەسپەنتمان هيچدسپ

ئەى جوانكە ترين كيژۆڵەكانى زەردەشت،

مەزدا ئاهورا،

مرۆيەكى بۆ هاوسەرێتى تۆ هەلێبژاردووە كە،

پابەندى بيرى خاس،

‌و پاكى‌و رِاستييە.

كەواتە، لەتەك بيرى خۆتدا رِاوێژ بكە،

‌و بە پاكى‌و بە زانيارييەكى خاسەوە رِەفتار بكە.))

 بەگوێرەی داستانە كۆنەكانى زەردەشتيەكان، جاماسبى دانا (كە لە پاشاندا دەبێتە جێنشينى زەردەشت) خوازبێنى لە پوروچيستاى كچى زەردەشت دەكات.

لەم بەندەدا زەردەشت لەتەك ئەوەى كە جاماسب بە پياوێكى خواپەرست‌و رِاستبێژ‌و بيرخاس‌و پاك دەزانێت، بەڵام بە كيژەكەى دەبێژێ، هەرچەندە من وەك باوكێك دەخوازم كە ببيتە هاوسەرى جاماسب، بەڵام رِەزامەندى تۆ مەرجە، و دەبێ،بە بيرێكى خاسەوە،قولێ تێبفكرى،رِاوێژ لەتەك هۆشدا بكە.و چاکە‌وخراپە كانى هەلێسەنگێنە، ئەوسا برِيارى خۆت بدە.

ئايا ئەم خوازبێنى كەرە پەسەند دەكەيت يان نا،چونكو ئەمە ژیانى تۆيە‌و تۆ لەتەکيا دەژيت

 

هات 53 بەندى 4

 ((بێگومان،

ئەز، كەسێك كە بۆ هاوكاران‌و بنەماڵە،

بە باوك‌و سەروەر دانراوە،

هەلێدەبژێرم‌و خۆشمدەوێت.

هيوادارم كە،

رِۆشنايى بيرى خاسم پێ بگات،

‌و لەنێو پاكاندا، ژنێكى پاكيزە بم.

‌ومەزدا ئاهورا،

بۆ هەميشە ئاينى رِاستيم پێ خەڵات بكات.))

لە بەندى پێشوودا، باسى ئەوە كرا كە خوازبێنى بۆ كچى زەردەشت هاتبوو،زەردەشت داوا لە كچەكەى دەكات كە لەو بارەوە خاس بير بكاتەوە‌و برِيارى خۆى بدات ئەم بەندە، وەڵامى پورو چيستا دەخاتە پێش چاو كە تيايدا دەبێژێ، پاش بيركردنەوە برِيارى داوە ئەو كەسە (جاماسب) بە هاوسەر هەلێدەبژێرێت‌و خۆشى دەوێت.لە پاشاندا، هيواو ئارەزووى خۆى دەردەبڕێت.

كە هاوسەرێكى پاك بێت‌و شياوى هاوسەرێتى بێت بۆى،هەروەها ئارەزووى ئەوەيە كە لەلايەن ئاهورا مەزداوە هەميشە رِێنمايى بكرێت‌و خەڵاتى رِاستى پێببەخشێت.

 

هات 53 بەندى 5

 ((ئەم گوفتارە ئاراستەى ئێوە دەكەم

ئەى تازە بوكو زاوايان،

بە بيرێكى خاس، گوێ بۆ ئامۆژگاريەكانم رِابگرن.

‌و لە رِێگەى‌ويژدانى خۆتان هەڵیسەنگێنن‌و بەكارى بێنن:

هەميشە بە بيرى خاس‌و خۆشەويستى يەوە بژين،

‌و هەر يەكەتان لە رِاستيدا

پێشبرِكێ لە يەكتر بكەن

تا ژیانێك‌و خێزانێكى خاس پێكەوە بنێن.))

لە رِاستيدا، ئەم بەندە بريتى يە لە ئامۆژگارى بۆ تازە بوكو زاواكان‌و جەختى لەسەر كراوە كە بە‌ووردى گوێى بۆ بگرن‌و لە ژیانياندا،پەندەكانى بەكاربێنن،پێش هەموو شتێك دەبێ هەميشە ئەندێشەيان پاك بێت‌و يەكتريان خۆشبوێت،ئەمجا پێويستە پێشبرِكێى لەيەكترى بكەن بۆ گەيشتنە رِاستى‌و پاكى‌وهەرگيز توخنى درۆ‌وخراپە‌و رِێى خراپ نەكەون.

ئاكامى ئەم جۆرە رِەوشە، ژیانێكى پرِ لە خۆشى‌و شادى‌و بەختەوەرييە.

 

هات 53 بەندى 6

 ((ئەى پياوان‌و ئەى ژنان،

بە دروستى ئەم رِاستيانە بزانن كە،

لەم جيهانەدا، درۆ تەفرە دەرە

ڵی دوور بكەونەوە‌و پەرەى پێمەسێنن.

‌و ئەمەش بزانن كە

ئەو خۆشى يەى كە بەهۆی خراپى‌و چەواشە كردنى رِاستى بەدەست دێت.

مايە پوچى بەدواوەيە.

‌و ئەو درۆزن‌و خراپەكارانەى كە رِاستى لەخەڵک چەواشە دەكەن.

ژیانى معنوى‌و ئاسايشى خۆيان لەناو دەبەن.))

ئەم ئامۆژگارييانەى لەم بەندەدا دەبێژرێ، تەواوكەرەوەى ئامۆژگاريەكانى بەندى پێشووە.

زەردەشت دەبێژێ،ئەى ژنان‌و پياوان،هەوڵبدەن گوێ رِايەڵی ئەم رِاستيانە بن كە بۆتان دەبێژم.درۆو فريودانى خەڵک‌و ژیانى مادەپەرستى، بريقەدارەو رِارِايى‌و دوودڵی دەخاتە بيرى خەڵک‌و بەرەو لاى خۆيان رِادەكێشێ،كەوايە، تێبكۆشن خۆتان لەم بيرانە دووربخەنەوە.هەرگيز لە درۆو درۆكردن‌و خراپەكارى نزيك نەبنەوە.كارێك مەكەن كە بەردى بناغەى كۆشك‌وتەلارى بەختەوەريتان بريتى بێت لە بەدبەختى‌و چارە رِەشكردنى خەڵکى ديكە،چونكو لەئاكامدا ئاهوو ناڵەى هەتيوان‌و فرمێسكى بێوەژنان يەخەتان دەگرێ‌و جگە لە مايە پووچى هيچى ديكەتان بۆ نامێنێتەوە.

لە كۆتاييدا دەبێژێ،درۆزن‌و خراپەكاران،كە خەريكى چەواشە كردنى رِێگەى رِاستين لە خەڵک‌و ژنان‌و پياوانى رِاستكردارو رِاستبێژ‌و پاكان لە رِێى رِاست لادەدەن، لە ئاكامدا ژیانى معنوى‌و ئاسودەيى بيرو‌ويژدانى خۆيان لەناودەبەن‌و هەرگيز بەختەوەرى رِاستەقينە بە چاوى خۆيان نابينن.

كەوايە،پێويستە لەسەرمان خۆمان لە ماديات دووربخەينەوەو زێتر بير لە معنويات بكەينەوە.ئەگەر پەيوەندييەكمان لەتەك درۆ‌و تەفرەو خراپەكاريدا هەيە،زۆر بە گورجى ئەو پەيوەندييە بپچرِێنين،بەختەوەرى خۆمان لەسەر حسابى ستەمكردن بە خەڵک‌و ئازاردانيان بەدى نەهێنين.

 

هات 53 بەندى 7

 ((وە پاداشتى ئەنجوومەنى موغەكان

تا ئەو رِۆژە بۆ ئێوە دەبێت كە

لە ژیانى ژنو مێردايەتى خۆتان،

چ لەكاتى خۆشى‌و چ لەكاتى تەنگانەدا،

پێكەوە بن‌و لەتەك يەكدا ميهرەبان بن.

بەڵام ئەگەر بيرى خراپ بەسەر تانا زالێ بێت،

‌و لە رِەوشى ئەنجومەنى موغەكان لابدەن،

دووچارى نوشوستى‌و پەشيمانى دەبن .))

بەر لەمە،باسى ئەنجومەنى برايەتى موغەكانمان كرد‌و گوتمان كە ئەمانە بريتى بوون لە گروپێك لە بير خاسان،ئامۆژگاريەكانى زەردەشتيان موبەمو ئەنجام دەداو گوێ رِايەڵی گوفتارەكانى بون.

لەم بەندەدا،ئامۆژگاريەكانى بەندەكانى 5،6 تەواو دەكا‌ودەبێژێ،تا ئەوکاتەى هەردوو هاوسەر،واتە بوكو زاوا يەكتريان خۆشبوێت، و بۆ يەكتر بەئەمەك بن‌و بەگوێرەى دەستورەكانى ئەنجومەنى برايەتى موغەكان رِەفتار بكەن، لەم جيهانەو پەسڵانيشدا بەهرە لە خاسترين پاداشتەكان وەردەگرن، پاداشتى ئەم جيهانە، بريتى يە: لە ژیانێكى بەختەوەر‌و پرِ لەخۆشى‌و شادى‌و خۆشەويستى‌و پاداشتى پەسلانيش بريتى يە: لە ئاسوودەيى‌ويژدان‌وبير، ياخود بەهەشتى‌وادە پێدراو.

بەڵام ئەگەر. لەدەستورو ئامۆژگارييەكانى ئەم رِێبازە لابدەين‌و گيرۆدەى هەواو هەوەسى مادى بين‌و تەفرەى خراپەكاران‌و درۆزنان بخۆين‌و تووشى گومرِايى بين, ئەوسا دووچارى نوشوستى دەبين‌و ئاكاممان رِەنج‌و ئەشكەنجەو پەشيمانى دەبێت

 

هات 53 بەندى 8

 ((لە ئاكامدا‌و بە ئاشكرا،

بەد كاران

فريو دەخۆن، ودەبنە گالێتە جارِ‌و سەرزەنشت دەكرێن.

بەڵام، لەژێر سايەى شاليارى‌و رٍِابەرايەتى خاسەوە،

ژنان‌و پياوان

لەنێو مالێ‌و شارەكاندا دەگەنە ئاشتى‌و ئاسايش

‌و خراپى‌و فريوەكان، تەفرو تونا دەبن.

وە مەزدا ئاهورا، كەلە مەزنان مەزنترە،

رِوو دەكاتە ئێمە.))

لەم بەندەدا،زەردەشت هەميسان وەك بەندى پێشو ئامۆژگاريمان دەكات،و دەربارەى بەدكاران‌و درۆزنەكان دەدوێت‌و دەبێژێ،بەدكارەكان جگە لەوەى كە چارەنوسيان مايە پوچيە‌و تووشى رِەنج‌و ئەشكەنجەى‌ويژدانى دەبن،ئەمانە بەهۆى كردارى نالەبارى خۆيان دەبنە گالێتە جارِى خەڵک‌و لە هەموو كات‌وشوێنێكدا سەرزەنشت دەكرێن، تاواى لێدێت خۆشيان لۆمەى خۆيان دەكەن كە بۆچى ئەم رِێگە هەڵەو چەواشە يەيان هەلێبژاردووە،خەڵکيان تەفرەداوە‌و درۆيان لەتەك خۆيان‌و خەڵکدا كردووە.

زەردەشت دەبێژێ، لە ئاكامدا،بەهۆى رِابەرايەتى شاليارى خاس‌و دادوەرو دڵسۆزو بيرخاس،کۆمەڵگا بە ژن‌وپياويەوە،لەنێو مالێ‌وخێزاندا.لەگوند‌و شاردا،بە ئاسوودەييەوە ژیانێكى پرِ لەئاشتى‌و خۆشى دەبەنەسەر.

هەروەها ئارەزوو دەكا كە درۆو فريو‌و خراپە كە ئادەميزاد بەرەو خراپەكارى‌و تاوان دەبێت. لەهەموو جيهاندا تەفرو تونا بێت تا هەموو خەڵک بەهرە لەخۆشى‌و خەڵاتى ئاهورايى بەرن‌و ژیانێكى پرِ لەئاشتى‌و ئاسايش‌ودوور لە شەرِوخوێنرِێژى بەرنەسەر.لەكۆتاييدا هيواو ئارەزووى ئەوەيە كە ئاهورامەزدا رِوومان تێبكات‌و بێتە لامان.

مەبەستى ئەوەيە كە هەموو لەگشت بوارەكانى ژیاندا ئاهورامەزدا رِەچاوبكەين‌و داواى يارمەتى‌و كۆمەكى لێبكەين،هەروەها دەبێ بەجۆرێك خۆمان لە هەموو خراپييەكان پاك بكەينەوە كە بتوانين لە دەروونى خۆماندا،لەتەك ئاهورامەزدا بگەينە يەك.كاتێك ئافەريدەگار لە ئافەريدەى خۆى نزيك دەبێتەوە كە ئەو كەسە هەموو قۆناغەكانى پوختەيى‌ومرۆڤايەتى پێوابێت، بيرى پاك‌و كردارى دروست‌وگوفتارى ژيرانەبێت‌وكۆنترۆڵی خۆى بكات‌ورِاستى‌و دروستى بكاتە دروشمى ژیانى،دڵی پرِ لە خۆشەويستى خەڵک بێت‌وبەگيان‌ومالێ خزمەتيان بكات.

 

هات 53 بەندى 9

 ((بير خراپە بەدكارەكان،

كە بەندەى هەواو هەوەسن‌و لە رِاستى بە دوورن،

بێزارن لەپاكان‌و بە چاوى سووكەوە دەرِواننە هێژاكان

هەرچەندە لەتەك دەرونى خۆشياندا لەململانێدان،

كێ يە ئەو سەروەرە پاكەى كە،

بە دڵو بەگيان‌و بەئازادى‌و بەوشێوەيەى خۆى دەخوازێت،

بەرهەلێستى ئەم بەدكارانە بكات؟

ئەى مەزدا،

بەهۆى شاليارى‌و هێزو تواناى معنوى تۆيە كە،

پياو چاکان،ئەوانەى بە دروستى دەژين،

پشتيوان‌و ياوەرى خەڵک بن،

‌و لەباشترين خەڵاتەكان، بەهرە وەربگرن.))

سەرەتا،لەم بەندەدا باسى بەدكاران‌و بيرخراپان دەكاودەبێژێ،ئەمانە هەميشە رِق‌و قينەيان هەيە بەرامبەر مرۆى خاس.بەچاوى سوكەوە دەرِواننە هەموو عەگيدو پياو چاکان‌و دوژمنايەتى لەتەك رِاستى‌و دروستكرداران دەكەن.

هەرچەندە لەنێو دڵ‌و دەروونى خۆشياندا لەململانێدان، بەڵام چونكو گيرۆدەى هەواو هەوەسن،ئەم جۆرە کەسانە چ ژن بن يا پياو،گوێ بۆ بانگەوازى‌ويژدانى خۆيان رِاناگرن.

پاشان دەفەرموێت كێيە ياخود لەکوێيە ئەو سەروەرو داوەرە كە بتوانێت بە هەموو ئازادييەكەوە‌و بەدڵو بەگيان بەرهەلێستى ئەم بەدكارانە بكات‌و بەرامبەريان رِابوەستێت‌و ململانێ يان لەتەكدا بكات.

لە كۆتاييدا دەفەرموێت: تەنيا هێزى معنوى ئاهورايى يە(وەخشەترا)كە دەتوانێت يارمەتى پياوچاکان‌ورِێرِەوانى رِێگەى رِاست‌و حەقيقەت بدات‌وخاسترين خەڵاتەكانيان پێببەخشێت.

 

هات 54 بەندى 1

 ((هيوادارم كە،

دۆستايەتى‌و برايەتى كە ئاواتى هەمومانە،

رِوومان تێبكات،

‌ودڵی پياوان‌وژنانى زەردەشتى،

شادو خۆشحالێ بكات.

تاهەركەس،

بەهۆى بيرى خاس‌و‌ويژدانى خۆى،

لەخەلآتى شياو، بەهرە وەربگرێت

ئەو خەڵاتەى كە مەزدا ئاهورا

بەهۆى رِاستييەوە

بۆ هەموو ئاواتە خوازێكى داناوە.))

ئەم (هات)ە تەنيا بريتييە لەيەك بەندو تيايدا زەردەشت ئاواتەخوازە كە هەستى برايەتى‌و دۆستايەتى لە دڵ‌و دەروون‌و بيرى هەموو خواپەرستێك كە بەگوێرەى پەيامى زەردەشت رِەفتار دەكات،جێگير بێتودڵی هەموان پرِ لەخۆشەويستىوشادمانى بكات‌ورِەزامەندى وەهومەن بەديبهێنێت.

مەبەست لەشادى‌و رِەزامەندى وەهومەن، ئەوەيە كە بيرێكى پاك‌و ئاسايش‌و ئارامى‌ويژدان لە هەموماندا بەدى بێت، بەواتەيەكى ديكە، زەردەشت بۆ هەموو پياوو ژن، ئارەزووى خۆشەويستى‌و دۆستى‌و برايەتى‌و بيرى پاك دەكات بۆئەوەى بتوانن بە ئاسودەيى خزمەتى خەڵک بكەن‌و کۆمەڵگا بەرەو پێشەوە بەرن.

هەروەها دەبێژێ، هەركەسێ گوێرِايەڵی بانگهێشتى‌ويژدانى خۆى بێت كە زايەڵەى‌ويستو فەرمانى ئاهورامەزدايە، وبتوانێت بەخاسى ئەنجامى بدات، ئەوسا ئاهورامەزدا پاداشتێكى بەنرخى دەدات،ئەو پاداشتەش بريتييە لە خەڵاتێك كە تەنيا بەهۆى رِاستى‌و پاكييەوە بەدەست دێت‌ودەبێ بەگوێرەی‌ويژدان رِەفتار بكرێت تا بەو پاداشتە بگەين.ئەو خەڵاتە بريتييە لەبيرو‌ويژدانێكى ئاسوودە كە گەورەترين پاداشتە بۆ مرۆيەكى بەختەوەر.

بەكورتى،ئوسوڵی ئاكارى‌وفەلسەفى،لە رِوانگەى زەردەشتەوە لەو17 هات‌و (239) بەندەى گاتاكاندا،كەبە رِاژەوە باسمان لێكردن بەدى دەكرێن.بژاردەيەك لەو ئامۆژگارييە ئاكارى‌و فەلسەفيە بەنرخانەى كە زەردەشت لە گاتاكاندا بێژاويەتى، ولەهەموو كات‌و شوێنێكدا دەتوانرێت بەكاربهێنرێت، وپەیڕەويكردنيان لە لايەن ئادەميزادەوە،دەبێتە مايەى بەختەوەرى‌و رِزگارى بريتين لە:

- يەكتا پەرستى‌و باوەرِ بەهێزو توانايى ئاهورامەزداى ئافەريدەگارو دانا

- باوەرِ بە دووهێزى هاوالێ دوانەى دژ بەيەك،واتە چاکەو خراپە (سپەنتا مينو‌و ئەنگرەمينو).

- ململانێى هەميشەيى دژى هێزى ئەهريمەنى‌و باوەرِ بەوەى كە لەئاكامدا چاکە بەسەر خراپەو رِاستى بەسەر درۆو رِووناكى بەسەر تاريكيدا سەردەكەوێت.

- هەركەس ئازادە بۆ هەلێبژاردنى چاکە يا خراپەو شێوەى ژیان‌و جۆرى ئاينى خۆ

- بەهۆى ئەم ئازادى هەلێبژاردنە، هەركەس بەر پرسيارە بەرامبەر ئەو كارانەى ئەنجامى دەدات،چ خاس بێ‌وچ خراپ.

- باوەرِ بە بەهەشت‌ودۆزەخ‌و پاداشت‌و سزاى خاسان‌وخراپان.

- كارو كۆشش‌وتێكۆشان لە پێناوى پێشخستن‌و ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا.

- برِينى هەرشەش قۆناغ‌وپلەكانى ئەمشاسپەندەكان،وپەروەردەكردنى دياردە معنوى يەكان،بۆ گەيشتنە پلەى پوختەيى‌وبەختەوەرى‌ونەمرێتى.

- باوەرِ بەنەمرێتى رِۆح (گيان).

- هەوڵ‌وكۆشش بە هەستكردن بە ديدارى ئاهورامەزدا‌وگەيشتنە لاى لە جيهانى دەروونيدا

2- (يەشت)ەكان  Yasht    

يەشت،لەوشەى ئاوێستايى يەشتى وەرگيراوە.بە زمانى پەهلەوى بووەتە يەشت. ئەم وشەيە لە رِيشەى يەز yaz ەوەيە كە بنچينەكەى لەتەکوشەى يەسنا،يەكێكە.واتە(يەشت) و(يەسنا)،هەردووكيان لە بنچينەى(يەز)ەوەن كەماناكەى دەبێتە پەرستن‌و ستايش‌و نيايش (نوێژ).

يەسنابەشێوەيەكى گشتى لە كاتى پەرستن‌ودوعاونزادا دەخوێنرێتەوە،بەڵام يەشتەكان،تايبەتن بۆ ستايش‌ونيايش‌ونياز لە ئاهورامەزداو دياردە سروشتييەكان، واتە ئەمشاسپەندان،ئيزە دەكات‌ورِۆژ،مانگ،ئاگر،ئاوو....ستايشى سيفاتى هەريەك لەمانە كراوە‌و هەمويان بەدروستكراوى ئاهورامەزدا دانراون.

لەسەرەتادا، يەشتەكان بەشێوەى شيعربوون،بەڵام بەدرێژايى رِۆژگار بڕێ شتى خراوەتە سەر‌ولەحاڵەتى شيعر چۆتەدەر.توێژينەوەو لێكۆڵینەوەكان دەربارەى يەشتەكان،وا پيشان دەدەن كە ئەم يەشتانە لەنووسين‌و گوتنى خودى زەردەشت نين، بەڵکو ئەم سرودانە پاش زەردەشت، لەلايەن قوتابى‌وهاورِێ كانى‌و بڕیێ لە مۆغەكان‌و لەژێر كارتێكردنى هەندێ لە داب‌ونەريتى ئايينە كۆنەكانى ئارياييەكانى پێش زەردەشت لەكوردستاندا‌واتە لەسەردەمى مادەكان نوسراونەتەوە.هەريەكە لەو خوا جۆراوجۆرانە،بەشێوەيەك تێكەلێ بەم ئايينە يەكتاپەرستیيە بون.

ژمارەى يەشتەكان، سى يەشت بووە، كە بە ئەندازەى سى رِۆژى هەرمانگێك بووە.لەرِۆژ ژمێرى ئێرانى دێريندا،هەر مانگێك بريتى بووە لە سى رِۆژوهەر رِۆژێك بە نێوى يەكێ كە ئەمشاسپەندەكان‌و ئيزەدەكان ناونرابون.

ئێستا ژمارەى يەشتەكان تەنيا 21 يەشتەو هەريەكەيان بەنێوى يەكێ لە ئەمشاسپەند‌و ئيزەدەكانە.

يەشتەكان،جگە لەوەى ستايش‌ونيايشى ئاهورامەزدا‌وفريشتەكان‌وئيزەدەكان دەكەن، باسى بڕێ لە داستان‌وئەفسانە كۆنەكانى باووباپيرانمانى تێدايە. بەشە جۆراو جۆرەكانى يەشتەكان پێى دەبێژرێ (كردە) كەبەماناى (بەش) يا(فصل) دێت. هەركردەيەك پێكهاتووە لە چەندين (بەند).

شايانى باسە بێژين كە بەگوێرەى گوتنى كتێبى(دينكرد)،ئەم يەشتانە لە پێشاندا بەشێك بون لە چواردەهەمين نەسك لە 21 نەسكەكانى ئاوێستاو پێى بێژراوە(بغان يشت)واتە ستايشى بوغەكان(خواكان)ئەم(21)يەشتە كە ماوەتەوە‌ولەبەر دەستايە، لە رِووى دێرينێتى‌و تازەيى يەوە،لەيەكتر جياوازن.چوار يەشتى یەکەمين،لەوانى ديكە تازەترن‌وناگەنە پاى يەشتەكانى ديكە،بەتايبەتى يەشتى2،3 وە 4 كە بريتين لە(هەفتن يەشت)ى بچوك، ئورديبەهەشت‌وخرداد يەشت‌وناوەرِۆكەكانيشيان زۆر گرنگ نين، دوا دوو يەشتيش (هوم يشت‌و وەننديەشت) فرەكورتن‌وبايەخێكى ئەوتۆيان نييە.

يەشتەكانى ديكەش هەريەكەى بايەخي بەبێسێكى تايبەتى داوە،بۆنموونە لە(ئابان يەشت)و(تشتر يەشت)دا زێتر رِووداوە سروشتييەكان باسدەكا،ولە(مهريشت)و (فرودين يەشت) دا لە رِووى خوورِەوشت‌و لە(زامياد يەشت) پتر باسى گەورەيى‌و مەزنايەتى خونكارەكانى ئێران زەمين دەكات‌و مل ملانێ كردنيان لەتەك تۆرانييەكاندا.

 هاشم رچى نووسەرى كتێبى (اوستا، سروودهاى زرتشت) لەلا-229 دەبێژێ:

(يەشتەكان دابەشدەكرێن بە دووبەشەوە:-

- بەشى یەکەم،ئەو يەشتانەن كە دێرينە ترو رِەسەنترن.

- بەشى دووهەميان،ئەو يەشتانەن كەلەسەردەم‌و دواى بڵاوبوونەوەى ئايينى زەردەشتدا نووسراونەتەوە.

مەبەست لەم بۆچوونە ئەوەيە يەشتە دێرينەكان بريتين لەو سرودانەى كەلەسەردەمى سەرەتاى زەردەشتى‌و ئاينى ئارييەكانە،ئەو سەردەمەى كە ئارييەكان خەريكى پەرستن‌وستايشى دياردەكانى سروشتبون،وبۆ هەريەكە لەو دياردە سروشتييانە سەرپەرشتێكيان داتاشيبوو دەيانپەرست‌وسروديان بۆدەگوتن.ئەودياردە سروشتى يانەى كە لەو سەردەمەدا دەپەرستران بريتى بون لە: ميهر، ئاناهيتا، بەهرام، ئازەر،وات، مانگ، خۆر، زەوى، گيا،فرە وەشى، گئوشى، ئەرت، هوم، تشيتەر، ئاسمان، ئەنيران، وبڕێ ئيزەدى ديكە. هەريەكە لەم ئيزەدانە، يەشت ياسروودوستايشى تايبەتييان هەبووە كە باوەرِپێكراوەكانيان لەكاتى تايبەتداو بەدابو نەريتى تايبەتى، سروديان بۆ دەخوێندن‌و داواى يارمەتى يان لێدەكردن‌و بۆئەم كارە ديارى‌وخەڵاتيان پێشكەش دەكردن.

زەردەشت،ئەم پەيامبەرە ژيرە،پەرستنى گشت ئەو خوا جۆراوجۆرانەى بەنارِەوا زانيوە‌وپەرستنى تەنيا بە شياوى ئاهورامەزداى خواى داناوژيرداناوە.

هەروەكو لەمەوبەرگوتمان،زەردەشت تەنانەت بۆ يەكجاريش.باسى ئەو خوايانەى لەسروودەكانى خۆيدا نەكردووە،ئەو خوايانەى كەلە يەشتە دێرينەكاندا ناويان لێبراوە.بەڵام لەسەردەمى پاش زەردەشتدا دوبارەبەهۆى ئەو(كارتێكردنەى) كە باوەرِە كۆنەكان لەنێو خەڵکدا هەيانبوو فەرامۆشيان نەكردبوو،هەروەها رِارِايى پياوە ئاينيە زەردەشتيەكان بووە هۆى ئەوەى ئەو خوا جۆراو جۆرانەى كۆن،بەشێوەى (ئيزەد) بێنەوە نێو ئاينى زەردەشتى‌و بەشێوەيەك ستايشيان لێبكرێت.بۆ ئەنجامدانى ئەم كاە، سەرەتا دەستيان دايە زێدەكردنى چەند رِستەيەك ياچەند بەندێك لەسەرەتا يا لەكۆتايى يەشتەكان.بۆ نموومە ئەم رِستەيەيان خستە سەر سەرەتاى (ئابان يەشت)،.

(ئاهورامەزدا وەحى كرد بۆ ئەسپەنتمان زەردەشت‌و گوتى ئەى زەردەشت بە دەستورو برِيارى من ستايش بكە ئەم ئەردويور ئاناهيتايەكە.....)بەم شێوەيە بەرەبەرە ئەم جۆرە رِستەو بەندانە پتر‌وپتر هاتنە نێو يەشتەكان‌وجێگەى خۆيان كردەوە،ويەشتى نوێ يان پێكهێنا.كەوايە دەتوانين بێژين كە ئەو بۆچون‌و بيروباوەرِو باسانەى كەلەنێوان يەشتەكاندايە،بەتايبەتى يەشتە تازەكان هيچ فرِێكيان بەسەر باوەرِوئامۆژگارييەكانى زەردەشتەوە نييە،بەڵکو پەيوەندى يان بەشێوەى بيركردنەوەى ئاينى،مێژوويى‌و كێشەكانى ئەو خەڵکە هەيە كە لە پێش زەردەشتدا لەوناوچەيەدا ژياون.

بيست‌و يەك يەشتى ئاوێستا بريتين لە:

1- ئاهورا مەزد يەشت (هورموزد يەشت):

یەکەمين يەشتەو بەناوى ئاهورامەزداوە ناونراوە.ناوى یەکەمين رِۆژى هەموو مانگێكيش هەربەم ناوەوە ناودەبرێت.ئەم يەشتە پێكهاتووە لە33 بەند‌ودەربارەى ئاهورامەزدا دەدوێت،هەفتا ناوو سيفەتى بۆ دانراوە وەك: دانا، داناترين، توانا، تواناترين، بەخشەندە، دروستكەرى هەردوو جيهان، پيرۆزترين، ميهرەبان، هۆى هەموو هۆيەك، پرشنگدار، و... هتد.

2- ئەمشاسپەنديەشت (هەفتەن يەشت):

دووهەمين يەشتە.تايبەتە بە حەوت ئەمشاسپەندەكان

لە ئاوێستاى ئێستادا دووهەفتەن يەشت هەيە،يەكێكيان پێى دەبێژرێت هەفتەن يەشتى مەزن كە لە(يەسنا) كان دەژمێرێت،ئەوى ديكەيان پێى دەبێژرێت هەفتن يەشتى چكۆلە كەلە يەشتەكان دەژمێرێت.

ئەم يەشتە پێكهاتووە لە 15بەند،ودەربارەى ستايشى ئاهورامەزدا، ئەمشاسپەندو ئيزەدەكان دەدوێت،هەروەها باسى پاداش‌وسزاى كارەكان لەم جيهانەوجيهانى پاش مردن دەكات.لەم يەشتەدا زۆر بەرِاشكاوى گيانى يەكتا پەرستى لەئاينى زەردەشتيدا دەخاتەرِوو.

3- ئاشا وەهيشتا يەشت (ئوردى بەهەشت يەشت):

  سێهەمين يەشتە، تايبەتە بە فريشتە ئاشاوە هيشتا. پێكهاتووە لە 19 بەند.

4- هائورتات يەشت (خورداد يەشت):

 چوارهەمين يەشتە،تايبەتە بە فريشتە هائورتات، پێكهاتووە لە 11 بەند.

تێبينى:ئەم چواريەشتەى كە ناويان لێبرا،لە يەشتە تازەكان دەژمێرێن.

5- ئەردوسيور ئەناهيد يەشت (ئابان يەشت):

 پێنجەمين يەشتە،يەكێكە لە گرنگترين‌وكۆنترين يەشتەكان‌ودەربارەى ئەريدوسيور ئەناهيتا دەدوێت. Aredrisara Anahita

كە يەكێكە لە ئيزەدەمەزنەكان‌وئيزەدى تايبەتى(ئاوە). پێكهاتووە لە30 بەش‌و (133 بەند).

6-هور خشيئت يەشت (خورشيديەشت):

شەشەمين يەشتە،پێكهاتووە لە 7 بەند. لەيەشتە تازەكان دەژمێرێت‌ودەربارەى ستايشى خۆردەدوێت.

7- ماونگە يەشت (ماە يەشت):

   حەوتەمين يەشتە،پێكهاتووە لە 7 بەند. لەيەشتە كورت‌ونوێ كان دەژمێرێ.

8-تيشتريە يەشت (تير يەشت):

 هەشتەمين يەشتە،تايبەتە بەيەكێ لە ئيزەدە گەورەكان(ئيزەدى باران).

 پێكهاتووە لە 62 بەند.لە يەشتە كۆنەكانە.

9- درواسپە يەشت (گوش يەشت):

 نۆهەمين يەشتە،تايبەتە بە ئيزەدى پارێزگەرى ئاژەڵە سوودمەندەكان بريتى يە لە 22 بەند، ئەم يەشتە تازەنييە‌وتائەندازەيەك لە يەشتە دێرينەكان دەژمێرێ.

10-ميترا يەشت (مهريەشت):

 دەهەمين يەشتە،يەكێكە لە دێرينترين‌و دوورودرێژترين يەشتەكان.

تايبەتە بۆ ئيزەدى ميترا Mithra كە لە پێش سەردەمى زەردەشتدا يەكێ بووە لەخوا گەورەكانى نەتەوە هيندوئەوروپيەكان‌وميللەتانى ديكەى ئاريايى،لە پاشاندا لە ئاينى زەردەشتدا لە رِيزى ئيزەدەكاندا دانراوە.

ميترائيسم،يەكێ لە دێرينترين ئاينەكانە كەلە ئيران زەمين دا بەكوردستانەوە‌وهەروەها لەزۆر شوێنى ديكەى جيهاندا بڵاوبوبۆوە،جێ پەنجەى ئەم ئاينە، لەفرە لەپرۆسەكانى ئايينى دواييدا بەتايبەتى لەبوارى فەلسەفەو عيرفان‌وتصوف‌و هونەر‌وێژە،ديارە بە شێوەيەكى رِاستەوخۆ‌و نارِاستەوخۆ. ئەم يەشتە پێكهاتووە لە 146 بەند.

11- سرەئوش يەشت (سروش يەشت):

يانزەهەمين يەشتە.سروش ئيزەدى چاودێرى ئاينى خواپەرستیيە.

لە ئاوێستادا دووسروش يەشت هەيە،يەكێكيان پێى دەبێژرێ(سروش يەشتى سەرەتاى شەو)كە لەرِيزى يەسناكانە(هات 57).دووهەميان سروش يەشتە،كەلە رِيزى يەشتەكانە‌و پێى دەبێژرێت سروش يەشتى هادوخت.پێكهاتووە لە (23) بەند.

12- رِەشنو يەشت(رِەشن يەشت):

دوانزەهەمين يەشتە.رِەشنو ئيزەدى دادو دادگەرييە‌ونەيارى درۆو بێدادى‌وستەمە. پێكهاتووە لە (28)بەند.

بەگوێرەى نوسينەكانى پەهلەوى،ئەم ئيزەدە لەتەك ئيزەدەكانى ميهروسروشى پێكەوە لە رِۆژى پەسڵاندا داوەرى رِۆحەكان دەكەن.

13- فرەوەشى يەشت (فەروەردين يەشت):

 سيانزەهەمين يەشتە يەكێ لە دێرينەترين‌ودورودرێژترين يەشتەكانە.

ئەم يەشتەش،هەروەك مهريەشت‌وئابان يەشت،بڕێ زانياريمان دەربارەى بيروباوەرِى ئارياييەكان پێدەدات.هەروەها نێوى گەورە پياوانو پياوچاکانى مێژووى ئەو سەردەمەمان پێرِادەگەيەنێت،تيايدا ستايشى رِۆحى هەموو چاکان لەژن‌وپياو‌ومنداڵێ‌و ئەمشاسپەندو ئيزەدەكان دەكات.

14-‌ويريپره غنە     (بەهرام يەشت):

 چواردەهەمين يەشتە.ئەم ئيزەدە(بەهرام) ئيزەدى سەركەوتن‌و پالێپشتى جەنگاوەران‌و دڵرانە.پێكهاتوە لە(64) بەند.

15- وەيو يەشت (رام يەشت):

پانزەهەمين يەشتە، لەئاوێستادا پێى دەبێژرێ (رِامە –رِامەن) كە ماناكەى دەبێتە ئاشتى‌و ئاسايش.

16- چيستا يەشت (دين يەشت):

شانزەهەمين يەشتە.لەئاوێستادا پێى دەبێژرێ دەئينا Daena‌وبەماناى بيركردنەوەو ناسين‌وبيرى معنوى يە.

هەرچەندە ئەم يەشتە بەناوى دين يەشتە،بەڵام دەربارەى چيستا Tehista كە ئيزەدى زانيارى يە دەدوێت‌و پێكهاتووە لە (20) بەند.

17- ئەشى وەنگوهى (ئەرت – ئەرد يەشت):

حەڤدەهەمين يەشتە،يەكێكە لەو ئيزەدانەى كەلە ئاينى زەردەشتدا فرە بايەخى پێدراوە لە ئاوێستادا پێى دەبێژرێ ئاشى Ashi ئەم ئيزەدە،ئيزەدى سامان‌وخێروخۆشى يە. پێكهاتووە لە (62) بەند.

18- ئەئيريتم خوارنو (ئاشتاد يەشت):

هەژدەهەمين يەشتە.لە ئاوێستادا پێى دەبێژرێت ئارشتات Arshtat بەماناى رِاستى‌و دروستىيە.پێكهاتووە لە (9) بەند.

19-كوەئينم خوارنو (زامياد يەشت):

 نۆزدەهەمين يەشتە.لەيەشتە كۆنەكان دەژمێردرێت.زامياد ئيزەدى پاسەوان‌و سەرپەرشتى زەوىيە.پێكهاتووە لە(96)بەند،لە رِابردوودا پێيان دەگووت(كيان يەشت)،چونكو زێتر باسى شاكانى كەيانى دەكات‌وجێگەيەكى تايبەتى بۆ كەيانى يەكان داناوە.

لەم يەشتەدا،زێتر باسى(فەرِى كەيانى)³⁸ دەكات، مەبەست لە (فەرِ) لێرەدا ئەو رِووناكى‌و نورو هێزى ئاسمانيەيە كە هەركاتێك ئەم (فەرِە) لە هەركەسێكدا بێت،لەسەركردايەتى‌و پاڵەوانێتى‌وپەيامبەرى‌و رِاستى‌ومرۆڤايەتى‌وهەموو خاسى يەك،بەهرەمەند دەبێت. لەبەندى 88ــ 96 زامياد يەشت دەبێژێ:

((پاش ئەوەى (سوشيانس) دەردەكەوێت،هەموو جيهان پرِ لە دادوحيكمەت دەبێت، بەختەوەرى‌وخۆشى رِوودەكەنە جيهان،بيروكردارو گوفتارى خاس سەردەكەون.هەموو گێتى لە درۆ پاكدەبێتەوە.ودوژمنايەتى بنبرِ دەبێ.رِاستى بەسەر درۆدا سەردەكەوێت.بيرى خراپ بەرامبەر بيرى خاس شكست دەخوات،فريشتەكانى خوردادو ئەمرداد بەسەر دێوى برسێتى‌وتينوێتيدا سەردەكەون،ئەهريمەن دەشكێ‌ورِادەكا.

20- هئوم (هوم يەشت):

بيستەمين يەشتە.لەناو ئاوێستادا بە هوم دەبێژرێت هەئومە haoma هوم ناوى گيايەكە خواردنەوەيەكى سەرخۆشكەرەوەى لێدروست دەكرێ كەپێى دەبێژرێ(ئەشام هوم).

ئەم خواردنەوەيە هەر لە مێژەوە (واتە پێش سەردەمى زەردەشت)لاى ئارياييەكان پيرۆز بووە‌و لەكاتى رێ‌و رەسمى  ئاينيدا دەيانخواردەوە.زەردەشت لە گاتاكاندا ئەم خواردنەوەيەى قەدەغە كردبوو،بەڵام پاش زەردەشت ديسانەوە ئەم خواردنەوەيە هاتەوە ئارا بەڵام بە ئەندازەيەكى كەمتر دەخورايەوە.

شايانى باسە،تەنيا لەدووبەندى ئەم يەشتە ستايشى هوم كراوە،بەڵام لەكاتى نوسينەوەى ئاوێستادا ئەم يەشتە خراوەتە سەر يەسنا‌ولە هاى (9،10،11) دانراوە بەنێوى هوم يەشت.

21- وەننت (وەنەند يەشت):

بيست‌ویەکەمين‌ودوا يەشتە. وەنەند يا وەنەنت،ناوى هەسارەيەكە‌وبەماناى (سەركەوتو)ە.كورتترين يەشتەو پێكهاتووە لە تەنيا يەك بەند.

لێرەدا‌واي بەبێش دەزانم بڕێ لەو يەشتانە بخەمە بەر چاو:

هورموزد يەشت:ئەم يەشتە بەسەردەستەى بيستويەك يەشتەكانى ئاوێستا دەژمێريت.لە رِاستيدا پێكهاتووە لەنێوو (سيفات‌و شايستەييەكانى)ى ئاهورامەزدا‌و بريتييە لە 33 بەند.

سەرەتا،لەم يەشتەدا،زەردەشت پرسيار لە ئاهورامەزدا دەكات كە چ چاکەوپەرستن‌و كارى خاسيك باشترين پاداشتى دەبێ لە پەسڵاندا.

ئاهورامەزدا تاكۆتايى بەندى شەشەم باسى سيفات‌و شايستەييەكانى خۆى بۆ زەردەشت دەكات. لەسەرەتاى بەندى حەوتەمەوە،دوبارە ئاهورامەزدا باسى بيستويەك ناوى خۆى دەكاتەوە(دوانزەهەمين ئاهورايەو بيستەمينى مەزدايە).لەبەندى نۆهەم تا يانزەهەم دەربارەى كاريگەرێتى‌وخاسيەتى ناوەكانە.لەبەندى دوانزە تا پانزە ئاهورامەزدا دەربارەى سى‌وچوار سيفەتى ديكەى خۆى دەدوێ.بەندى بيستەم تا بيستودوهەم بريتى يە لە نزاو نيايش‌وبەندى بيست‌وسێهەم بريتييە لە نوێژە بەناوبانگەكەى زەردەشتى يەكان كە پێى دەبێژن (يەتا ئەهو وەئيريو).لەبەندى بيستو چوارەمدا ئاهورامەزدا داوا لە زەردەشت دەكات كە چاودێرى لە پەیڕەوانى ئاينەكەى بكات‌ولە نەياران بيانپارێزێت.لەبەندى بيستو پێنجەمدا دەربارەى ئەمشاسپەندەكان بۆ زەردەشت دەدوێت.بەندى بيستو حەوت باسى سپەندارمەند دەكا.لەبەندى بيستو هەشتدا زەردەشت دەربارەى پاشەرِۆژى مرۆى پاك پرسيار دەكات.بەندەكانى ديكە ستايشى ئەمشاسپەندەكان‌و ئاهورامەزدايەو دوا بەنديش بە نوێژى (ئەشم وەهو) كۆتايى دێت.

 

دەقى ئەم يەشتە بەمجۆرەيە:

1- زەردەشت لە ئاهورامەزداى پرسى:ئەى ئاهورا،تۆئەى پيرۆزترين بيروهۆش‌و دروستكەرى جيهانى مادى،ئەى دياردەى‌وتەی ئاسمانى،چ شتێك تواناتر،چ شتێك سەركەوتوتر،چ شتێك بلێندتروپايە بەرزترو چ شتێك بۆ رِۆژى پەسڵان كاريگەرترە؟

2- چ شتێك سەركەوتوترين،چ شتێك چارەسازترين،چ شتێك زێتر بۆ دژايەتى خراپەكاران (دێوەكان) كارسازترە، لە جيهانى ماديدا چ شتێك پتر كاردەكاتە سەر بيرى ئادەميزاد بۆ باش بيركردنەوە،لەسەراسەرى جيهانى ماديدا چ شتێك خاستر‌ويژدان پاك دەكاتەوە.

3- ئەوسائاهورامەزدا گوتى،ئەى سپەنتمان زەردەشت، بيركردنەوەو‌ووردبوونەوە لەناوى من‌وئەمشاسپەندەكان،تواناترين‌وسەركەوتوترين‌وپلەبەرزترين مايەى رِزگارىيە لە جيهانى مادى‌ومعنوى دا،ودەبێتە هۆى بەختەوەرى‌و خاس بيركردن‌و سەركەوتن بەسەر خراپەدا.

4- ئەمە سەركەوتوترين‌وچارەسازترينە.ئەمە خاسترينە بۆ دژايەتى دێوەكان‌ودرۆزنان‌و كارسازترينە.ئەمەيە كەلەسەراسەرى جيهانى ماديدا كاردەكاتە سەر بيروهۆش. ئەمەيە لەسەراسەرى جيهانى مادى خاستر‌ويژدان خاوێن دەكاتەوە.

5- زەردەشت گوتى،ئەى ئاهورامەزداى پاك،ئەو ناوەى خۆتم پێ بێژە كە مەزنترو خاسترو جوانترە‌ولە رِۆژى پەسڵاندا گرنگترو چارەسازترو باشترە،و بۆ دژايەتى دێوەكان‌و درۆزنان كارسازترە.

6- بۆئەوەى ئەز بەسەر گشت درۆزنان‌ودێوەكان سەركەوم‌و زالێ بم بەسەر هەموو جادووەكان‌و پەرييەكان تا هيچ كەس نەتوانێت بەسەرما زالێ بێت،نەدێونە ئينسان نەجادو‌ونەپەرى.

7-ئەوسا،ئاهورامەزدا گوتى.ئەى زەردەشتى پاك،ئەز سەرچاوەى هەموو زانست‌و زانيارييەكم،دوهەم،كەسێك كە ئاژەڵ‌ومەرِوماڵات دەبەخشێ،منم،سێهەم، كەسێك كەتوانايە، چوارەم كەسێك كەخاسترين رِاستييە، پێنجەم، دياردەى هەموو نيعمەتە پاكەكانم، شەشەم،منم بيروهۆش،حەوتەم،منم ژير، هەشتەم،منم دانايى نۆهەم،منم دانا.

8- دەهەم، ئەزم پيرۆزى،يانزەهەم،ئەز پيرۆزم،دوانزەهەم،ئاهورام،سيانزەهەم، بەهێزترين، چواردەهەم،منم كە دوژمن زەفەرم پێ نابێت، پانزەهەم، نەبەزم، شانزەهەم، كەسێكم كە پاداشتى هەمووانم لە يادە، حەڤدەهەم، چاودێريكەرى هەمووانم، هەژدەهەم، دەرمانكەرى هەموانم، نۆزدەهەم، ئەز ئافەريدەگارم، بيستەم، منم كەپێم دەبێژرێ مەزدا.

9- ئەى زەردەشت، دەبێ تۆ هەميشە ستايشى من بكەيت بە پێشكەشكردنى خاسترين (زەور) بۆئەوەى ئەز، ئاهورامەزدا يارمەتيت بدەم‌و بەدەمتەوە بێم، سروشى پێرۆزيش يارمەتيت دەدا، هەموو سەرپەرشتانى ئاوەكان‌ورِوەكەكان‌و رِۆحيانەتى چاکانيش دێنە لات بۆ يارمەتيدانت

10- ئەى زەردەشت،گەر دەتەوێ سەركەويت بەسەر دێوەكان‌و خراپەكاران‌و جادوگەران‌و پەرييەكان‌وكاوى يەكان‌و كەرپەنەكانى ستەمگەرو چەتە‌و رِێگرە دووپاكان‌و گومرِێ كەرانى دوو پێ‌و گورگە چوار پێكان.

11-‌وبەهەلێكردنى ئاڵاى شەكاوەوە بەسەرسوپاى نەياران سەركەويت،دەبێ هەميشە ئەم ناوانەم لەسەر‌ويردى زمانت بێت‌و‌ورەورى پێبكەيت.

12- منم پشتيوان،منم ئافەريدەگار‌و پارێزگەر،منم مەعريفەت‌وپيرۆزترين بيرو هۆش‌و چارەساز،ناوم چارەسازترينە، ناوم پێشەوايە، منم خاسترين پێشەوا، ناوم ئاهورايە، ناوى منە مەزدا، ناوم پاكە‌و پاكترينم، ناوم زانايە‌و ناوى منە زاناترين، ئەز بينام‌و ناوم فرەبينايە، من دوربينم‌و ناوم زۆر دوربينە.

13- پاسەوان ناوى منە،پالێپشت‌وپشت‌وپەنا ناوى منە،دروستكەر ناومە،چاودێر ناوى منە،بەخێوكەر ناوى منە،وەديهێنەرى خاسترين شاليارى ناومە،ناوم شاليارى دادگەرە،داد گەرترين شاليارم ناوە.

14- فريونەدەر ناومە،كەسێك كە فريو ناخوا ناوى منە،كەسێك كە بە تواناوە سەردەكەوێ،ناوى منە، كەسێك كەبەيەك لێدان سەردەكەوێمنم، بەسەر هەموان زالێ دەبێ ناوى منە، دروستكەرى هەموان منم،بەخشندەى گشت خۆشييەكانم ناوە، بەخشندەى فرەخۆشى يەكانم ناوە،بەخشندەم ناوە.

15- كەسێك كەبەويستو خواستى خۆى خاسى بكات منم، ئەز كەسێكم كەبە‌ويستى خۆم پاداش دەدەم،مەزنان مەزنترم،ناوم شايانى شاليارى يە،ناوم دانايە‌وداناترين، ناوى منە، نيگەرانى پاشەرِۆژ منم،ئەمانەيە ناوەكانم.

16- ئەى زەردەشت، لەم جيهانى مادى يەدا،كەسێك لەبۆمن ئەم ناوانە لەژێر لێوەوە‌و بەئاواز‌و بەدەنگى بەرز،بەشەوو رۆژ بخوێنێ‌و بيلێێتەوە.

17- كەسێك كە ئەو ناوانە لەكاتى  هەڵسان يا لەكاتى نوستندا، لەكاتێكدا كە (كشتى دەبەستێت يا دەيكاتەوە، لەكاتێكدا لە شوێنێكەوە بۆ شوێنێكى ديكە دەرِوات،ويالە كاتى سەفەركردن لە دەڤەرێكەوە بۆ دەڤەرێكى ديكە،بخوێنێت.

18- ئەو جۆرە کەسانە،نەلە رِۆژ‌و نەلە شەودا،نەچەقۆ كاريان تێدەكا نەتەورزين، نەتيرونەخەنجەر،نەگورز كە لە لايەن كەسێكەوە كە هەموو گيانى پرِ لەقين‌ودرۆيە‌و تێى دەگرێ،وبەردى قۆچەقانيش نايگاتێ.

19-‌وئەم بيست ناوە هەروەك كڵاوزرێى پشت سەر‌و زرێى سەرسينە‌وايە بۆ ئەو كەسە كەلە هەموو بەڵاو خراپەى نەياران‌وئەهريمەنى ناپاك‌وگەندەلێ دەپارێزێت. هەروەك ئەوەى كە هەزار پياو پارێزگارى لە پياوێك بكات.

20- كێيە ئەومرۆ داناوسەركەوتووە كەبە فەرمانى تۆ دەبێ خەڵک لە پەناى خۆيدا رِابگرێت،پێم بێژە بەهۆى ئيلهامەوە كآيە ئەو كەسەى كراوە بە داوەرو رِزگاركەرى ئەم جيهانە،ئەو داوەرەى كەوا خاوەن بيرى پاك‌و هێزى فەرمانبەردارييە،ئەو داوەرەى كە لەلايەن خۆتەوە هەلێبژێراوە،ئەى مەزدا.

21- درودو سڵاوبۆ (فەرِ)ى كەيانى³⁹،درودوسڵاو بۆ ئارياويج، درودوسڵاو بۆ(سەئوك)⁴⁰، درودو سڵاو بۆ ئاوى دائيتا، دروودوسڵاو بۆ ئاوى ئەردوسيورناهيد، درودو سڵاو بۆ گشت زيندەوەرە پاكەكان.

يەتا ئەهو..... وەكو خاسترين‌و باشترين سەروەر، زەردەشت باشترين داوەرە، كەسێكە كە بەگوێرەی ياساى پيرۆز، كردارى جيهانى بيرى چاک بۆلاى مەزدا، وشاليارى، كەوەك پاسەوانى بێچارەو بێدەرامەتان دانراوە، بۆلاى ئاهورا هێنا.

ئەشم وەهو......رِاستى خاسترين نيعمەتە‌و مايەى بەختەوەرى يە كەسێك بەختەوەرە كە باشترين رِاستى ئارەزوو دەكات.

22- ستايشت دەكەين ئاهوناوەئيريا‌وئاشاوەهيشتا،خاسترين ئەمشاسپەند،ستايشت دەكەين هێزوتوانايى‌وسەركەوتن‌وفەرِ،ستايشت دەكەين ئاهورامەزداى پايە بەرزو شكۆمەند.ئاهورامەزدا لەنێو هەموو زيندەوەراندا،لەنێو ژنان‌و پياواندا،ئەو كەسە دەناسێت كە ستايشى دەكەن،وبەهۆی (ئاشا) وە خاسترين پاداشتى پێدەبەخشێت. ئەم جۆرە پياوانە‌و ئەم جۆرە ژنانە ستايشت دەكەين.

23- يەتا ئەهو وەئيريو.... وەكو خاسترين‌و باشترين سەروەر،زەردەشت باشترين داوەرە، كەسێكە كەبەگوێرەی ياساى پيرۆز،كردارى جيهانى بيرى چاک بۆلاى مەزدا،و شاليارى كەوەك پاسەوانى بێچارە‌و بێدەرامەتان دانراوە،بۆ لاى ئاهورا هێنا.

درودوستايشت‌وهێزوتوانا دەخوازم بۆ ئاهوراى پايە بەرزو شكۆمەند.

ئەشم وەهو...رِاستى خاسترين نيعمەتە‌ومايەى بەختەوەرى يە،كەسێك بەختەوەرەكە باشترين رِاستى ئارەزوو دەكات.

24-ئەى زەردەشت،دەبێ هەميشە دۆست‌وياران لە دوژمن‌ونەيار بپارێزيت.نابێ رِەوا ببينى كە دۆست بخەيتە مەترسييەوە،رِێگەمەدە تووشى ئازاروئەركى گران بن مەهێڵە ئەو خاوەن باوەرِانە كە بۆ ئێمەوفريشتەكان ديارى ياخود كەمترين فديە دەهێنن،خۆيان تووشى سەغڵەتى بكەن.

25- ئەى زەردەشت،ئەمەيە وەهومەن ئافەريدەى من،ئەمەيە ئۆرديبەهەشت ئافەريدەى من،ئەى زەردەشت،ئەمەيە شەهريوەر ئافەريدەى من، ئەى زەردەشت، ئەمەيە سفەتدارمەند ئافەريدەى من، ئەى زەردەشت ئەمانەن خوردادو مورداد هەردووكيان لە دروستكراوانى منن.پاداشتى ئەو پاكانەى كە دێنە جيهانى هەميشەيى بەهۆى ئەوانەوە ديارى دەكرێت.

26-... ⁴¹... ئەى زەردەشتى پاك،بەهۆى هێزى رِۆحى‌وزانستى منەوە،ژیانى داهاتوو چلۆن دەبێ‌ولە كۆتايى ژیاندا دەبێ چلۆن بێت⁴²

27- بەهۆى خۆشەويستى‌وئەوينى پاكەوە (سپەندارمەند)، هەزار دەرمان‌و دەهەزار چارە دەگاتە پاكان‌وخاوەن باوەرِەكان‌وبەهۆى ئەوەوە دوژمنايەتى‌و دژايەتى نەياران لەناو دەچێت.بەهۆى ئەو‌وئيرادەى ئاهورا مەزداوە دەردوبەڵیوخراپەى رِێگران‌و چەتەكان‌وئەوانەى نيزام‌ورِاستى تێكدەدەن،لەناو دەچێت.دەستيان ببەستنەوە‌و چەكيان بكەن با هەميشە لە بەندا بن.

28- ئەى مەزدا،ئايا پەیڕەوان‌ولايەنگرانى ئاينى پاك بەسەر درۆزنان‌و درۆپەرستان سەردەكەون، پاكدين بەسەر درۆدا زالێ دەبێ، رِێرِەوانى رِێگەى رِاست سەردەكەون بەسەر پەیڕەوانى درۆدا.ستايشت دەكەين هێزوتوانايى بيستنى (حاسە السمع) ئاهورامەزدا كە‌وتەی پيرۆزى بيستێنرا، ستايشت دەكەين هێزو تواناى پاراستنى ئاهورامەزدا كە‌وتەی پيرۆزى پاراست، ستايشت دەكەين زمانى ئاهورامەزدا كە‌وتەی پيرۆزى بەيانكرد. شەوو رِۆژ كێوى (ئوشيدەم ئۆشيدەرنە) ستايشت دەكەين. 

29- زەردەشت گوتى، بەهۆى ئەمەوە، دەتان كەمە ژێر زەوى يەوە بەهۆى چاودێرى سپەندارمەدەوە، جەردەو چەتەكان چالێ دەكرێن.

30- هەزار دەرمان‌و دەهەزار چارەمان پێبگات.

رِۆحيانەتى (فرەوەهر)ئەم پياوەخاس‌وپاكە كە پێى دەبێژرێت (ئەسموخوانونت)⁴³ ستايشت دەكەين،لەمەودوا گەرەكمە هەروەك خاوەن بيرو باوەرِێك رِۆحيانەتى گشت پاكدينان ستايشت بكەم.

رِۆحيانەتى (فرەوەهر) گائوكرنە⁴⁴ Gaokerena)) ى بەتواناو دروستكراوى مەزدا ستايشت دەكەم. گائوكردنەى بەتوانا‌و ئافەريدەى مەزدا ستايشت دەكەم 

31- ستايشت دەكەين هێزو توانايى بيستنى ئاهورامەزدا كە‌وتەی پيرۆزى بيستێنرا ستايشت دەكەين هێزوتوانايى پاراستنى ئاهورامەزدا كە‌وتەی پيرۆزى بەيانكرد.

كێوى ئۆشيدەم ئۆشيدەرنە شەوو رِۆژ ستايشت دەكەين.

ئەشم وەهو..... رِاستى باشترين نيعمەتە‌و مايەى بەختەوەرييە.

كەسێك بەختەوەرە كە باشترين ئارەزووى رِاستى بێت.

32- ستايشت دەكەين سفەندارمەندى پيرۆزى كارساز، بۆيە كا ئەو كەسەمان دەوێت كەلە هەموان مەزنترە‌و ئەو ئاهورامەزدايە بەگەورەو سەروەرى خۆمانى دەزانين تا بتوانين ئەهريمەنى بەدكار لەناوبەرين بۆئەوەى رِق‌و قينەى چەكى خوێناوى دامركێنين بۆئەوەى فريشتەكان بلێند بكەينەوە،بۆئەوەى هەسارەى شكۆمەند‌و رِۆشەنى (تشتر) بەرزبكەين،بۆئەوەى مرۆڤى پاك بەرز بكەينەوە،بۆئەوەى گشت ئافەريدەكانى بير پاكو پيرۆز بەرز بكەينەوە.

33-ئەشم وەهو..... رِاستى باشترين نيعمەت‌ومايەى بەختيارى يە.

كەسێك بەختەوەرەكە باشترين ئارەزووى،رِاستى بێت.

كەسێك كەستايشتت بكات، تۆ فەرِو رِۆشنايى،پێ ببەخشە،مالێ‌ومنداڵی شياوى پێ ببەخشە، تەمەنى درێژو بەهەشت‌و رِووناهى هەميشەيى پێ ببەخشە،

ئەشم وەهو.....

هەزار دەرمان‌و دەهەزار چارەى پێ ببەخشە.

ئەشم وەهو....

ئەى مەزدا، بگەرە فريام

 

ميترا يەشت ((مهر يەشت))

ئەم يەشتە تايبەتە بە ميترا(ميپرە Mithra) كە يەكێك بووە لەخوا دێرينەكانى نەتەوە ئارياييەكان، ولەزۆر شوێنى جيهاندا بلآوبوبۆوە. لەكۆنترين يەشتەكان دەژمێردرێت بەلآم مەخابن ئەميش بەهۆى بڕی لەنوسەرە زەردەشتيەكان دەستكارى كراوە. مهر (ميترا) چەندين ماناى هەيە وەك، خۆشەويستى، بەلێێن‌و پەيمان، خۆر. يوستى Yusti  پاش لێكۆڵینەوە دەربارەى ماناى ئەم وشەيە، بە پەيوەند‌و نێوانجى لەنێوان تيشك‌و رِووناكى ئاهورايى لەتەك تيشك‌و رِووناكى دروستكراو داناوە، بەواتەيەكى دى نێوانجى يە لەنێوان ئافەريدەگار‌و ئافەريدەدا. شايانى باسە لەگاتاكاندا تەنيا يەكجاروشەى ميپرە هاتووە ئەويش نە بەماناى فريشتە بەڵکو بە ماناى ئەركى ئاينى دەربارەى پەيمان شكێنى. دارمستەتر Darmesteter بەماناى خۆشەويستى‌و دۆستايەتى لێكيداوەتەوە.

ميترايەشت يادەوەرييەكى خاسى سەردەمى ئاريا كۆنەكانە كە جآ پەنجەى چاکسازى ئاينى زەردەشتى تێدا بەرچاو دەكەوێت.

تيل Tiele، رۆژهەلآتناس‌و زاناى هۆلەندى، ئەم يەشتەى يەكاڵ كردووەو ئاسەوارى باوەرِى نەتەوە ئارياييەكان‌و چاکسازيەكان‌و تازەكردنەوەكانى لەلايەن ئاينى زەردەشتيەوە دەستنيشان كردووە.

لەنێو ئەم يەشتەدا (ميترايەشت) دەتوانين دوو باسى سەرەكى دەستنيشان بكەين‌و پەنجەى بۆ رِابكێشين، یەکەميان (رِاستى)‌و دووهەميان (دڵرى)يە. ميترا هەميشە ئامادەيە‌و لەسەر پێيە بۆ ياريدەدانى رِاستگۆيان، وشكاندن‌و لەناوبردنى درۆزنان‌و پەيمان شكێنان.

لەسەرەتاى ئەم يەشتەدا، باسى ئەوە دەكا كە ميترا ئافەريدەى ئاهورامەزدا‌و بۆ چاودێرى‌و پاراستنى پەيمان‌و بەلێێن لەنێو خەڵکدا دروستكراوە.

كەوايە دەبێتە فريشتەى تيشك‌و رووناكى، وبۆئەوەى هيچ شتێكى لـآ شاراوە نەبێت‌و لەهەموو گێتيدا هەموو راستى‌و درۆيەك‌و پەيمانێك كە دەبەسترێت‌و يا دەشكێنرێت، لاى ئاشكرابێت، بۆئەوەى بە خاسى بە ئەركى سەرشانى هەڵسێت، ئاهورامەزدا هەزار گوێ‌و دە هەزار چاوى پێبەخشيوە (واتە هەموو شتێك دەبيستآ‌و دەبينآ).

ميترا، لە هەموو شوێنێكدا ئامادەيە‌و هەركەسێك سكاڵى لا بكات‌و داواى يارمەتى لێبكات هەرچەندە بە دەنگێكى لاواز‌و نوزەشەوە بێـت، گوێى ڵیەتى‌و بە دەنگيەوە دەچێت.

ميترا، فەرمانرِەوايى‌و هێزو توانا دەبەخشێ، بۆيەكا جەنگاوەران‌و چينى گەورە پياوان، زێتر لەفريشتەكانى ديكە پەنا بۆ ئەم دەبەن.

لەبەندى (13‌و 95)ى ئەم يەشتە ئەوەمان بۆ رِووندەبێتەوە كە ميترا فريشتەى تيشك‌و رِووناكيە‌و يەهيچ جۆرێك (خۆر) نييە، چونكو تياياندا دەبێژێ كە ميترا لەپێش هەلێهاتنى خۆر دەردەكەوێت‌ولەپاش ئاوابونيدا، دەگەرێت. هەروەها لەبەندى 145 دەبێژێ (هەسارەكان‌و مانگ‌و خۆر‌وميترا شاليارى گشت دەڤەرەكان ستايشت دەكەين.)

 

بەشى یەکەم (كردە 1)

بەندى 1:

ئاهورامەزدا بە ئەسپەنتمان زەردەشتى گوت:

ئەى ئەسپەنتمان، هەر ئەوکاتەى كە ئەز ميترام (مهر) كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە، ئافراند، ئەوم لەرِوى شياوبونى ستايشت‌و رێزەوە لەتەك خۆمدا كە ئاهورامەزدام بە يەكسان ئافراند.

 

بەندى 2:

ئەى ئەسپەنتمان، بێبەلێێن‌و پەيمانشكێنى بەدكار، هەموو‌ولآت‌وێران‌و خاپور دەكات. ئەو جۆرە کەسانە بە ئەندازەى سەد كەسن كە بەگوناهى (كەيزە) گيرۆدە دەبن‌و كردەيان وەك بكوژى مرۆيەكى پاك دينە.

ئەى ئەسپەنتمان، نەكەيت هەرگيز پەيمان بشكێنى، نە پەيمانێك كە لەتەك درۆزنێك بەستبێت‌و نە پەيمانێك كە لەتەك رِاستگۆيەكدا بەستبێت، چونكو هەردووكى هەر پەيمانە‌و نابێ ڵی پاشگەزبيتەوە.

 

بەندى 3:

ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە، بەو کەسانەى كە درۆى لەتەكا ناكەن‌و پەيمانشكێن نين، ئەسپى توندەرِەو دەبەخشێ، ئازەرى⁴⁵ مەزدا ئاهورا رێگەى رِاست‌و دروست پێشانى ئەو کەسانە دەدات كە درۆ لەتەك ميترا ناكەن، فرە وەهرى پيرۆز‌و خاس‌و بەتواناى پاكەكان، وەچەى تێكۆشەر‌و دڵر‌و هۆشيار‌و خاس بەو کەسانە دەبەخشێت كە درۆ لەتەك ميترا نەكەن‌و پەيمان نەشكێنن.

 

بەندى 4:

لەبۆ فەرِ‌و تيشكى ميترا نزا‌و ستايشتى دەكەم.

ميترا كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە‌و چاودێرى‌ولآتانى ئارييە، لەم سەر زەوييەدا ئارامى‌و تەبايى، پيت‌و بەرەكەت دەهێنێتەدى، چارەسەرى دژوارييەكان دەكات، بەختەوەرى‌و سەركەوتن بۆ خەڵک دەهێنآ، چونكو دڵرە‌و لەهەموو شوێنێكدايە‌و شايانى ستايشت‌و رێز لێگرتنە.

 

بەندى 5:

ئەو كەسەى كە بەهێزە‌و لەهەموو شوێنێكدا سەركەوتووەو هەرگيز فريو نادرێت، ولەسەراسەرى جيهانى ماديدا شياوى ستايشت‌و نيانيشتە، ئەو، ميترا(مهر)يە كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە.

 

بەندى 6:

ئەو ئيزەدە بەهێز‌و توانايە، ئەو بەهێزترين ئافەريدەيە، ئەو ميترايە، بە پێشكەشكردنى (زەور) ستايشت دەكەين.

ئەو ميترايەى كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە بە (هوم)ى ئاوێتە بە شير، بە (بەرسەم)، بەزمانى ئەقل، بەبير‌و كردار‌و گوفتارى پاك ستايشت دەكەين.

 

بەندى 7:

ستايشتى ميترا(مهر) دەكەين كە خاوەنى دەشتى پان‌و بەرينە، كەسێك كە ئاگايە لەقسەى راست‌و بەدروستى رِايدەگەيەنێت. رِەوانبێژێك كە خاوەنى هەزار گوێيە، خۆش ئەندام‌و بالآ بەرزێك كە هەزار چاوى هەيە‌و لەسەر قوللەيەكى بەرز راوێستاوە، بەهێز‌و توانايە، دڵرێكە كە هەميشە پاسگرە(پاسەوانە)‌و خەو ناچێتە چاوييەوەو چاودێرى كردارى خەڵکە.

 

بەندى 8:

ئەوەى كە سەركردەكانى هەردوو تاقمە شەرِكەرەكان لەكاتى هێرش كردنە سەر يەكترى، ڵی دەپارێنەوەو ديارى بۆ دەهێنن‌و داواى يارمەتى لێدەكەن.

 

بەندى9:

ميتراى خاوەن دەشتى پان‌و بەرين لەتەك فريشتەى (با)ى سەركەوتوو‌و(داموئيش ئوپەمەن) (يەكێكە لەفريشتەكانى هاوكارى ميترا) ـ رِوو دەكەنە ئەو دەستەيەى كە بەدڵی پاكو بيرى خاس‌و باوەرێكى رِاستەقينەوە نيايش‌و ستايشتيان كردووەو يارمەتييان دەدەن.

 

بەشى سێهەم ــ كردە 3

بەندى 10:

لەم بەندەدا، دروست هەمان بەندى 7 دوپات دەبێـتەوە.

 

بەندى 11:

ئەو كەسەى كە، شۆرِە سوارەكان لەسەر زينى ئەسپەكانيانەوە، ستايشتى دەكەن‌و بۆ بەخشينى هێزو توانا بە ئەسپەكانيان‌و لەبۆ تەندروستى خۆيان نيايشتى دەكەن، بۆئەوەى بتوانن لەدوورەوە نەيارەكانيان بناسن‌و بەسەر دوژمنە بير خراپ‌و دڵپيسەكان سەركەون، لەبۆ فەرِو تيشكى ميترا.. (بەندى 4و5و 6 لێرەدا دوپات دەكرێنەوە).

 

بەشى چوارەم ــ كردە 4 ــ

بەندى 12:

لێرەدا دوبارە بەندى 7 دەخوێنرێتەوە.

 

بەندى 13:

یەکەمين ئيزەدێكى مەعنەوييە كە پێش هەلێهاتنى (خۆر)ى لەناونەچوى تيژئەسپ، لەسەر لوتكەى كێوى (هەرا) ـ‌واتە كێوى ئەلبورز ـ هەلێدێت. یەکەمين كەسێك كە بە بەرگى زێرينەوە لەسەر لوتكەى ئەو كێوە هەلێدێت‌و دەرِوانێـتە‌ولآت‌و ژیانى هەموو ئارياييەكان.

 

بەندى 14:

ئەو شوێنانەى كە فەرمانرِەوايانى دڵر، سوپايەكى فرەو عەگيد ساز دەكەن، كە لەو شوێنانەدا كێو‌و چياى سەركەش‌و دەشت‌و لەوەرِگايەكى زۆر بۆ ئاژەڵەكانيان هەيە، ئەو شوێنانەى كە دەرياى قولأ‌و بآ بن‌و رِووبار‌و چۆمى گەورە‌و پان كە كەشتى پێايدا دەرِوات، دەبينرێت.

 

بەندى 15:

ميتراى توانا نيگەرانى هەموو سەرزەمينى ئارياييەكانە، نيگەرانە بۆ‌وولآتانى وەك ئەريزەهى Arezehi، سەوەهى Savahi، فرە دەزەفشوFradazafshu، ڤيدەزەفشو Vidazafshu ڤاوروبەريشتى Vauru – bareshti، ڤاورو جەريشتى Vouru – Djare shti‌و خفەنيرەپ⁴⁶Khvanirath، ئەو شوێنانەى ئاژەڵكى فرەى تيادايە‌و بە ئارامى لە لەوەرِگاكانيان دەلەوەرِێن.

 

بەندى 16:

ئەو ئيزەدە مەعنەويەى كە (فەرِ)‌و شاليارى دەبەخشێت، هەموو دەڤەرەكان دەگەرِێت، ئەو کەسانە سەركەوتوو دەكات‌و ئەو پاكدينانەى كە رێگەى ئاينى راستيان گرتۆتەبەر دەگەيەنێتەئامانج كە لەتەك پێشكەشكردنى (زەور) دا ستايشتى بكەن. (لێرەدا بەندى 4و5و6 دوپات دەكرێنەوە).

 

بەشى پێنجهەم ــ كردە 5 ــ

بەندى 17:

ستايشتى ميترا(مهر)دەكەين، ئەو كەسەى كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، كەسێك كە ئاگايە لەقسەى راستو بەدروستى رايدەگەيەنێت، رِەوانبێژێك كە خاوەنى هەزار گوێيە، خۆش ئەندام‌و بالآبەرزێك كە هەزار چاوى هەيە‌و لەسەر قووللەيەكى بەرز راوێستاوە، بەهێز‌و توانا‌و دڵرێك كە هەميشە پاسگرە (پاسەوانە)‌و خەو ناچێتە چاويەوەو چاودێرى كردارى خەڵکە. كەسێك كە هيچ كەس، نە گەورەى مالأ، نە گەورەى گوند، نە كوێخا‌و نە گەورەى ناوچەو نە هيچ شاليارێك ناتوانێت‌و تواناى ئەوەى نييە درۆى لەتەكا بكات.

 

بەندى 18:

ئەگەركو كەسێك لەمانە (گەورەى مالأ، گەورەى گوند....) بەناوى ميتراوە (مهر) بەلێێن‌و پەيمان بشكێنى‌و درۆى بەدەمەوە هەلێبەستآ ياخود درۆبكات، ميترا خۆى‌و سەر زەويەكەيان سەرزەنشت‌و كاول دەكات.

 

بەندى 19:

ميترا بە تورِەيى‌و دڵشکاويەوە رِوو دەكاتە ئەو شوێنەى كە پەيمانشكێنى ڵیە.

 

بەندى 20:

ئەسپى پەيمانشكێنەكان، سوارى بە خاوەنەكانيان نادەن‌و سەركێشى لێدەكەن‌و سمكۆل دەكەن‌و غارناكەن. بەهۆى گوفتارى خراپ‌و ناشيرين كە كارى نەيارانى ميترايە، لەكاتى نەبەردا ئەو تير‌و رِمەى دەيگرنە نەيارەكانيان، بەرەو لاى خۆيان دەگەرێتەوە.

 

بەندى 21:

بەهۆى گوفتارى خراپ‌و ناشيرين كە كارى نەيارانى ميترايە، ئەگەركو ئەو تير‌و رِمەشيان بوەشێنرێت‌و لەشى نەيارەكەشى بپێكێت هيچ زيانێكى پێراناگەيەنێت.

بەهۆى گوفتارى خراپ‌و ناشيرين كە كارى نەيارانى ميترايە، ئەو تير‌و رِمەى كە دەيگرێتە نەيارەكەى، (با) هەڵیدەگەرِێنێتەوە بۆخۆى. (بەندى 4و5و6 دوپات دەكرێتەوە.)

 

بەشى شەشەم ــ كردە 6 ــ

بەندى 22:

سەرەتا بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە....

ئەو كەسەى كە ئەگەر درۆى لەتەكا نەكرێت، مرۆ بآ نيازدەكا‌و لەدژواريەكان‌و مەترسييەكانى ژیان رزگار دەكات.

 

بەندى 23:

ئەى ميترا (مهر)، كە درۆت لەتەكا نەكرا، بآ نيازمان بكە (موحتاجمان مەكە)، تۆ دەتوانى ترس‌و تۆقێن بخەيتە نێو دڵی مرۆى پەيمانشكێن. تۆ دەتوانى گەر تورِەبيت هێز‌و تواناى بازوو ‌ومەچەك‌و پآ‌و بينايى چاو‌و هێزى بيستنى گوێى پەيمانشكێنان وەربگريتەوە.

 

بەندى 24:

كەسێك بەدڵی پاكو بەبيرێكى خاسەوە ستايشتى ميترا بكات، ئەو ميترايەى كە دەهەزار ديدەوانى هەيە‌و بەتوانايە‌و ئاگاى لەهەموو شتێكە‌و فريو نادرێت، لەكارزار‌و نەبەردا هيچ جۆرە چەكێكى تيژى نەيار كارى تێناكات. (بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێتەوە.)

 

بەشى حەوتەم ــ كردە 7 ــ

بەندى 25:

(سەرەتا بەندى 7 دوپات دەكرێـتەوە)

ميترا ستايشت دەكەين، ئەو سەروەرە بە توانا‌و سەر‌ومالأ‌و سوود بەخشە دەم پاراوەى نيايشتى پەروەردەگار دەكات، ئەو بەهێز‌و توانايەى كە پلە‌وپايەيەكى تايبەتى هەيە، وهەموو پەيكەرى سەرانسەر‌وتە‌و گوفتارى پيرۆزى ئيزەديە، ئەو پاڵەوانە دڵرەى كە باز‌وو مەچەكەكانى پتە‌و بەهێزن.

 

بەندى 26:

ئەو كەسەى كە درۆزنەكان سەرشۆرِ دەكا‌و لەناويان دەبێ، ئەو كەسەى تورِە دەبێت لەو کەسانەى خۆيان دوچارى خراپە‌و گوناە دەكەن. كەسێك كە تۆڵە لەپەيمانشكێن دەسێنێـت، كەسێك كە ئەگەركو درۆى لەتەكا نەكرێت، هێزو توانايەكى بآ شومار‌و تەكوزى بە‌ولآت دەدات، كەسێك كە ئەگەر درۆى لەتەكا نەكرێت، سەركەوتنێكى گەورەو درەخشان بەولآت دەبەخشێت.

 

بەندى 27:

كەسێك كە نەيارشكێنە‌و بى فەرِيان دەكات، نەياران هەرچەندە بەهێز‌و توانابن، دەهەزار جار برينداريان دەكا. ميترا (مهر) كە دەهەزار ديدەوانى هەيە‌و بەتوانا‌و ئاگادارى هەموو شتێكە، هەرگيز فريو نادرێـت. (بەندەكانى 4، 5، 6، دوپات دەكرێنەوە.)

 

بەشى هەشتەم ــ كردە 8 ــ

بەندى 28:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ميترا(مهر) كەسێكە كە پارێزگارى لەكۆڵەكە‌و بنچينەى خێزان دەكا، شكۆ‌و بەرزێتى، نيعمەت‌و سەروەت دەبەخشێ، خۆشى‌و شادى دەخاتە نێو ئەندامانى ئەو خێزانانەى كە ڵیان رِازييە، وبە پێچەوانەوە، سەر‌وماڵی نەياران‌و خراپەكاران تێكدەدات.

 

بەندى 29:

ئەى ميترا (مهر).

ئەتۆ لەتەك خەڵک‌و‌ولآتاندا هەم خاسى‌و هەم خراپ.

ئەى ميترا،

ئاشتى‌و شەرِ‌و هەرا لەنێو‌ولاتاندا لەتۆوەيە!

 

بەندى 30:

ئەى ميترا،

بەهۆى تۆ، تەكوزى لەنێو خێزان‌و گوند‌و شاردا دابين دەبێـت. لەنێو گوند‌و خێزاندا، ئافرەتانى جوان‌و بالآبەرز‌و خانومان، وەچەى دڵر، ئەسپى تيژرِەو‌و گەردونەى خاس‌و خانوى خۆش‌و پێخەفى نەرم‌و بۆنخۆش، بۆ پەيرەوانى راستى كە لەكاتى نيايشدا ناوت دەبەن، بەرقەرارە.

 

بەندى 31:

ئەى ميترا (مهر)،

لەكاتى نوێژدا كە ناوى تۆ دەبەين، لەتەك (زەور) دا ستايشتت دەكەين.

ئەى ميتراى توانا، لەكاتى نوێژدا كە ناوى تۆ دەبەين لەتەك(زەور) دا ستايشتت دەكەين.

ئەى ميترا كە فريو نادرێيت! لەكاتى نوێژدا كە ناوى تۆ دەبەين لەتەك (زەور)دا ستايشتت دەكەبن.

 

بەندى 32:

ئەى ميترا (مهر)!

گوێ بۆ ستايشتەكانمان رِابگرە.

ئەى ميترا!

ستايشتەكانمان پەسەند بكە.

ئەى ميترا!

وەڵامى تكاكانمان بدەرەوە‌و نيازەكانمان (پێويستيەكانمان) بەدى بهێنە.

ئەى ميترا!

تەماشاى پێشكەشيەكانمان (زەور) بكە‌و لێمان پەسەند بكە‌و لەم نيايشەدا خۆتمان پێشان بدە.

ئەى ميترا!

ئەم نزاو نيايشانەمان لەخەزێنەى لێبوردن كۆبكە‌و بيخەرە كاخى ستايشت (بەهەشت).

 

بەندى 33:

بەگوێرەی ئەو پەيمانەى لەنێوان ئێمە‌و تۆدا بەستراوە، ئارەزووەكانمان بەدى بهێنە. داخوازيمان لێت ئەمەيە كە:

هێزو توانامان پێببەخشە، سەركەوتومان بكە، خۆشى‌و شادى‌و كامەرانى، دادوەرى، ناوخاسى، ئارامى‌ويژدان، توانايى ناسين، زانيارى معنوى، سەركەوتنى ئافەريدەى ئاهورا، سەركەوتنێك كە لەسەرچاوەى راستيەوە هەلێقولآبێت، تێگەيشتنى‌وتەی معنوى‌و پيرۆزمان پێببەخشە.

 

بەندى 34:

تا بتوانين لەژێر سايەى ئەم نيعمەتانەى پێمان دەبەخشى، دڵرانە‌و بەخۆشى‌و شاديەوە بەسەر نەيارانمان زاڵ بين.

تابتوانين دڵرانە‌و بەخۆشى‌و شاديەوە سەركەوين بەسەر رەقيبەكانمان تا بتوانين دڵرانە‌و بە خۆشى‌و شادييەوە نەيارانمان ببەزێنين چ ئادەميزادبێت يا دێو يا جادووكەر‌و پەرى‌و كاوى‌و كەرپەنە ستەمكارەكان.

 

بەشى نۆهەم ــ كردە 9ــ

بەندى 35:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەو كەسەى گوفتار دەكاتە كردار(واتە ئەوەى بەلێێنى پێدەدا بە ئەنجامى دەگەيەنێت)، ئەو كەسەى كە سوپا خرِ دەكاتەوە، ئەوەى كە هەزار جۆرە چالاكى دەنوێنى، ئەو كەسەى شاليارێكى بە توانا‌و دانايە.

 

بەندى 36:

ئەو كەسەى كە جەنگ بەرپا دەكا، ئەوەى كە هێزو توانا بە جەنگاوەران دەبەخشێ، ئەو كەسەى كە لەنەبەردا كۆلێنەدەرەو بە ئازايەتييەوە بەرەى نەيار دەشكێنآ‌و هەردوو باڵەكانيان (راست‌و چەپ) پەخشوبلاو‌و پەرێشان دەكات، وهێرش دەبێتە نێو جەرگەى سوپاكەيان‌و لەرز دەخاتە نێو دڵیانەوە.

 

بەندى 37:

ئەو كەسێكە كە دەتوانآ نەياران تووشى پەرێشانى‌و ترس‌و لەرز بكات، سەرى ئەو کەسانەى كە درۆيان لەتەكدا كردووە لە لەشيان دەپەرِێنآ.

سەرى ئەو کەسانەى درۆ لەتەك ميترا دەكەن لە لەشيان جيابێتەوە.

 

بەندى 38:

مۆلێگە‌و نيشتەجێگاكانيان‌وێران‌و خاپوربێت‌و كەسى تێدا نەمێنآ، ئەو مۆلێگانەى كە پەيمانشكێن‌و درۆزن‌و كوشەندەى پاكدينانى راستەقينە، تيايدا دەژين‌و پرِە لەترس‌و هەراس.

ئەو گاگەلەى⁴⁷ كە گيرۆدەى پەيمانشكێنان بوون‌و بەناچارى گەردونەكانيان رِادەكێشن ئاو لەچاويان دێـتەخوار.

 

بەندى 39:

ئەگەركو ميترا(مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دلأ رەنجاو بێت‌و خۆش وەشيان نەكردبێت، ئەوسا ئەو تيرەى كە درۆزنان‌و پەيمانشكێنان دەيهاوێژن، هەرچەندە بە پەرى هەلێۆ‌وشاهێن رِازێنرابێتەوەو لەكەوانێكى يەكجار خاسەوە رِاكێشرابێت‌و بەتيژى دەرچێت، هەرگيز ناگاتە نيشانە‌و نايپێكێت.

 ئەگەركو ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانو بەرينە، تورِەو دلأ رِەنجاوبێت‌و خۆش وەشيان نەكردبێت، رِمە سەرتيژ‌و درێژەكانى دەستەى درۆزن‌و پەيمانشكێنان، هەرچەندە بەهێزو توانايەكى زۆر هەڵیدابێت، هەرگيز ناگاتە نيشانە.

ئەگەركو ميترا(مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دلأ رِەنجاوبێت،خۆش وەشيان نەكردبێـت، بەردى قۆچەقانەى درۆزن‌و پەيمانشكێنان، هەرچەندە بە بازوويەكى بەهێزەو هەلێدرابێت، هەرگيز ناگاتە نيشانە.

 

بەندى 40:

ئەگەركو ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دڵرِەنجاو بێت‌و خۆش وەشيان نەكردبێـت، تيغە خاسەكانى(كێرد، خەنجەر‌و شمشێر) درۆزن‌و پەيمانشكێنان كە دەيوەشێنتە سەرى خەڵک، ناگاتە نيشانەكانيان.

ئەگەركو ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دڵرِەنجاو بێـت‌و خۆش‌و وەشيان نەكردبێت، گورزە خاسەكانى درۆزنان‌و پەيمانشكێنان كە بەهێزو تواناوە دەيوەشێننە سەرى خەڵک، هەرگيز كاريگەر نابێ‌و ناگاتە نيشانەكانيان.

 

بەندى 41:

ئەگەركو ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دڵرِەنجاو بێت، ودڵخۆشيان نەكردبێت، لەبەرەو رِووەوە ترس‌و هەراس دەخاتە نێو دڵی درۆزن‌و پەيمانشكێنان، رِەشەن⁴⁸ لەپشتەوە، ترسو لەرز دەخاتە نێو دڵیانەوە، (سرووش)⁴⁹ى پاك لەتەك ئيزەدە پاسگرەكاندا، لەهەموو لايەكەوە تەنگيان پى هەلێدەچێنآ‌و بەرەو هەلێدێريان دەبێت.

 

بەندى 42:

ئەوسا، درۆزنە پەيمانشكێنەكان بە ميترا كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە دەبێژن:

ئەى ميترا، ئەى خاوەنى دەشتى پانوبەرين!

ئەمانە (رەشەن‌و سرووش) ئەسپە توندرەوەكانميان رفاند!

ئەمانە هێز‌و تواناى بازومانيان سست كرد‌و بە تيغەكانيان قۆلأ‌و مەچەكيان برِين.

 

بەندى 43:

ئەوسا ميترا(مهر) كە خاوەنى دەشتى پانو بەرينە، هەمويانى لەخاكوخوێندا گەوزاند. پەنجا، سەدها، سەد هەزارها، هەزار دەهەزارەها، دەهەزار سەد هەزار، چونكو ميترا كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، تورِەو دڵرِەنجاوە.

(بەندى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە).

 

بەشى يانزە ــ كردە 11ــ بەندى 47

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو ناودارەى ئەگەركو قەلێس‌و زويربێت، لەنێو جەنگاوەرانى دوو بەرە (دوو كيشوەريا نەتەوە) كە كەوتونەتە جەنگ لەتەك يەكتردا‌و يەكتر دەكوژن، دژى سوپاى نەيار‌و خوێنمژە رِادەوەستێت.

 

بەندى 48:

ئەگەركو ميترا دژى سوپاى نەيار‌و خوێنمژ كە خەريكى جەنگن لەتەك لايەنێكى ديكە، ئەسپ تاو بكات، ئەوسا دەستى پەيمانشكێنان لەپشتەوە دەبەستێت، چاويان كوێردەكا، گوێيان كەرِ دەكات‌و هێزو تواناى قاچيان سست دەكا، تا‌واى لێدێت هيچ كاميان نەتوانن شەرِبكەن. ئەمە چارەنووسى ئەو جەنگاوەران‌و‌ولآتانەن كە رِوو لەميتراى خاوەن دەشتى پانو بەرين وەردەگێرِن.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێتەوە)

بەشى دوانزەهەم ــ كردە 12ــ

 

بەندى 49:

(بەندى 7 دووپات دەكرێتەوە)

 

بەندى 50:

كەسێك كە ئافەريدەگار(ئاهورامەزدا)مەلێبەندێكى بۆ داناوە لەسەر كێوكێكى بەرزو درەخشان كەزنجيرەيەك چياى بآ شومارن، ئەو شوێنە نە شەوى هەيە‌و نە تاريكى، نە (با) ى ساردى هەيە‌و نە گەرم، نە نەخۆشى كوشندەو نە چەپەڵی. لەم كێوە (هارايتى) هەرگيز تەم‌و هەورى نييە.

 

بەندى 51:

ئەم مەلێبەندە بە فەرمانى ئاهورامەزدا، ئەمشاسپەندەكان لەتەك (خۆر)دا بە بيرێكى پاكەوە دروستيان كرد بۆئەوەى ميترا (مهر) بتوانێت لەوێوە چاودێرى لەسەرانسەرى هەموو جيهانى مادى بكات.

 

بەندى 52:

ئەگەركو مرۆيەكى فێلبازى بير خراپ، كارێك بە پێچەوانەى راستى‌و پەيماندارى ئەنجام بدات، ئەوسا ميترا كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، هەنگاوى بەرز هەلێدێنآ‌و بەگەردوونەكەيەوە زۆر بەخێرايى لەتەك (سرووش)ى پاكو بەتوانا‌و (تەريو سەنگ)ى چالاك، دەكەوێتە شەرِ لەتەك ئەو كەسەدا لەهەر شوێنێك بێت‌و دەيكوژێت.

(بەندى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

بەشى سيانزەهەم ــ كردە 13ــ

بەندى 53:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

كەسێك كە هەردوو دەستى بەرەو ئاهورامەزدا بەرزكردۆتەوەو بە بيرێكى پاكەوە دەبێژێ:

بەندى 54:

ئەى ئافەريدەگارى بيرخاس،

ئەز، پشتيوانى هەموو ئافەريدەكانم، پاسگرى هەموو ئافەريدەكانم

ئەى ئافەريدەگارى بيرخاس،

بەلآم خەڵک وەك پێويست لەكاتى ستايشتكردنى ئيزەدەكانى ديكە، ستايشتى من ناكەن.

 

بەندى 55:

ئەگەركو خەڵک لەكاتى ستايشت كردندا، منيش ستايشت بكەن، هەروەكو چلۆن ئيزەدەكانى ديكە ستايشت دەكەن ئەوسا من بەهۆى ئەو ژیانە نەمر‌و درەخشانەم كە پەيمانم لەتەكا بەستون، خۆميان پێدەگەيەنم‌و ياريدەيان دەدەم.

 

بەندى 56   (لێرەدا بەندى 31 دوپات دەبێتەوە)

بەندى 57   (لێرەدا بەندى 32 دوپات دەبێـتەوە)

بەندى 58   (لێرەدا بەندى 33 دوپات دەبێتەوە)

بەندى 59   (لێرەدا بەندەكانى 34، 4، 5، 6 دوپات دەبنەوە).

بەشى چواردەهەم ــ كردە 14ــ

بەندى60:

(بەندى 7 دوپات دەكرێـتەوە)

ئەو كەسەى شياوى ناو خاس‌و ستايشتى خاسە. چاوتيژە‌و هەرگيز فريو نادرێت، چونكو خاوەنى دە هەزار ديدەوانە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى پازدەهەم ــ كردە 15ــ

بەندى 61:

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو كەسەى هەميشە ئامادەيە بۆ ياريدەدانى ئيمانداران.

پاسگرى هەميشە بێدار‌و هۆشيار‌و دڵر‌و زيادكەرەوەى ئاوە.

گوێ رِاگرەو بە دەم هاوارى ئەو کەسانەوە دێت كە داواى كۆمەك‌و يارمەتى لێدەكەن. لەكاتى پێوستدا، باران دەبێرێنآ‌و گيا دەبوژێنآ‌و هەردو زەوى سەوز دەكات.

ئەوە كە بۆ هەر دەڤەرێك ياسايەك دادەنێت، پسپۆرە‌و هەرگيز فريو نادرێت‌و فرە هۆشمەندە، ئەو ئافەريدە‌و هەلێبژاردەى ئافەريدەگارە.

بەندى 62:

ئەوە، كە هەرگيز هێزو توانا بەمرۆى پەيمانشكێن نادات.

ئەوە، كە هەرگيز سەروەرێتى‌و پاداشتى خاس بە پەيمانشكێن نادات.

 

بەندى 63:

ئەى ميترا (مهر)،

ئەتۆ دەتوانى ترس‌و هەراس بخەيتە نێو دڵی پەيمانشكێنان،

ئەتۆ دەتوانى لەكاتى تورِەبوندا، هێز‌و تواناى بازوو‌و مەچەك‌و پآ‌و بينايى چاو ‌وهێزى بيستنى گوێى پەيمانشكێنان وەربگريتەوە. نەرِمێكى برِەرو نە تيرێكى لەكەمان دەرچو كار لەكەسێك دەكات كە بەبێ رِيا ياريدەى ميترا دەدات.

ميترا كە دەهەزار ديدەوانى هەيە‌و بەهێزو توانايە‌و ئاگاى لەهەموو شتێكە‌و هەرگيز فريو ناخوات.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەبنەوە)

 

بەشى شانزدەهەم ـ كردە 16ــ

بەندى 64:

(بەندى 7 دوپات دەبێـتەوە)

ئەو كەسەيە كە بۆ بلآوكردنەوەو گەشەپێكردنى ئاينى رِاستى، لەهەموو شوێنێكدا ئامادەيە، فەرِ‌و تيشكى رِوناكيەكەى بەسەر حەوت دەڤەردا تابان‌و درەخشانە.

 

بەندى 65:

ئەو كەسەيە لەنێو چالاكاندا چالاكترينە، لەنێو پەيمانداراندا پەيماندارترينە، لەنێو دڵراندا دڵرترينە، لەنێو بەخشەندەكاندا بەخشەندەترينە. شكۆمەندى‌و مەزنايەتى دەبەخشێت، وەچەى عەگيد‌و دلاوەر دەبەخشێ بەخێزانەكان، مەرِ‌و مالآت دەبەخشێ‌و ژیانبەخشە. كەسێكە كە بەختەوەرى‌و نيعمەتى رِاستى دەبەخشێت.

 

بەندى 66:

كەسێكە كە ئيزەدە پاكەكان لەدەورى يەكتر خرِدەكاتەوەو هەمويان يار‌و ياوەرى ئەون، وەك: ئەرت (ئيزەدى راستى‌و دروستى‌و دادگەريتى)، پارەندى (ئيزەدى نيعموت‌و بەرەكەت)، داموئيش ئوپەمەند(ئيزەدى‌وتەی پيرۆز‌و نزاكردن‌و تەندروستى)، فەرِى كەيانى‌و فرەوەهرى پاكدينەكان، ئەو ئەو كەسەيە كە كۆمەڵی خواپەرست‌و پاكدينەكان بەدەورى يەكتر كۆدەكاتەوە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى حەڤدەهەم ــ كردە 17ــ

بەندى 67:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەوەى كە بەگەردونە (كاليسكە) توندوتيژرِەوە جوانەكەى كە بە شێوەيەكى معنوى دروستكراوە لەدەڤەرى (ئەريزەهى) بەرەو دەڤەرى خنرس (خوەنيرەپ) دەكشآ، ئەوەى كە لەهێزى زەمان‌و فەرِ كە ئافەريدەى مەزدان‌و هێزى سەركەوتن كە ئافەريدەى ئاهورايە، بەرخوردارە.

 

بەندى 68:

گەردونەى ميترا لەلايەن(ئەرت)ى پلەبەرزەوە رِادەكێشرێت. ئاينى مەزدا رِێگەى ئامادە‌و خۆش كردووە تا ئيزەدى ميترا بە تيشكى رۆشنايييە معنوى‌و درەخشان‌و پاكو هۆشيارەكەى كە سێبەرى نييە، لەتەك گەردونەكەيدا بەخاسى رێگە ببرێت. ئەسپەكانى ميترا لەئاسمانى بەرين‌و بى بڕینەوە لەهەوادا غاربكەن.

(داموئيش ئوپەمەن) رێگەى بۆ خۆش دەكات. ترسو لەرز دەكەوێتە دڵی هەموو دێوەكان (مەبەست پەيمانشكێنەكانە)‌و خۆيان دەشارنەوە. درۆزنەكانى (وەرينە)(ناوچەى گێلان) دەكەونە پەلەقاژآ.

 

بەندى 69:

نەكا خۆمان تووشى شەرِ‌و ململانآ لەتەك ميترا (مهر) تورِە بكەين. ميترا كە دەتوانآ هەزار پلان لەدژمان بەكاربهێنێت، ميترا كە خاوەنى دە هەزار ديدەوانە، ئەو ميترا بەتوانايەى كە ئاگاى لەهەموو شتێكە‌و فريو نادرێت. (بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە)

 

بەشى هەژدەهەم ـ كردە 18ــ

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەوەى كە ئيزەدى (وەرترغنە = بەهرام) {كە نوێنەرى سەركەوتن‌و زاڵ بونە بەسەر دوژمناندا} كە ئافەريدەى ئاهورايە‌و هەروەك برِەكێكى دانتيژ كە بەرگرى لەخۆى بكات، دەكەوێـتە پێشييەوە، برِەكێك⁵⁰ بە چنگى تيژەوە، برِەكێك كە بە چەپۆكێك بەرامبەرەكەى لەخاكو خوێندا دەگەوزێنآ، كاتێك كە تورِە دەبێ كەس ناتوانآ ڵی نيزيك بێتەوە، برِەكێكى بەهێز بە دەموچاوێكى خالێخالآوى، پێى پۆلآيين‌و ئەعصاب‌و چنگ‌و كلك‌و چەناگەى پۆلآيين.

 

بەندى 71:

ئەوەى كە لەهێرشدا بۆ سەر دوژمن، پێش ميترا دەكەوێـت، بە عەگيدى‌و تورِەبونێكى پاڵەوانانە، دوژمن لەخاكوخوێندا دەگەوزێنآ، هێشتا گومانى هەيە كە نەوەكو دوژمنەكەى نەكوشتبى، دووبارە ڵی دەداتەوەو مێشكى سەرى‌و برِبرِەى پشتى دەشكێنآ.

 

بەندى 72:

ئەوسا جەستەى پەيمانشكێن پارچە پارچە دەكا‌و مێشك‌و ئێسقان‌و خوێنى بەسەر زەويدا پەخش‌و بلآ‌و دەكات.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە).

 

بەشى نۆزدەهەم ــ كردە 19ــ

 بەندى 73:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

كەسێك كە بەدڵو بەگيان‌و بەبيرێكى پاك‌و رۆحێكى شادەوە هەردوو دەستى بەرەو ئاسمان بەرزركردووەو دەبێژێ:

ئەى ئاهورامەزدا، ئەى سپەنتەمينو(بيرى خاس)، ئەى ئافەريدەى جيهانى خاكى (مادى)‌و ئەى پاك.

 

بەندى 74:

(بەندى 55 دوپات دەبێتەوە)

 

بەندى 75:

(لێرەدا پەيرەوانى ميترا بەسروودەوە دەبێژن):

ئێمە گەرەكمانە‌و دەمانەوێت كە سەرزەوييەكانت بپارێزين‌و لەژێر چاودێرى تۆدابين. نامانەوێت لەمالأ‌و منداڵأ‌و گوند‌و شار‌و‌ولآت‌و دەڤەرەكانى تۆ جياببينەوە. بۆئەوەى تۆ (ميترا) بەبێزوى بەهێزو تواناتەوە، ئێمە لەنەياران بپارێزيت‌و پاسگرمان بيت.

 

بەندى 76:

ئەتۆى، پاش ستايشت‌و نزاكانمان بۆت، داواكارييەكانمان بە ئەنجام دەگەيەنيت، ونەيارانمان‌و خراپەكاران تەفرو تونا دەكەيت. ئەتۆ بكوژى مرۆى پاك لەناو دەبەيت. ئەتۆ خاوەنى ئەسپى جوان‌و گەردوونەى جوان‌و خاسيت.

 

بەندى 77:

ئەى ميترا:

ئێمە داواى ياريدەت لێدەكەين: كە بەدەنگمانەوە بێيت تا(زەور)ێكى فرەو خاست پێشكەش بكەين، بەهۆى ئەم پێشكەشييانەمانەوەو لەژێر سايەى تيشكى رِووناكييەكانت پەناگايەكى خاس بيت بۆمان، تا لەجێگەيەكى دڵنيا‌و ئاسودەدا بەخۆشى بەرينە سەر.

 

بەندى 78:

ئەتۆى كە‌ولآت‌و نيشتەجێگاكان دەپارێزى بە مەرجێك كە ئەوان ئەتۆ كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينيت بەخاسى ناوبەرن، ئەتۆى كە‌ولآت‌و نيشتەجێگاكانى نەياران خاپور دەكەيت.

ئەز، لێرەدا داواى يارمەتيت لێدەكەم، ئەى ميتراى بەهێزتوانا، لەهەموو شوێنێكدا سەركەوتويت‌و شياوى ستايشت‌و نزايت‌و سەروەرى شكۆمەنديت.

 

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

بەشى بيستەم ــ كردە 20ــ

بەندى 79:

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو كەسەى لەلايەن(رەشەن)ەوە نيشتەجێيەكى پێدرا، ئەو كەسەى كە (رەشەن) بۆئەوەى هەميشە هاومالأ‌و هاودەمى بێت، كردييە هاوماڵی خۆى.

 

بەندى 80:

ئەى ميترا(مهر)! ئەتۆ پاسگرى خێزان‌و خێڵی، ئەتۆ چاودێرى لەو كەسە دەكەيت كە درۆناكات. ئەتۆ پاسەوانى نەژاد‌و پشتيوانى ئەو کەسانەى كە لەدرۆ بەدورن.

ئەز، لەژێر سايەى سەروەرێكى وەك تۆ، خاسترين هاودەم‌و هاوماڵی ئافەريدەى ئاهورا وەدەست دێنم. لەبەردەم داوەرى ئاهورادا، دەستەى بآ بەلێێنان‌و پەيمانشكێنان لەبەرامبەريدا سەرشۆرِ‌و شەرمەزار دەبن:

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێتەوە)

 

بەشى بيستویەکەم ــ كردە 21ــ

بەندى 81:

بەندەكانى 7‌و 79 دوپات دەكرينەوە)

 

بەندى 81:

ئەو كەسەى كە ئاهورامەزدا هەزار جۆرە چالاكى پێبەخشيوە، ودەهەزار چاوى بۆ بينين پێداوە. بەهۆى هێز‌و تواناى ئەم چالاكيانە‌و ئەم چاوانەيە كە دەتوانێت هەموو ئەو کەسانە ببينێت كە پەيمانشكێنى بكەن. بەهۆى هێزو تواناى ئەم چالاكيانە‌و ئەم چاوانەيە كە ميترا (مهر) هەرگيز فريو نادرێت. ئەو كەسەى كە دەهەزار ديدەوانى هەيە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى بيستو دوهەم ـ كردە 22

بەندى 83:

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو كەسەى كە، شاليارى‌ولآت لەكاتى پێويستيدا‌و بەراستى دەستى نيازى، بۆ بەرزدەكاتەوەو داواى هاريكارى لێدەكات.

ئەو كەسەى كە سەرۆكى خێلأ لەكاتى پێويستيدا‌و بەرِاستى دەستى نيازى بۆ بەرز دەكاتەوەو داواى هاريكارى لێدەكات.

 

بەندى 84:

ئەو كەسەى كە كوێخاى گوند لەكاتى پێويستيدا‌و بەرِاستى دەستى نيازى بۆ بەرزدەكاتەوەو داواى هاريكارى لێدەكات. ئەو كەسەى كە گەورەى مالأ لەكاتى پێويستيدا‌و بەرِاستى دەستى نيازى بۆ بەرزدەكاتەوە‌و داواى هاريكارى لێدەكات.

لەهەركاتێك‌و شوێنێكدا كە دووكەس بەلێێن‌و پەيمانێك ببەستن، دەستيان بەرزدەكەنەوەو ناوى دەبەن.

لەهەر شوێنكدا مافي مافخوراوێك زەوت بكرێت، دەستى بەرز دەكاتەوەو داواى يارمەتى لەميترا دەكات.

 

بەندى 85:

بە بەرزبونەوەى ناڵە‌و گلەيى گلەمەندێك، دەنگى لەهەموو جيهاندا دەزرنگێتەوەو هەر حەوت دەڤەر دەوروژێنآ‌و دەگاتە گوێى ميترا.

 

بەندى 86:

هەروەها، هەركاتێك ئاژەڵێك لەرِان بەجآ بمێنآ ياخود برِفێنرێت، دەنگى ناڵەى كە داواى يارمەتى دەكات، دەگاتە ميترا.

 

 بەندى 87:

ئەو كەسەى كە ميترا(مهر)ى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، ڵی رِازييە، بەگورجى بەدەنگيەوە دەگات‌و يارمەتى دەدات. بەلآم ئەو كەسەى كە ميتراى خاوەنى دەشتى پانوبەرين ڵی نارِازى‌و زويرە، مالأ‌و گوند‌و شار‌و‌ولآتى‌وێران دەكا‌و شاليارى لێدەسێنێتەوە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى بيستو سێهەم ـ كردە 23ــ بەندى 88:

 

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

(هوم) كە هێزوتوانا دەبەخشێ‌و دەرمانسازە، ئەو فەرمانرِەوا شۆخ‌و شەنگەى كە دووچاوى زەردى زێرينى هەيە‌و لەسەر قوللەى (هۆگەر) كە بلێندترين دوندى كێوى(هەرەئيتى)يە(هەرە بەرزە = ئەلبورز) (بەرسەم)و(زەور)‌و‌وتەی بێخەوش، وەك پێشكەشى بۆ ميترا هاورد.

 

بەندى 89:

ئەوە كە(مەبەست هومە)، ئاهورامەزداى پاك لەرِيزى (زەوت)⁵¹ى داناوە، تا بەدەنگى بەرز (يەسنا)بچرِێنآ‌و ستايشتى ميترا بكات. ئەو، هەروەك (زەوت)ە كەزۆر بەچالاكيەوە ستايشتى كرد‌و بەدەنگى بەرز يەسناى چراند‌و ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندەكانى ستايشت كرد، ودەنگى خۆى گەياندە رِوناهى جيهانى سەر‌و ئەو دەنگوئاوازە هەموو جيهانى گرتەوەو بەهەر حەوت دەڤەرەكەدا بلآوبۆوە.

 

بەندى 90:

ئەو كەسەى هەروەك یەکەمين(هاوەنەن)⁵²، كە شيلەى (هوم)ى گرتۆتەوە كە هەروەك هەسارەى درەخشانە، ولەسەر كێوى(هەرەئيتى) پێشكەشى كرد. ئاهورامەزدا، ئافەرين‌و دەستخۆشى كرد لەو شيلە جوانە، ئەمشاسپەندەكانيش دەستخۆشيان كرد، (خۆر)يش لەدوورەوە مژدەى ستايشتى پێدا.

 

بەندى 91:

سڵاو ‌و رێز بۆتۆ ئەى ميترا(مهر)، ئەى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، ئەى ميترا، ئەى خاوەنى هەزار گوێ‌و دە هەزار چاو بۆ بيستن‌و ديتن، تۆيت شياوى ستايشت لەنێو دڵو ماڵی خەڵکيدا. خۆزگەم بەو كەسەى كە بەرِاستى‌و بەدڵەوە ستايشت دەكا:

دار‌و بەرسەم‌و شير‌و(هاوەن) بەدەستەوە وڵاخدەگرێ⁵³، بەدەستى خاوێن‌و پاك، بەهاوەنى پاكو شۆراو، بە بەرسەمێك⁵⁴ كە لەتنيشت (هوم)ى ئامادەكراو دانراوە، لەتەك سروودى ئەهونە وەئيريە.

 

بەندى 92:

ئاهورامەزداى پاك‌و وەهومەن‌و ئورديبەهەشت‌و شەهريوەر‌و سپەندارمەد‌و خردار‌و ئەمرداد، ئەم ئاينەيان بەراستو دروست دانا، ئاهورامەزداى بيرخاس، سەروەرێتى معنوى‌و مادى خەڵکى سپاردە دەست ميترا (مهر) بۆئەوەى لەهەردوو جيهاندا پالپشت‌و پاسگرى خەڵک بێت، ولەنێو هەموو ئافەريدەكاندا مرۆ بە خاسترين دروستكراو بناسێنێت.

 

بەندى 93:

ئەى ميترا(مهر)ى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، لەهەردوو جيهاندا دالێدەمان بدە، لەژیانى جيهانى مادى‌و جيهانى مەعنەويدا. لەزيانى درۆزنان‌و بەدكاران، لەدێوى رِك‌و كينە‌و تورِەيى، لەدەستە‌و تاقمى لەشكرى درۆزنان كە ئالآى خوێناوى يان بەرز كردۆتەوە، لەهێرشى رِك‌و كينە لەتەك‌ويزاتو (خواى مەرگ‌و هاوكارى دێوى رِك‌و كينە) بەرپايدەكەن.

 

بەندى 94:

ئەى ميترا(مهر)ى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، هێزو توانا بە ئەسپەكانمان بدە، وتەندروستى‌و لەش ساغيمان پێببەخشە، تواناى ئەوەمان پآ بدە كە لەدوورەوە نەيارەكانمان بناسين، ودژیان بەرگرى لەخۆمان بكەين. بەدكرداران‌و خراپەكاران‌و درۆزنەكان لەناو بەرين.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى بيستوچوارهەم ـ كردە 24ـ

بەندى 95:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ميترا(مهر) پاش ئەوەى خۆر ئاوادەبێت، هەلێدێت‌و لەئاسمانەوە دەرِوانێتە سەر زەوى، وهەرچيەك لەنێوان زەوى‌و ئاسماندايە، چاودێرييان لێدەكات.

 

بەندى 96:

گورزێكى بەدەستەوەيە كە سەد تێغ‌و سەد گرێى پێوەيە‌و هەموى لەزێرِى نايابە، چەكێكە كە داراى سەركەوتن‌و خۆرِاگرتنەو فرە بەهێزە.

 

بەندى 97:

ئەهريمەنى ستەمكار‌و تاوانبار، لەترسدا دەكەوێتە لەرزەو هەراسان دەبێ، دێوى رِك‌و كينە‌و تورِەيى بەدكردار تەڵەكەباز، لەبەرامبەريدا دەكەوێتە دڵە لەرزە، (بوش ياستە)ى قۆلأ درێژى بەدكار(دێوى خەوى قورس‌و ئەهريمەنييە)، لەبەرامبەريدا دەكەوێتە لەرز، وگشت درۆزنان‌و دێوە بەچاو نەبينراوەكان لەبەرامبەريدا دەكەونە ترس‌و هەراسان دەبن.

 

بەندى 98:

نەكا، ئێمە خۆمان گيرۆدەى ململانێى ميتراى تورِە بكەين كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە.

ئەى ميتراى خاوەنى دەشتى پانوبەرين: نەكا لێمان زوير‌و تورِە بيت‌و گورزمان تێبگريت: ئەتۆ، كە لەبەهێزترين‌و چالاكترين‌و توند‌وتيژترين‌و سەركەوتوترين ئيزەدەكانى كە لەسەر رِوى ئەم زەويە دەردەكەون.

ميترا خاوەنى دەشتى پانوبەرينە:

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە)

 

بەشى بيستوپێنجهەم ـ كردە 25ــ

 

بەندى 99:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەو كەسەى كە هەموو درۆزنان‌و دێوە نەيارەكان لەبەرامبەريدا پەرێشان‌و هەراسان دەبن. ئەو سەروەرەى‌ولآت، ميترا، خاوەنى دەشتى پانوبەرين، لەلاى رِاستى ئەم زەوييە خرِ‌و پانوبەرينە، وەك شۆرِە سوارێك دەردەكەوێت.

 

بەندى 100:

(سروش)ى خاس‌و پيرۆز لەلاى رِاستييەوەو لەلاى چەپييەوە(رەشەن)ى دڵر‌و بالآبەرز، بەسوارى ئەسپەوە غار دەكەن. لەهەموو لايەكيانەوە، فريشتە‌و ئيزەدەكانى ئاو ‌وگياكان‌و(فرەوەهرى) چاکان‌و پياوخاسان دەورەيان داوە.

بەندى 101:

ميتراى دڵر‌و شكۆمەند، خاسترين چەكەمەنى، تيرى تيژ كە بەپەرِى هەلێۆ رِازاونەتەوە، بەسەر هاوكارەكانى دابەشدەكات.

هەركە ميترا‌و هاورێكانى بەغار دەگەنە ناوچەى پەيمانشكێنەكان، بەگورز دەكەونە گيانيان‌و پەلاماريان دەدەن، ترس‌و هەراس دەخەنە نێو دڵیانەوە، نەياران‌و درۆزنان‌و ئەسپەكانيان خەلتانى خوێن دەكەن.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى بيستو شەشەم ـ كردە 26ــ

بەندى 102:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەو سوراچاکەى كە سوارى ئەسپێكى سپييە، رِمێكى درێژى سەرتيژ‌و تيروكەوانى بەدەستەوەيە، ئەو پاڵەوانە دڵر‌و چالاكە.

 

بەندى 103:

كەسێك كە ئاهورا هەڵیبژاردووە بۆ پاسگرى‌و پاسەوانى‌و بەختەوەرى خەڵک. ئەو كەسەى پاسگر‌و ديدەوان‌و پاسەوانى بەختەوەرى هەموو خەڵکە. ئەو كەسەى كە هەرگيز خەو ناچێتە چاوى‌و هەميشە چاودێرى ئافەريدەكانى مەزدا دەكات.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى بيستو حەوتەم ــ كردە 27ـ

بەندى 104:

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو كەسەى كە بەمەچەك‌و بازوە بەهێز‌و درێژەكانييەوە، پەيمانشكێنان بەسزاى كرداريان دەگەيەنێت‌و‌وورد‌وخاشيان دەكات، ئەگەرچى لەرۆژهەلآتى هيندستان يا لەرۆژئاوى جيهان، يا لەسەر رۆخى رووبارى (رەنگهە) يا لەنێو ناخى زەويدابن.

 

بەندى 105:

هەروەها ميترا بە مەچەك‌و بازووە درێژەكانييەوە، ئەو لادەرانەى كە لەرِێى رِاست لايانداوەو ئەو دڵرِەشانەى كە لاى خۆيانەوە‌وا بيردەكەنەوە كە: ميترا گوفتارە درۆكانيان‌و كردارە ناشيرينەكانيان نابيستآ‌و نابينآ، گرفتار دەكا‌و سزايان دەدات.

بەندى 106:

ئەز، لەدەروونى خۆمدا‌وابيردەكەمەوە:

لەهەموو جيهاندا كەسێك نيە بتوانێت بە ئەندازەى بيرى خاسى ميتراى معنوى، خراپ بيربكاتەوە. لەهەموو جيهاندا كەسێك نييە بتوانێت بە ئەندازەى گوفتارى خاسى ميتراى معنوى، وتەی خراپى هەبێت. لەهەموو جيهاندا كەسێك نييە كە بتوانێت بەئەندازەى كردارى خاسى ميتراى معنوى، كردارى خراپ بنوێنآ.

 

بەندى 107:

لەهەموو جيهاندا كەسێك نييە بە ئەندازەى ميتراى معنوى بەهرەمەندبێت لەهۆشى سرووشتى خواپێداو. لەهەموو جيهاندا كەسێك نييە بە ئەندازەى ميتراى معنوى گوێ سوك، هێز‌و تواناى بيستنى هەبێـت. هەركەسێك درۆبكات، ميترا دەبينێت‌و هەنگاو هەلێدێنێت. ميتراى توانا، بەرەو پێش دەروات‌و بەچاو‌وديدى رِۆشەن‌و جوانى خۆيەوە دەرِوانێتە ئەم سەر تائەو سەرى جيهان:

 

بەندى 108:

ــ چ كەسێك ستايشتم دەكا؟

ــ كـآيە كە درۆ دەكات؟

ــ چ كەسێك بەخاسى ناوم دەبێ‌و ستايشتم دەكات؟

ــ كـآيە ئەو كەسەى كە بەخراپە ناوم دەبێت؟

ــ دەبێ بە كێهامەزنايەتى‌و شكۆمەندى‌و تەندروستى ببەخشم؟ ئەز، تواناى ئەنجامدانى ئەم كارەم هەيە.

ــ دەبێ بە كـآ توانايى‌و دارايى‌و ئاسايش ببەخشم؟ ئەز تواناى ئەنجامدانى ئەم كارەم هەيە.

ــ دەبێ بۆ كـآ نەوەو وەچەى شايستە پەروەردەبكەم؟

 

بەندى 109:

دەبێ بۆكـآ ـ بآ ئەوەى خۆى بيرى لێكردبێتەوە ـ شاليارێكى توانا‌و چەكوجبەخانە‌و لەشكرێكى زۆر ببەخشم؟

شاليارى پاتشايەكى بەتوانا كە نەيارەكانى سەركوت بكات،       

پاتشايەكى دڵر‌و سەركوتو‌و نەبەز، هەركە تورِەبێت‌و فەرمان دەربكات، فەرمانەكەى يەكسەر ئەنجام بدرێت‌و بەم شێوەيە رۆح‌و رِەوانى ماندوى ميترا ئارام بكات‌و كەيفخۆشى بكات.

 

بەندى 110:

ــ دەبێ كآ گيرودەى نەخۆشى‌و مردن بكەم؟

ــ دەبێ كـآ گرفتارى ئەشكەنجەى هەژارى‌و نەبوون بكەم؟ ئەز، تواناى ئەنجامدانى ئەم كارەم هەيە.

ــ نەوەو وەچەى كێها دەبێ دوچارى مەرگ بكەم؟

 

بەندى 111:

ـــ لەكام كەس ــ بآ ئەوەى خۆى بيرى لێكردبێتەوە ـــ دەبێ شاليارى توانا‌و چەكو جبەخانە‌و لەشكرێكى زۆر وەربگرمەوە؟

ـــ شالياري پاتشايەكى توانا كە نەيارەكانى سەركوت بكات، پاشايەكى سەركەوتو ‌ودڵر‌و نەبەز، هەركە تورِەبێت‌و فەرمان دەربكات، فەرمانەكەى يەكسەر ئەنجام بدرێت، وبەم شێوەيە رِۆح‌و رِەوانى شادى ميترا غەمگين بكات.

(ئيدى لێرەدا پرسيارەكانى ميترا كۆتايى دێت)

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەبنەوە)

 

بەشى بيست‌و هەشتەم ــ كردە 28ــ

بەندى 112:

(بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەو كەسەى قەلخانى زيوى‌و زرێىزێرِينى لەبەردايە‌و بەخێرايى گاليسكەكەى لێدەخورِآ‌و گەرد‌وخۆل دەكات. ئەو سەروەرە بەهێز‌و توانا‌و دڵر‌و پاڵەوانە.

ئەو رێگايانەى كە ميترا دەيپێوآ بۆ ديدار‌و سەردان لەو دەڤەرانەى كە رِاستبێژان‌و خاوەن پەيمانەكانى تێدايە، رِۆشەن‌و رِووناكە‌و دەشتى پانوبەرين دەورى داوە‌و مرۆڤ‌و ئاژەڵ بەئازداى‌و خۆشييەوە تيايدا دەژين.

 

بەندى 113:

ميترا‌و ئاهورا، ئەو دوو نەمرانە، هەميشە دەگەنە فرياى بێدەسەڵاتو بێدەرامەتان. ميترا، بەخێرايى‌و بە گاليسكەكەيەوە دەگاتە سەر ئەو کەسانەى بە بآ دڵی‌و فريوەوە (زەور)يان پێشكەش كردووە، هەمويان دەكوژآ‌و لەناويان دەبێت.

 

بەندى 114:

(بەندەكانى (94، 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە).

 

بەشى بيستو نۆهەم ــ كردە 29ـ

بەندى 115:

(بەندى 7 دوپات دەبيتەوە)

ئەى ميترا، ئەى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، تۆ ئەى سەروەرێك كە پەيوەنديت هەيە لەتەك گەورەى مال‌و گەورە‌و كوێخاى گوند‌و گەورەى ناوچە‌و شاليارەكان‌و (زەرتشتوم) (بەماناى گەوەرەترين پێشەواى ئاينى زەردەشتى يا موبدموبدان).

 

بەندى 116:

نرخ‌و بايەخى بەلێێن‌و پەيمان لەنێوان دوو هاوسەر، بيستە. لەنێوان دوو هاوكار سييە، لەنێوان دووكەس لەخێزانێكدا (خزم‌و كەسوكار) چلە، لەنێوان دوو دراوسآ پەنجايە، لەنێوان دوو پێشەواى ئاينى شەستە، لەنێوان مامۆستا‌و قوتابى هەفتايە، لەنێوان زاواو خەزور هەشتايە، لەنێوان دوو برادا نەوەدە.

 

بەندى 117:

نرخ‌و بايەخى بەلێێن‌و پەيمان لەنێوان دايكو باوك‌و زارۆڵەكاندا سەدە، ولەنێوان دوو‌ولآتدا (يا دوو هاوولآتى يا دوو نەتەوە) هەزارە‌و لەنێوان پەيرەوانى ئاينى خواپەرستى (مەزداپەرستى) دەهەزارە.

ميترا (مهر) ئەم جۆرە سەركەوتنانەى هەيە‌و دەيبينێت.

 

بەندى 118:

تا ئەوکاتەى كە (خۆر) لەسەر لوتكەى بلندى كێوى(هەرائيتى) هەلێبێت‌و ئاوابێت، بەو ستايشتانەى ئەنجامم داوەو بە ئەنجامى دەگەيەنم، خۆم لەبارەگاى ميترا (مهر) نيزيك دەكەمەوە.

ئەى سپيتمان!

بەم شێوەيە‌و بۆ خۆشحاڵ نەبوونى ئەهريمەنى بەدكردار، ئەز بەهۆى ستايشتێك كە كردومە‌و دەيكەم، دەمەوێت لەبارەگاى ميترا نيزيك ببمەوە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە)

 

بەشى سيهەم ــ كردە 30ــ  بەندى 119:

(بەندى 7 دوپات دەكرينەوە)

ئەى سپيتمان!

ستايشتى ميترا (مهر)بكە (بانگهێشتى ئاهورامەزدايە)، بە پەيرەوەكانت رِابسپێرە كە ئاژەڵی‌وورد‌و درشت‌و پەلەوەرانى شاپەرِدارى پێشكەش بكەن.

 

بەندى 120:

چونكو، ميترا (مهر) پاسەوان‌و ياوەرى هەموو مەزدا پەرستانە. (هەوم)ى پێشكەشكراو دەبێ (زەوت) پێكەشى بارەگاى ميتراى بكات.

مرۆى خاوەن باوەرِ دەتوانێت لە(زەور)ێك كە بەشێوەى ئاينى دروستكراوە، بخواتەوە، ئەو كارانە ئەنجام بدات كە ميتراى خاوەن، دەشتى پانوبەرين كە مرۆى پاكدين ستايشتى دەكات، كەيفخۆش بێت‌و رۆحى شاد‌و ئارام بێت.

 

بەندى 121:

زەردەشت لەئاهورامەزداى پرسى:

چلۆن مرۆى پاكدين دەبێ (زەور)ێك كە بەشێوە‌و دەستورى ئاينى دروستكراوە، بەكاربهێنێت‌و بيخواتەوە، وكارێك بكات كە ميتراى خاوەنى دەشتى پانوبەرين(كە مرۆى پاكدين ستايشتى دەكات) كەيفخۆش بێت‌و رۆحى شاد‌و ئارام بێـت؟

 

بەندى 122:

ئەوسا ئاهورامەزدا گوتى:

پێويستە بۆ ماوەى سآ شەو‌و رۆژ لەشى خۆيان بشۆن‌و خاوێنى بكەن، وبۆ پاككردنەوەى گوناهەكانيان سآ قامچى (تازيانە)لەخۆيان بدەن.

لەبۆ ستايشتكردنى ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە، دەبێ دوو شەو‌و رۆژ لەشى خۆيان بشۆن‌و خاوێنى بكەن‌و بۆ پاككردنەوەى گوناهەكانيان بيست قامچى لەخۆيان بدەن. كەسێك كە شياوى خوێندنەوەى سروودى (ستوەت يەسنا)‌و (ڤيسپرد) نەبێت، نابى بۆ ستايشت‌و نيانيشى ميتراى خاوەنى دەشتى پان‌و بەرين (زەور) بخواتەوە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرينەوە)

 

بەشى سى‌ويەك ــ كردە 31ــ

بەندى 123:

(بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەو كەسەى كە ئاهورامەزا لە (گرزەمان)⁵⁵ى درەخشاندا ستايشتى كرد.

 

بەندى 124:

قۆلأ‌و بازوى ميتراى(مهر) خاوەنى دەشتى پانوبەرين كە بۆ چاودێرى‌و پاسەوانى پاكدينەكان كراوەيە، لەگرزەمانى درەخشانەوە دێتەخوار. ميترا، ئەو كەسەى كە گاليسكەيەكى يەكجار جوانى هەيە كە بەهەمە جۆرە خشلأ‌و زێرِ رِازاوەتەوە.

 

بەندى 125:

چوار ئەسپى سپى ئەم گاليسكەيە رِادەكێشن، خواردن‌و خواردنەوەى ئەم ئەسپانە لەئاخورِ‌و ئاوخۆرەى معنوييەوەيە. سمەكانى پێشەوەيان لەزێرِ‌و سمەكانى دواوەيان لەزيون. لغاوێك‌و ئاوخۆرِييەكى جوان ئەسپەكانى پێكەوە بەستووە.

 

بەندى 126:

لەلاى رِاستى ميتراوە، (رەشەن)ى داوەرى پاك ــ ئەو كەسەى كە خاسترين پشتيوانە ـ بەسەر ئەسپەوە غاردەكا، ولەلاى چەپيەوە چيستا (چيستى) ــ ئيزەدى رێگەوبان‌و بينايى‌و چاوتيژى‌و زانستە‌و بە ماناى مادى‌و معنوييەوە ــ ى دروستكردار‌و (ئۆپمەن) غاردەكەن.

 

بەندى 127:

(داموئيش ئۆپمەن)ى دڵر‌و سوارچاک، هەروەك برەكێكى دان تيژ كە بەرگرى لەخۆى بكات دەكەوێـە پێشەوە، برِەكێك بە چنگى تيژەوە، برِەكێك كە بە چەپۆكێك بەرامبەرەكەى لەخاكو خوێندا دەگەوزێنآ. كاتێك كە تورِەدەبێ، كەس ناتوانآ ڵی نيزيك بيتەوە.

برِەكێكى بەهێز‌و دەموچاوێكى خالێخالآوى، برِەكێكى دڵر‌و چالاك. لەپشت سەريەوە (ميترا)‌و(ئازەر)‌و (فەرِ)ى كەيانى بەسەر ئەسپەوە غاردەكەن.

 

بەندى 128:

لەنێو گاليسكەكەى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، هەزار كەمانى خۆشدەستى تێدايە. تيرى ئەم كەمانانە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە، بەخێراييەكى لەئەندازە بەدەر، بەرەو سەر‌و لەشى دێوەكان دەهاوێژرێت.

 

بەندى 129:

لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەن دەشتى پانوبەرين، هەزار تير كە بە پەرِى هەلێۆ رِازاونەتەوە، فرەيەك لەم تيرانە لەئاستى دروستكراون. ئەم تيرانە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە بەخێراييەكى لەئەندازە بەدەر بەرەو سەر‌و لەشى دێوەكان دەهاوێژرێن.

 

بەندى 130:

لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، هەزار رِمى تيژى خۆشدەست هەيە كە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە، بەخێراييەكى لەئەندازە بەدەر بەرەو سەر‌و لەشى دێوەكان دەهاوێژرێن. لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەن دەشتى پانوبەرين، هەزار تەورزينى دوو تێغەى پۆلايى خۆشدەوست هەيە كە بەهۆى هێزى بيركرنەوەو هۆشەوە، بەخێراييەكى لەئەندازە بەدەر بەرەو لەشى دێوەكان دەهاوێژرێن.

 

بەندى 131:

لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەن دەشتى پانوبەرين، هەزار خەنجەرى دوو سەرەى خۆشدەست هەيە كە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە، بەخێراييەكى لەئەندازەبەدەر بەرەو لەشى دێوەكان دەهاوێژرێن. لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەن دەشتى پانوبەرين، هەزار گورزى ئاسنى خۆشدەست هەيە كە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە، بەخێراييەكى لەئەندازە بەدەر بەرەو سەر‌و لەشى دێوەكان دەهاوێژرێن.

 

بەندى 132:

لەنێو گاليسكەكەى ميتراى خاوەنى دەشتى پانوبەرين، گورزێكى جوانى خۆشدەست هەيە كە سەد تێغە‌و سەد گرێى هەيە، ميترا ئەم گورزە دەگرێتە نەيارە درۆزنەكان‌و دەيانكوژێت. ئەم گورزە زەرد رِەنگە‌و لەزێر دروستكراوە، بەهێزترين چەكەمە نييە كە بەهۆى هێزى بيركردنەوەو هۆشەوە بەرەو سەر‌و لەشى دێوەكان دەهاوێژرێت.

 

بەندى 133:

ميتراى (مهر) خاوەن دەشتى پانوبەرين پاش ئەوەى بەو چەكانە، هەموو دێوەكان دەكوژێت‌و پەيمانشكێنەكان تەفر‌وتونا دەكات، ئەوسا بەسەر ئاسمانى دەڤەرى (ئەريزەهى)‌و (سەوەهى) تێدەپەرێت‌و بەسەر ئاسمانى (فرە دەزەفشو) ‌و(ڤێدەزەفشو)‌و بەسەر ئاسمانى (ڤاوروبەريشتى)‌و (ڤاور‌وجەريشتى)‌و بەسەر ئاسمانى دەڤەرى درەخشانى (خنرس) تێدەپەرِێت. (واتە بەسەر ئاسمانى هەر حەوت دەڤەرەكەى كە لەژێر چاودێرێتيدايە دەگەريت)

بەندى 134:

بەرِاستى ئەهريمەنى بەدكردار دەكەوێتە ترس‌و لەرز‌و هەراسان دەبێت. بەرِاستى دێوى تورِەيى‌و تەڵەكەباز‌و بيرخراپ دەكەوێتە ترس‌و لەرز‌و هەراسان دەبێت،

بەرِاستى (بوش ياستە)ى قۆلأ درێژى بەدكار دەكەوێتە ترس‌و لەرز‌و هەراسان دەبێت.

بەرِاستى گشت دێوە بە چاو نەبينراوەكان‌و درۆپەرستان دەكەونە ترس‌و لەرز‌و هەراسان دەبن.

 

بەندى 135:

(بەندەكانى 98، 4، 5، 6 دوپات دەبنەوە)

 

 بەشى سى‌و دووهەم ـــ كردە  32ــــ

بەندى 136: (بەندى 7 دوپات دەبێتەوە)

ئەسپى سپى كاليسكەى ميترا رِادەكێشن، ئەو كاليسكەيەى كە بەهۆى چەرخى زێرِينەوە دەچەرخێن‌و (زەور)ى پێشكەشى دەگەيەننە مەلێبەندى ئاسمانييەوە.

 

بەندى 137:

ئاهورامەزدا بە زەردەشتى گوت:

خۆزگەم بەو پياوە ئاينييەى (مەبەست زەوتە كە يەكێكە لەموبدەكان كە لەنێو ئاتەشگادا لەكاتى نيايشدا مەراسيمە مەزهەبيەكان ئەنجام دەدات) كە بەدروستى ستايشتى ميترا دەكات، ميترا يەكراست دەچێتە نێو ماڵی ئەو كەسە‌و ئارەزووەكانى بەدى دێنێت.

 

بەندى 138:

ئاهورامەزدا دەربارەى ئەو كەسەى (زەوت)ێكى نا ئاگا هەلێدەبژێرێت بۆ ئەنجامدانى مەراسيم، بە زەردەشت دەبێژێ:

ــ ئەى زەردەشتى پاك، خۆزگەم بەو كەسە نەبێت كە ئەم كارە دەكات.

 

بەندى 139:

ئەو كەسەى بەچاوى سوكەوە برِوانێتە مەزدا‌و ئەمشاسپەندەكان‌و ميتراى (مهر) خاوەنى دەشتى پانوبەرين‌و (دات)⁵⁶ و (رەشەن)⁵⁷ و (ئەرشتاد)، ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندەكان‌و ميتراى خاوەنى دەشتى پان‌وبەرين كەيفخۆش ناكەن‌و بە ئارەزووەكانيان ناگەن.

(بەندەكانى 4، 5، 6، دوپات دەكرێتەوە)

 

بەشى سى‌و سێهەم ــ كردە 33ــ

بەندى 140: (بەندى 7 دوپات دەكرێتەوە)

ئەى سپيتمان!

ئەز، ستايشتى ميترا (مهر) دەكەم، ئەو كەسەى كە یەکەمين ئافەريدەى خاس‌و دڵرى معنوييە، ئەو كەسەى فرە ميهرەبان‌و بێهاوتايە، ئەو دلاوەرەى كە پلە‌و پايەيەكى بەرز‌و بەنرخى هەيە، ئەو پاڵەوانە جەنگاوەرە ستايشت دەكەم.

 

بەندى 141:

ئەو كەسێكە كە هەميشە خاسترين‌و بەهێزترين چەكى خۆشدەستى پێيە. هەرگيز فريو نادرێت، بەهێزترين‌و دڵرترينى دڵرانە، داناترين دانايانە. ئەو سەركەوتووەى كە (فەرِ)ى ئيزەدى هەيە، ئەو كە هەزار گوێ‌و دەهەزار چاو‌و دەهەزار زێرەڤانى هەيە. ئەو ميتراى (مهر) بەهێزو توانا‌و دانا فريو نەدراوە.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەكرێنەوە)

 

بەشى سى‌و چوارهەم ــ كردە 34 ــ

بەندى 142:

(بەندى 7 دوبارە دەبێتەوە)

ميترا، ئەو ئيزەدە خاس كردارەى كە ئەو هەموو شتە جۆراوجۆرانەى كە بيرى خاس لەبووندا (سپەنتەمينو) ئافراندوويەتى، سەر لەبەيانيان زوو، لەتەك دەركەوتنى خۆيدا، پێشانى دەدا‌و ئاشكراى دەكات‌و پەردەى لەسەر هەلێدەماڵی.

 

بەندى 143:

سيما‌و روخسارى هەروەك هەسارەى (تيشتەر) دەدرەوشێتەوە.

ئەى سپيتمان!

كاليسكەكەى ميترا، لەلايەن جوانترين ئافەريدەكانم كە هەرگيز لەرِێى رِاست لانادەن، دەچەرخێنن.

ئەز، ئەو كاليسكەيە ستايشت دەكەم كە سپەنتەمينو ئافراندى، ئەو كاليسكە معنوييەى كە بەزێوەرى هەسارەكان رِازاوەتەوە.

 

بەشى سى‌و پێنجهەم ــ كردە 35ـــ

بەندى 144:

(بەندى 7 دوپات دەكرينەوە)

ستايشت دەكەين ئەو ميترايەى كە لەدەوروبەرى‌ولآتدايە، ستايشت دەكەين ئەو ميترايەى لەنێو‌ولآتدايە، ئەو ميترايەى لەنێو‌ولآتدايە ستايشت دەكەين، ئەو ميترايەى كە لەسەروو‌ولآتدايە ستايشت دەكەين، ستايشت دەكەين ئەو ميترايەى لەپشت‌و لەپێش‌ولآتدايە.

(واتە لەهەرچوار لاى‌ولآتدايە)

 

بەندى 145:

ميترا‌و ئاهوراى مەزن‌و نەمر‌و پيرۆز ستايشت دەكەين، هەسارەكان‌و مانگ‌و خۆر‌و ميترا كە سەروەرى هەموو‌ولاتە، لەبەرامبەر (بەرسەم) دا ستايشت دەكەين.

(بەندەكانى 4، 5، 6 دوپات دەبيتەوە)

بەندى 146:

سڵاو دەنێرين بۆ ميتراى خاوەن دەشتى پانوبەرين‌و بۆ (رام) بەخشەندەى زەوى‌و زارى بە پيتو بەرەكەت.

ئەشم وەهو ــ رِاستى باشترين نيعمەت‌و مايەى بەختيارييە. كەسێك بەختەوەرە كە باشترين ئارەزووى، رِاستى بێت.

كەسێك كە ستايشتت بكات، تۆ فەرِ‌و رۆشنايى، تەندروستى، ژیان‌و سەركەوتن‌و دارايى‌و خۆشى پێببەخشە، مالأ‌و منداڵی شياوى پێببەخشە، تەمەنى درێژ‌و بەهەشت‌و رِووناهى هەميشەيى پێببەخشە، ئەشم وەهو.

 

3 ــ ڤيسپەرد Visparad

بەشێكى ديكەيە لەكتێبى ئاوێستا، ئەم بەشە لەرِوى شێوەى نووسين‌و دارِشتن‌و بابەتەوە فرە لە(يەسنا)وە نيزيكە، وپێكهاتووە لەسروودى كورت دەربارەى ستايشتى هەموو ئافەريدە خاس‌و پاكەكان.

ڤيسپەرد لەئاوێستاداوشەيەكە لەدوو بەش پێكهاتووە:

ڤيسپە Vispa‌و رەتەڤو Ratav (رەد Rad) بەشى یەکەمى بە ماناى (هەموو، گشت)ە، بەشى دوهەمى (رەتەڤۆ Ratavo) ياخود (رەتو Ratu) كە بووە بە(رەد Rad) بەماناى مەزن‌و گەورەو سەرەوەرە ياخود بەماناى پێشەواى معنويە. ماناكەى بەسەريەكەوە دەبێتە (هەموو گەورە‌و سەروەرەكان). هەلێبژاردنى ئەم ناوە بۆ بەشێك لەكتێبى ئاوێستا دەگەرێتەوە سەر بابەتى ئەم بەشە كە هەروەكو گوتمان بريتيە لەستايشت‌و ئافەرينكردنى هەموو ئافەريدە خاسەكانى ئاهورامەزدا.

لەئاوێستادا چەند جارێك ئەم دوووشەيەى (ئاهو Ahu‌و رەتو Ratu) پێكەوە هاتون. ئاهو بەماناى گەورە‌و مەزن‌و سەروەر‌و فەرمانرِەوايە، ياخود بێژين پێشەواى جيهانيە، كەوايە لەراستيدا لەڕوی زەمينەى بيرى رِاميارى ــ ئاينى، لەئاوێستادا ئەم دوووشەيە كاراييەكى يەكجار بەر فراوانى هەيە‌و ماناى جۆراوجۆر دەگەيەنێت. دەورانێك لەفەرمانرِەوايەتى يا شێوەيەك لەجۆرى حوكمرِانى دادەرێژآ كە فەرمانرِەوايەتى لەجيهانى ماديدا لەتەك پێشەوايەتى‌و رِابەرايەتى ئاينى، هەردوكيان دەبوايە بەدەست يەك كەسەوەبێت. واتە، پاتشا يا سەرۆك‌و فەرمانرِەواى راميارى خێڵيك يا کۆمەڵگايەك لەهەمان كاتدا پێشەواى رۆحانى ئەو کۆمەڵگايەش بووە. لەئاوێستادا، بڕی جار دەبينين كە ئەم دوو (عنوێنە) هەم بۆ ئاهورامەزدا هاتووەو هەم بۆ زەردەشت. لەيەسنا هات 27 بەندى 1 دەبينين كە ئاهورامەزدا هەم (ئاهو)‌و هەم (رەتو)ە، واتە ئاهورامەزدا تەنيا ئەوە نييە كە خەڵک بيرى لێدەكەنەوە، واتە تەنيا لەرِوى رۆحانيەت‌و نێرەرى پەيامى ئاينى نييە، بەڵکو رێنمايى کۆمەڵگا‌و خەڵک‌و هەموو مرۆڤايەتيش دەكات لەشێوەى رِاميارى‌و فەرمانرِەوايەتييەوە كەوايە، لەرِوى هەر ئەم راستييەوەيە كە پەيامبەرەكەشى هەم (ئاهو). وهەم (رەتو)ە‌وکۆمەڵگا لەديدى روحانيەت‌و معنويەت‌و لەشێوەى راميارى ــ كۆمەلآيەتيش رابەرى دەكات.

لەيەسنا 1/27‌و فەروەردين يەشت بەندەكانى 91‌و 152، ئاهورامەزدا بە زەردەشت دەبێژێ: (تۆ لەبۆ خەڵکى ئەم جيهانە هەم ئاهوبە‌و هەم رەتو).

{هاشم رچي) لەكتێبى (اوستا، سرودهاى زردشت)ل 27 دەبێژێ: (ئەوەى كە سەرنج رِادەكێشآ ئەوەيە كە لەكاتێكدا ئەم دوو عنوێنە، پێكەوە دێن،وشەى (ئاهو) لەپێش(رەتو) دايە. دەتوانين بێژين كە ئەم پێش‌و پاشكەوتنە روداوێكى هەرەمەكى‌و لەگۆترە نييە، چونكو لەديد‌و باوەرِى زەردەشت، رۆحانيەت‌و پاكى‌و خاسى‌و ئايندارى، پەيرەويكردنە لەراستى (ئاشا)، واتە تەكوزى‌و رێكوپێكييە بە ماناى فراوانييەوە، دەبێتە هۆى رێكوپێكى‌و تەكوزى لەکۆمەڵگا، دادپەروەرێتى، پارێزگارى‌و داكۆكى لەمافى تاك‌و کۆمەڵگا‌و لەناوبردنى ديكتاتۆريەت‌و خۆپەرستى‌و چەوساندنەوە، ئەمە خۆى لەخۆيدا بريتيە لەعيبادەت. كاتێك زەردەشت لەكاتى نزاكردندا، رِوو لەئاهورامەزدا دەكا دەبێژێ:

(ئەى مەزدا، گشت ئەو كار‌و كردارە خاسانەى ئەنجامم داوەو ئەو هەوڵو كۆششانەى گەيشتونەتە ئەنجام. هەروەك عيبادەت پێشكەشى دەكەم. ئەمە خۆى لەخۆيدا ماناى ئەو بۆچونانەى باسمان كرد دەسەلمێنێت}

شايانى باسە لێرەدا بێژين كە لەڤسيپەرد دا، هەموو ئافەريدەكانى ئاهورامەزدا، پيرۆزى‌و سەروەرييەكى تايبەتى خۆيان هەيە. هەر ماكێكى پاك‌و بەكەلێك، هەر گيا‌و گولێێكى بۆنخۆش‌و جوان‌و بە كەلێك، هەر گياوگولێێكى سودمەند، هەر تۆوێكى خۆراكى، هەر سەر زەوى‌و دەڤەرێكى فراوان يا بچوك كە ژينگەى مرۆى خاس بێت، هەر دەريا‌و رِوبار‌و كێوێك، هەريەك لەو هەسارانەى كە بە شێوەيەك ئاسەواريان لەژیانى ئادەميزادا هەيە، هەر‌وتەيەكى خاس، هەر جۆرە پەرستنێك كە لەكانگە‌و ناخى دەرونەوەو بەراستى بێت‌و هەر.... ئەمانە هەمويان ستايشت دەكرێن.

لەئاينى مەزدا پەرستیدا، هەموو شتێكى سوودمەند‌و بەكەلێك كە ژیانبەخش بێت، شايانى ستايشتە. شايانى باسە كە لەڤيسپرد دا بۆ هەريەك لەم ماكانە لەنێو خۆياندا سەروەرێك ياخود لەهەموان پيرۆزتر دەستنيشان كراوە. بۆ نموونە، سەروەرى هەموو گيا سودمەندەكان، گياى (هوم)ە، (كشتى) يا ئەو پشتوێنەى زەردەشتييەكان لەپشتيان دەبەستن، سەروەرى هەموو جلوبەرگەكانە، رووبارى دائى تى لەهەموو روبارەكان پيرۆزترە، كێوى هۆكەر hokar سەروەرى هەموو كێوەكانە، گەنم سەروەرى هەموو دانەوێڵەكانە.

لەراستيدا ئەگەر بە چاوێكى بيناييەوە‌و بەوورەى لەڤسيپەرد بكۆڵینەوە، دەبينين لەهەموو دياردەيەكى سروشتيدا، لە‌ووردە تا درشت، هێزو تواناى ئافەريدەگار وەبەرچاو دەكەوێت.

ستايشت‌و ئافەرينى هەريەك لەم ماكانە، سروشت وەك ئاو، ئاگر، خاك، با، گيا‌و.... لەراستيدا ستايشت‌و پەرستنى ئافەريدەگار دەگەيەنێت.

ڤيسپەرد، بە تەنيايى كتێبێكى سەربەخۆ نەبووە، بەڵکو بريتى بووە لەپاشكۆى يەسنا (جاكسۆن دەبێژێ: بريتى بووە لە زيادە خستنەسەر بەشى يەسنا‌و نيزيكە 1/7ى يەسنابووە).

لەرێ‌و رەسمى  ئاينيدا، كەمجار ڤسيپەرد بە تەنيايى دەخوێندرێتەوە زۆربەى جار لەتەك يەسنادا پێكەوە دەخوێندرێنەوە. تەنيا لەكاتى شەش جێژنى ساڵندا ڤسيپەرد بە تەنيايى دەخوێندرآ. تێكرا ڤسيپەرد پێكهاتووە لە 22 تا 27 بەش.

مەخابن، مەوداى ئەوەم نييە لەم كتێبەدا يەكە يەكە باسى ئەو بەشانەى ڤسيپەرد بكەم. ئەگەر بۆم رِەخسا لەپاشەرۆژدا هەموو ئەم بەشانەى ڤسيپەرد وەردەگێرِم‌و بە جيا لەكتێبێكى سەربەخۆدا بە چاپى دەگەيەنم. ئێستا كونآ كورتە‌و پوختەيەك لەم بەشانە دەخەمە بەرچاوى ئێوەى ئازيز.

بەشى یەکەمى ڤسيپەرد پيكهاتووە لە9 بەند، سەرەتا دەبێژێ:

مژدەى ستايشت دەدەم بۆ سەروەرانى مينۆكى(معنوى)‌و سەروەرانى جيهانى (مادى). مژدەى ستايشتى سەروەرانى زيندەورانى ئاوى، سەروەرانى زيندەوەرانى ژێرزەمين، سەروەرانى پەلەوەران‌و هەموو ئاژەڵ‌و گشت پاكان‌و خاسان دەدەم.

ئەوسا باسى شەش جێژن‌و خۆشى دەكا‌و وەك سەروەرباسيان دەكات، ستايشتى جيهانێك كراوە كە لەبزاڤتن‌و پێشكەوتندايە، ژنان‌و پياوانى پاك، كێوە جوان‌و سودبەخشەكان، ئيزەدەكان‌و ئەمشاسپەندان، وتەی خۆش بەيانى ئيزەدەى‌و سەرزەمينە پاكەكان‌و لەئەنجامدا ئاهورامەزدا كە هەموو شتێكى خاس لەوەوەيە وەك سەروەر كە دەبى ستايشت بكرێن، ناويان لێبراوە.

بەشى دووهەم، نيوەى ئەم بەندە بريتيە لەدوپاتكردنەوەى بەندەكانى يەكودووى بەشى یەکەم. ستايشتى هەموو ئەو سەروەرانە كراوە كە زەردەشت لەلايەن ئاهورامەزداوە راسپێراوە كە ستايشت بكرێن. ئاهورامەزدا كە مەزنترين سەروەرى مينۆكيە، چاکەى تەوا سەنگە، ژنان‌و پياوانى خاوەن باوەرِ‌و بير‌وكردار‌و گوفتارى خاسن ستايشت كراوە، ئاناهيتا كە سەروەرى پاكييە ستايشت كراوە.

لەبەشى سێهەمدا باسى حەوت پلەوپايەى پياوە ئاينيەكان‌و سآ چين ياگروپى خەڵک دەكات. ئەم بەشە پێكهاتووە لەشەش بەند تيايدا باسى تايبتمەندييەكانى مەزداييەكى خاس چ پياو ‌و چ ژن دەكات‌و دەبێژێ: هەر يەكێك لەمەزداپەرستان، سەروەرێكە بۆخۆى بە مەرجێك كە خاوەنى سيفات‌و ئاكارى راستو دروست بێت

لەبەشى چوراهەمدا، ستايشتى پاداشتى راستى، توانايى‌و زانيارى‌و زانست‌و تەندروستى، كراوەو هەريەكێك لەمانە بەهۆى ئيزەدى تايبەتى خۆيەوە ستايشتى لێكراوە، ستايشتى دياردەكانى سروشتى كراوەو لەپاشاندا ستايشتى ئاهورامەزدا‌و سروش كراوە.

لەبەشى پێنجهەمدا، بە ستايشتى ئەمشاسپەندان‌و گشت سوشيانتەكان دەستى پێكردووەو دانى بەراستى‌و دروستى ئاينى مەزدايى داناوەو بە ستايشتى سەروەرانى ساڵ‌و مانگ‌و رۆژ كۆتايى بەم بەشە هاتووە.

بەشى شەشەم، ئەم بەشە بريتيە لەتەنيا يەك بەند‌و تيايدا ستايشتى ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندەكان دەكات.

بەشى حەوتەم، بريتيە لەپێنج بەندى پرِ مانا. دەتوانين بە كليلى قوفلى ناسينى چۆنيەتى بير‌وبۆچونى ئەو خەڵکانەى دابنێين كە لەسەدەكانى نيزيك بەدەورانى ئاوێستادا دەژیان، واتە لەسەردەمێكدا دەژیان كە فرە لەسەردەمى ژیانى خودى زەردەشت دوور نەبووە. ئەم پێنج بەندە بريتين لە:

بەندى 1:

ستايشتى‌ووتارى دروست دەكەين. سروشتى پاك ستايشت دەكەين. (ئەشى)ى پاك (فريشتەى توانا‌و پاداشتە) ستايشت دەكەين. (نريوسنگ) (فريشتەى پەيامهێنەرى ئاهورامەزدا = جبرئيل لەئيسلامدا) ستايشت دەكەين ئاشتى پيرۆز ستايشت دەكەين. خەڵکى لەرآ لانەدەر‌و راستكردار ستايشت دەكەين. فرەوەهرى پاكدينان ستايشت دەكەين. پردى چينيوت ستايشت دەكەين. (گرزەمان)ى ئاهورامەزدا ستايشت دەكەين. ستايشتى بەهەشت دەكەين كە تيشكو روناكى هەموو خۆشيەكان دەبەخشێت.

بەندى 2:

ستايشتى خاسترين ئەو رێگايانە دەكەين كە بەرەو بەهەشت دەروا. ستايشتى (ئرشتاد) (فريشتەى راستى‌و دروستى) دەكەين كە هەموو جيهان پەروەردە دەكات‌و سودى پێ>ەبەخشێت. ئاينى مەزداپەرستى ستايشت دەكەين. رەشەن كە راستترين ئافەريدەكانە ستايشت دەكەين. ميترا (مهر) كە خاوەنى دەشتى پانوبەرينە ستايشت دەكەين. (پارەندى)چالاك (فريشتەى چاودێرى داراييە) ستايشت دەكەين.

بەندى 3:

پالًەوانێتى‌و عەگيدى پياوانە ستايشت دەكەين كە فراوانى‌و گوشارى بە مرۆڤ دەبەخشێت، كە هۆش زياد دەكات، كە توندوتيژى‌و دڵرترينى دڵرەكانە، كە هەروەك بەهرەيەكى يەزدانى دەگاتە مرۆ‌و لەتەنگوچەڵەمە رزگاريان دەكات. ستايشتى (خەو)ى يەزدانى دەكەين كە خەلآتى مەزدايە‌و مايەى شادومانى مرۆ‌و هەموو زيندەورانە 

بەندى 4:

ستايشتى ئەو ئافەريدە پاكانە دەكەين كە لەپێش ئاسمان، ئاو، زەوى، گژوگيا‌و زيندەوەرانى خاس دروستكراون⁵⁸

دەرياى(فراخ كەرت) ستايشت دەكەين. (با)ى ئافەريدەى مەزدا ستايشت دەكەين. ئاسمانى درەخشان كە لەپێش بوونى ئەم جيهانەدا خولقێنراوە ستايشت دەكەين.

بەندى 5

ئازەرى كورِى ئاهورامەزدا⁵⁹ كە سەروەرى پاكيە، ستايشت دەكەين. (زەور) و(كشتى)و (بەرسەم)ى پاك، سەروەرى پاكى ستايشت دەكەين. ستايشتى (ئەبەم نەپات⁶⁰) دەكەين. (نريوسنگ) ستايشت دەكەين.

(داموئيش ئۆپەمەن)ى دڵر ستايشت دەكەين. رۆحى مردوەكان ستايشت دەكەين. فرەوەهرى پاكدينان ستايشت دەكەين.

ئاهورامەزدا، سەروەرى مەزن ستايشت دەكەين، ئەوەى كە لەپاكيدا سەروەر‌و لەسەر‌و هەمواندايە.

گشت سردووەكانى ئاينى زەردەشتى ستايشت دەكەين. هەموو ئەو كردەوانەى ئەنجام بون‌و ئەنجام دەبێت ستايشت دەكەين.

گەر بە‌ووردى سەرنج لەو پێنج بەندەى سەرەوە بدەين، دەبينين كە ئەو رِاهێنان‌و ئامۆژگاريە ئاينييانە رێگەيەك بەرەو ژیانێكى خۆش‌و خوازراو دەكەنەوە، وئارەزوو ستايشت‌و داواكارى ئەو جۆرە شتانە دەكرێت كە ژیانى ئەم جيهانە بە پاكى‌و خاسى‌و دروستى‌و دوور لەدەروێشى‌و سەختى‌و نەبوونى، بە ئامانج بگەيەنێت.

مەزداپەرستەكان، ئەو جۆرە نيعمەت‌و فەرِانە بە جەختكردن‌و پێداگرتن لەخوا ناخوازن. ئەوەى ئەوان داواى دەكەن لەسروشتدا هەيە، كەسێك دەتوانێت بەهرەيان لێبەرێت كە بەئەندازەى هيمەت‌و كار‌و كۆششييەوە خۆى پێوە ماندوو بكات. واتە ئەم جۆرە داخوازيانە بەگريان‌و پارِانەوەو دوعاو نزا نايەتەدى.

بەشى 8

بريتيە لەدوو بەند. لەم دوو بەندەدا دەيەوێت بيگەيەنێت كە هەر ژن‌و پياوێكى خاس، بەهۆى دروستى‌و خاسى رێبازى (ئاشا) گرتنەبەر، دەبێتە ئيزەدێك بۆ خۆى، واتە شياوى ستايشت كردنە‌و لەريزى ئەمشاسپەندان‌و ئيزەدان‌و سەروەران دەژمێرێن.

بەشى 9

بريتيە لە7 بەند.

دەربارەى ستايشت‌و كارتێكدرنى خاسى‌و جەخت لەسەر ئەنجامدانى رێ‌و رەسمى  دروست‌و ئامادەكردنى گياى سودبەخشى(هوم) دەدەوێت. ولەپاشاندا درود‌و سڵاو بۆ ئەمشاسپەندان‌و ئيزەدەكان‌و ماكە خاسەكانى سروشت‌و سرودە ئاينيەكان نێردراوە.

بەشى 10

لەم بەشەدا ستايشتى هەر حەوت دەڤەر، ئامرازەكانى ئەنجامدانى رِێورِەسمى ئاينى‌و فرە وەشى پاكدينان‌و سرودى ئەهونەوەئيرە كراوە.

بەشى 11

درێژترين بەشى ڤيسپەردەو بريتيە لە21 بەند.

لەم بەشەدا، بەقوڵی ماناى پەيوەندى نێوان ئاين‌و سروشت، بەردەوامبونى (بوون)و هەروەها بوونى خوا لەسروشتدا‌و ستايشت كردن‌و سروود چرِاندن‌و ئافەرينكردن‌و پيرۆزى هەر جۆرە جوانييەك‌و ماكە سودبەخشەكان‌و دياردە خاسەكان كە لەراستيدا بريتين لەستايشت‌و پەرستنى خوا، بە شێوەيەكى يەكجار جوان‌و رِەوان باسكراوە، لەم بەشەدا بە شێوەيەكى جوان‌و رِەوان‌و سادە باسى چۆنيەتى بەدێهێنانى رێ‌و رەسمى  ستايشت دەكات.

بەشى 12

لەرِوى بابەت‌و ماناوە بريتيە لەتەواوكەرەوەى بەشى پێشو لەتەك رێ‌و رەسمى  ئامادەكردنى (هوم‌و پەراهوم)، راستيەكان، چاکەكان، دروستيەكان‌و پەرستن بەدلو بەگيان‌و بەراستى، ستايشت كراوە 

بەشى 13

بريتيە لە3 بەند

بەستايشتى ئاهورامەزدا دەستى پێكردوە، ستايشتى زەردەشت‌و فرە وەهرەكەى‌و ئەمشاسپەندەكان‌و فرەوەهرەكەى‌و ئەمشاسپەندەكان‌و فرەوەهرى بە تواناى پياوخسان‌و سرودە تايبەتييەكانى ئاوێستاى كردووە.

بەشى 14

بەشێكى كورتە‌و تيايدا ستايشتى سرودە ئاينيەكان كراوەو باسى شێوەى دروستى خوێندنەوەيانى كردووە.

بەشى 15

ئەم بەشە پتر باس لەئوسولى بنچينەيى ميللى ــ ئاينى ناوچەكە دەكات، كە بەشێوەيەكى گشتى زەردەشت بايەخێكى زۆرى پێداوە.

بەرِاشكاوى دەتوانين بێژين كە لەرِوانگەى زەردەشتەوە، ئايين بريتى بووە لەئامرازێك بۆ دابينكردنى ژیانێكى كارا كە تيايدا بنەماى ستايشت‌و پەرستن بريتى بووە لەكارو كۆشش.

جەختى زەردەشت‌و پەيرەوەكانى لەسەر كار‌و كۆشش كردن‌و دابينكردنى ژیانێكى خۆش‌و بەختەوەر‌و پرِ لەئاسايش لەژێرسايەى راستى‌و دروستى‌و ياسا(ئاشا)‌و بيرى خاس(وەهومەن) كە دەبێتە هۆى بەديهێنانى هێز‌و توانايەكى دروست (خشەترا)‌و تەندروستى‌و نەمرێتى (ئەمرتات)‌و زێدەبوونى پيت‌و بەرەكەت‌و نيعمەت(هەورتات) فرە ئاشكرا‌و رۆشەن بوو. ئەوەندەى جەختى لەسەر ئەمانە بوو باسى ئەو پەرستن‌و ستايشتە سەر‌و سروشتيانەى نەدەكرد‌و كەمتر بەلايدا دەچوو.

لەم بەشەدا، هەروەها باسى ديد‌و بۆچونى زەردەشت دەكات دەربارەى چۆنيەتى ژیان‌و سوود وەرگرتن لەخۆشييەكانى، ژیان بردنەسەر بەشادى‌و خۆشى‌و دروستى، سوود وەرگرتن لەدەسترەنجى خۆ بۆ چێژوەرگرتن لەخۆشييەكانى ژیان، ئەمانە هەمووى سوپاسكردنى ئاهورامەزدايە. بە پێچەوانەوە، گۆشەگيرى‌و ريازەت‌و دەروێشى‌و رِوو وەرگێرِان لەخۆشييەكانى ژیان، كفرە بە نيعمەتەكانى ئاهورامەزدا‌و هەنگاو هەلێهێنانە بەسەر رێگەى ئەهريمەنى.

پارچەيەك لەم بەشە دەبێژێ:

(لەم سەرزەمينەدا، پێويستە كشتوكاڵ بە شێوەيەكى دروست ئەنجام بدرێت بۆئەوەى زەوى بكێلێرآ‌و بەرهەمى خاس وەدەست بێت. ئەى مەزداپەرستانى زەردەشتى، بەشێوەيەكى هۆشمەندانە دەستو پێى خۆتان بەكاربێنن بۆئەوەى زەوى بكێلێن‌و بەكردارى خاس‌و بەدروستى كاربكەن، نە بەنادروستى‌و لەرێگەى خراپەوە. با بەم كردەوەمان ستايشتى ئاهورامەزدا بكەين كە توانايە‌و شياوى ستايشتە...)

بەشى 16

بريتيە لەچوار بەند‌و دوپاتكردنەوەى ستايشتى زەردەشت‌و سروودەكانە.

 بەشى 17 يەك بەندە‌و ستايشتى يەسناى (هفت هات)ە.

بەشى 18

لەسآ بەند پێكهاتووە. باسى سرود‌و نزاكان دەكات.

بەشى 19

دەربارەى ستايشتى بڕێ لەسرودەكانى گاتا‌و ستايشتى ئاهورامەزدا‌و زەردەشت‌و بڕی لەبنەماكانى سروشت دەدوێت.

بەشى 20

لەم بەشەدا ستايشتى بڕی لەسرودەكانى گاتەكان‌و نزاكان كراوەو هەروەها دوپاتكردنەوەى ستايشتى بنەماكانى سروشت‌و فرە وەهرى هەموو خاسەكانە.

 

4- ڤەنديداد Vendidad

ڤەنديداد، ياخود (ڤەى ــ دەئو ــ داتە vi – daeva – data) يەكێكە لەپێنج بەشەكانى ئاوێستا.

هەروەكو لەمەوبەر باسمان كرد، ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان بريتي بوو لەبيستويەك نەسك Nask. ڤەنديداد نۆزدەهەمين نەسك لەو بيستويەك نەسكەبووە. شايانى باسە ئەم نەسكە تەنيا نەسكێكە كە تائێستا بى دەسكارى‌و بە تەواوەتى وەك خۆى ماوەتەوە.

ڤەنديداد، بە ماناى (ياساى دژى دێوە)، لێرەدا مەبەست لەدێو هەموو شتێكى خراپە.

گەر بمانەوێت ئەم بەشە لەئاوێستا لەتەك بەشەكانى ديكەيدا (واتە يەسنا، يەشتەكان، ڤيسبەرد، ئاوێستاى بچوك) بەراورد بكەين، هيچ جۆرە هاوئاهەنگى يەك لەنێوانياندا نابينين، بەڵکو بە پێچەوانەوە جۆرە نامۆييەكى بابەتى لەنێوانياندا وەبەرچاو دەكەوێت.

بابەتەكانى ئەم كتێبە لە 22 بەش (فەرگەرد) پێكهاتووە، بريتين لەئەحكام‌و شەرايعي سەردەمى مۆغە مادەكانى پێش زەردەشت. بە كورتى دەتوانين بێژين ئەم بەشە لەئاوێستا رِەسەن نييە، وبەهيچ شێوەيەك لەتەك فەلسەفە‌و حيكمەتى زەردەشت ناگونجێت، وچەواشەكردنى بير‌وباوەرِى رِەسەنى زەردەشتە كە لەسەردەمى ساسانييەكاندا نوسراوەو تێکەڵ بەم ئاينە بووە. بێگومان بڕێ لەئاداب‌و رسومى زەردەشتتيشى تێدا هەيە.

باسەكانى بيست‌و دووبەشى ڤەنديداد بەمجۆرەيە:

بەشى یەکەم: دەربارەى ئافراندن‌و پێكهاتنى جيهانە. لەم بەشەدا باسى دەڤەرەكانى سەرگۆى زەوى دەكات كە ئاهورامەزدا ئافراندوويەتى، هەروەها باسى ئەو نەخۆشى‌و دەرد‌و ئازارانەى كە ئەنگرەمينو بەسەر زەويدا بلآوى كردۆتەوە، دەدوێت.

بەشى دوهەم:

دەربارەى ئەفسانەى (جەم)‌و زێدەبوونى حەشامات لەسەر رِوى زەوى لەو سەردەمەدا دەدوێت. هەروەها باسى ئەو سەرما سەخت‌و سۆڵە‌و لافاوە ترسناكە‌و لەناوچونى زيندەوەران دەكا.

بەشى سێهەم:

دەربارەى خۆشى‌و ناخۆشييەكانى جيهان دەدوآ‌و باسى كشتوكاڵ‌و پێنج جێگەى پرِ لەئاسايش‌و خۆشى‌و پێنج جێگەى سەخت‌و ناخۆشى دەكات. هەروەها باسى ئەو كار‌و كردارانە دەكا كە خۆشى‌و بەختەوەرى بۆ زەوى‌و خەڵک دەسازێنن.

بەشى چوارەم:

باس لەئەحكام‌و شەرايع‌و ياساى جەزايى‌و بڕی ياساى ديكە دەربارەى بەلێن‌و پەيمان‌و بريارە كۆمەلآيەتى‌و تەندروستيەكانى تاكو كۆمەلأ دەكات هەروەها باسى پێويستبونى خوێندن‌و بلآوكردنەوەى خوێندەواريى‌و هاوسەرخواستن‌و زاوزآ دەكات.

بەشى پێنجەهەم تاكو بەشى دەهەم:

باسى پاكوخاوێنى‌و چۆنيەتى شۆردن‌و خۆپاككردن‌و پاك رِاگرتنى زەوى‌و ئاو‌و.. دەكات. زۆر بەووردى باسى سآ چينە بنەرِەتيەكانى کۆمەڵگاى سەردەمى ساسانييەكان دەكات، كە بريتين لەپێشەوايانى ئاينى، ئەرتەشيەكان‌و چينى جوتياران، لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە لەو سەردەمەدا هێشتا چينى كرێكار‌و پيشەسازەكان بە ماناى‌واتە پێك نەهاتبو. هەروەها باسى زانستى پزيشكى‌و پزيشكى ئاژەڵ دەكات‌و بە ئەركى سەرشانى خەڵک دەزانيت كە لەم بوارانەدازانيارى پەيدا بكەن. باسى بڕێكى زۆر لە نەخۆشييەكانى ئەو سەردەمە كراوەو رێگەى پێشگيرى‌و چارەسەركردنيانى خستۆتە رِوو. باس لەهەندێ لەو گوناهانە كراوە كە فرە جەختيان لەسەركراوەو بە خراپ‌و گوناهى گەورە ناوى بردووە.

 لەبەشى دەهەمدا باسى بڕی لەسروودەكانى گاتەكان دەكات كە دەبى دوو ياسآ ياچوارجار بۆ دورخستنەوەى دێوەكان بخوێنرينەوە.

 بەشى يانزەهەم:

دەربارەى خوێندنەوەى هەندێ لەسروودەكانى گاتەكان دەدوێت كە بۆ پاككردنەوە بەكاردێن.

بەشى دوانزەهەم:

دەربارەى پرسە دانانى خزمانى مردوو‌و پاككردنەوەى ئەو شوێنەى كە مردووەكەى تێدا مردووە دەكات.

بەشى سيانزەهەم:

باسى هەڵسوكەوتى ئادەميزاد لەتەك (سەگ)دا وەك گياندارێكى پاك دەكات. هەروەها دەربارەى رِێزگرتن لەهەموو گياندارێكى بە كەلێك دەكات.

بەشى چواردەهەم:

دەربارەى كەفارەدان لەبۆ كوشتنى (سەگى ئاوى) دەكات كە زيندەوەرێكى بەكەلێكە‌و سوودمەندە.

بەشى پانزەهەم:

دەربارەى خاس رەفتاركردن لەتەك سەگدا بەتايبەتى دەڵە سەگ دەكات‌و بەتايبەتيش لەكاتى جوتبوندا.

بەشى شانزەهەم:

دەربارەى چۆنيەتى رەفتاركردن لەتەك ئافرەتدا لەكاتى بێنوێژيدا دەكات.

بەشى حەڤدەهەم:

دەربارەى شێوەى كورتكردنەوەى مو‌و نينۆك دەكات.

بەشى هەژدەهەم:

دەربارەى بڕی باسى جۆراوجۆر دەكات وەك (موبد)ى شايستە‌و (موبد)ى، بآ كەلێك‌و ناشايست، مامۆستاى خاس‌و مامۆستاى بآ فەرِ‌و بآ باوەرِ كە خراپەكارى بلآودەكاتەوە. هەروەها دەربارەى كەڵەشێر دەدوێت كە بەيانيان زوو لەنێومالێدا دەقوقێنآ‌و خەڵک لەخەو هەلێدەستێنآ‌و باسى پيرۆزى ئەم بالێندەيە دەكات.

هەروەها باسى (موبد)ى ئازەربان دەكات كە خەريكى گەشكردنەوەى ئاگرى پيرۆزە.

بەشى نۆزدەهەم:

دەربارەى ئامرازەكانى قوربانى كردن دەدوێت‌و ئەو نزاو‌وێردانەى كە لەكاتى قوربانيكردندا دەخوێنرێنەوە بۆ دوورخستنەوەى رۆحى شەرِ. هەروەها دەربارەى رۆح‌و چارەنوسيەوە دەدوێت لەكاتێكدا كە لەشى بەرەو نەمان دەچێت. هەروەها باسى حەوت دەڤەرى سەر روى زەوى دەكا‌و ناوى بڕی لەو ديوانە دەبێت كە نەيارو دژى ئەمشاسپەندەكانن.

بەشى 20 تا 22:

دەربارەى رِەوشەكانى پزيشكى دەكات بەتايبەتى شێوەى نزا دەرمانى

لەبەشى بيستدا ناوى بڕی لەنەخۆشيەكانى ئەو سەردەمە دەكا‌و شێوەى چارەسەركردنيان باسدەكات.

1ـ تفنو:                                   پەتا

2ـ سارس تيە:                            مەلاريا

3ـ ئەژى‌واكە:                            مارپێوەدان

4ـ سارنە:                                 سەرئێشە

5ـ ئەستەئيريە:                           رۆماتيسم

6ـ مهركە:                                تاعون

7ـ داژو:                                  سوتان

8ـ پيسە:                                  گەرِى

9ـ پامەن:                                 كەچەڵی

10ـ ‌وزمنو ئەستە:                       نەرمى ئێسقان

 

بەشى بيست‌و دوهەم:

باسى 99999 جۆر نەخۆشى كە بەهۆى ئەهريمەنەوە دێتەدى دەكات‌و باسى چارەسەركردنيان دەكات.

 

5 ـــ خوردەى ئاوێستا             (ئاوێستاى چكۆڵە) يا (وردەئاوێستا)

خوردەى ئاوێستا بەزمانى پەهلەوى خورتەك ئاوستاك xortek avestak‌واتە ئاوێستاى چكۆلە يان پێگووتووە، وبەشێكە لەكتێبى ئاوێستا. لەراستيدا ئەم بەشە، بەشێكى سەربەخۆ‌و جياواز نييە كە شتێكى وەهاى تێدابێت لەبەشەكانى ديكەى ئاوێستادا نەبن. بەڵکو ناوەرِۆكى ئەم كتێبە بريتيە لەزنجيرەيەك لەدوعاو نزا‌و بڕی نوێژ‌و ستايشت كە دانراون بۆئەوەى پەيرەوانى ئاينى زەردەشتى لەكاتەكانى شەو‌و رۆژ بەتايبەتى ئەو رۆژە پيرۆزانەى مانگ‌و جەژنە ئاينييەكانى ساڵ‌و بۆ ئەو بۆنە گرنگانە وەك رۆژى رێ‌و رەسمى  ژێركراس(سدرە) لەبەركردن‌و پشتوێن(كشتى) بەستن‌و زەماوەند‌و پرسە‌و... بەكارى بهێنن.

ئاوێستاى چكۆلە، بەدرێژايى رۆژگار دوچارى دەستێوەردان‌و گۆرِين بووە، هەر نوسەرێك بەبير‌وبۆچوونى خۆيەوە شتى خستۆتە سەر يا ڵی لابردووە. بەم شێوەيە پرِبووە لەئەفسانە‌و بڕی دوعاو نزاو نيانيش كە فرِى بەسەر ئاين‌و باوەرِى زەردەشت‌و گاتاكاندا نييە.

دكتور حسين‌وحيدى لەكتێبى (خردە اوستا) ل 6 دەبێژێ:

(ئاوێستاى چكۆلە سيپارەيە كەبەزمانى ئاوێستايى، وهەروەك ئاوێنەيەكە بير‌وباوەرِ‌و ئەندێشەكان‌و ئاينەكانى خەڵک لەئێرانى دێريندا عكس دەكاتەوە. بەشێك لەم سيپارەيە كە بانگهێشتى خەڵکە بۆ راستى‌و پاكى‌و دروستى‌و كار‌و كۆشش‌و جەژن‌و شادمانى‌و خۆشى‌و بيرى خاس‌و    گوفتارى خاس‌و كردارى خاس‌و هاوكارى‌و خۆشەويستى‌و دۆستايەتى‌و ئاشتى‌و دروستكردن، بريتين لەو باوەرِانەى لەگاتاكان‌و ئامۆژگارييەكانى زەردەشتان. بەشەكانى ديكەى ئاوێستاى چكۆلە بير‌وباوەرِو ئەندێشە‌و ئاينەكانى پێش زەردەشت‌و رۆژگارانێك باسدەكات كە ئێرانييەكان رێزيان لەنيشانە جۆراوجۆرەكانى بوون‌و سروشت دەگرت. لەئاوێستاى چكۆلەدا، ئەم ئەندێشە‌و بير‌وباوەرِ‌و ئاينانە لەتەك ئەندێشە‌و ئامۆژگاريەكانى زەردەشتدا ئاوێتە بووە. لەم ديدەوە گەر بمانەوێت دادوەرييەكى رِاست‌و دروست دەربارەى ئاوێستاى چكۆلە بكەين، دەبێ هەميشە (گاتا)كان رِەچاوبكەين‌و ئاوێستاى چكۆلە لەتەك گاتاكاندا بەراوورد بكەين، ئەوسا تەنيا ئەو بەشانەى كە هاوئاهەنگن لەتەك ئامۆژگاريەكانى گاتاكاندا بەهاوردەى زەردەشت‌و ئاينى زەردەشتى دابنێين.)

بەبير‌وبۆچوونى زەردەشتيەكان، ئاوێستاى چكۆلە لەلايەن ئازەرپاد كورِى مهراسپند، كۆكراوەتەوە. ئەم ئازەرپادە يەكێك بووە لەبەناوبانگترين گەورە موبدەكانى سەردەمى ساسانيەكان‌و لەسەردەمى شاپوورى دوهەمدا (310 ـــ 379م)، ئەم بەشەى ئاوێستاى نووسيوەتەوە.

شايانى باسە، ئەم ئازەرپادە، زۆر هەوڵی داوە كە بير‌وباوەرِى مۆغە مادەكان تێکەڵ بە ئاينى زەردەشتى بكات، بۆئەوەى دوبارە ئەو بير‌وباوەرِانە لەژێر پەردەى ئاينى زەردەشتيدا زيندوو بكاتەوە.

 

پوختەى باسەكانى ئاوێستاى چكۆڵە

ئاوێستاى چكۆلە كە لەلايەن خوالێخۆشبوو پورداود وەرگيردراوەتە سەر زمانى فارسى، بريتيە لەهەشت بەش. زۆربەى زۆرى ئەو ستايشت‌و نزاو نيايشە بەناوبانگانەى ئاينى زەردەشتى كە هەميشە‌وێردى زمانى پەيرەوانى ئەم ئاينە بووە، لەم كتێبەدا دەبينرێت.

ئەم هەشت بەشە بريتين لە:ــ

1ــ دوو نزا يا نوێژى كورت بەنێوى (ئاشم وەهو...)و (يەتائاهو...)

ئاوێستاى چكۆلە بەدوو نزاى بەناوبانگ دەست پێدەكات، واتە بە (ئاشم وەهو....)و (يەتائاهو....).

ئەم دوو نزايە، لاى زەردەشتيەكان زۆر پيرۆزن‌و لەهەموو نوێژو ستايشت‌و دوعاكاندا دووپات دەكرێنەوەو لەسەر زمانى هەموو زەردەشتيەكدايە. ئەم دوونزايە‌و ماناكانيان بريتين لە:

ئاشم وەهو‌و هيشتم ئاستى

ئوشتا ئاستى ئوشتا ئاهمائي

هيت ئاشايى‌و هيشتايى ئاشم

واتە:

رِاستى خاسترين چاکەيە‌و مايەى بەختياريە، كەسێك بەختەوەرە كە رِاست بێت‌و خوازيارى باشترين رِاستى بێت.

 

يەتائاهو وەئيريو ئاتارەئوش ئاشان چيت هەچا وەنگهئوش دەزدا مەننگهو شيە ئاتنەئام ئانگهئوش مەزدايى خشتر مەچا ئاهورايى ئايم دريگو بيوەدەدەت‌واستارم.

واتە:

هەر بەو شێوەيەى كە سەردارى جيهان (ئاهو) بەهێز‌و توانايە، بەهەمان ئەندازە سەردارى ئاينيش (رەتو، رەد) (لێرەدا مەبەست زەردەشتە) لەبۆ پاكى‌و راستى‌و زاڵ بون بەسەر ئارەزووى دەروونى خۆيدا، بەهێز‌و توانايە. خەلآتى بيرى خاس(وەهومەن) لەبۆ كەسێكە كە بەگوێرەی خواست‌و‌ويستى مەزدا رِەفتار بكات. فەرمانرِەوايى ئاهورايى تايبەتە بە كەسێك كە يارمەتى بێچارە‌و هەژاران بدات.

دكتور حسين وەحيدى لەكتێبى (خردەاوستا)، يەتائاهوى بەم شێوەيە لێكداوەتەوە:

(ئەو ياسايەى كە بەسەر جيهانى بووندا فەرماندەدات، ژیان‌و سرووشتى خەڵکيشى لەژێر رِكێفدايە. بيرى خاس تايبەتى كەسێكە كە گوێرِايەلێ‌و پەیڕەوى ياساى بوون بكات، وتوانايى رِاستەقينە لەبۆ كەسێكە كە بتوانێت بەسەر‌ويستو خواستە ناسرووشتيەكانى خۆيدا زاڵ بێت)

2ـ رێ‌و رەسمى  ژێركراس(سدرە) لەبەركردن‌و پشتوين(كشتى) بەستن:

رێ‌و رەسمى  ئاينى چۆنيەتى ژێركراس(سدرە) لەبەركردن‌و پشتوێن(كشتى) بەستن، يەكـآ لەنزاكانە كە لەكاتى لەبەركردنى ژێركراس(سدرە)‌و لەكاتى بەستن‌و كردنەوەى پشتوێنى تايبەتى لەئاينى زەردەشتيدا كەپێى دەبێژن كشتى يا كستى، دەبێ بخوێنرێتەوە.

(ئەى هورمز، ئەى سەروەرى دانا. بە بيرى خاس، گوفتارى خاس، كردارى خاس، لەهەموو گوناهێك كە كردومە، پەشيمانم. لەهەر بيرێكى خراپ، وتەيەكى خراپ‌و كردارێكى خراپ كە لەم جيهانەدا بيرم لێكردووە يا گوتومە يا كردومە‌و يالێم وەشاوەو ياخود لەدەروونمدا بووە. لەهەموو ئەمانە چ مادى بێت‌و چ معنوى، پەشيمانم‌و تۆبە دەكەم. برِوخآ بيرى خراپ (3جار دوپات دەكرێتەوە). بروخآ‌و نابود بێت ئەندێشەى گوناە بيرى خراپ.

لەتەك هەموو خراپەكاران‌و درۆزنان‌و جادوكەران لەنێو دۆزەخى تاريكدا سەرنگون بن‌و هيچ كارێكيان بەخۆشى نەچێتەسەر.

سەركەوتووبێت هەر كارێكى خاس كە بەويستو خواستى ئاهورامەزدا‌و سى‌و سآ ئەمشاسپەندەكان ئەنجام دەبێت. هەموو كارەكان بەگوێرەی ئاينى پاكى هورمز بێت. هورمزى دادگەر‌و مەزن‌و شكۆمەند‌و درەخشان‌و خاس، سەركەوتووبێت.

بۆ كەيف‌و وەشى ئاهورامەزدا، بەهەموو توانامانەوە سەرشۆرِى‌و سەرنخونى ئەهريمەن دەخوازين. خاسترين‌ويستمان ئەوەيە كە رِاست‌و دروست‌و پاك بين. لەبەرئەمە رِاستى‌و دروستى ستايشت دەكەين(ئاشم وەهو... يەتا ئاهو..... 2 جار). ئاينى یەکتاپەرستی هەلێدەبژێرم‌و باوەرِم پێيەتى. ئەو ئاينەى كە زەردەشت هاوردويەتى ستايشت دەكەم‌و باوەرِم بە بيرى خاس‌و‌ووتارى خاس‌و كردارى خاسە. ستايشت دەكەم‌و باوەرِم بە يەكتاپەرستیە كە دژى شەرِو خوێن رِشتنە‌و ستايشتى ئاشتى‌و تەبايى‌و لەخۆبوردن‌و پاكى دەكات.

باوەرِم بەوەيە كە ئاينى یەکتاپەرستی زەردەشتى، مەزنتر‌و خاسترە لەهەموو ئەو ئاينانەى كەبون‌و هەن‌و دەبن.

ئەز، ئاهورا بە ئافەريدەى هەموو شتێكى خاس دەزانم، ئەمە پەيمانى منە لەتەك ئەم ئاينى ئاهوراييە.

ياريدەم بدە ئەى ئاهورا(3جار).

ستايشت دەكەين هێزو توانايى‌و سەركەوتن كە ئافەريدەى ئاهورايە‌و بەهۆيانەوە نەياران دەشكێنين. هاوبير‌و ياوەرى هەموو مرۆڤێكى پاك بين‌و دووربين لەگوناه‌و گوناهكاران، لەتەك ئەوانەى پشتوێن(كشتى)يان بەستووەو بە خاسانى حەوت دەڤەرى سەر روى زەوى يەكسان بين‌و رێبازى پەيرەوانى بە ئەمەكى زەردەشت‌و هەموو پاكان بگرينەبەر.

 ئەى هورمز، ئەى خواوەند، با لەسەر پردى چينيوت بەشادومانى‌و ئاسودەيى بپەرێينەوە، وبگەينە ئەو جێگەيەى مرۆڤە پاكەكان تيايدا نيشتەجآ دەبن. سەركەوتوو بێت ئاينى پاكو پيرۆزى یەکتاپەرستی (3جار دوپات دەبێتەوە).

3ـ سروش باژ:

بريتيە لەنوێژێكى كورت، وهەروەك زۆربەى زۆرى نزاكانى ديكە بە زمانى پازەند لەڕێوڕەسمە ئاينييەكاندا دەخوێنرێتەوە. ئەم نزايە لەبەرەبەياندا دەخوێنرێتەوە وەك سوپاس بۆ سرووشى فريشتە پاش رزگاربوون لەتاريكى شەو، چونكو سرووش دژى تاريكاييە.

نزاى سروش باژ:

(بە كەيف وەشى ئاهورامەزدا، دان بەوەدا دەنێم كە مەزداپەرستێكى زەردەشتيم. دوژمنى خراپيەكان‌و پەیڕەوى ئاينى ئاهوراييم. هاوەنى(شەبەق) پاك بە ستايشت‌و نيايش كەيف وەش دەكەم. ستايشتى سرووشى پاك دەكەم، كە بەهێزو توانايە‌و چەكى بريتيە لەوتە پيرۆزەكانى ئاهوراى ئافەريدەگار.

وەڵامم بدەنەوە ئەى خواپەرستان كە توانايى سرووش چلۆنە.

وەڵامت دەدەينەوە ــ ئەى عەوداڵی رِاستى ـ هەر بەو شێوەيە توانايە كە خواپەرستێكى پاك بەگوێرەی پاكى‌و دروستيەكەيەوە بەهێزو توانايە.

ئێستا ئيدى ئەى مەزدا، جگە لەنيايش‌و ناوى تۆ، جگە لەرۆشنايى رێبازى تۆ، كـآيە ئەو كەسەى كە لەدرۆ‌و درۆزنان پارێزگاريم لێدەكات؟ ئەى ئاهورا، ئاگادرم بكە، كـآيە ئەو كەسەى هەلێبژاردەى تۆيە‌و رزگارمان دەكات لەخراپەكاران. ئەرآ، ئەى ئاهورا ئاگادارم بكە. بيرى خاس‌و كامەرانى بۆ دەخوازم.

ئيدى ئەى مەزدا، خواستەكەم بەديبهێنە، دۆستى‌و خۆشەويستى‌و راستيمان پێببەخشە. درۆ‌و درۆزن، خراپە‌و خراپەپەرستمان لـآ وەدوربكە، نابوود‌و لەناويان بەرەو تەفر‌و تونايان بكە،راستى‌و دروستى‌و پاكى سەركەوتوبكە.

ستايشت‌وسڵاو بۆ سرووش، كە پاكە‌و بەهێز‌و توانايە‌و چەكى‌وتەی پاكو پيرۆزى ئاهوراى ئافەريدەگارە. ئێستا ئيدى ئەى ئاهورامەزدا، داواكارم بۆ ئەوانەى كە لەسەر رێبازى تۆدان:ــ

فەرِ‌و مەزنايەتى، تەندروستى‌و شادومانى، بەختەوەرى‌و خۆرِاگرى، زارۆڵە‌و نەوەى دڵر‌و پاڵەوان‌و ناودار، تەمەنى درێژ، پلەوپايەى بەرز‌و بەنرخ.

ستايشت دەكەم ئەى ئاهورا، وئەم ئاسمانە بەرينە‌و زەويە پانوپۆرە‌و هەموو ئافەريدە خاسەكانت.)

 

4ــ هوشبام:

نوێژێكە كە لەشەبەقدا دەخوێنرێت. ئەم نوێژە لەبەشە جۆراوجۆرەكانى ئاوێستادا بەتايبەتى لەيەسناكاندا وەرگيراوە.وشەى هوشبام بە ماناى (شەبەق) دێت‌و بۆيە ئەم ناوەى لێنراوە چونكو رۆحى مرۆڤ پاش مردن لەشەبەقى رۆژى چوارهەمدا بەرەو جيهانى مەعنەوى دەرِوات.

ئەمەش دەقى نزاى هوشبامە:ــ

(ئەى مەزدا، لەكاتێكدا توشم بە توشى نەياران بكەوێت، جگە لەتۆ كـآ دەتوانآ پەناو چاودێرم بێت؟

ئەى ئاهورا، بە پەروەردەكردنى ئاگرى دەرونە كە ئاسايش‌و ئاسودەيى‌ويژدان دێتە ئارا.

ئەى ئاهورا، رِێنماييم بكە، چونكو جگە لەتۆ هيچ رِێنما‌و چاودێرێكم نييە.

ئامۆژگاريم بكە، كێن ئەو کەسانەى نەيارانت دەشكێنن‌و پەناگاى يارانتن، تا ئاگام لەبوونيان بێت كە بێگومان گەورە پياوان‌و داناكانن.

ئەى مەزدا، با ئيزەدى سرووش ياريدەى ئەو کەسانە بدات كە خاسن‌و تۆ ڵیان رِازيت.

سڵاو‌و درودت لێبێت ئەى شەبەق(هوشبام)، ئەو ئاهورامەزدايەى سەروەرو مەزنان مەزنترە هەلێدەبژێرين. بە هەموو هێزو تواناوە بۆ لەناوبردنى ئەنگرەمينوى خراپەكار‌و دێوى پرِ چەكى خوێنين، وهەموو درۆزنەكان دەجەنگم. مەزن‌و رێزدارى دەزانم ئاهورامەزداى داناو زانا، ئەمشاسپەندەكان‌و ئەو هەسارە پرشنگدارە(هەسارەى تيشتەر)‌و گشت مرۆڤێكى پاكدين‌و رِاستكردار‌و هەموو ئافەريدەكانى بيرى پيرۆز‌و خاس(سپەنتامينو).

سەركەوتن‌و پێشكەوتن دەخوازم بۆ هەموو ئەو ئافەريدە خاسانەى بوون‌و هەن‌و دەبن.

ئاشى Ashi (ئيزەدى بەخشينى سەروەت‌و بەرەكەت‌و پارێزەرى لاوان‌و كيژان) بە پايە بەرز‌و شكۆمەند‌و مەزن دەزانم كە چارەسازەو سەركەوتن دەبەخشێ‌و خراپە‌و خراپەكاران لەناو دەبێت بۆئەوەى كە خاسترين پاداشمان وەدەست بكەوێت. ستايشت دەكەين‌وكەيف وەش دەكەين ئەمشاسپەندەكان تا ئاسايش‌و تەبايى‌و بەرەكەت ببەخشن بەم خاو‌و خێزانە‌و پشتيوانى ئافەريدەى خاس بن‌و بيرى خراپە لەناوبەرن.

ئەى رِاستى، ئەز، ئاهورامەزدا دەپەرستم‌و ستايشتى دەكەم كە خێرخوازى هەموو ئافەريدەكانە.

ئەى مەزدا ئاهورا، با بەويستو ئيرادە‌و تواناى خۆت فەرمانرِەوايى گشت ئافەريدە خاسەكان بيت، پلەوپايە بە مرۆڤى خاس بدەيت، وهێزو توانا لەناپاكان وەربگريتەوەو ريسوايان بكەيت.

ئەز كە زەردەشتم، تێدەكۆشم كە هەموو خەڵک بخەمەسەر رێى راست‌و ئاينى ئاهورايى كە بەگوێرەى ئەم ئاينە بيربكەنەوە‌و كردار‌و رەفتاربكەن. تا ئەو شوێنەى كە سرووشت‌و رِەوانمان پاكو بێگەرد بێت‌و لەخاسترين جێگەدا بژين‌و بگەينە كاخى نەمرى(بەهەشت)‌و لەتەك (ئاشا) دا يەكبين).

 

5ــ پێنج نيايش (نوێژ)

نيايش لەزمانى پەهلەويدا ماناى نزاو دوعا‌و ئافەرينە.

ئێستا پتر ماناى نوێژ دەگەيەنێت. پێنج نيايش لەئاوێستاى چكۆلەبەرچاو دەكەوێت كە بريتين لە:

 ـــ نيايشى خۆر: زۆربەى زۆرى ئەم نيايشە لە(خورشيديشت) وەرگيراوە. ئەم نيايشە هەموو رۆژێك سآ جار دەخوێنرێتەوە(بەيانى، نیوەڕۆ، عەسر)

 ــ نيايشى مهر(ميترا)

فرە لەم نيايشە لە(مهريشت) وەرگيراوە، ئەميش رۆژى سێجار(بەيانى، نیوەڕۆ، عەسر)، پاش نيايشى خۆر دەخوێنرێتەوە.

نيايشى مانگ:

مانگى سێجار دەخوێنرێتەوە. سەرەتا كاتێك كە مانگ كەوانەيە(هلال)، دوهەم جار كە مانگ(چواردەيە) سێهەم جاريش كاتێكە كە دوبارە بەرەو كزى دەروات.

ــ نيايشى ئەردەويسور ئەناهيد:

سەرچاوەى معنوى هەموو ئاوەكانى جيهانە، ئەم نيايشە لەبەندەكانى سەرەتاى(ئابان يەشت) وەرگيراوە. ئەم نزايە لەگوێ چەمەكان‌و روبارەكان‌و لەرۆژى دەهەمى هەموو مانگێك دەخوێنرێتەوە.

ــ نيايشى ئاگرى پيرۆز (بەهرام + وەهرام):

لەهەر پێنج‌وادەدا بەهۆى موبدەكانەوە لەنێو ئاتەشگاكاندا دەخوێنرێتەوە. زۆربەى زۆرى ئەم نيايشە لەيەسنا هات 62 وەرگيراوە.

 

6ــ پێنج كاتى شەو‌و رۆژ:

لەئاينى زەردەشتيدا، شەو‌و رۆژ بە پێنج كات دابەشكراوە:

هاوەنگاە (بەرەبەيان)، رەپيتوينگاە (نيورِۆ)، ئەزيرينگاە (لەسآ كاتژمێر پاش نيورِۆوە دەست پێدەكات تاوەكو هەسارە لەئاسماندا هەلێدێت‌و بەرچاو دەكەوێت)، ئەويسر‌وتريمگاە (لەدەركەوتنى یەکەمين هەسارە لەئاسماندا تاوەكو نيوەشەو)،

ئەشهينگاە(لەنيوەشەوەوە تاوەكو هەسارە بەرچاو ناكەوێت)

شايانى باسە، لەبەر ئەوەى لەزستاناندا رۆژ كورتە، شەو‌ورۆژ بەچواركات دابەشدەكرێت‌و رەپيتوينگاە لادەبرێت. بۆ هەريەك لەم کاتێنە نزاو نوێژێكى تايبەتى هەيە.

 

7ــ دوو سى(30) رۆژە(سى(30) رۆژەى مەزن‌و سى(30) رۆژەى چكۆلە):

لەئاينى زەردەشتيدا، هەرسى رِوێژەى مانگ بەنێوى يەكێك لەئەمشاسپەندەكان يا ئيزەدەكان ناو نراوە. سى(30) رۆژەى چكۆلە تەنيا ناوى ئەمشاسپەندەكان، ئيزەدەكان‌و ياريدەدەرەكانيان براوە، بەلآم لەسى(30) رۆژەى مەزن، جگە لەناوبردينان، سيفاتى تايبەتى يان بۆ دانراوە. نزاكان زێتر لەرۆژى سيهەمى(30) شەش مانگە‌و دوانزە مانگەى پاش مردنى كەسێك دەخوێنرێتەوە. كەوايە ئەم نزايانە بۆ رۆحى مردووەكانن.

8ــ ئافەرينگان:

زنجيرەيەكە لەنوێژى زەردەشتييەكان كە هەموو ساڵێك بەبۆنەى جەژن‌و بيرەوەرييەكانى ديكە دەخوێنرێتەوە. گرنگترين ئافەرنيگان بريتين لەئافەرينگانى دهمان، ئافەرينگانى گاتا، ئافەرينگانى گهنبار⁶¹، ئافەرينگانى رپيتوين.

ئافەرينگان بە ماناى درود‌و سڵاو ‌وئافەرينە بۆ گيانى مردوان‌و دوعا‌و نزا بۆ زيندووەكانە. ئافەرينگان دهمان بە ماناى دوعاو نزاى چاکان‌و پاكانە‌و لەيەسناى 60 بەندى 2 تا 8 وەرگيراوە، ولەرۆژانى چوارهەم‌و دەهەم‌و سيهەم (30)‌و سەرى ساڵی كۆچى دوايى كەسێك دەخوێنرێتەوە. ئافەرينگانى گاتا، نوێژێكە كە لەو پێنج رۆژەى پێى دەبێژن(خمسە مسترقە) وبۆ كەيف وەشى فرەوەهرى رۆحى مردوەكان دەخوێنرێتەوە. ئافەرينگانى گهنبار نوێژێكە كە لەهەر پێنج رۆژى شەش جەژنەكانى ساڵدا دەخوێنرێتەوە، بە‌واتەيەكى ديكە لەرۆژانى يانزە تا پانزەى مانگى (گولآن) ‌و رۆژانى يانزە تا پانزەى مانگى پوشپەرِ‌و رۆژانى بيست‌و شەشەم تا سێهەمى مانگى خەرمانان‌و رۆژانى بيست‌و شەشەم تا سێهەمى مانگى رِەزبەر‌و رۆژانى شانزەهەم تا بيستەمين رۆژى بەفرانبار‌و رۆژانى سآ سەدو شەست تا سێسەدو شەست‌و پێنجى كۆتايى ساڵ. ئافەرينگانى رەپيتوبن، نوێژێكە تايبەت بە هاوينە گەورەيە‌و بۆ كەيف وەشى رەپيتوين (فريشتەى هاوين) دەخوێنرآ.

 

با بڕێ لەو زانيارییە پێويستانەی ئاينى زەردەشتى، بيزانين.

1ــ ئاگرو هۆى رِووكردنە رِووناكى لاى زەردەشتييەكان

ئارييەكان، پێش ئەوەى بەرەو ئەم دەڤەرە كۆچ بكەن، لەشوێنێكدا دەژیان كە فرە سارد‌و سەهۆلێبەندان بووە (بەگوێرەی نووسينەكانى (ڤەنديداد)، ئەو شوێنە، لەساڵدا دە مانگى سارد‌و سرِ‌و سەهۆلێبەندان بووەو بە تەنيا دوو مانگى هەوا مامناوەندى بووە). لەبەر ئەوە، تيرۆژو خۆر‌و ئاگر، بەلايانەوە گەلـآ سوودمەند بووەو رێزێكى تايبەتييان بۆ داناوە، چونكو بآ ئەم تيرۆژە ئاگرە، ژیانيان فرە چەتون‌و سەخت بووە، بە رِاديەك لەو ژينگە سارد‌و سرِەدا‌وايان بيردەكردەوە كە بەهەشت دەبێ شوێنێكى گەرموگورِ‌و رِووناك بێت كە هەميشە تيرۆژى خۆر‌و ئاگرى تێدابێت. بە پێچەوانەوە، دۆزەخيان بە شوێنێك دەزانى كە سارد‌و سرِ‌و تاريك بێت. كەوايە، دەتوانين بێژين، هەر لەرۆژگارانى دێرينەوە، ئاگر لاى ئارياييەكان هەروەكو بنەماكانى ديكەى سرووشت (ئاو، با، خاك) پاك‌و بەپيرۆز ژمێراوە، وبە يەكێك لە دروستكراوەكانى ئاهورامەزدا‌و بەدياردەى گەورەيى‌و مەزنايەتى ئەو دانراوە. لەبەر ئەمەيە كە بەرِێزەوە تەماشاى ئاگر كراوەو هەميشە لەشوێنى پەرستگاكانيان، ئاگريان كردۆتەوەو بڕی دار‌و گژوگياى بۆنخۆشيان تێکەڵ كردووە (وەك دارى عود‌و سەندەل) بۆئەوەى بۆن‌و بەرامەى خۆش لەنێو ئاتەشكەدەكانيان بلآوبكاتەوە. كەوايە، هەروەكوو گوتمان، هەر لەرۆژگارانى دێرينەوە ئاگر لاى مرۆڤ بايەخێكى تايبەتى هەبووە، هەر ئەم بايەخە بۆتە هۆى ئەوەى كە ئاگر ببێتە نيشانەى ئاينى زەردەشت. دەتوانين بێژين هۆيەكى ديكەش كە زەردەشت ئاگرى هەلێبژاردووە بە نيشانەى ئاينەكەى ئەوەيە كە فەلسەفەى ئاينى زەردەشت، فەلسەفەيەكى سروشتييە‌و هەموو شتێكى لەسروشت وەرگرتووە‌و سوودى لەژينگەوە وەرگرتووە بۆ سەلماندنى باوەرِەكەى. ئاگرى بەسەرچاوەى هەموو ژیان داناوە. لەم بارەوە، دكتور حسين‌وحيدى لەكتێبى (دين پايەزرتشتى)ل ــ 55، دەبێژێ:(... لەرِوانگەيەكى ديكەوە، ئاگر لەئاينى زەردەشتيدا پيرۆزە چونكو، ئاگر گەرم‌و رووناكە، ئەمە‌وادەگەيەنێت كە هەر زەردشتييەك پێويستە لەسەرى هەروەكو ئاگر ژينگەى خۆى بە گەرمى‌و رِووناكى رِابگرێت‌و هەميشە لەتەك تاريكى‌و دڵتەنگى ململانێى بكات. كلێپەى ئاگر هەميشە بەرەو سەرەوە دەچێت‌و هەرگيز بەرەوخوار دانانەوێت، تەنانەت ئەگەر بەهۆى (با) ياخود هەر‌وزەيەكى ديكە بەرەو خوار بكشێت، دوبارە هەلێدەستێتەوەو بەرەو سەرەوە دەكشآ. ئەمە ئەوەمان پێدەبێژێت كە هەر زەردەشتييەك دەبێ سەربەرز‌و سەرفراز بآ‌و هەرگيز سەردانەوێنآ. ئاگر هۆكارێكە بۆ لەناوبردنى هەموو بوونێكى زيانبەخش، وپاككەرەوەى ژينگەيە، ئەمەش نيشانەى ئەوەيە كە زەردەشتييەكان نابێت هەرگيز رێگە بدەن خراپە‌و پيسى‌و چەپەڵی بێتە نێو ژیانيان. لەپريسكى ئاگر، دەتوانرێت ئاگرێكى گەورە بكرێتەوە، ئەمەش نيشانەى ئەوەيە كە بيرێكى پاكو رِووناكى بچوك دەتوانێت گەشە بكات‌و بلآوبێتەوە. دەبێ هەموو زەردەشتييەك وەك ئەو پريسكى ئاگرە بێت‌و بيرە خاسەكانى بلآوبكاتەوەو گەشەى پێبدات. ئاگر، هۆكارێكە بۆ ئاسانكردنى ژیان، ئەمەش ئەوە دەگەيەنێت كە زەردەشتييەكان دەبێ وەك ئاگر سوود بەخش بن بۆ کۆمەڵگا‌و ژیانى ئادەميزاد ئاسان‌و پرِ لەئاشتى‌و ئاسايش‌و تەبايى بكەن.)

لێرەدا، پێويستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەين كە، پيرۆزى ئاگر تەنيا لاى ئارييەكان نەبووە، بەڵکو هەر لەمێژەوە زۆر لە ميللەتانى جيهان (رِەش، سپىـ زەرد‌و سوور‌و لەهەر پێنج قارِەكە) ئاگريان بە بنەمايەكى پيرۆز داناوە. بۆ‌وێنە: رِۆمەكان لەشارى Alba Longa، پەرستشگايەكيان هەبووە بەناوى FederaLAltar كە ئاگرێكى تێدابووەو هەميشە داگيرسابوە. هەروەها لە شارى رۆمدا جآنزرگەيەكى گەورەبەناوى‌وستا Vesta بەسەر گردێكەوە بووە بەناوىPaLatina HiLL كە بريتى بووە لەجآ نزرگەى خواى ئاگر كە يەكێك لەگەورەترين خواكانى ئەوکاتە بووەو تيايدا ئاگرى پيرۆز هەميشە رۆشەن بووەو رۆميەكان ئەم ئاگرەيان بە نيشانەى سەربەستى رِۆم دەزانى‌و باوەرِيانوێبووە كە كلێپەى ئەو ئاگرە پيرۆزە نيشانەى بوونى خواو سەربەستى‌و بوونى‌وولآتەكەيانە. يۆنانييەكان لەشارى ئۆلەمپيادا جآ نزرگەيەكيان هەبووە بەناوى ALterof Pan كە ئاگرێكى پيرۆزى تێدابووە هەميشە كلێپەى دەهات، هەروەها لەشارى DoLos جآنزرگەيەكى ديكەيان هەبووە كە لەوێشرِا ئاگرێكى هەميشە رۆشەن هەبووە.

ژەرمەنەكان بەرامبەر خواكەيان كە ناوى Thor بووە، هەميشە چرايەكيان دادەگيرسان. ئيسڵاوەكان، بۆ رێزگرتن لەخواى خۆيان Perun ‌و پروسييەكان بۆ خواكەيان Perkin، ئاگرى پيرۆزيان هەبووە‌و هەميشە رۆشەن بووە. ليتوانييەكان لەشارى‌ويلنا WiLna، ئاگرێكى پيرۆزيان هەبووە كە پێيان گوتووەZinooz كە ئەميش هەميشە رۆشەن بووە. لەشارى كيلدار Kildare لەئێرلەندەدا جآنزرگەيەك بووە كە بە پيرۆزيان داناوە‌و ئاگرى پيرۆزى تێدابووە كە هەميشە داگيرساوە.

لەنێو (بنى ئيسرائيل)دا، ئاگرى پيرۆز هەميشە لەشوێنى قوربانييەكانياندا داگيرسابوو. هۆزى ئيروكواى Iroquoi لەپێست سوورەكانى ئەمريكادا رێزى تايبەتيان لەئاگر دەنا، هەروەها لە‌ويلايەتى ميسى سپى دا هۆزێكى گەورە لە پێست سوورەكانى ئەمريكا هەبوو كە ناويان ناشيز Natchiz بووە كە ئەمانيش ئاگرى پيرۆزيان لەنێو پەرستشگاكانيان بووە.

ئێستاش لەنێو بڕی لە ميللەتانى جيهاندا، هەن كە رِێزى تايبەتى لەئاگر دەگرن. لەنێو فەلەو موسلێمانەكانيشدا، كەموزۆر رێز لەئاگر‌و رِووناكى دەگيرى.

مەخابن، بڕی لەنووسەرانى ئيسلامى‌و بێگانە، نەريتى رِووكردنە ئاگر لاى زەردەشتييەكان‌و بە پيرۆز دانانيان كردۆتە تۆمەتێك كە گوێيا زەردەشتييەكان باوەرِيان بە خوايەكى تاكوتەنيا نييە، بەڵکو ئاگرپەرستن. دەبێ بێژين ئەم جۆرە تۆمەتە يا لەرِوى رِكوكينەوەيە، ياخود بەهۆى نەزانين‌و نەبوونى زانيارى راستەقينە‌و تێنەگەيشتنى ئوسولأ‌و بنچينەكانى ئەم ئاينە پيرۆزەيە.

 

جۆرەكانى ئاگر

ووشەى ئاگر، لەسەردەمى پێشنيدا پێى دەبێژرێ ئاتەر Atar يا ئاترەش Atrash، كە لەپاشاندا بوو بە ئازەر يا ئاتەش‌و بەزمانى پەهلەوى ئاتور Atur‌ وئاتەخش Atakhsh ‌و بە كوردى پێى دەبێژين: ئاگر، ئاور، ئاتەر، ئايەر.

لەيەسناى 17 بەندى 11 باسى پێنج جۆر ئاگر كراوە كە درود‌و سڵاو بۆ هەريەكەيان بەجيا نێردراوە. ئەم پێنج جۆر ئاگرە بريتين لە:

1ــ ئاگرى بەرزى سەوەنگ             Berezi Saveng

2ــ ئاگرى ڤۆهوفريان                    Vohu Faryan

3ــ ئاگرى ئوروازەشت                  Orvazesht                                         

4ــ ئاگرى‌وازەزشت                     Vazesht

5ــ ئاگرى سپى نەشت                   Spinesht

 

لەراژەى پەهلەوى دا، هەريەك لەم پێنج جۆر ئاگرە، ماناى تايبەتى خۆيان هەيە: ئاگرى (بەرزى سەوەنگ)، بەماناى سوودبەخشى مەزنە، كە لەسەر رِوى زەويدايە‌و لەئاتەشكە دەكان‌و كورەى وەجاغى مالآندا چاودێرى لێدەكرێت. ئێستا ئەم جۆرە ئاگرە بە ئاگرى (بەهرام) بەناوبانگە.

ئاگرى (ڤۆهوفريان)، ئاگرێكە كە لەهەناو‌و دەرونى مرۆڤ‌و زيندەواراندايە، ياخود بێژين ئەم ئاگرە بريتيە لەگەرمايى غەريزى كە مايەى رِاگرتنى ژیانە.

ئاگرى (ئوروازەشت)، ئاگرێكە لەنێو دەرونى گژوگيا‌و درەختەكاندايە‌و مايەى نەشونما‌و تەرِ‌و تازەييانە.

ئاگرى (وازەشت)، بريتيە لەو ئاگرەى كە لەهەموو گريدەكانى هەور‌و بروسكەدايە‌و دەبێتە هۆى لەنێوبردنى‌ووشكەسێڵی (چونكو لەكاتى هەورەبروسكە پەيدادەبێ‌و پاش ئەوە باران دەبێرێت.)

ئاگرى سپى نەشت، ئەو ئاگرەيە كە لەبارەگاى ئاهورامەزدا رۆشەنە‌و ئاگرێكى معنوى‌و دەرونييە.

ئەم پێنج جۆرە ئاگرە بريتين لەئاگرى معنوى كە خوا لەدڵو دەرونى ئافەريدەكانى خۆى بەشێوەى كاتى يا (ئەمانەت) دايناون.

جگە لەم پێنج جۆر ئاگرە، ئاگرێكى ديكەش هەيە كە بريتيە لەئاگرى ئاسايى كە بەهۆى دار‌و سوتەمەنييەوە دەسوتێت كە تەنيا لايەنى مادى‌و فيزيايى هەيە‌و هيچى ديكە، وە دەتوانێت بەهۆى ئەو رِووناكييەى كە لێوەى پەيدادەبێ، بمانگەيەنێتە رِووناكى هەميشەيى‌و نەمرى ئاهورايى.

 

گرنگترين‌و بەناوبانگترين ئاتەشكەدەكان

لەسەردەمى رابوردوودا‌وزۆر لەمێژەوە، لەم ناوچەيەدا، لەهەر شوێنێك کۆمەڵێك خەڵکى لێبوبێت لەو شوێنەدا ئاتەشكەدەيان دروستكردووە. ئەم ئاتەشكەدانە، جگە لەوەى جێى نزرگە‌و دوعا‌و پارِانەوە لەبارەگاى خوا بووە، سوديان بۆ جآبەجآ كردنى بڕی ئيشوكارى ديكەش لێوەرگرتووە، وەك جێگەى كۆبونەوەى خەڵک بۆ چارەسەركردنى كێشەكانيان.

لەسەردەمى ساسانييەكاندا سآ ئاتەشكەدەى گەورەو گرنگ هەبووە:

1ــ ئاتەشكەدەى ئازەرگوشەسب، ئەم ئاتەشكەدەيە لەشارى (شيز) نيزيك بە‌ورمێ (نيزيك بەشارى تيكاب لەهەوشارى رۆژهەلآتىكوردستان)بووە. ئەم ئاتەشكەدەيە تايبەت بە شاكان‌و سەردارانى سوپاى ساسانييەكان بووە‌و گرنگترينيان بووە. (شا)‌و فەرماندە‌و ئەفسەرەكانى، پێش ئەوەى بەرەو گۆرِەپانى شەرِ وەرێكەون، دەچونە ئەوآ‌و داوايان لەئاهورامەزدا دەكرد كە سەركەوتويان بكات لەشەرِدا. پاش سەركەوتن دووبارە دەچونەوە ئەوێرا بۆ سوپاس‌و ستايشكردن. بەگوێرەى داستانەكانى زەرەشتيەكان، لەو ئاتەشكەيەدا، كتێبخانەيەكى يەكجار گەورەى تێدابووە كە پێيان گووتووە (گەنجى شابيگان) ياخود (گەنجى شيزيگانShizigan)‌و ئەسكەندرى مەقدونى هەموى لەناوبرد.

2ـ ئاتەشكەدەى ئازەربەرزين مهر:

لەشارى ريوندى خۆراسان بووە، وتايبەت بە چينى كرێكاران‌و پيشەسازان بووە. گوێيە ئەم ئاگرە هەر ئەو ئاگرە بووە كە زەردەشت لەنێو دەستيا رِايگرتبوو بآ ئەوەى دەستى بسوتێت.

3ـ ئاتەشكەدەى ئازەرفەرەنبوغ، لەشارى (كاريان)ى ناوچەى فارس بووەو تايبەت بە پياوە ئاينييەكان‌و موبدەكان بووە.

حسن پيرنيا لەكتێبى (ايران باستان) ل 401 دەربارەى چينى پياوە ئاينييەكان دەبێژێ:

((ئاتەشكەدەكان لەسەردەمى ساسانييەكاندا بەم شێوەيە بوون:

1ـ هەر خێزانێك بۆخۆى ئاگردانێكى تايبەتييان هەبووە، گەورەى خێزان دەبوايە چاودێرى لەئاگرەكە بكات كە نەكوژێتەوە.

2ـ هەموو گوندێك ئاگرێكى هەبووە كە پێى دەبێژرێ (ئازەران)‌و هەميشە دوو (مۆغ) دادەنرا بۆ چاودێرى كردنى.

3ـ هەر دەڤەرێك ئاگرێكى بۆخۆى هەبووە كە پێى دەبێژرێ (بەهرام) ‌و چەند مۆغێكيان بۆ دادەنا بۆ چاودێرى كردنى.

4ـ لەسەروو هەموو ئەمانە، سآ ئاتەشكەدەى گەورە لەسەر زەمينى ئێراندا هەبووە كە جێى رِێز بووەو پيرۆزييەكى تايبەتييان هەبووە.

یەکەميان ئازەرفەرەنبوغ كە لەكاريان (ناوچەى فارس بووە)‌و تايبەت بوو بۆ پياوە ئاينييەكان، دوهەميان ئازەرگوشەسب بووە كە لە(شيز) (ئازەربايجانى رۆژئاوا) ـ كوردستان ــ بووەو تايبەت بووە بۆ پادشا‌و فەرماندەو ئەفسەرەكان بووە. پاتشاكان پاش ئەوەى دەبوونە پاتشا لەهەر شوێنێك بونايە بە پآ دەچوونە ئەوێرا. سێهەم ئازەربەرزين مهر لە(ريوند)ى خۆراسان كە تايبەت بووە بە چينى كرێكار‌و پيشەسازان.))

 

قيبلەى زەردەشتيەكان:

هەريەك لەپەيامبەرە گەورەكان، شوێنێكى دياريكراويان بۆ پەیڕەوانى خۆيان داناوە كە لەكاتى پەرستنى ئافەريدەگاردا رِووى تێبكەن‌و رِاز‌ونيازى خۆيانيانى لەتەكا رِاوێژبكەن، بەو شوێنە دەبێژرێ (قيبلە). قيبلەى موسولمانات (ماڵی خوا) واتە كەعبەيە كە دەكەوێتە نێو شارى (مەككە) لەعەرەبستانى سعوودى، قيبلەى جولەكەكان بيت المقدس قدس يا ئۆرشەليمە، وفەلەكانيش لەكاتى نوێژ‌و نيايش دا رِوودەكەنە خاچ يا‌وێنە‌و هەيكەلى مەسيح ياخود حەزرەتى مەريەم.

بەلآم قيبلەى زەردەشتيەكان، بريتييە لەهەموو نور‌و رِووناكييەك بەهەر شێوەيەك بێت، بلێێسە‌و نورى ئاگر بێت ياخود مۆمێكى داگيرساو يا رِووناكى خۆر‌و هەرچى شتێكى رِۆشەن بێـت. جێگەيەكى تايبەتى‌و يا لايەكى دياريكراوى بۆ دانەنراوە

لە (ئۆردى بەهەشت يەشت) هاتووە دەبێژێ:

((ئاهورامەزدا فەرموى: ئەى زەردەشت ئەسپەنتمان، لەكاتى نوێژكردن‌و پەرستن‌و ستايشى مندا، ئەگەر رِووناكييە خروسكيە گەورەكان ديارنەبون كە رِويان تێبكەيت، ئەوا بەرەو رِووى ئاگر بوێستە كە ئوردى بەهەشت پاسەوانييەتى.))

لەهەفتن يەشت دا هاتووە كە زەردەشتيەكان لەكاتێكدا بەرەو رِووى روناكى ئاگر دەوێستن‌و نوێژدەكەن، ئەم ئايەتانە دەخوێننەوە:

((ئەى خواى داهێنەر‌و داناو بێهاوتا، ئێمە بەرامبەر ئەم قيبلەيە خەريكى نوێژكردن‌و پەرستنى تۆين‌و سوپاسى خۆمان دەردەبرِين‌و دەبێژين كە قەرزارى هەموو ئەو بەخشەندەييانەى تۆين كە پێت بەخشيوين، وبەهۆى بير‌و‌وتە‌و كردارى خاسەوە داواكارى گەيشتنە لاتين.))

((ئەى خواى داهێنەر‌و دانا‌و بێهاوتا، لەبەرئەوەى كەوا هەردوو جيهان بە ئارەزوو‌و‌ويستى تۆ هاتۆتە ئارا‌و تۆ دروستكەريانى‌و هەرچى خۆشى هەيە بۆ ئێمەت رەخساندووە، كەواتە ئەى ئاهورامەزدا گوێرِايەڵی تۆم‌و باوەرِم بەوەيە كەوا تۆ وەديهێنەرى گشت ئەمانەيت‌و ستايشتت دەكەم‌و نوێژت بۆ دەكەم‌و خۆم بە قەرزار‌و سوپاسگوزارى تۆ دەزانم.))

((ئەى خواى داهێنەر‌و دانا‌و بێهاوتا‌و بەخشندەى گشت شتێك، كە لەبەرچاوى رِواڵەت بين دا ناديارى، ئەم ئاگرەى (روناكييە) كەوابەرامبەرى‌وێستاوين، بەنور‌و رِوناكى دروستكەرى تۆى دەزانين‌و بە قيبلەى خۆمانى دادەنێين‌و بەهۆى ئەم روناكييەوە كە گرديلەيەكە لەرووناكييەكانى تۆ، دەمانەوێت خۆمان بگەيەنينە روناكى راستەقينەى تۆ، ئەى خواى داهێنەر‌و داناى بێهاوتا، با بەويژدانى پاك بگەينە خزمەتت.))

لێرەدا پێويستە ئاماژە بۆ ئەوە بكەين كە زەردەشت هەميشە خۆر‌و مانگ‌و زەوى‌و ئاگر‌و... هتد بە دروستكراوى خواى گەورەو توانا‌و داناى داناوە. جا، دەبێ بێژين، كەسێك ئاوا بە ئاشكراو بە شێوەيەكى زانستى‌و بەڵگەى راست‌و دروست بيسەلمێنى كەوا ئاگر يەكێكە لەو بنەمايانەى كە خوا دروستى كردووە بۆئەوەى مرۆڤ سوودى لێوەربگرێت، چلۆن دێت ئەم بنەمايە دەپەرستێت‌و داهێنەرەكەى (كە دەزانێت كێيە) واز لێدەهێنآ‌و نايپەرستێت.

سەرچاوەى هەموو روناكييەك ئاگرە، وئەگەر ئاگر نەبێت هەرگيز ئەو رِوناكيانە نايەنە كايە، چونكو هەموو نورێك لەرِوكەشا رِوناكييە‌و لەناوەرِۆكدا ئاگرە.وشەى (نور) كە ئارەبييە‌و بەماناى رووناكيە، لەووشەى (نار)ەوە هاتووە كە ماناى ئاگرە، بۆيە زەردەشتييەكان، ئاگر بە ناوەرۆكى روناكى دادەنێين‌و هەميشە لەپەرستشگاكانياندا ئاگر هەيە، لەبەرئەوەى سەرچاوەى هەموو رِوناكييەكە.

لەكاتێكدا، كە ستايشتگەرى ئاهورامەزدا، لەبەرامبەر رِوناكى بلێسەى ئاگر، خۆر، چرا، مۆم، مانگ‌و هەسارە‌و هەر روناكييەكى ديكە، رِادەوێستآ‌و خەريكى نيايشى ئاهورامەزدايە، هەر ئەوكاتە خۆى دەزانێت كە ئاهورامەزدا هيچ پێويستييەكى بەو نوێژە نييە، بەڵکو ئەمە خودى ئەو كەسە خۆيەتى كە پێويستى بەم ستايشتكردنەى ئاهورامەزدا هەيە، بۆئەوەى بەم هۆيەوە دڵو دەرون‌و هەناوى خۆى پاكوشادمان بكات، وهێزى ئەوەى پێبدات كە باڵەفرآ بكا‌و بەرەو لاى روناكى ئاهورايى بفرێت‌و دڵو دەرونى خۆى بەرووِناهى ئاهورايى رۆشەن بكات.

ئەگەركو زەدەشت لەگاتاكاندا سوپاسى بەخشەندەگى ئاهورامەزدا دەكات، ئەمە بۆ دڵخۆشكردنى خۆيەتى نە چاوەروانكردنى پاداشت لەئاهورامەزدا، وە بۆ ئەوەش نييە كە سوود لەو بەخششە دەبێت، چونكو بەخششەكانى ئاهورامەزدا بآ هيچ چاوەرِوانييەك، بۆ هەموانە. كەوايە ئەو ستايشەى كە زەردەشت لەگاتاكاندا بەرامبەر بەرووناكى‌و روناهى ئاهورايى بەجێى دەهێنآ، نە لەرِوى ترس‌و لەرزەوەيە‌و نەبۆ وەرگرتنى پاداشتە، زەردەشت لەرِوى ئەوينێكى پاكو دۆستانەوە نوێژدەكا‌و ستايشتى ئاهورامەزدا بەجآ دەهێنآ، بەم شێوەيە بو كە زەردەشت نوێژ‌و ستايشتكردنى بە كارێكى معنوى داناوە. نوێژ لاى زەردەشت شێوەيەكى دەرونييە. هەروەها، ئەگەركو زەردەشتيەكان ئاگر بە قيبلەى خۆيان دەزانن‌و لەكاتى نوێژ‌و ستايشت‌و رِاز‌و نيازكردنى لەتەك ئاهورامەزداوە رِوو دەكەنە هەر رِووناكييەك، تەنيا بۆ ئەو مەبەستەيە كە زێتر خۆيان لەئاهورامەزدا نيزيك بكەنەوە كە دروستكەرى هەموو جيهانە‌و سەرچاوەى گشت روناهيەكانە‌واتە (نور الانوێر)ە.

بەلاى زەردەشتيەكانەوە، ئاهورامەزدا، جێگە‌و خانويەكى تايبەتى‌و دياريكراوى نييە. لەهەموو شوێنێكدا هەيە‌و چاودێرە.

هەر خواپەرستێك، يا هەركەسێك كە باوەرِى بە ئاينێكى تايبەتى هەبێت، لەهەر نەتەوەيك بێت، رِەش بێت يا سپى، زەرد بێت ياسوور رِەنگ، بەپێويستىدەزانێت كە لەشوێنێكى خەلێوەتو چۆلێدا، دوور لەگشت دەردەسەرى‌و گێرمە‌و كێشمەى ژیان‌و دەوروبەرى، ماوەيەك لەتەك خواى خۆيدا خەريكى راز‌و نيازبێت‌و سوپاسى ئەو شتانەى كە پێى داوە بكات، هەرچەندە خوا لەهەموو شوێنێك‌و گشت كاتێكدا ئامادەيە‌و ئاگادارى هەڵسوكەوتمانە‌و گوێى لەدەنگمانە، ئێمەش پتر لەشوێنى بێدەنگو خەلێوەتا لەنێو قوڵايى دەرونماندا هەست بە بوونى دەكەين، بەلآم خاستروايە كە ئەم ڕێوڕەسمە لەشوێنێكى خەلێوەت‌و خۆش‌و جواندا ئەنجام بدرێت. بۆيە پەیڕەوانى هەر ئاين‌و ئاينزايەك جێگەيەكى تايبەتى يان بۆ خۆيان هەلێبژاردووە كە تيايدا لەتەك ئەوينى خۆيان رازونياز بكەن. هەروەك چلۆن جولەكەكان كەنێسە، فەلەكان كليسا‌و موسلمانەكان مزگەوتيان هەلێبژاردووە، زەردەشتيەكانيش ئاتەشكەدە يا (هورمزگان) يان هەلێبژاردووە.

موبد دكتور جهانگير ئوشيدەرى لەكتێبى (نور، آتش، آتشكدە دەرآئين زردشت) لە لاپەرِە 17، لەم بارەيەوە دەبێژێ:

((زەردەشتيەكان، بۆ پەرستنى خوا، جێگايەكيان بەناوى (دەرمهر) يا (ئاتەشكەدە) يا (ئادريان) هەيە، كوردەكان لەمێژەوە (هورمزگان)يان هەبووە. لەوانەيەوشەى (ماڵی خوا) واتە (بيت الله)، هەر لەموشە كوردييەى (هورمزگان) كە دەبێتە ماڵی هورمز يا خوا وەرگيرابێت.

لێرەدا شايانى باسە بێژين كە هەريەكآ لەو ئاتەشكەدانە (دەرمهر)، جگە لەوەى كە جآ نزرگەى خەڵک بون‌و تيايدا نيايشى خوايان دەكرد. بريتيش بون لەکۆمەڵگەيەك كە تيايدا، لەبوارەكانى كۆمەلآيەتى، ئاينى، فەرهەنگى، داوەرى، پەروەردە‌و فێركردن‌و رِۆلأ‌و نەخشى تايبەتييان هەبووە، وەزۆر جاريش خەزێنەى دەوڵەتى‌و زێر‌و زێوەر‌و دارايى دەوڵەتيان تێدا دادەنا، هەروەها شوێنى بەرپاكردنى جێژن‌و خۆشى بووە وەك جەژنى نەورۆز‌و تيايدا هەمە جۆرە كـآ بەركـآ يەكيان ئەنجام دەدا وەك ئەسپ سوارى‌و...

لەبەرئەوەى ئاگر دياردەى پاكى‌و لەناوبەرى پيسى‌و ناپاكييە، زەردەشتيەكان لەكاتێكدا كە بۆ نوێژ‌و ستايشتى ئاهورامەزدا بەرامبەرى رادەوێستن، هەوڵدەدەن گشت ناپاكى‌و پيسى لەش‌و دەرونيان خاوێن بكەن‌و هەروەك ئەو ئاگرە پيرۆزە بە لەشێكى پاكو رۆحێكى خاوێن‌و بێخەوش، بۆ پەرستنى خواى گەورە ئامادەبن.

زەردەشتييەكان لەو باوەرِەدان كە: كاتێك دەروانينە روناكييەك، پێويستە‌ويژدانى خۆمان ئاراستەى رووناكى معنوى بكەين كە بريتيە لەرِووناكى تەواوسەنگى خواى گەورە‌و ميهرەبان، ياخود بە مانايەكى ديكە پێويستە ئەم دوو رِووناكييە بكەينە يەك بۆئەوەى بگەينە رِاستترين‌و بەرزترين رووناكى، ئەم دوو رووناكيەى كە پێويستە يەكيان بخەين بريتين لەرووناكى معنوى خۆمان لەتەك ئەو رووناكييە مادييەى كەوا هەستى پێدەكەين‌و دەبينين. رووناكى معنوى هەموو مرۆڤێك بريتيە لەخاوێن كردنى بوونى خۆى بە رووناكى بير‌وكردار‌و گوفتارى خاس، ياخود بێژين بريتيە لەرووناكى‌ويژدان‌و ئەقل‌و بير‌و رووناكى‌و تيشكى خۆشەويستى راستەقينە، ئەم رووناكى معنوييە هەستى پێدەكەين بەلآم ناتوانين بەچاو ببينين، بەمانايەكى ديكە ئەو كەسەى كەوا خاوەنى ئەم جۆرە سيفەت‌و خەسڵەتانەيە دەتوانێت بەهۆى كردارييەوە هەست بەم رِووناكييانە بكات، بەلآم ناتوانێت بەچاو بيبينێت، بۆ نمونە كەسێك كە خاوەنى‌ويژدانى پاك‌و رووناك بێت، هەميشە هەستى پێدەكات بەلآم هەرگيز ناتوانێت بەچاو ئەم‌ويژدانە پاكو رووناكە ببينێت. مرۆڤى دڵپاك‌و پاك كردار هەميشە حەز بەوە دەكا كە لەرووناكيدا بێت، ودڵتەنگ دەبێ بەتاريكى، بۆيە لەكاتى تاريكيدا هەميشە هەولأ دەدا زێتر بە ئامرازى جۆراوجۆر ئەو شوێنە رۆشەن بكاتەوە. بە پێچەوانەى ئەمەوە، بەدكاران‌و پياوخراپان هەميشە ياخود زۆربەى زۆرى كات كارى خراپە لەتاريكيدا ئەنجام دەدەن. بۆ نمونە: ئەگەر دزێك بچێت بۆ دزيكردن، هەميشە كاتى تاريكى هەلێدەبژێرێت‌و ئەگەر لەپرِ لەكاتى دزى كردنا، چرايەك يا رووناكييەك دابگيرسێت، هەراسان دەبێ‌و لەترساندا رِادەكا، چونكو لەرووناكى دەترسێت‌و دەزانێت لەرووناكيدا كارە پرِ نەنگەكەى ئاشكرادەبێت.

يەكێكى ديكە لەو هۆيانەى كە زەردەشتيەكان لەكاتى نوێژكردن‌و پەرستنى خوادا، رِوودەكەنە ئاگر يا رووناكى ئەوەيە كە، لەو باوەرِەدان كە شوێن‌و لايەكى تايبەتى بۆ خواى مەزن نييە، بۆيە رِوودەكەنە رووناكى چونكو رۆشنايى يا ئاگر (لا)‌و تەرەفى نييە‌و هەر تيشكێك كە رووناك كەرەوە بێت، دوور‌و نيزيك، رۆژهەلآت‌و رۆژئاوا، سەر‌و ژێر هەمووى رووناك دەكاتەوە.

ئێستا بابزانين لەم بارەوە، لەكتێبە ئاسمانييەكانى ديكە چلۆن باسى خواى داناو توانا كراوە:

لەقورئاندا، لەسورەى نور ئايەتى 35 دەفەرمويت:

((الله نور السموات والأرض مثل نوره كمشكوة فيها مصباح المصباح في زجاجة الزجاجة كأنها كوكب درى يوقد من شجرة مباركة زيتونه لا شرقيه ولا غربيه يكاد زيتها يضء ولو لم تمسه نار نور على نور يهدي الله لنوره من يشاء ويضرب الله الامثال للناس والله بكل شيء عليم)).

مامۆستا هەژار، لەوەرگيرانى ئەم ئايەتە لەقورئانى پيرۆز دەبێژێ:

(خوا رووناكى ئاسمانەكان‌و زەمينە. رِووناكى ئەو وەك تاقێكە چراى تێدا هەلێكرابآ، چراكە لەجامێكدا بآ، جامەكە وەك ئەستێرەيەك تروسكەى بآ‌و ماكى چرا لەزەيتونێكى ممبارەك دەس كەوتبآ كە دارەكەى نە هەميشە بەرەو رۆژە‌و نە هەميشە لەنزارە، تۆ ئێژى، رۆنى چراكە ــ بەبێ ئاگرتخۆن كەوتن ــ تيشك دەدا: روناكى لەبان روناكى. خودا هەركەسێ حەزبكا روناكى خۆى نيشان دەدا. خودا بۆ مەردم نەزيلان دێنێتەوە. خوا بە هەموو شت دەزانێ.

هەروەها لەسورە (بقرە) ئايەتى 55 دەفەرموێ:

((وإذ قلتم ياموسى لن نؤمن لك حتى نرى الله جهرة فاخذتكم الصاعقة وانتم تنظرون))

واتە: ((ئەوساش كە بەموساتان گوت: ئێمە برِوات پآ ناهێنين تا ئاشكرا خوا نەبينين، كە هەر لەبەرچاوى خۆتان بروسكەتان بەسەردا هات ــ (قورئانى پيررۆز ــ وەرگيرانى مامۆستا هەژار)

هەروەها پەيامبەرى ئيسلام محمد (د. خ) دەفەرموێ:

((ان الله انزل ثلاث بركات: الماء والنار والشاة))

لەتەورات دا گەشتى خروج بەشى سێهەم ئايەتى 1 تا 5 دەبێژێ:

((موسا ئاژەڵەكانى خەزورى خۆى (يەترون Yatrun) كە كاهنى مديان بوو، دەلەوەرِاند‌و رِانەكەى بەرەو ئەولاى دەشتەكەوە‌و بۆلاى حوريب Hoorib كە (جبل الله) بوو هاورد.

فريشتەى خوا، لەنێو بلێێسەى ئاگرێك لەناو دەوەنێكدا پەيدابوو، وموسا رِوانى ئەو دەوەنە گرِى لێهەلێدوستآ بەلآم ناسووتآ. موسا گوتى ئێستا با بچمە ئەولاوە بزانم ئەو دەوەنە بۆچى ناسووتێت. خوا ديتى كە نيازى ئەوەيە بچێتە ئەو لاى دەوەنەكەوە. لەنێو دەوەندەكەدا فەرموى: ئەىموسا، موسا گوتى (لبيك)، گوتى نيزيك مەبەرەوەو نەعلەكانت لەپآ دەرێنە چونكو ئەم شوێنەى تيايدا‌وێستاوى شوێنێكى پيرۆزە‌و ئەمن خواى تۆم)

هەروەها لەتەورات گەشتى تپنيه بەشى چوارهەم دەبێژێ:

((ئەمەت پێشاندرا بۆئەوەى بزانيت كە يەهوە خواى تۆيە‌و جگە لەئەو هيچ خوايەكى ديكە نييە. لەئاسمانەوە دەنگى خۆى گەياندەگوێت‌و‌وتەكانيت لەنێو بلێێسەى ئاگرەوە بيست))

لەئينجيل دا(پەيامى یەکەمى ژان ـ بەشى یەکەم، ئايەتى پێنجەم)دەلێت:

((ئەمە پەيامێكە كە لەئەومان بيستووەو دەيگێرينەوە كەوا خوا نور‌و رووناكييە‌و تاريكى تيادا وەدى ناكرێت))

لەئينجيلي مەتى بەشى سێهەم دەبێژێ:

((يەحياى تەعميدكەر بە جوولەكەكانى گوت: ئەز ئێوە بەهۆى ئاوى پيرۆزەوە تەعميد دەكەم، بەلآم كەسێك پاش من دێت (مەبەست عيسايە)، ئێوە بەهۆى (روح القدس)‌و ئاگر تەعميد دەكات)).

ئەمانە چەپكەيەك لەو بەلێگانە بوون لەباخچەى گولێزارى ئاينە ئاسمانييەكاندا كە پيرۆزى‌و پاكێتى ئاگر رِوندەكەنەوە. گشت ئەم بەلێگانە، خواى گەورەو دانا‌و توانا بەشێوەى رووناكى، نور يا ئاگر باسدەكات. خوا خۆى لەشێوەى نور پيشاندا، دەنگى لەنێو بلێێسەى ئاگرەوە دەبيسترآ، لەشێوەى هەورە بروسكە خۆى دەنوێنآ..

لەكۆتايى ئەم باسەدا، باوەرِى بڕی لەنووسەرە بێگانەكان لەم بارەوە دەهێنمەوە:

 پرۆفيسۆر ماكس مولر Pro. Max Muller لەكتێبى Physical Religion) دەبێژێ:

((زەردەشتيەكان ئاگريان نەدەپەرست، بەڵکو تەنآ خواى تاكوتەنيايان دەپەرست. ئەگەر گەرەكمان بێت بە  ئاگرپەرستیان دابنێين، دەتوانين ئەم ناوە لەهيندۆكان‌و تەنانەت لەجولەكەكان بنێين چونكو ئەوانيش هەروەك زەردەشتيەكان رێز لەئاگر‌و رووناكى دەگرن.))

دكتور جيمز هوب لەكتێبى (گەنجينەى مۆغەكان) ل 146 دەبێژێ:

((بەهەرحال هەڵەيكى گەورەيە كە رێز لێگرتنى زەردەشتيەكان بۆ ئاگر بە پەرستن دابنێين، ئەگەركو مەبەست ئەوەبێت كە ئەوانە ئاگر بەخوا دەزانن، ئەم جۆرە قسانە فرە هەڵەيە‌و راست نييە.))

پرۆفيسۆر تاهير رچوى، مامۆستاى زانكۆى كەلكەتە لە ل ــ 178 كتێبى (پارسيان اهل كتاب اند) دەبێژێ:

((هيوادارم هاو ئاينييەكانم لێم ببورن كە بەمجۆرەى خوارەوە بێپەردە قسە دەكەم‌و بەرِاشكاوى دەبێژم، بەچاوى خۆمان دەبينين كە ئەم شێوە كارە (رێزلێگرتن لەئاگر) لەنێو ئێمەى موسلێمانيش هەيە، ئەگەر كەسێك كە موسوڵمان نييە‌و لەئيسلام نەگەيشتووە، تەماشا بكات كە حاجيەكانى ماڵی خوا لەكاتى زيارەتكردنى كەعبەدا (حجر الاسود) ماچ دەكەن‌و كە دەگەنەلايەوە دەست دەكەن بە دوعاخوێندن‌و زيارەتكردنى، كاتێك كە ئەمە ببينن، ئێمە بە (بەرد پەرست) بدەنە قەلەم. بەلآم هيچ گومانى تێدانييە كە ئێمە بەردپەرست نين، بەڵکو بە پيرۆزى دەزانين‌و تەنيا رێزى لێدەگرين. زەردەشتيەكانيش هەر بەم شێوەيەن، ئەوانيش هەرگيز ئاگر ناپەرستن، بەڵکو رێزى لێدەگرن.))

ئەحمەد ئەمين لەكتێبى (فجر الاسلام. ل 102) سەبارەت بە ئاينى زەردەشتى دەبێژێ: (...وعلّم ان الماء والهواء والنار والتراب عناصر طاهرة يجب ان لاتجنس، وكان من مظاهر هذا تقديس النار واتخاذها رمزاً، وتحريم تجنيس الماء الجاري، وتحريم دفن الموتى في الارض، ونحو ذلك).

بێگومان دەبى ئەو راستيە تاڵەش باس بكەين كەزۆربەى ئاينە ئاسمانيەكان‌و ئەو باوەرِانەش كە مرۆڤ وەك قوتابخانەيەك دايانناوە، پاش مردنى پەيامبەرەكە يا خاوەن باوەرِەكە، گيرۆدەى زۆر گيرمە‌وكێشە بووە، وراستى باوەرِەكان ئاوەژوو بۆتەوە‌و ئەوەندە شتى سەير‌و سەمەرەيان خستۆتە سەر‌و يا ڵیان كەمكردۆتەوە كە ئەسڵی باوەرەكە بە تەواەتى گۆراوە.

ئاگر لەئاينى زەردەشتيش هەروەكو زۆر شتى ديكەى ئەم ئاينە پيرۆزە دووچارى ئەم بەلآيە بووە. ئەو ئاگرەى كە نيشانەى زانست‌و ناسينى خواو رێگەيەك بەرەو عيرفان‌و پاكى‌و دروستى ئەوينى ئاهورامەزدا بووە، لەسەردەمى ساسانييەكاندا بەهۆى كردارى هەندێ لەمۆغ‌و موبدەكان كە بۆ بەرژەوەندى تايبەتى خۆيان‌و گەيشتن بە پلە‌و پايە‌و دارايى‌و رِياكارانە كەوتنە ئاوەژوو كردنى رِاستى‌و چەواشەكردنى فەلسەفەى رِووكردنە ئاگر بەرٍادەيەك كە تائێستاش ئەوانەى بە شێوەيەكى رِووكەشى دەراوننە ئەم ئاينە‌وادەزانن كە ئەمانە  ئاگرپەرستن.

 

2ـــ فرەوەهرFravahr

ئادەميزاد‌و هەموو گياندارێك لەدوو بەشى مادى‌و مەعنەوى پێكهاتووە، بە‌واتەيەكى ديكە ئەوەى كە بوونى ئادەميزاد پێكدەهێنێت بريتيە لەدوو بەشى جيهانى سروشتى‌و سەر‌و سروشتى (فيزيكى‌و ميتافيزيكى)، كە هەنۆكە پێى دەبێژرێ لەش‌و گيان.

بەگوێرەى بير‌وباوەرى ئاوێستايى، هەروەكو لەفەروەردين يەشتدا بەشى 31 بەندى 149‌و 155 باسكراوە هەناوى ئادەميزاد پێكهاتووە لە پێنج‌ووزە، ئەم پێنج‌ووزەيە هەريەكە بۆخۆى رۆلێێكى گرنگ‌و تايبەتى لەژیانى ئادەميزاد دا هەيە، وبريتين لە:

1ــ ئەهو  Ahu  (ئانگهو Anghu)

بريتيە لەووزەى بزاڤ (جولآنەوە)‌و گەرمايى خۆرٍسكى (غەريزى) ژیان‌و پێى دەبێژرێت (گيان). ئەم گيانە، لەتەك رۆح‌و رەواندا جياوازە. هەر لەو كاتەوە كە (نگفه) لەمنداڵداندا(رحم) بەسترا‌و لەش شێوەى بەخۆوە گرت، (ئەهو) هاوجوت لەتەكيا دێتە ئاراوە. لەتەك نەشونماى لەشدا، گيانيش هەر بەو شێوەيە‌ وزە‌و تواناى زێتر دەبێت تا ئەوكاتەى لەش لەبزاڤ دەكەوێت‌و بە‌واتەيەكى ديكە دەمرێت، ئەوسا (ئەهو)ش نامێنێت. كەوايە گيان پەيوەندييەكى راستەوخۆى لەتەك لەشدا هەيە، لەتەكيا دێتە ئاراو لە مردنيدا ئەميش نامێنێت.

2ــ دەئنا Daena

هەر ئەووشەيەيە كە ئيمرِۆ كە بە(دين) واتە ئايين ناوى لێدەبرێت. دەئنا لەئاوێستادا بەواتەى (ويژدان)ە‌و بريتيە لە‌ووزەيەكى خودايى كە ئافەريدەگار بە شێوەيەكى بارمتە (وديعە) لەبونێتى هەموو كەسێكدا دايناوە. ئەم‌ووزەيە، لەژیانى هەموو مرۆڤێكدا هەلێدەستێت بە رِێنمايى كردنى‌و رێگەى راست‌و دروست پێشان دەدا‌و هاندەدا بۆ پەيرەوى كردنى ڵی، هەروەها رێگەى هەڵە‌و چەوتيش بەهەموو زيانكارييەكانييەوە پێشان دەدا‌و هەوڵدەدات كە ڵی وەدوور كەوينەوە.

3ــ بەئوزە Baodha

بريتيە لەووزەى هەست‌و تێگەيشتن‌و بليمەتى، ئەم‌ووزەيە لە هەركەسێكدا، هەميشە دەبێ سەرپەرشتى هۆش‌و بير بكات تا گيرۆدەى هەڵە نەبێت‌و لەرِێى راست لانەدات.

ئەم‌ووزەيەش هەروەك (گيان) لەتەك پێكهاتنى لەشدا دێتە ئارا، بەلآم وەك گيان لەتەك لەناوچونى لەشدا لەناو ناچێت.

بەڵکو پاش مردن ئەم دەمێنێ‌و لەگەڵ رەواندا (رۆح) دەگاتە سەر پردى چينيوت.

4ــ ئورڤەن Urvan.  رەوان يا (رۆح)

بريتيە لە رەوان (رۆح)ى هەموو زيندەوەرێك.

هەروەك چلۆن (بەئوزە) سەرپەرشتى بڕی لەووزەكان دەكات، ئۆرڤەنيش سەرپەرشتى‌ووزەكانى ديكەى لەئەستۆدايە. رِەوان دوا‌ووزەيە لەنێو ئادەميزادا كە بەويستى تەواوسەنگى خۆى‌و زانيارييەكى تەواوەوە دەربارەى چاکە‌و خراپە، چارەنووسى مرۆڤ بەگوێرەى كار‌و كردارييەوە دەستنيشان دەكات. ئيرادە‌و هێز‌و تواناى تەواوەتى ئەوەى هەيە كە رێگەى رِاست يا چەوت هەلێبژێرێت. گەر رێبازى رِاست بگرێتەبەر، ئەوە پاداشتى خاسيەكەى وەردەگرێت‌و دەچێتە بەهەشت، بە پێچەوانەوە گەر رێگەى هەڵە‌و چەوت هەلێبژێرێت، جێگەى دەبێتە دۆزەخ.

5ــ فرەوەهر Fravahr

پێنجەمين‌ووزە لەو‌ووزانەى هەناوى مرۆڤ پێكدەهێنن لەئاوێستادا پێى دەبێژرێ فرەوەشى Fravaşi ‌و لەپەهلەويدا پێى دەبێژن فرەوەهر.  Fravahr.
لەفەرهەنگى زەردەشتيدا، جيهان هەميشە لەحاڵەتى جولآنەوەو بزاڤ‌و پێشكەوتندايە، ئەم جولآنەوەو پێشكەوتنە لەبووندا جۆراوجۆرە، وەك بزوتنى فيزيايى، كيميايى، ميكانيكي (آلى)، دەورانى، گەوهەرى‌و رۆحى، هەموو ئەمانە پێكەوە لەفەرهەنگى زەردەشتيدا بەشێوەى فەلسەفەيەكى جياواز باسى لێكراوە‌و پێى دەبێژرێ فرەوەهر، بەگوێرەی ئەم فەلسەفەيە، لەنێو جيهانى بووندا‌و لەزاتى هەموو بوونێكدا‌ووزەيەك هەيە كە دەبێتەهۆى پێشكەوتن‌و گۆران. هەروەها بەگوێرەى ئەم فەلسەفەيە خودى ئاهورامەزداش كە ئافەريدەگارى هەموو بوونێكە، فرەوەهرێكى تايبەت بەخودى خۆى هەيە كە سەرچاوەى هەموو فرەوەهرەكانە.

ووشەى فرەوەهر يا فرەوەش،وشەيەكى ئاوێستاييە‌و پێكهاتووە لە دوو بەش: فرە Fra بەماناى (پێش)، وەهر ياوەشى بەماناى (زيادكردن) يا (بردن) كە ماناكەى بەسەريەكەوە دەبێتە رۆژ بەرۆژ زێتر پێشكەوتن ياخود بۆ پێشەوەچون، بڕی لەزانايان دەبێژن بريتيە لە وزەى پێشكەوتن‌و گەشەكردن‌و پەرەسەندن (تگور) لەنێو ئادەميزاد دا، ياخود‌ووزەى پێشخەرى جيهانى بوونە. بڕێكى ديكە دەبێژن فرەوەهر بەماناى (دالێدەدان) يان (پالێپشتى كردن)ـە.

هەركەسێك كە لەدايك دەبێ، هەر بوونێك كە دێتە ئارا، ئەم‌ووزە ئاهورايى‌و گرديلەيە كە بەشێكە لەتيشك‌و رِووناكى هەميشەيى يەزدان، دەچێتە ناخى دەروونييەوە، لەكاتى مردندا ئەم‌ووزەيە دەگەرێتەوە بۆ جێگەى خۆى كە بريتيە لەبارەگاى ئاهورامەزدا.

دەتوانين بێژين كە لەژیانى ئادەميزاد دا، فرەوەهر بەنرخترين بەشى بوونێتى چونكو ئەم بەشە گرديلەيەكە لەبوونى بآ بڕینەوەى ئاهورامەزدا كە بۆ رِێنمايى رۆح‌و رێبەرێتى كردنى بەرەو پوختەيى‌و بێخەوشى بەشێوەى بارمەتە لەدەرونى ئادەميزاد دا دايناوە، ولەپاش مردندا، بەهەمان شێوە بە پاكى‌و دروستى دەگەرێتەوە بۆلاى خۆى(بۆلاى ئاهورامەزدا). لێرەدا پرسيارێك دێتە گۆرِى ئەويش ئەوەيە ئايا رەوان يا (رۆح) لەتەك فرەوەهردا يەكێكن ياخود دوو‌ وزەى جياوازن؟ بۆ وەڵامى ئەم پرسيارە تەنيا دەتوانين بێژين كە لەئاوێستادا بڕێ جار هەردووكيان يەكن، و لەهەندێ شوێنى ديكەدا دوو وزەى جياوازن‌و هەر يەكەيان بەشێكن لەو پێنج‌ووزەيەى هەناوى ئادەميزاد.

بەشى یەکەمى (بندهش) فەقەرەى هەشت سەبارەت بە جيهانى (فرەوەشى) دەبێژێ:

(پێش ئافراندنى ئادەميزاد‌و هاتنەدى جيهانى مادى، ئاهورامەزدا جيهانى معنوى يا جيهانى فرەوەشييەكانى لەئاسماندا ئافراند. ولەرِوى شێوەى معنوى فرەوەشييەكان، هەموو گيتى بەگشت ئەو شتانەى تيايدايە دروست كرد. دوا فرەوەهر‌و پوختەترينيان كە هاتە سەر زەوى، ئادەميزاد بوو.))

لەبەر رۆشنايى ئەو داستانە ئاينييەى كە باسى لێدەكەين دەتوانين بێژين فرەوەهر بريتيە لە بەشێك لە تيشكى ئاهورايى، گرديلەى معنوى يا شێوەى ئاسمانى‌و ئاهورايى هەموو شتێك. كورتەى داستانى جيهانى فرەوەشى بەم شێوەيەيە:

(پێش ئەوەى ئەم جيهانى ماديە‌و هەموو ئەو شتانەى تيايدايە بێتە ئافراندن، جيهان بۆ ماوەى سآ هەزار ساڵ بە شێوەى فرەوەش يا معنوى بووە. ئاهورامەزدا لەرِووناكييەكى تەواوسەنگ‌و خاسى‌و بێخەوشيدا بووە. لەجيهانى سەرودا رووناكييەكى تەواوسەنگ بووە‌و لەخوارەوە تاريكاييەكى شەوەزەنگ بووە. سەرەتا، ئاهورامەزدا دەستى كردووە بە ئافراندنى جيهانى معنوى، لەو جيهانەدا، مادە‌و هەموو ئەو شتانەى پەيوەندييان بە مادەوە هەيە، لەئارادا نەبون. هەرچييەك هەبووە بريتى بووە لەشێوەى رۆحانيەت يا معنويەتى هەموو بوونەوەرەكانى پاشەرۆژ. ئەو شێوازانەش گشتى بريتى بون لەرۆح‌و ئەندێشە‌و هيچى ديكە. جيهانى مەعنەوى بۆ ماوەى سآ هەزار ساڵ هەر بەم شێوەيە بەردەوام بووە. ئەوسا، ئاهورامەزدا ئيرادەى كرد تا جيهانى مادى بێنێتە ئارا، پاشان دەستى كرد بە گفتوگۆ لەتەك فرەوەهرەكانى ئادەميزاد‌و گشت بونەوەرە خاسەكان لەرووەك‌و ئاژەڵ‌و هەموو ئەوانەى فرەوەهريان هەبووەو ڵی پرسين ئايا حەز بەوە دەكەن لەم شێوازە بێنەدەر‌و چوارچێوەى مادى بەخۆوەبگرن‌و بچنە جيهانى خاكى‌و بۆئەوەى بەسەر تاريكى‌و ئەهريمەن سەربكەون‌و لەوێرادا بژين؟ ئەوانەى كە دەيانزانى‌و ئاگاداربون كە دەرئەنجام سەركەوتن بۆ ئەوان دەبێت، رِەزامەندى خۆيان دەربڕێ. ئاهورامەزدا دەستى كرد بە گۆرِينى شێوازەى معنوى بۆ مادى. بۆيەكا لەسەرەتادا شێوەو شێوازەى هەموو شتێك لەشێوەى معنوى لەجيهانى سەروودا بووە‌و ئەوەى كە چۆتە نێو قالێبى مادى لەرِوى ئەو شێوە ئەصڵیەدا بووە.)

لەم داستانە ئەوەمان بۆ رۆشەن دەبێت كە هەموو بوونەوەرەكان (گياندار‌و بێگیان) ئەم شێوازە معنويەيان هەيە‌و ئەم‌ووزە معنويە كە بريتيە لە(رۆح) دەچێتە نێو قالبى لەشەوە‌و بەم شێوەيە هەر بوونەوەرێك لەدووبەش پێك دێت، یەکەميان بريتيە لە(رۆح) يا‌ووزەى يەزدانى‌و دوهەميان بريتيە لە (لەش) كە بەدرێژايي رۆژگار شێوەى دەگۆرِآ‌و لەئاكامدا لەناودەچآ.

بەم شێوەيە‌و بەگوێرەى ئەم فەلسەفەيە، هەركەسێك لەبوونى خۆيدا خاوەنى بەشێك لەفرەوەهرى يەزدانيە كە پێويستە لەسەرى بە پاكى‌و بێخەوشى رِابگيرێت‌و بەهۆى بير‌و كار‌وكردارى باشەوە لەژیانى مادى رێگە نەدا تێکەڵ بە هەڵە‌و خراپە‌و خراپيەكانى مادى ببێت‌و بەبێ خەوشى لەكاتى بەسەرهاتنى ژیانى مادى دا بگەرێتەوە بۆ لاى سەرچاوەى ئەصلى خۆى لەئاسماندا.

هەرچەندە فرەوەهر‌ووزەيەكى معنوى‌و دەرونى ئادەميزادە‌و چوارچێوەيەكى مادى نييە، بەلآم هەر لەمێژەوە ئارياييەكان (بەلايەنى كەمەوە پتر لەسآ هەزارساڵ لەمەوبەر)، شێوەيەكى پرِ لەرِاز‌و رِەمزيان بۆ داتاشيوە. ئەم شێوەيە لەزۆر لەخشتە نووسراوەكان‌و تاشە بەردە هەلێكەنراوەكانى سەردەمى مادەكان‌و هەخامەنشيەكاندا هەلێكەندراوە، نموونەيەكى ئەم شێوەيە لەباشورى كوردستاندا لەشارى سلێمانى لەسەر رێگەى چەمى رێزاندا لەقەس قەلان بەدى دەكرێت، وئەم شێوەيە كۆنترە لەشێوەى فرەوەهرەكانى پرسپوليس (تخت جمشيد)ى سەردەمى هەخامەنشيەكان.

مەخابن بڕێ لەمێژوونووسەكان ئەم شێوەيە بە شێوەى ئاهورامەزداي دادەنێن، بەلام لەراستيدا ئەم شێوەيە بريتيە لەسومبولێك يا نيشانەيەك بۆ ئاينى زەردەشتى، چونكو زەردەشتيەكان باوەرِيان بەوە هەبووە كە ئاهورامەزدا مادە نييە‌و ناتوانن شێوەيەك يا‌وێنەيەكى تايبەتى‌و ديارى كراوى بۆ ديارى بكەن.

لەم بارەوە مێژوونووسى بەنێوبانگى يۆنانى هيرودت كە لەساڵی 480 پ. ز خۆى سەردانى ناوچەى ئێرانى كردووە، دەربارەى ئەو شتانەى بەچاوى خۆى دێوێتى دەبێژى:

(.. ئەمانە... واتە ئێرانيەكان ــ بە باش‌و دروستى نازانن كە پەرستشتگا‌و شوێنى قوربانى‌و هەيكەل بۆ خوا دروست بكەن‌و بەكارێكى ناشايستى دەزانن..)

لێرەدا پێويستە بێژين كە زاناى بليمەت‌و ناودار، رۆستەم. جى. كاما، یەکەمين كەسێك بووە كە ئەم شێوەيەى بەسومبولى فرەوەهر ناسان. هۆى دانانى ئەم شێوەيەش ئەوەيە كە هەميشە رِۆلأ‌و ئەركى فرەوەهر لەبەر چاوان بێت.

 

شێوەى فرەوەهر‌و رەمزەكانى:

ئەم شێوەيە پێكهاتووە لەحەوت بەش ياخود بێژين لەحەوت رەمز پێكهاتووە:

رەمزى یەکەم: (نمونەو نوێنەرى مرۆڤى پوختە)

شێوەى فرەوەهر، لەسەريەوە تا كەمەر بە شێوەى پيرەمێردێكى بەساڵچوى دنيا ديدەيە، كە دانايى‌و پوختەيى‌و ئەزمونى لێدەردەكەوێت كە پەيوەندى بە پوختەيى رۆح‌و رەوانييەتى. ئەم پيرەمێردە نوێنەرى مرۆڤى پوختە‌و بآ كەمايەسييە لەم شێوەيەدا.

رەمزى دوهەم: (نزا)

با بروانينە شێوەكەى فرەوەهر، دەبينين دەستى رِاستى پيرەمێردەكە بەرەو پێشەوە راكێشراوەو بەرى دەستى بەرەو ژوور كراوەتەوە، هەروەكو ئێستا چلۆن لەكاتى نزاكردندا دەستمان بەرەو ئاسمان رادەكێشين، وەهايە. ئەم دەست درێژكردنە بەرەو ئاسمان ئەوە دەگەيەنێت كە بۆ پەيوەندى لەتەك ئاهورامەزدا‌و نزاكردن، پێويستمان بە تكاكەر نييە. هەروەها وەكو گوتمان فرەوەهرەكان لەجيهانى سەرودا دێنە نێو قالبى لەش‌و پاش مردن دەگەرێنەوە بۆ هەمان جێگا، كەوايە دەست بەرەو ژوور رادەكێشرێت چونكو مرۆڤ لەلايەن ئافەريدەگارەوە بە خاسى‌و دروستى دروستكراوە‌و دەبێ بە دەستى پرِ لەكردارى خاس بەرەو لاى ئافەريدەگار بگەرِێنەوە.

 

رەمزى سێهەم: (پەيمان)

بەدەستى چەپى پيرەمێردەكەى شێوەى فرەوەهر بازنەيەك دەبينرێت كە نمونە‌و نوێنەرى بەلێێن‌و پەيمانى ئادەميزادە لەتەك ئاهورامەزدا، ئەم پەيمانەى كە رۆحى هەموو بوونەوەرێك لەتەك ئافەريدەگاردا بەستويەتى.

رەمزى چوارهەم: (بيرى خاس، وتەی خاس، كردارى خاس)

لەشێوەى فرەوەهردا، چاومان بە دووباڵی كراوە دەكەوێت كە لەحاڵەتى فرِيندان. ماناى ئەوەيە كە ئادەميزاد پێويستە هەميشە بەرەو بەرزێتى بروا، وبينينى ئەم بالآنە ئەوەمان بيردەخاتەوە كە فرەوەهر هەميشە ئادەميزاد بەرەو بەرزى‌و بلێندى رِێنمايى دەكات. پەرِى هەر باڵەيان لەسآ چين پێكهاتووە، كە ماناكەى دەبێتە ئەوەى فرەوەهرى ئادەميزاد لەتەك باڵی بير‌و‌وتە‌و كردارى خاس بەرەو مەلێبەندى ئەصلى خۆى دەگەرێتەوە، ئەمەش ماناى ئەوەيە كە مرۆڤ بۆ گەيشتن بە پلە‌وپايەى بەرزى ژیان دەبێ لەئەندێشە، كردار‌و‌وتەی خاس بەهرە وەربگرێت.

رەمزى پێنجهەم:(زەروان يا رۆژگارى بآ پايان)

بازنەيەك لەشێوەى فرەوەرهردا بەرچاو دەكەوێت كە ئەوە دەگەيەنێت رۆژگار بآ پايانە‌و ئادەميزاد لەنێويدا (واتە لەنێو رۆژگاردا) وەك ئەو بازنەيە‌وايە، لەهەر شوێنێكدا دەست پآ بكات دەگەرێتەوە بۆ سەر هەمان شوێن.

رەمزى شەشەم: (دوو گەوهەرى هاوالأ دوانەى دژ بە يەك)

دوو رِست كە بەبێزنەكەى دەورى كەمەرى شێوەى فرەوەهردا شۆربونەتەوە، نيشانەى ئەو دوو وزەيە يا گەوهەرە دەرونييەيە كە سەرچاوەكەى لەبيرى ئادەميزاد خۆيەوە هەلێقولآوە، واتە سپەنتامينو‌و ئەنگرەمينو.

رەمزى حەوتەم: (بيرى خراپ، وتەی خراپ‌و كردارى خراپ)

لەخوار كەمەرى شێوەكەى فرەوەهردا، كلكێك وەك داوێن بەدى دەكرێت كە لەسآ چين پێكهاتووەو بەرەو خوار شۆرِبۆتەوە. ئەمە بە پێچەوانەى باڵەكانە كە بەرەو ژوور دەروا، ئەم سآ چينە بريتين لەبير‌و كردار‌و‌وتەی خراپ، كە دەبنە هۆى ئەوەى ئادەميزاد بەرەو هەلێدێر‌و نوشوستى برِوات. كەواتە پێويستە لەسەرمان هەميشە بير‌وكردار‌و‌وتەی خراپ بخەينە ژێر پێوەو لەخۆمانى دوور بخەينەوە.

 

3ـ سدرەوكشتى (ژێركراس‌و پشتوێنى تايبەتى):

لەئاينى زەردەشتيدا، هەموو كورِ‌و كچێك كە تەمەنيان دەگاتە حەوت ساڵی تا دەگەنە پانزە ساڵی، پێويستە لەسەريان كە ژێركراس‌و پشتوێنى تايبەتى كە پێى دەبێژن سدرەوكشتى لەبەربكەن‌و بيبەستن.

سدرە (ژێركراس):

بريتييە لەژێركراسێكى سپى سادە‌و پانوپۆرِ‌و بآ يەخە‌و قۆلأ كورت. درێژييەكەى دەگاتە سەر ئەژنۆ‌و لەكەتان يا لۆكە دروستكراوە. ئەم ژێركراسە، پێكهاتووە لەنۆ (9) پارچە كە پێكەوە دەدروێن، ولەنێوەرِاستەكەيدا درزێكى تێدايە كە تاوەكو ژوروى سنگەوەيە. لەكۆتايى قڵیشەكەدا گيرفان يا كيسەيەكى چكۆلآنەى تێدايە كە پێى دەبێژرى كيسەى پاداش. ئەم كيسەيە نيشانەى گەنجينەى بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاسە.

لەئاوێستادا بە سدرە دەبێژن (وەسترە) يا (وەهومنو وەسترە) كە ماناكەى دەبێتە كراسى بيرى خاس، ولەكتێبە ئاينييەكان كە بەزمانى پەهلەوى نووسراونەتەوە پێى دەبێژرى (شپيك)، بە زاراوەى لۆرى لەزمانى كورديدا پێى دەبێژن (سێتەرە يا سيترە)‌و لەدەڤەرى هەورامان پێى دەبێژن (شالأ).

سپێتى ئەم ژێركراسە نيشانەى ئەوەيە كە پێويستە هەميشە كراسى پاكى‌و دروستى لەبەربكرێت‌و دەروون‌و رِواڵەتى خۆمان بەرەو رِوى خوا رِاست‌و پاك، هەروەك سپێتى ئەو ژێركراسە، بە بێگەردى رِابگرين.

شايانى باسە ئەو ژێركراسە دەبێ رِاستەوخۆ لەتەك لەشدا تەماسى هەبێت، ونابێ بەسەر بەرگى ديكەدا بپۆشرێت.

كشتى Koshti  (پشتوێن):

بريتييە لە پشتوێنێكى باريك‌و درێژ، پێكهاتووە لەحەفتاودوو تالأ بەن كە لەخورى سپى مەرِ كە بەدەستى ژنى موبدێكەوە هۆنرابێتەوە. ژمارەى حەفتاودوو تالأ بەن نيشانەى حەفتاودوو بەشى (يەسنا)يە كە لەمەوبەر باسمان لێكردووە. ئەم حەفتاو دوو بەنە دەبێتە شەش بەش هەر بەشێكيش لەدوانزە تالأ پێكهاتووە. ژمارەى دوانزە ئاماژەيە بۆ دوانزە مانگى ساڵ، وژمارەى شەش دەگەرێتەوە بۆ شەش جەژنى گەورەى زەردەشتييەكان كە پێى دەبێژن گاهنبار كە لەشوێنى خۆيدا باسمان كردووە. كشتى، بريتييە لە پشتوێنى ئيتاعەت كە دەبێ هەميشە كەمەرى بەندايەتيمان بۆ خوا ببەستين، وبۆيە لەخورى مەرِ دروست دەبێت، كە دەبێ وەك مەرِ بآ ئازار‌و بآ گوناە بين.

زەردەشتييەكان ئەم پشتوێنە تايبەتييە بەسآ خول بە پشتيانەوە دەبەستن، ئەم سآ خولە نيشانەى بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاسە كە دەبى دەوروبەرى هەموو مرۆڤێكى خاس بگرێتەوە. لەكاتى بەستنى پشتوێنەكەدا دەبێ چوار گرێى لێببەسترێت، دوانى لەپشتەوەو دوانى لەبەرەوە. ئەم چوار گرێيە نيشانەى چوار بنەما پيرۆزەكەيە كە بريتين لە ئاگر، ئاو، خاك‌و با.

لەبەرئەوەى هەموو (بوون) لەم چوار بنەمايە پێكەوە هاتۆتە كايە، ئێمە ئافەريدەگارى ئەم چوار بنەمايە دەپەرستین‌و رێزى لێدەگرين.

لەگرێى یەکەمدا، لەناخى دڵەوەو بە بيرێكى خاسەوە دەبێژرێ كە خوا يەكە،

لەگرێى دوهەمدا، دەبى بێگومان‌و دڵنيابين لەوەى كە ئاينى خواپەرستى بێگەرد‌و راستو دروستە، لەسێهەمين گرێدا، دەبێ باوەرِمان بەوە بێت كە زەردەشت پەيامبەرى خوايە، ولەچوارهەمين گرێدا برِيار بدرآ تا توانا لە لەشدايە كارى خاس ئەنجام بدرێت‌و هەرگيز لەئاينى خواپەرستى هەلێنەگەرِێينەوەو دوربين لەخراپە‌و خراپەكارى.

شايانى باسە، كاتێك پشتوێنەكە دەبەسترێت‌و گرێكانى لێدەدرێت، لەشى مرۆڤ (هەردوو رِەگەزى نێر‌ومآ) بەدوو بەش دابەشدەكرێت، بەشى سەروى پشتوێن،‌و بەشى خوارووى. مێشك لەبەشى سەرەوەى لەشە، لەبەرئەوە بەشى سەرەوەى لەش (مێشك) بيردەكاتەوەو برِيار دەدا بۆ بەشى خوارەوە كە بريتيە لە (هەواو هەوەس).

دەشآ لێرەدا ئەوە بگوترێت كە ئێستاش لەناوچەى بادينان (بهدينان)ى باشورى كوردستان لەبڕی لەدەڤەرەكانى رۆژهەلآت‌و باكورى كوردستان شێوەى پشتوێن بەستن هەر بەم شێوەيە ماوەتەوە.

هەروەكو گوتمان (كشتى) بريتييە لە پشتوێنێكى سپى‌و باريك‌و درێژ، وهەردوو سەرەكەى گرێى لێدەدرێت. درێژى ئەم پشتوێنە نيشانەى ئەوەيە كە هەرچەندە ئەم ژیانەمان لەسەر رِوى زەوى درێژخايەن بێت‌و تەمەنيشمان زۆر بێت، لەئەنجامدا رِۆژآ لەرِۆژان كۆتايى پێدێت. گرێكانيش نيشانەى تەواوبون‌وكۆتايىژیانى سەر رِووى زەوييە. شايانى باسە لەكاتى بەستنى پشتوێن (كشتى) ئەم نيايش‌و نزايە دەخوێنرێتەوە:

((بەبيرێكى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاسەوە، پەشيمانى خۆم دەردەبرِم لەهەموو ئەو هەڵە‌و گوناهانەى كە بەبير‌و‌وتە‌و كرادر‌و بە رۆح‌و لەش كردومە، ئەو گوناهانەى چى مادى بێت‌و چى معنوى، پەشيمانم لەگشت ئەو گوناهانەى كە بيرم لێكردووەو ياخود گوتومە يا پێى  هەڵساوم‌و گوێم بۆ رِاگرتووەو فەرمانم پێداوە، لەهەمووى پەشيمانم‌و تۆبە دەكەم. سەرنگون بێت ئەهريمەن (سآ جار دوپات دەكرێتەوە)، بروخآ بيرى خراپ لەتەك هەموو خراپەكاران‌و درۆزنان‌و جادوكەران. هەموو ئەمانە لەچاڵی دۆزەخى تاريكدا سەرەو نوخون بن‌و هيچ ئاوات‌و ئارەزويەكيان نەيەتەدى. سەركەوتوبێت هەموو كار‌و كارێكى خاس كە‌ويست‌و ئارەزووى ئاهورامەزدا‌و ئەمشاسپەندانى تيادا ئەنجام دەبێت.))

خۆش وەشكردنى ئاهورامەزدا‌و سەرشۆرِكردنى ئەهريمەن بەهۆى بير لەخاس كاركردن‌و ئەنجامدانى، مايەى بەختەوەرييە.

ئاينى خواپەرستى (مەزد يەسنا) هەلێدەبژێرم كە زەردەشت هاوردوويەتى‌و پابەندى ئەم باوەرِەم. ستايشتى بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاس دەكەم. ستايشى ئاينى خاسى خواپەرستى كە دژى شەرِ‌و خوێن رشتنە‌و دۆستى ئاشتى‌و تەبايى‌و لەخۆبوردن‌و پاكييە، لەگشت ئاينەكانى ئێستا‌و پاشەرۆژ خاستر‌و مەزنتر‌و پاكترە. لەبەر رۆشنايى ئەم ئاينە، ئاهورامەزدا بە ئافەريدەى هەموو بوون دەزانم.

بگەرە فريادم ئەى ئاهورامەزدا (سآ جار دوپات دەكرێتەوە).

دەبێ ئەم رِاستييە بخەينە بەرچاو كە لەبەركردن‌و بەستنى ژێركراس‌و پشتوێن لەتەمەنى حەوت تاپانزە ساڵيدا كارێكى يەكجار زۆر دەكاتە سەر رۆح‌و رەوانى ئەو منداڵەى كە بۆ یەکەمين جار لەو تەمەنەدا بەم كارە هەلێدەستێت، و‌واى لێدەكات كە هەميشە بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاسى لەياد بێت‌و جگە لە رێگەى راستى‌و دروستى هيج رِێيەكى ديكە نەگريتەبەر‌و هەميشە خزمەتگوزارى خەڵک بێت.

دووبارە شايانى باسە كە لەشە‌و رۆژێكدا، پێويستە لەسەر هەموو زەردەشتيەك كە چەند جارێك (كشتى) بكاتەوەو دوبارە بيبەستێتەوە‌و رێ‌و رەسمى  ئاينى بەجێيبێنێت‌و سوپاسى ئاهورامەزدا‌و نەفرين لەئەهريمەن بكات. كردنەوەو بەستنى كشتى لەم کاتێنەدا دەبێت:

یەکەم، يەكسەر پاش لەخەو  هەڵسان، دوهەم، پاش دەست بەئاو گەياندن، سێهەم، پێش نوێژكردن، چوارهەم، لەكاتى خۆشۆردن، پێنجهەم، پێش نانخواردن.

لەكاتى بەستنى پشتوێن، ئەگەر سەر لەبەيانى بێت پێويستە رِووبكرێتە خۆرهەلآت، پاش نیوەڕۆ رِوودەكرێـتە خۆرئاوا، لەكاتى شەودا رِوودەكرێتە چرا يا هەر رووناكييەك يا رِوو لەمانگ دەكرێت.

 

4ــ پاداشت‌و سزا:

 بەهەشت‌و دۆزەخ، لەم جيهانە‌و پاش مەرگ

بەگوێرەى بير‌وباوەرِى زەردەشت، ئاهورامەزداى خواى گيان‌و ئەقل ئەم (بوون)ـەى لەسەر بنچينەى ياسا‌و تەكوزييەكى (نيزامێكى) نەگۆرِ ئافراندووە كە زەردەشت پێى دەبێژى (ئاشا) يا (راستى).

ئەم تەكوزييە نەگۆرِە كە بووەو هەيە‌و هەتاهەتايە دەمێنآ، دەتوانين پێى بێژين (تەكوزى بوون)، وبريتيە لەويستو ئارەزووى خوا. بە‌واتەيەكى ديكە (ياسا يا تەكوزى راستى) لەتايبەتكارييەكانى زاتى ئاهورامەزدايە، وهەر ئەو تەكوزيەيە كە هەموو (بوون) لەسەر بنچينە‌و كۆڵەكەى ئەودا دارێژراوەو دروست‌و راگير بووەو دەچەرخآ.

لەبەندى 7 يەسنا 31 دەبێژێ:

((ئەو، تەنيا دانا‌و ژێرێكە كە لەرووناهى خۆيەوە، گشت جيهانى بوونى رووناك كردۆتەوە. بەهۆى ئەقل‌و ژێرێتى خۆيەوە، (ياساى راستى)ئافراند، وبەگوێرەی ئەم ياسايە هەميشە پالپشتى بيرى خاسە. ئەى خواى ئەقل‌و هۆش، هێزى بيركردنەوەمان زێتربكە))

بەگوێرەى ياساى راستى، ئادەميزاد لەتەك توانايى هێزى بيركردنەوەدا ئافەريدە بووە. هەر ئەم تايبەتكارييەيە كە لەگياندارەكانى ديكەى جيادەكاتەوەو بە باشترينيان دەژمێردرێت. بە‌واتەيەكى ديكە دەتوانين بێژين ئەگەر ئەم هێزى بيركردنەوەو ئەقلە لەئادەميزاد بسەنرێتەوە، بە ماناى ئەوەيە مرۆڤايەتى لێسەنرابێتەوە. ئەوسا ئيدى ئادەميزاد تەنيا شێوەى ئادەميزاد‌و ناوى ئادەميزادى بۆ دەمێنێتەوە، دەنا هەڵسوكەوتو رەفتار‌و تايبەتكارييەكانى هەروەك ئاژەڵەكانى ديكە دەبێت كەهەموى بە شێوەى غەريزى‌و تۆبزييەوە دەبن. ئەوسا ئادەميزاد تەنيا لەچوارچێوەى ململانآ لەپێناوى مان‌و بونيدا دەتوانآ ژیان بەرێـتە سەر.

پێوانەى ئادەميزادبونى هەركەسێك، بريتيە لەبير‌و ئەقڵی ئەوكەسە، وئادەميزاد بەگوێرەى ياساى ئافراندن كە بريتيە لەويستى خوا، لەتەك ئەم توناييە تايبەتييە ئافەريدە بووە.

((ئەى مەزدا، بەراستى ئەتۆ وەديهێنەرى بير‌و ئەقلأ‌و ژيرێتيت. تۆ ئەم جيهانەت بۆ ئەو کەسانەى كە بيرى گەش‌و خاسيان هەيە، ئارام‌و شادى ئافەرين ئافراندووە.)) يەسنا 47 بەندى 3.

بێگومان، هێز‌و تواناى بيركردنەوە، تواناى هەلێبژاردن وەدى دێنێت. بەگوێرەی ياساى راستى (ئاشا)، كە‌ويستى خوايە، ئادەميزاد بە شێوەيەك خولقێنراوە كە بتوانێت بيربكاتەوەو هەلێبژێرێت. بتوانێت ئازادانە بيربكاتەوەو هەلێبژێرێت. واتە ئادەميزاد ئازادە كە باش يا خراپ بيربكاتەوە، خاس يا بەد هەلێبژێرێت. ئەم ئازادى بيركردنەوەو هەلێبژاردنە، بەگوێرەی ياساى نەگۆرِى رِاستى يەكێك لە تايبەتكارييەكانى ئافراندنى ئادەميزادە. لەم روەوە نەرێتى (نفى) ئازادى بيركردنەوەو هەلێبژاردن، بە ماناى نەرێتى مرۆڤايەتى ئادەميزادە.

(بۆم ئاشكرا بوو ‌وتێگەيشتم كە بيرى پوختە‌و پێگەيشتو لەتۆوەيە، تۆى ئەو ئەقل‌و هۆشەى جيهانى ئافراند، ئەى خواى ئەقل‌و گيان، ئەم دياردەيەش لەتۆوەيە كە ئازاديت بەخشيوە بە خەڵکى‌و رێگەت پێداون كە ئەگەر گەرەكيان بێت رێگەى راستى هەلێبژێرن‌و ياخود بچنە سەر رِێى چەوت‌و ناراست)) يەسنا 31 بەندى 9.

ئەمە راستييەكى بەڵگەنەويست‌و بآ چەند‌و چۆنە كە ئازادى‌و هەلێبژاردن، بەرپرسێتيشى بەدوادا دێت، ئەگەركو‌وانەبێت پاداش‌و سزا هەردوكيان بێماناو دژى دادگەرێتى دەبن.

ئەو ياسايەى كە ئادەميزادى بەهێز‌و تواناى بيركردنەوەو هەلێبژارندا ئافراندووە‌و ئازادى ئەوەى پێبەخشيوە كە چلۆن گەرەكێتى وەها بيربكاتەوەو هەلێبژێرێت، بێگومان بەرپرسيارێتى چۆنيەتى بيركردنەوەو هەلێبژاردنەكەيشى دەگەرێنێتەوە بۆ ئە كەسە خۆى. بە‌واتەيەكى ديكە، ياساى دژەكردار بە شێكە لەياساى راستى كە دەربارەى باش يا خراپ بيركردنەوەى ئادەميزاد‌و خاس يا خراپ هەلێبژاردنييەوە بە تەواوەتى راست‌و دروستە.

لەو رِوەوە كە‌وتە‌و كردارى ئادەميزاد لەجۆر‌و چۆنيەتى بيركردنەوەى دێتەدى، هەڵسوكەوتى ئادەميزاديش بەگوێرەی جۆرى بيركردنەوەو هەلێبژاردنەكەيەوە دەتوانى خاس ياخراپ، رێك يا نارێك، دروست يا نادروست بێت. بەگوێرەی ياساى دژەكردار، دەگەرێتەوە بۆ ئەو كەسە خۆى، وئەوە كە چارەنووسى ديارى دەكات.

چارەنووس، بەو شێوەيەى كە لەئاينەكانى ديكە باسى لێدەكرێت، لەلايەن زەردەشتەوە بەرپەرچ دەدرێـتەوە. ئەگەر مەبەست لەچارەنووسى ئادەميزاد چۆنيەتى پاشەرۆژى ئەوكەسە بێت‌و بەم شێوەيە رەچاوى بكەين، لەو روانگەيەوە، هەركەسێك چارەنوسى خۆى بەهۆى بير‌وكردار‌و‌وتەی خۆيەوە دەخولقێنآ. بە شێوەيەكى فرە سادە دەتوانين بێژين كە چارەنووسى هەركەسێك بەدەست خۆيەتى.

لەيەسنا 31 بەندى 20 دەبێژێ:

(هەركەسێك كە راستى‌و پاكى هەلێبژێرێت بەختەوەر دەبێت‌و دەگاتە رِووناهى. كەسێك كەبە رِێى چەوتدا برِوات، دووچارى تاريكى‌و ژیانێكى پرِ لەپەشيمانى‌و رەنجەرۆيى دەبێت. لەرِاستيدا، ئەو كەسە‌ويژدان‌و هەڵسوكەوتى خۆى دەيگەيەنێتە ئەو چارەنووسە)

ئاماژەمان بەوەكرد بەگوێرەی ياساى راستى (ئاشا)، رِەفتار‌و هەڵسوكەوتى ئادەميزاد لەم جيهانەدا دەگەرِێتەوە بۆ خۆى، بەواتەيەكى دى، لەم جيهانەدا، بەهەشت يا دۆزەخى بۆ دروست دەكات، يانى بەهەشت يا دۆزەخ هەلێگەرِانەوەى سروشتى هەڵسوكەوتى ئەو كەسە خۆيەتى. بير‌و‌وتە‌و كردارى خاس، شادى‌و ئارامى بە‌ويژدان‌و رۆحى ئادەميزاد دەبەخشێت، وبە پێچەوانەوە، بير‌و‌وتە‌و كردارى خراپ، پەرێشانى‌و خەم‌و خەفەت بەديارى دەبێ بۆ‌ويژدان‌و رۆحى ئادەميزاد.

كەوايە، لەروانگەى بيرى زەردەشتەوە، خوا بەهەشت‌و دۆزەخى بۆ پاداش يا سزاى رۆحى ئادەميزاد لەجيهانى دواى مەرگ دروست نەكردووە. بەڵکو بەهەشت يا دۆزەخ. دژەكردارى سروشتى رەفتار‌و هەڵسوكەوتى ئادەميزاد خۆيەتى. دژەكردارآ كە هەر لەم جيهانەدا بۆ خۆى دەگەرێتەوەو كار دەكاتە سەر‌ويژدان‌و رۆحى، وخاسترين ئارامى‌و شادومانى (بەهەشت) ياخود خراپترين حاڵەتى دەرونى (دۆزەخ) ى بۆ وەدى دەهێنێت. بەكورتى‌و زۆر سادە دوبارە دەبێژين‌و دوپاتى دەكەينەوە كە ئاهورامەزداى داناوژير، بەهەشت يا دۆزەخى بۆ ئادەميزاد بە شێوەيەكى مادى نەئافراندووە، بەڵکو ئەمە ئادەميزاد خۆيەتى كە بەدەستى خۆى‌و بۆخۆى دروستى دەكات.

لەبەندى 4 يەسنا 30 دەبێژێ:

(كاتێك كە ئەم دوو گەوهەرە هاوال دوانە دژ بەيەكە، لەنێو (بير)دا گەيشتنە يەكدى، بون‌و نەبونيان ئافراند، خاسترين بوون‌و ژیان بۆ ئەو کەسانە دەبێت كە پەيرەوى لەرِاستى دەكەن. وئەوانەى كەوا پەيرەوى لەدرۆ دەكەن دوچار‌و گرفتارى خراپترين حاڵەتى رەوانى دەبن. ئەم ياسايە تا دوا كاتى ژیان‌و بوون بەردەوام دەبێت).

فرە لەتوێژەران پالێپشتى ئەم بیرۆکەيە دەكەن، ولەو باوەرەدان كە لەئاينى زەردەشتيدا، بەهەشت‌و دۆزەخ تەنيا شتێكى دەرونى‌و رۆحين. بڕی دەبێژن كە جگە لەپاداشى رۆحى‌و دەرونى، لەپەيامى زەردەشتدا ئاماژە بۆ ژیانى پاش مەرگيش كراوە، وباسى رۆژى لێپرسينەوەش كراوە، ودەبێژن كە ئاينەكانى ديكەى پاش ئەم ئاينە هەمويان رۆژى پەسلانيان لەئاينى زەردشتيەوە وەرگرتووە.

لەنێو گاتاكاندا بۆ بەهەشت‌و دۆزەخ بڕی ناو‌وسيفاتى جۆاروجۆرى بۆ دانراوە كە بريتين لە:

1ــ گرودمانە Garo- demana

گر = سرود

دمان يا مان = مالأ، سەرا، خانوو

گرودمانە دەبێتە سەراى ئاواز‌و سروود

2ــ مان گئير man- gaire

بەماناى بلێندترين سەرا

(رۆح‌و رەوانى خۆم لەبلێندترين سەراى بيرى خاس جێگير دەكەم، بەئاگايى لەو پاداشەى كە مەزدائاهورا بريارى داوە بيدات بۆ ئەو كارانەى كردومانە، تا ئەو شوێنەى دەتوانم‌و توانام هەبێت خەڵکى فێرى ئەوە دەكەم كە لەرِێى رِاستيدا تێبكۆشين)يەسنا 28 بەندى 4.

3ــ‌ونگهئوش دمانە يا‌ونگهئوش دمانە منتگهو

Vangheush demana manangho

بەماناى (سەراى بيرى خاس)

(ئەوسا كە درۆ شكست دەخوا‌و لەنێودەچآ، ئەوانەى خاوەنى ناوى خاسن، وەها هەست بە ئارەزووى دڵی خۆيان دەكەن لەسەراى بيرى خاس‌و پاكى مەزدا‌و راستيدا) بەندى 10 يەسنا 30

4ــ وەهيشتم مەنو Vahishtem manu

بەماناى (خاسترين بير)ە ياخود‌ويژدانى ئاسودەيە.

5ــ دروج دەمانە drujo demana

بەماناى (سەراى درۆ) كە بريتيە لەدۆزەخ‌و دەرون رِەشى.

6ــ ئەچيشتەم دمانە مننگهو Achishtem demana manangho

بەماناى (سەراى خراپترين بير)

7ــ ئەچيشتەم مەنو Achishtem manu

بەماناى خراپترين بير، خراپترين حاڵەتى رۆحى، ئەشكەنجەى‌ويژدان.

ئەگەر بێتو خاس سەرنج بدەينە ئەو‌ووشانەى سەرەوە، دەبينين كە گشتيان پەيوەندييان بە بير‌و ئەندێشەوە هەيە، هەروەها هەمويان لەنێو دەروندان‌و جێگەيەكى مادى‌و تايبەتييان نييە.

لەيەسنا 31 بەندى 14 تا 20دا، زەردەشت پرسيار لەئاهورامەزدا دەكا كە ئايا سزاى درۆزنان‌و لايەنگرانيان‌و پاداشتى پەيرەوانى راستى‌و ئەوانەى كە بۆ ئاوەدانكردنەوەى کۆمەڵگا‌و پێشكەوتن‌و پەرەسەندنى يارمەتى دەدەن چييە؟

لەكۆتاييدا لەبەندى 20دا بەم شێوەيە وەڵامى دەدرێتەوە:

(ئەو كەسەى بەرەو ژیانێكى پاك‌و دروست برِوات، لەپاشاندا رووناكى، جێگە‌و مەلێبەندێتى، بەلآم بەدكاران‌و درۆزنان ماوەيەكى يەكجار زۆر بە پەشيمانى‌و سەرگەردانى‌و شيوەن، لەتاريكيدا دەبەنەسەر. بەراستى بەدكاران‌ويژدانيان بەرەو كردارى خۆيان رادەپێچن).

لێرەدا زۆر بەراشكاوى ئاماژە بۆ ئەوە كراوە كە سەراى خراپەكاران ئەشكەنجەى ‌ويژدانى‌و بآ قەرار‌و دلأ رِەشى يانە، وپاداشى پياوچاکان مەلێبەندى رووناكييە، كە هەمان بەهەشتى بيرى خاسە، رستەى بەدكاران‌ويژدانيان بەرەو كردارى خۆيان رادەپێچن، ماناى ئەوەيە كە كردارى خراپيان‌ويژدانيان ئەشكەنجە دەدات، بڕی دەبێژن كە لەپەسلاندا‌ويژدانى ئادەميزاد بەرەو بەهەشت يا دۆزەخ دەچێت، (لەپاشاندا بە دور‌ودرێژى باسى لێدەكەين).

بەگوێرەى باوەرِى زەردەشت، ئەو هەڵسوكەوتانەى دەبنە هۆى بەهەشتيبونى ئادەميزاد، ئاكامى ژێرێتى‌و دانايى‌و ئاگايى ئادەميزادە بە ياساكانى فەرمانرِەوايى بوون، بە پێچەوانەوە، دوچاربون بە دۆزەخ لەئاكامى گەوجێتى‌و نەزانين‌و بآ ئاگايى ئادەميزادە، هەروەها فراوان كردن‌و زێدەكردنى زانيارى‌و بيرى ئادەميزاد بە تێكرايى، بەگوێرەی ياساى راستى (ئاشا)، شتێكى ئاسايى‌و سروشتى‌و بەردەوامە، كەوايە، بەرە بەرە بە زيدەبون‌و فراوانبونى زانيارى‌و تێگەشتنى مرۆڤ، بير‌و‌وتە‌و كردارى، لەرێبازى هاوئاهەنگبون لەتەك ياساى راستى دا بەرەو خاسى دەروات، وبەم شێوەيە بارى قورسى دۆزەخ بەسەر پشتى رەوانى ئادەميزاد سوكتر دەبێت، وشادى خۆشى‌ورِووناكى بەهەشت زێتر دەبێت.

لەم هەڵسوكەوتەدا، ئەركى سەرشانى مرۆڤ ئەوەيە زێتر هەوڵو كۆشش بدات كە لەم كێشەيەدا زانيارى خۆى پتر بكا‌و زۆر بەخێرايى، نەزانين لەنێو بەرێت بۆئەوەى بارى دۆزەخ سوكتر‌و كەمتر‌و خۆشى بەهەشت زێتر بێت.

بێگومان مرۆڤ دەتوانآ بەهۆى هەوڵو كۆششى بآ‌وچانى خۆيەوە، زانيارى‌و هۆشى خۆى زێتر بكات، هاورآ لەتەك ئەمەدا، دەتوانآ ئاگايانە‌و بەويستى خۆى‌واز لەخراپييەكان‌و ناراستيەكان بهێنێت.

بەم شێوەيە، زەردەشت لەلايەكەوە مرۆڤ بەهۆى ئەو هێز‌و تواناى بيركردنەوەى كە هەيەتى، وايدادەنآ كە چارەنووسى خۆى ــ چاک ياخراپ ـ بەدەست خۆيەتى، لەلايەكى ديكەوە، دڵنياى دەكات بەوەى كە دەتوانآ خۆى خۆى خاستر بكات. هەروەها هيوادارى دەكات كە هەموو كەس دەتوانآ بەهۆى بير‌و ئەقلى خۆيەوە‌و هەروەها كۆشش‌و ماندونەبون لەرِێى پتركردنى زانيارى خۆيەوە‌و لەسەر بنچينەى هەمان ئازادى‌و هەلێبژاردن كە لەبونيدا رِەچاوكراوە بۆى، چارەنوسى خۆى لەخراپە بۆ خاسى بگۆرِێت‌و رۆحى خۆى لەدۆزەخەوە رِاگوێزێتە نێو بەهەشت، بەواتەيەكى دى، ئادەميزاد هەروەكو چلۆن تواناى ئەوەى هەيە دۆزەخ يا بەهەشت بۆخۆى بخولقێنآ، تواناى ئەگەرى كەمكردنەوەى دۆزەخ‌و زيادكردنى بەهەشتيشى هەيە. لەبەر ئەمە، دۆزەخ بۆ ئادەميزاد لەروانگەى بيرى زەردەشتەوە هەميشەيى نييە، بەڵکو كەمێك درێژخايەنە، لەبەندى 11 يەسنا 30 دەبێژێ:

(خەڵکينە، هەركاتێك لەياساى (خۆشى‌و رِەنج) كە خواى ژير‌و دانا ئافراندويەتى تێبگەن‌و بزانن كە لەئاكامدا رەنجى درێژخايان سزاى درۆزنان‌و بەدكارانە، خۆشى‌و بەختەوەرى هەميشەيى پاداشتى پەيرەوانى راستى دەبێت، ئەوسا بێگومان بەهەلێبژاردنى راستى دەگەنە بەختەوەرى).

لێرەدا پرسيارێكى گرنگ دێتە گۆرِآ، ئايا لەروانگەى جيهانبينى زەردەشتەوە، پاش ئەوەى رۆحى ئادەميزاد لە لەشى جيا دەبێتەوە، لەو بەهەشت يادۆزەخەى كە تووشى بووە رزگارى دەبێت، ياخود ئەم (خۆشى)يە يا (خراپترين حالەتە) هەتاهەتايە هەروا بۆ رۆح دەمێنێتەوە؟ زەردەشت لەنێو گاتاكاندا بەرِاشكاوى ئاماژەيەكى رِوون‌و رۆشەن‌و راستەوخۆى بۆ ئەم مەسەلەيە نەكردووە.

لێرەشدا دوبارە زەردەشت نەچۆتە نێو باسى جيهانى پاش مردن‌و ئەو شتانەى كە لەتەك هەستى ئادەميزاد دا پەيوەندييان نييە.

زەردەشت، بير لەم ژیانە دەكاتەوە كە چلۆن ئادەميزاد بتوانێ خاستر تيايدا بژى‌و سوود لەخۆشيەكانى وەربگرێت‌و بەرەو پوختەيى‌و بێخەوشێتى برِوات. بەلآم ئەوەى شايانى باس بێت ئەوەيە كە ئەگەر بە‌وردى سەرنج لە وشەكانى زەردەشت بدەين‌و بچينە نێو قوڵايى بڕی لەپەيامەكانى، دەتوانين هەندێ شتمان وەدەست بكەوێت، بۆنمونە:

1ــ لەسروودى 11 يەسنا 30، هەروەكو لەمەوبەر باسمان لێكرد، دۆزەخ بە درێژخايەن، نە هەميشەيى باسدەكات.

2ــ لەسروودى 11 يەسنا 46 دا، بۆ پەيرەوانى درۆ، دۆزەخى بە هەميشەيى داناوە.

3ــ لەسروودى حەوتەم لەيەسناى 45، نەمرێتى بەهەشتى بۆ پەيرەوانى رێگەى راست‌و دۆزەخى هەميەشيى بۆ خراپەكاران ناساندووە.

 

ئێستا ئيدى، بە لـێوردبوونەوە‌و چونە نێو قوڵايى دەرياى پەيامەكەى زەردەشت‌و رەچاوكردنى ئامانج‌و ئارمانەكانى ــ كە بريتين لەچاکسازى بير‌و كردارى ئادەميزاد‌و پێشخستن‌و ئاوەدانى ژیان لەم جيهانەدا ــ دەتوانين بێژين كە:

خاسترين ياخراپترين حاڵەتێك كە رۆحى ئادەميزاد لەم جيهانەدا تووش‌و دوچارى دەبێت، پاش مردن‌و لەناوچونى لەشيش، هەر بارە بەسەر رۆح‌و رەوانى ئەو كەسە، بەم شێوەيە، بەهەشت يا دۆزەخ كە بەهۆى بير‌وكردارى مرۆڤ خۆى هاتۆتە دى، لەتەكيا لەم جيهانەدا بەرەو جيهانى ديكە دەرِوات.

كەوايە، دوبارە ئەمە ئادەميزاد خۆيەتى كە دەبێ تا هێز‌و تواناى هەيە هەوڵ‌وكۆششى خۆى لەژیاندا بەكاربهێنێت بۆئەوەى ئەو دۆزەخەى، لەژیاندا بارى سەر‌ويژدانى بووە بەرەبەرە كەمبكاتەوە تا ڵی رزگار دەبێ‌و بەهەشت بكاتە جآ نشين، بۆئەوەى لەژیانى جيهانەكەى ديكە رِەوانى لەبەر رۆشنايى ئەو بەهەشتە دەرونيە، ئارامى‌و شادمانى هەميشەيى وەدەست بكەوێت.

ديدى زەردەشت لەبارەى درێژخاياندنى دۆزەخ بۆ ئادەميزاد، پەيوەندى بە ژیانى ئەم جيهانەوەيە، ماناى ئەوەيە كە ئادەميزاد تا ئەو رۆژەى زيندووە، دەرفەتى ئەوەى هەيە كە بەگۆرِينى هەڵسوكەوت‌و رەفتارى خۆى، بەرەو خاسێتى‌و راستى برِوات، لەدۆزەخى دەرونى خۆى ــ هەرچەندە درێژخايەنيش بێت ـ كەمبكاتەوەو لەهەميشە بوونى رزگارى بكات.

بەگوێرەى ئەوەى تائێستا دەربارەى بەهەشت‌و دۆزەخ لەروانگەى زەردەشتەوە باسى لێكرا، دەتوانين زۆر بەكورتى دەربارەى ئەم باسە بێژين:

مرۆڤ، هاوجوت لەتەك هێز‌و تواناى بيركردنەوەدا ئافەريدە بووە، وبەگوێرەى ياساى راستى (ئاشا) كە ياساى بوون‌و‌ويستى خوايە، ئازادە لەچۆنيەتى بيركردنەوەو هەلێبژاردندا. ئەم ئازادى هەلێبژاردنەى بەرپرسياري دەكات بەرامبەر جۆرى هەلێبژاردنەكەى، هەروەكو چلۆن دژە كردارى رەفتار‌و هەڵسوكەوتى هەر بەو شێوەيەى هەيەتى بۆخۆى دەگەرِێتەوە، وئەم ياساى گەرانەوەش بەشێكە لەياساى نەگۆرِى (راستى) كە ژێرخان‌و فەرمانرِەوايى ئەم (بوونە)يە، كەوايە لەم روانگەيەوە، بەهەشت (ياخود باشترين حاڵەتى دەرونى)‌و دۆزەخ (ياخراپترين حاڵەتى دەرونى) خوا بۆ ئادەميزادى نەخولێقاندووە، بەڵکو ئەمە ئادەميزاد خۆيەتى كە بۆ خۆى دەخولقێنآ، وئەمە لەراستيدا دژەكردارى سروشتى‌و منتيقى رەفتار‌و هەڵسوكەوتى خودى ئادەميزادە‌و بآ هيچ كەموكورِييەك بۆ خۆى دەگەرێتەوە. كەوايە، ئادەميزاد ئەم تواناييەى هەيە كە لەكاتى ژیانيدا لەم جيهانەدا بەهۆى دوورەوپەرێزى كردن لەخراپە‌و ناراستى، وبەرەو خاسى‌و راستى‌و دروستى هەنگاو هەلێهێنان، لەدۆزەخى دەروونى خۆى كەمبكاتەوەو بەهەشتى ژیانى خۆى زێتر بكات.

بەم شێوەيە، رۆح‌و رەوانيش پاش ئەوەى لە لەش جيادەبێتـەوە‌و رزگارى بوو لەتاريكى‌و ئازارەكانى دۆزەخ، وتێر‌وپرِ لەرووناهى ئارامبەخشى بەهەشت، نەمرانە رزگارى بێت.

باوەرِ بە نەمرێتى رۆح‌و ژیانى پاش مردن لەنێو ئاينە جۆراوجۆرەكاندا هەر لەمێژەوە تا ئيمرِۆ جێگەى باس‌و گفتوگۆبووە. لەئاينى خواپەرستى زەردەشتيدا (پێش دەستكاريكردن‌و تێکەڵوبونى ئەفسانە‌و باوەرِە ديانيەكانى ديكە)‌و هەروەها‌وتە رِەسەنەكانى خودى زەردەشت، زۆر كەم باسى تەوەرەكانى سەرو سرووشتى (ماورا‌و الگبيعە) كراوە. ئەگەر تەنيا لەروانگەى گاتاكاندا برِوانينە ئەم ئاينە، دەبينين زۆربەى زۆرى ئامۆژگارييەكانى دەربارەى چلۆنايەتى چەرخاندنى ژیانى ئەم جيهانەيە‌و چى بكەين كە خاس بژين. بۆ ئەم كارەش زێتر بايەخ بە ئاكارەكانى ژیان دراوە، وئەو سآ بنچينە بەناوبانگەى كە ئاينى خواپەرستى (زەردەشتى) لەسەر بونياد نراوە، وسەرجەم لەهەموو جيهاندا ناو‌و ناوبانگێكى تايبەتى هەيە‌و جێگەى خۆى كردۆتەوە كە بريتين لەبيرى چاک، وتەی چاک‌و كردارى چاک، سيفات‌و رەوشتى ئەهريمەنيش دروست دژى ئەم سآ بنچينەيەيە‌واتە بيرى خراپ، وتەی خراپ‌و كردارى خراپ. زەردەشت هەميشە خەڵکى هانداوە لەم دوو رێگەيە، رێگەى چاکە هەلێبژێرن، بۆئەوەى لەم جيهانەدا پاداشتى مادى‌و لەجيهانى پاش مردن پاداشتى معنوى وەربگرن.

دەربارەى پاداشتى مادى ئەم جيهانە، بەهۆى كار‌وكۆشش لەرێگەى راستودروست، مرۆڤ پاداشتى خۆى وەردەگرێت‌و ژیانێكى بەختەوەر‌و پرِ لەخۆشى‌و ئاسايشى پێدەگات.

بە پێچەوانەوە، تەمەڵی‌و تەوەزەلى دەبێتە هۆى دابارينى خەم‌و خەفەت‌و ناخۆشى‌و دەردەسەرى بەسەر ژیانى ئادەميزاد دا(كە ئەمە‌ويستو ئارەزووى ئەهريمەنە).

لەگاتاكاندا، باسى هيچ شتێك بەراشكاوى دەربارەى رۆح‌و چۆنيەتى جيابونەوەى لەلەشى ئادەميزاد نەكراوە. بەلآم دەربارەى هەلێسەنگاندنى باوەرِى مرۆڤ بە بوونى كردگارى تاكوتەنيا، باسى سآ جۆر يا دەستە⁶² دەكات، وهەروەها دەربارەى سآ جێگە يا پلە قسەكراوە كە دەتوانين ئەو سآ جێگەيە بە بەهەشت‌و دۆزەخ‌و بەرزەخ دابنيێن. لەيەسنا هات 28 بەندى 11 دەبێژێ:

(.. لەم روەوە ئەى مەزدا بەهۆى ئەقڵەوە تێم بگەيەنە كە ژیانى داهاتوو(پاش مەرگ) چلۆن دەبێت؟).

لەزۆر جێگەى گاتاكاندا، بەگوێرەی شێوەى تەفسير‌و هەندێ هۆى ديكە بڕی جار دەتوانرێت بەهەشت‌و دۆزەخ‌و كاركردنەسەر هەستى مرۆڤ دەربارەى خۆشى‌و ئەشكەنجە بەدياردەيەكى‌ويژدانى بژمێرێت.

واتە، هەركەسێك كارى چاکە بكات، ويژدانى ئەوەندە ئاسودە‌و ئارام دەبێت، هەست بەخۆشى بەهەشتى دەكا، وبەپێچەوانەوە مرۆڤێك كە كارى خراپ‌و ناشايست بكات، ئەوەندە‌ويژدانى نارەحەت دەبێت، كەوا دەزانێ لەئاگرى دۆزەخدايە.

هەروەكو لەمەوبەر ئاماژەمان بۆ كرد، لەنێو گشت ئاينە ئاسمانيەكان‌و باوەرِ‌و مەكتەبەكانى دروستبووى دەستى مرۆڤ، پاش ماوەيەك (كەم يا زۆر) گۆرِين‌و زيادە خستەسەر‌و كەمكردنەوە لەئەسڵی فەلسەفى ئەو باوەرِانە رِوو دەدات. ئاين‌و بير‌و باوەرِ‌و فەلسەفەى زەردەشتيش لەم مەسەلەيە جيا‌و بآ بەش نييە. پاش ئەو هەموو كارەساتانەى بەسەر ئەم ئاينە‌و پەيرەوانيدا هاتووە، بەتايبەت هێرشى ئەسكەندەر‌و عەرەبەكان بۆ سەر ناوچەكە‌و سوتاندنى زۆربەى زۆرى كتێبەكان‌و دەربەدەركردن‌و رِەشكوژى پەيرەوانى زەردەشت، ديارە كە گۆرِانكارييەكى زۆر بەسەر بنچينە فەلسەفيەكانى ئەم ئاينە پيرۆزە دا هاتووە، بەتايبەتى دەربارەى ژیانى پاش مەرگ، هەندێ لەهۆكارەكانيش دەگەرێتەوە بۆ خودى پياوە بەناو ئاينيەكانى سەردەمى دواى زەردەشت خۆى.

لێرەدا بەپێويستىدەزانم زۆر بەكورتى باسى چارەنووسى رۆح‌و رۆژى پاش مەرگ‌و پەسلان بكەم. پوختەى ئەوەى خراوەتە پالأ. ئاوێستا‌و لەيەشتەكان‌و بڕێ لەنوسينەكانى پەهلەوى باسكراوە دەبێژێ:

.. پاش مردنى ئادەميزاد تا سآ رۆژ رۆح لەلەشى جيانابێتەوە، لەرۆژى سێهەمدا، ئيدى رۆح لەلەشى مردووەكە جيادەبێتەوەو بۆ گەيشتنە پاداشت يا سزاى كردارى خۆى، بەرەو پردى چينوەت دەروات.

لەكتێبى ڤەنديداد، بەشى 19، بەندى 24ــ 27 دەبێژێ:

(ئەى دروستكەرى جيهان، چارەنووسى ئەو كارە خاسانەى كە كەسێك لەجيهانى ماديدا بۆ رۆحى خۆى كردويەتى، پاش مردن بۆکوێ دەچێ لەكوێرا خرِ دەبنەوە؟

ئاهورامەزدا دەفەرموێ: پاش ئەوەى ئادەميزاد دەمرێ، ئەگەر گوناهبار بوبێت، لەپاش سێهەمين شەوداو لەبەرەبەياندا، فريشتەى ميهر دێتە سەر كێوێكى درەخشان‌و تيرۆژى خۆر هەلێدێت:

ئەى زەردەشت، دێوێك كە ناوى (ڤيزەرەش)ە Vizares، رۆحى ئەو كەسە گوناهبارە دەبەستێتەوەو لەتەك خۆيدا دەيباتە سەر پردى چينيوەت، لەوێرا هەر كارێكى لەجيهانى مادى دا كردووە، لێپرسينەوەيەكى تەواوى لێدەكرێت.

هەر لەوێرا كار‌وكردارى خاس خۆى لەشێوەى كيژۆڵەيەكى فرەجوان‌و نەرمونيان، خۆش ئەندام‌و بالآبەرز، ژير‌و دانا بەناوى نائيريكا Nairika دەنوێنآ‌و خۆى دەردەخات.

رۆحى مرۆڤە خاسەكان لەكێوى ئەلبورزەوە تێدەپەرێنآ‌و لەسەر پردى چينيوەت دەگوزەرآ‌و دەيانگەنێتە جێگەى ديارى كراويان. ئا لەم كاتەدا، فريشتە وەهومەن لەبارەگاى رووناهييەوە هەلێدەستێت‌و دەبێژێ:

ئەى پياوخاس، چلۆن لەجيهانى كاتى (مادى)يەوە بەرەو ئەم جيهانى هەميشەيى‌و نەمرە هاتيت؟ رۆحى مرۆخاسەكان بەخۆشى‌و شادييەوە دەگەنە خزمەت ئاهورامەزدا‌و فريشتەكانى‌و دەچنە نێو بەهەشت‌و تێکەڵ بە پياوخاسانى ديكە دەبن).

لێرەدا ئەوەى شايانى باسە‌و دەبى ئاماژەى بۆ بكرێت ئەوەيە كە ئەم گۆرِانكارييانە دەربارەى بەهەشت‌و دۆزەخ چلۆنوێ بە ئاسانى تێکەڵ بەم ئاينە بووە؟ چونكو لەسەردەمى زەردەشت‌و پيرەوە نيزيكەكانى لەم بارەيەوە، هەركام لەچاکە‌و خراپە كە ئادەميزاد دەيكا، پاداشت‌و سزاكەى بەهۆى‌ويژدانى ئەو كەسەوە پێى دەگاتەوە.

لەبيستەمين نەسكى ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان كە بەنێوى (هادوخت نەسك)ە وەيە، دەربارەى چارەنووسى رۆح هەروەكو لەسەرەوە باسمان كرد دوپات كراوەتەوە. ئەم نەسكە كراوە بە سێ بەشەوە، بەشى یەکەمى دەربارەى سوودى هەندێ لەوێرد‌ونزا دەدوێت، بەشى دوهەمى‌ويژدانى پياوخاسان‌و چارەنووسيان پێشان دەدات‌و بەشى سێهەم ‌ويژدانى خراپەكاران‌و گوناهباران پيشان دەدا.

لەم نەسكەدا لەبەشى دوهەمدا دەبێژێ:

(زەردەشت لەئاهورامەزدا دەپرسێت، كاتێك پياوخاسێك لەم جيهانە وەدەردەچێت، ئەو شەوە رۆحى لەكوێرا دەگيرسێتەوەو پشوو دەدات؟

وەڵامى دەدرێتەوە كە ئەو شەوە رۆح لەنيزيك لەش دەمێنێتەوەو يەكـآ لەخۆشترين‌و شادترين شەوانى تا ئەوسا دەبێت‌و بەسەر سەرى لەشەوە دەست دەكا بە نزاونيايش كردن‌و داواى لێبوردنى بۆ دەكات، زەردەشت دەربارەى شەوى دوهەم‌و سێهەم هەمان پرسيار دەكاتەوە. هەمان وەڵامى پرسيارى شەوى یەکەم دەبيستێت. بەم شێوەيە، رۆح بۆ ماوەى سآ شەو رِوێژ نيزيك لەجەستەى خاوەنەكەى دەمێنێتەوە.

پاش تێپەرِبونى سێهەمين شەو، بەرەبەيانى رۆژى چوارهەم شەمالێێكى فێنكى بۆن خۆش لەباشورەوە هەلێدەكا‌و رۆح دەخاتە خۆشى‌و شادييەوە، چونكو ئەو بۆنەى بەسەريا دێت. هەرگيز تا ئەوكاتە، بۆنى‌واى نەكردبوو، پاش ئەوەى ئەو بۆنە بەسەريا دێت، ويژدانى لەشێوەى كيژۆڵەيەكى يەكجار جوان.

بالآبەرز، دەموچاو سپى، سينەپرِ‌و بەشەرمو حەياى پانزە ساڵنە، خۆى پێشان دەدات. كيژۆڵەيەك بەئەندازەيەك جوان كە هەرچى جوانى‌و خاسى هەيە تيايدا كۆبۆتەوە. رۆحى پياوچاکەكە ڵی دەپرسێت:

ئەى جوانترين كيژۆڵە، تۆ كێيت؟

كيژۆڵە ناسكەكە لەوەڵامدا دەبێژێ:

ئەى پياوخاسى‌وتە خاسى كردار خاس، ئەز‌ويژدانى تۆم، ئەتۆ كارێكت كرد كە من بەم شێوەيە جوان‌و سەربەرزبم، لەجيهاندا، لەكاتى ژیانتا، كاتێك كە خەڵکى ديكە خەريكى خراپەكارى بون، ئەتۆ رێگەى خاسيت گرتەبەر‌و بەهۆى كردار‌و هەڵسوكەوتى شايستەتەوە، منت كە جوان بووم جوانتركرد. پاشان ئەو كيژۆڵە جوانە، ياخود‌ويژدانى پياو خاسەكە، رۆحى ئەو پياوە خاسە بەختەوەرە دەگەيەنێتە یەکەمين مەنزلێگا كە بيرى خاسە، پاشان دەيباتە دوهەمين مەنزلێگا كە‌وتەی خاسە، سێهەمين مەنزلێگا مەلێبەندى كردارى خاسە. ئەوسا رۆحى پياوە خاسەكە لەتەك‌ويژدانيدا يەكدەبن‌و دەچنە نێو بەهەشت يا دەبنە رووناكى هەميشەيى).

لەبەشى سێهەمى ئەم نەسكەدا، هەموو ئەم رووداوانە دوپات دەبنەوە، بەلآم بە پێچەوانەوە، بۆ خراپەكاران‌و بەم شێوەيە كە سآ شەوى یەکەم، رۆحى خراپەكار دوچارى ئەشكەنجە‌و نارەحەتييەكى يەكجار زۆر دەبێ، وپاشان بەرەبەيانى رۆژى چوارهەم، ويژدانى لەشێوەى پيرەژنێكى يەكجار ناحەز‌و ناشيرين خۆى دەنوێنآ‌و رۆحەكە بە سآ قۆناغى دۆزەخ تێپەرِ دەكات (بيرى خراپ‌وتەی خراپ‌و كردارى خراپ)‌و لەكۆتاييدا لەبۆشاييەكى تاريكى بآ پايان بەرەلآى دەكات.

بيرى چاک، وتەی چاک‌و كردارى چاک، ئەم سآ بنچينە بنەرەتييە ئاكاريەى كە كۆڵەكەى ئاينى زەردەشتين، بريتين لەسآ قۆناغى تكاملى ئاكارى مرۆڤ، كە هەركات كەسێك پەيرەوى لەيەكێكيان بكات، بآ هيچ چەند‌و چۆنێك پەيرەوى لەدوانەكەى ديكە دەكات. بێگومان ئەگەر بە‌ووردى برِوانينە هەموو لايەنەكانى ژیان، دەبينين گشت بنچينەكانى ئوسولى ئاكارى بەشێوەى كردار لەجيهاندا، لەم سآ بنچينە يا ئەسڵە خولآسە دەبێت. هەركەسێك ئەم سآ ئەسڵە پاكە بەدروستى ئەنجام بدات‌و باوەرِى پآ بێت، لەهەموو بوارەكانى ژیاندا سەركەوتو دەبێ، ئەگەر هەموو بەم كارە هەلێسن، کۆمەڵگايەكى پرِ لەئاشتى‌و ئاسايش‌و هێمنايەتى‌و ميهرەبانى‌و تەبايى مان دەبێت. ئەوسايە كە دەگەينە ژیانێكى پرِ لەخۆشى‌و كامەرانى مادى لەم جيهانەدا‌و لەروى معنوى يەوە بۆ هەميشە‌ويژدانێكى ئاسوودە‌و بآ دەدەسەريمان دەست دەكەوێت. ئا لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە چلۆن زەردەشت زۆر ژيرانە توانيوێتى ئەو سآ پلەيەى بەهەشت‌و دۆزەخ‌و بەرزەخ، وەستايانە‌و دانايانە ببەستێتەوە بەم بنچينە ئاكارييەوە. بەلآم لەنووسينەكانى زەردەشتيەكان كە لەپاش زەردەشت نووسراونەتەوە، باس لەوەكراوە كە یەکەمين مەنزلێگا لەنێو هەسارەكاندايە، ودوهەمين مەنزلێگا لەدەوروبەرى(مانگ)دايە‌و سێهەميشيان لەبەرزترين دوندى رووناكايەتيدايە. لەباسى ئەم داستانەدا، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە مرۆڤ پاش ئەوەى لەم سآ قۆناغە ئاكاريە تێپەرِدەبێت، ئەوسا دەگاتە جێگەى بێخەوشى مرۆڤايەتى‌و بارەگاى (نور الانوێر)‌و دەگاتە پلەى خواوەندێتى. هەرچەندە لەوتە‌و ئامۆژگارييە رِەسەنەكانى خودى زەردەشت ئەوەندەمان بۆ نەماوەتەوە، بەلآم هەر لەئەمەى كە لەبەر دەستدايە‌و بەخاسى پارێزراوە، ئەوەمان بۆ دەردەكەوێت كە هەوڵو كۆششى ئەوە بووە كە رەسەنێتى مرۆڤ‌و پلە‌وپايەى بپارێزێت‌و رێزى لـآ بگيرێت. هەوڵی داوە كە خەڵک بەهۆى هێزى بيركردنەوەو توانايى خۆيان، رێگەى راستى‌و دروستى ژیانيان هەلێبژێرن.

ئەوەى كە بۆمان ئاشكرا‌و روونە، ئەوەيە كە زەردەشت باوەرِى پتەوى بە نەمرێتى رۆح هەبووە. ژیانى پاش مەرگى بە تەواوكەرەوەى ژیانى مادى ئەم جيهانە داناوە. هەركەسێك ژیانى لەم دنيايەدا بەدروستى‌و خاسى‌و پاكى بردبێتەسەر، لەو دنياش (لەجيهانى نەمرێتى) هەر بەو شێوەيە ژیان دەبێتە سەر، وپاداشتى هەلێبژاردنى ژیانى راستى‌و دروستى ئەم دنيا وەردەگرێت. بەپێچەوانەوە، ئەوانەى كە لەم دنيا مادەپەرست‌و پەيرەوى رێگەى درۆ‌و خراپە بون، لەژیانى پاش مەرگيش هەر بەو شێوەيە دەبن‌و سزاى كردارى خۆيان وەردەگرن، وجگە لەرەنج‌و ئەشكەنجەى رۆحى‌و پەشيمانى، هيچيان دەستگيرنابێت. ئەوسا دەزانن كە دوچارى سزاى كردارى خۆيان بون‌و بەس.

پوختەى ئەم باسە:

پتر لەسآ هەزار‌و پێنج سەد ساڵ لەمەوبەر، زەردەشت دەربارەى خێر‌وشەرِ، چاکە‌و خراپە، باوەرِ‌و بآ باوەرِى، پاكى‌و ناپاكى، بەختەوەرى‌و بەدبەختى، هەروەها ئازادى هەلێبژاردن‌و‌ويستو خواستى ئادەميزاد، بەرنامەيەكى وەهاى دارِشتووە كە تائێستا مرۆڤ لەم سەردەمەشدا هێشتا نەيتوانيوە بگاتە ئەو بەرنامەيە‌و دايرِێژآ.

بە باوەرِى زەردەشت، كاتێك مرۆيەكى راست‌و پاك دين‌و‌ويژدان، لەرِوى هۆشيارى‌و بەهۆى ژێرێتى يەوە توانى داناى گەورەى ئافەريدەگار بناسێت، وبەئازادى‌و بەويستى خۆى رێگەى راستى هەلێبژارد‌و پەيرەوى لێكرد، ئەوسا ئيدى دەگاتە سيفاتى كەماليەى خواو دەتوانآ بەكردار ببێتە ديارگەى ئەوسآ بنچينە رەسەنەى پەيامى زەردەشت (بير‌و‌وتە‌و كردارى خاس). ئا لەم حاڵەتەدايە كە ئادەميزاد دەگاتە دوندى ژیانێكى پرِ لەئاسايش‌و ئارامى‌و تەبايى‌و بەهەشتى رِاستەقينەى بۆ ئامادە دەبێت‌و دەرِەخسێت.

لەم بەهەشتەدا نە جێگەى كەشيش‌و مەلا‌و كاهن دەبێـتەوە، ونەدەبێتە لانەى رابەر‌و سەرۆك‌و سولتان‌و.. ئەو بەهەشتە مەلێبەندى مرۆڤى ئازاد‌و رزگارە، ئازاد لەحوكمرِان‌و زۆرەملـەيى دەرەكى‌و رزگار لەبيرى خراپى نێو دەرون. مرۆڤ بەو شێوەيەى كە دەبى ببێت نە بەو شێوەيەى كە هەيە. بێگومان ئەم رێبازە فرە چەتون‌و درێژخايانە. فرە لەپياوچاکان بيريان لەمەكردۆتەوەو هەوڵیان داوە بۆ چەسپاندنى کۆمەڵگايەك كە ئەم راستيانەى تێدا رەچاوبكرێت، بەلآم نە لەكاتى زەردەشتدا‌و نە تا هەنۆكەش، ئادەميزدا نەيتوانيوە بە تێكرِايى بگاتە ئەم ئامانجە. دەتوانين بێژين تا مرۆڤ بەتاك‌و كۆرِ‌و كۆمەڵەوە، ياخود بەلايەنى كەمەوە بێژين زۆربەى زۆرى خەڵک ئەم رێبازە نەگرنەبەر‌و خۆيان لەتەك ياساى راستى‌و نيزامى ئافراندن هاوئاهەنگ نەكەن، وخۆپەرستى‌و تاك رِەوى نەخەنە لاوە، کۆمەڵگا ناگاتە رۆخى دەرياى ئارام، وئاسايش‌و خۆشى‌و بەختەوەرى بەچاو نابينێت.

بەهەشت‌و دۆزەخێك، كە زەردەشت باسى دەكات، بەهيچ جۆرێك لەتەك ئەو بەهەشت‌و دۆزەخەى كە لەئاينە ئاسمانييەكانى ديكە باسى لێكراوە چونيەك نييە، ئەم بەهەشت‌و دۆزەخەى زەردەشت، شێوەيەكى تايبەتى نييە‌و لەروى ماديەوە بەهيچ جۆرێك لەگاتاكاندا باسى لێنەكراوە، نە پەيوەندى بە كاتەوە هەيە‌و نە بە جێگە. واتە نە جێگەيەكى تايبەتى هەيە‌و نە كاتێكى تايبەتى‌و سەردەمێكى ديارى كراو.

لەزۆر لەسروودەكانى زەردەشت بەراشكاوى ئاماژە بۆ ئەوە كراوە كە بەهەشت‌و دۆزەخ، هەر لەم جيهانەدايە، لەبير‌و‌ويژدانى ئادەميزاد دايە‌و سزا‌و پاداشتيش هەر لەژیانى ئادەميزاد دايە، وئاكامى بير‌وكردار‌و‌وتەی خودى ئادەميزادە كە بۆى دەگەرێتەوە.

زۆربەى زۆرى توێژەران لەو باوەرِەدان كە بەهەشت‌و دۆزەخى گاتاكان شتێكى دەرونى‌و مەعنەوييە، بەلآم بڕێ جار لەنێو گاتاكاندا ئاماژە بۆ ئەوە كراوەو ياخود بۆچونى‌واى تێدا دەبينين كە ئاماژە بۆ ژیانى پاش مردن دەكات.

دەربارەى باسى پردى چينيوەت، هەرچەندە دەتوانين بێژين كە لەبەرئەوەى ماناكەى دەبێتە پردى دادوەرى كردن، دەتوانين بێژين كە مەبەستى هەر لەم جيهانەدايە، بەلآم هەرچۆنێك بێت باسێكى ژیانى پاش مردنيش دەگرێتەوە.

كەوايە دەتوانين بلێێين، ئاينى زەردەشت باسى ژیانى پاش مردنيشى كردووە، بەلآم نە چۆتە نێو‌ووردەكارييەكانيەوە.

 

5- هاوسەر خواستن لەئاينى زەردەشتيدا

باشترين نيشانە بۆ پێشكەوتن‌و شارستانييەتى کۆمەڵگايەك‌و ميللەتێك دەتوانين بە بەراوردكردنى پايەى ژن لەناو ئەو کۆمەڵگايەدا بناسين. هەر کۆمەڵگايەك كە رێز لەئافرەت نەگرآ، وژن بەكەم‌و بەچاوێكى سوكەوە تەماشا بكات‌و لەمافى تايبەتى بآ بەشيان بكەن، بێگومان ئەو کۆمەڵگايە دواكەوتوو نەزانە. کۆمەڵگايەك كە هەست بە پايە‌و شوێنى گرنگى تايبەتى ئافرەت نەكا، رۆحى رِەسەنى‌و چاکە لەناو ئەو کۆمەڵگايەدا نييە.

دەتوانم بێژم كە رێزگرتن لەئافرەت، وبەشداريكردنيان لەمافە كۆمەلآيەتييەكان، باشترين نمونەيە بۆ ناسينى کۆمەڵگا‌و ميللەتانى پێشكەوتو‌و جياكردنەوەيان لەکۆمەڵگايەكى دواكەوتوو. کۆمەڵگاى كوردەوراى، ئەم رەوشەى رێزگرتن لەئافرەت لەباو‌و باپيرانى بۆ ماوەتەوە، ولەمێژەوە چ لەناو شارەكان‌و چ لەناو گوندەكان‌و لەنێو كۆچەرەكاندا هەموو بەچاوى رێزەوە روانيويانەتە ئافرەت. ئەگەر تەماشاى مێژووى نەتەوەكەمان بكەين، زۆر نمونەى سەرنج راكێشەر دەبينين كە تيايدا ئافرەت چ رۆلێێكى بالاى هەبووە لەژیانى كۆمەلآيەتى‌و راميارى‌و تەنانەت ئيشوكارى جەنگيشدا. ئەم رەوشتە بەرزە، هەروەكو گوتمان لەباپيرانمان بۆمان ماوەتەوە، وزەردەشت زۆر زۆر جەختى لەسەر ئەم باسە كردووە، پێش هەزاران ساڵ لەمەوبەر لەكتێبى پيرۆزى ئاوێستا پلە‌و پايەيەكى تايبەتى بۆ ئافرەت داناوەو بە بەشێكى گرنگى لەکۆمەڵگادا داناوەو لەهەموو مافێكى كۆمەلآيەتى تەنانەت لەرێ‌و رەسمى  ئاينيش دا، شان بەشانى پياو بووە.

لەئاوێستادا ستايشتى پاكدامەنى‌و پاكيزەيى ئافرەت كراوە. لەگاتاكاندا، يەكآ لەئامانجە سەرەكيەكانى پێكهێنانى خێزان لەسەر بنچينەى خۆشەويستييەكى پاك‌و رێز لەيەكگرتنى ژن‌و پياو داناوە. كە يەكێك لەنوێژەكانى زەردەشتيەكان ستايشتى ئەو ئافرەتە پاكانەى كردووە كە رێگەى راستى‌و دروستى يان گرتۆتەبەر، وئەو ئافرەتانەى كە لەتەك هاوسەرەكانيان بە ئەمەكن‌و فيداكارن‌و فەرمانەكانيان جآبەجآ دەكەن.

لەئاينى زەردەشتيدا، هاوسەرخواستن بە مەبەستى پێكهێنانى خێزان‌و بەرپاكردنى ژیانێكى خۆش‌و پرِ لەشادى‌و كامەرانى‌و زاوزآ كردن، بە شێوەيەكى وەها لەسەر بنەمايەكى راستى‌و دروست‌و بەهێز لەبەر چاوگيرابو كە خۆى لەخۆيدا دەبێتە دەستەبەرى (زامنى) بەردەوامبونى ژیانى هاوبەشى‌و خۆشەويستى لەنێوان ژن‌و مێرد هەتاهەتايە.

زەردەشت لەگاتاكاندا (يەسنا هات 53 بەندى 5) ئامۆژگارى ئەو كيژۆڵە‌و كورِانە دەكات كە پێكەوە پەيمانى هاوسەريتى يان بەستووە‌و پێيان دەبێژێ:

(ئەم گوفتارانە ئاراستەى ئێوە دەكەم

 

ئەى تازە بوك‌و زاوايان،

بە بيرێكىت خاس، گوێ بۆ ئامۆژگارييەكانم رِابگرن

ولەرێگەى‌ويژدانى خۆتان هەڵیسەنگێنن‌و بەكارى بێنن:

هەميشە بە بيرى خاس‌و خۆشەويستييەوە بژين،

وهەريەكەتان لەراستيدا

پێشبرِكـيى لەيەكترى بكەن

تا ژیانێك‌و خێزانێكى خاس پێكەوە بنێن)

 

لەئاينى زەردەشتيدا، بۆئەوەى تەكوزى لەئيشوكارى جيهاندا بەردەوام بێـت‌و جڵەو لەبآ رەوشتى‌و بەرەلآيى بگيرێت، جەخت لەسەر هاوسەرخواستن كراوە، وژیانى تەنيايى‌و گۆشەگيرى‌و پێكنەهێنانى خێزان، بەكارێكى خراپ‌و ناپەسەند باسى لێكراوە.

لەڤەنديداد، بەشى چوارهەم، بەندى 47، ئاهورامەزدا دەبێژێ:

(ئەى ئەسپەنتمان زەردەشت، ئەز، هەميشە پياوى ژندار لە پياوى بآ ژن، وپياوى خانەدار لە پياوى بآ خانومانن بەخاستر دەزانم).

هەروەها لەبەندى 44 دەبێژێ (ئەركى سەرشانى هەموو كەسێكە كە براى ئاينى خۆى هانبدات‌و رێنمايى بكات‌و يارمەتى بدات بۆ ژان هێنان‌و بەرپاكردنى ژیانى هاوسەرێتى)

هاوسەر خواستن، لەئاينى زەردەشتيدا، بەجوانترين‌و باشترين شێوە چارەسەريەتى‌و رێگەو رێنمايى بۆ رەچاوكراوە. تەوەرى ژن هێنان‌و شووكردن‌و چۆنيەتى پەيوەندى كردنى ژن‌و پياو بۆپێكهێنانى خێزانێكى بەختەوەر‌و پاك كە بنچينەى کۆمەڵگايەكى دروست‌و پاكە، وە دەربارەى تەندروستى جەستەو رەوانى كچ‌و كورِ پێش ئەوەى ئەم پەيوەنديە پيرۆزەيان دەست پێبكات، بەدوور‌و درێژى باس كردوەو بەرنامەى بۆ دارێژراوە، وهەروەها دەربارەى چۆنيەتى‌و كێ‌و كێ دەبێ بەيەكەوە هاوسەربن باس كردوە.

ژن‌و پياوى زەردەشتى، لە ژیانياندا تەنيا دەتوانن يەك هاوسەر بۆخۆيان هەلێبژێرن، وە هيچ ژن‌و پياوێك تا لەژیاندان، بۆيان نيەو ناتوانن بەگوێرەی ئاينى زەردەشتى لەيەك هاوسەر زێتر هەلێبژێرن، بەڵام پاش مردنى يەكێكيان، ئەوەى ديكەيان پاش تێپەر بوونى ساڵێك بەسەر مردنى هاوسەرەكەى دەتوانێت ژن بهێنێ يا شو بكات. جيابونەوەى ژن‌و پياو لەيەكدى، واتە رەهايى، لە ئاينى زەردەشتيدا نييەو قەدەغەيە، مەگەر ئەوەى لەيەكآ لەدوو هاوسەرەكە (ژن يا پياو)، كارێكى ناشايستى رەوشتى دەركەوێت، ئەوسا بەگوێرەى دادوەريتى پياوە ئاينييەكان‌و گەورە پياوان لە يەكدى جيا دەكرێنەوە. ئەوەى شايەنى باسە، ئەم جيابونەوەيە (رەهايى) زۆر ئاسان نييە، وهەندێ كۆسپ‌و بە رنامەى سەخت لەبەردەم ئەم كارە دانراوە، كە بەراستى بۆتە كارێكى چەتون بۆيان.

يەكێ لەو كۆسپانە ئەوەيە كە ناوى ئەو ژن‌و پياوە كە لەيەكدى جيا دەبنەوە لەناو کۆمەڵگاى زەردەشتييەكاندا وەها بە بەدناوى بڵاودەكەنەوە، كە هەردوو لايان ئەوەندە شەرمەزارببن، رِوى رِوانينە هاو ئاينى يەكانى خۆيان نابێت.

لە ئاينى خواپەرستى زەردەشتيدا، تەمەنى هاوسەر خواستن بۆ كورِ پانزە ساڵان‌و بۆ كچ چواردە ساڵان رەچاو كراوە. دەربارەى هاوسەر خواستن لەتەک بێگانە (واتە زەردەشتى نەبێت) و مەسەلەى رێكەوتنى خوێنى ژن‌و پياو، تا ئەندازەيەك رِێ‌و شوێنى بۆ ديارى كراوە، بەڵام‌وا بەبێش دەزانرێ كەهەر كەسێك لەتەک هاونەژادو لەنێو نەتەوەى خۆيدا‌و هاوئاينى خۆى هاوسەر هەلێبژێرێت‌و تا ئەو شوێنەى دەتوانێ هاوسەر لەنێو بێگانەدا هەلێنەبژێرێت. چونكوو ئەو پەيوەندى رۆحى‌و باوەر‌و كەلوپور‌و....... ئەگەر سست بێت‌و يا هەر نەمێنێت، لە پاشاندا دوچارى گرفت‌و مەترسييان دەكات.

لە ئاينى زەردەشتيدا جووت بون (نكاح) لەتەك ئەم خزمانەدا قەدەغەيە: باوك، دايك، خوشك، برا، پورزا، دايەن، برازا، خوشكەزا، پور (خوشكى دايكو باوكى) نەنك (دايكو باوك)، ژنى باپير، باوەژن، كورِەزا، كچەزا، ژنى كورِ، خەسوى كچ، خەسوى كورِ، دايەگەورەى ژنى كورِ، خوشكى باوكى ژن، خوشكى دايكى ژن، براژنى باوك، براژنى دايك، ژنى برازا‌و خوشكە زا، مێردى برازاو خوشكە زا، هاوشيرە.

 

شێوە‌و جۆرى مارەكردن‌و هاوسەر خواستن:

لاى زەردەشتيەكان مارەكردن‌و ژن خواستن پێنج جۆرە:

1-                                    پاتشا ژنى:

ئەم شێوە مارەكردنە بريتي يە لەوەى كە كورِ‌و كچ بۆ یەکەمين جار وە بەرەزامەندى دايكو بابى هەردوولا‌و دل وەشى يان، ژن بهێنن‌و شووبكەن. بەمجۆرە ژنانە دەبێژن پاتشا ژن

2-                                    ئەيوك ژنى:

ئەيوك بە ماناى (كچى تاقانەى بێ برا) يە، واتا پياوێك بيەوێت تاقانە كچى خێزانێك بخوازێت. لەبەر ئەوەى كچ ناتوانێت پاش مردنى باوكى مالێو مولێكى باوكى بۆ خێزانێكى ديكە ببێت، بۆئەوەى ئەو داراييە هەر لەنێو خێزانەكەدا بمێنێتەوە، پێويستە كە پاش ئەوەى شوى كرد، یەکەمين كورِى خۆى بەناوى باوكى خۆيەوە (‌واتە باوكى كچەكە كە دبێتە باپيرى منداڵەكە) ناو نووس بكات، بەم شێوەيە هەموو دارايى باوكى كچەكە بۆ منداڵەكەى دەبێت بەمجۆرە ژنانە دەبێژرێت ئەيوك ژن.

شايەنى باسە ئەم جۆرە هاوسەرخواستنە لە رۆژگارى دوور باو بووە، ئێستا لەبەر ئەوەى بێ ئاگايان توشى بەدگومانى بون‌و‌واياندەزانى كە باوك كچى خۆى مارەكردووە‌و ئەو منداڵەى كچەكە لە باوكێتى، لەبەر ئەمە، ئەم رەوشە ئيدى بەكار نايەت.

3-                                    كولفەت ژنى (چاکرژنى):

ئەم جۆرە مارەكردنە بۆ بێوە ژن يان بێوە پياو دەبێت كە دەيانەوێت پاش مردن يا رەهايى هاوسەرى یەکەميان، دووبارە هاوسەرێكى ديكە هەلێبژێرن. لەبەر ئەوەى لە ئاينى زەردەشتدا، یەکەمين هاوسەر لەم دنياو لەو دنياش هەر بۆ يەكتر دەبن، و شاو شاژنى يەكترن، كەوايە هاوسەرى دوهەم، پلەو پايەى كولفەتى هەيە بەرامبەر هاوسەرى یەکەم. هەروەها ئەگەر پياوێك كە ژنەكەى منداڵی نابێت، و گەرەكى بێت بۆ منداڵأ بون ژنێكى ديكە بخوازێت، ياخود پاتشا ژن توشى نەخۆشى شەپڵە (ئيفليجى) يا شێتى بێت وە نەتوانێت بە ئەركى سەر شانى بەرێوەبردنى ناو مالێ وەك كە بانويەك هەڵسێت، ئەوە ژنى دوهەم لەبەرامبەر ژنەكەى یەکەمى پلەى كولفەت ژنى هەيە، واتە وەك كولفەتى ژنەكەى یەکەمى دەبێت.

4-                 خودسر ژنى:

ئەم جۆرە مارەبرينە بريتى يە لەوەى كە كورِ‌و كچێكى بالغ، پێش ئەوەى بگەنە تەمەنى بيست‌و يەك ساڵی، گەرەكيان بێت بآ رەزامەندى دايكو بابيان، پێكەوە بژين لەم حالەتەدا (موبد) بۆى هەيە‌و دەتوانێ مارەيان ببڕێت،بەڵام تا ئەوکاتەى رەزامەندى دايكو بابيان وەرنەگرن، لە هەموو ميرات‌و دارايى يەك بآ بەرى دەبن (كيژان لە تەمەنى شانزە ساڵيدا‌و كورِان لە تەمەنى هەژدەساڵيدا دەتوانن بەرەزامەندى دايكو بابيان هاوسەر بخوازن).

5-                 سەتەر ژنى (ستر زنى):

كاتێك كورِێك، پاش ئەوەى دەگاتە تەمەنى بالغى‌و پێش ئەوەى ژن بهێنێت، بمرێت، دايكو بابى يا هەر كەسێك لە خزمەكانى، پێويستە لەسەريان كە كچێك بە ناويەوە مارە بكەن‌و بيدەن بە شو (دەتوانێت ئەو كچە حوشكى كورِە مردوەكە بێت). یەکەمين كورِێك كە لەو كچە دەبێت بەناوى كورِە مردووەكەوە ناودەنرێت. هەرچى دارايى‌و مالێومولكى كورِە مردوەكە هەيە، بۆ ئەو كورِە دەبێت. ئەم جۆرە رەوشە. هەروەكو ئەيوك ژنى، خەڵکى نائاگا دوچارى دڵرِەشى دەكا‌و‌وادەزانن كە ئەو كچە كە خوشكى كورِە مردوەكەيە. شوى كردوو بە براى خۆى. لەبەر ئەمە ئەم رەوشى ژن هێنانەش ئێستا ئيدى لەنێو زەردەشتيەكاندا باوى نەماوە وە ئەنجام نادرێت.

 

ئەنجومەنى مارەبرِين:

ئەنجومەنى مارەبرِين: بە مەبەستى پەيوەندى نێوان بوكو زاوا پێكهاتووە. لە 
(موبد) و حەوت كەسى ديكە كە شاهێدى خۆيان لە دەفتەرى تايبەتى دەنووسن. سەرەتا (موبد) مەراسمى مارەبرِين ئەنجام دەدات، وە گوێ لە رەزامەندى هەردوولا، واتە بوكو زاوا دەگرێ. پاشان دەست دەكات بە ئامۆژگارى هەردوو بوكو زاوا‌و دەبێژێ:

(ئێستا چەند ئامۆژگارييەكى پێويست هەيە پێتان رادەگەينم، گوێ رايەڵی بن‌و لە ژیانى خۆتاندا بەكارى بهێنن بۆئەوەى ئاهورامەزدا خۆش وەش بكەن‌و خۆشتان بەختەوەر بن:

یەکەم، ستايشى هورمزى (ئاهورامەزداى) دادگەر بكەن‌و بيپەرستن، چونكو لە دادپەروەرێتى خۆى ئێمەى بآ بەش نەكردووە، بۆيە پێويستە لەسەرتان هەر پێنج فەرزەى نوێژ ئەنجام بدەن.

دوهەم: بێگومانبن لە پەيامبەرێتى زەردەشتى پاكو مەزن، وە پابەندى ئاينى خاسى خواپەرستى بن، وهەميشە رِێبازى پاكى‌و راستى بگرنە بەر، ولەم جيهانەدا بە بيرو‌وتەو كردارى خاس بژين.

سێهەم: كەمتەرخەمى مەكەن لەنزاكردن بۆشادى رِەوانى مردوەكان‌و يارمەتى بێدەرامەتان.

چوارهەم: بيرەوەرى يادى كۆچى دوايى دايكو باوكو باپيرو دايە گەورەكان لەياد مەكەن‌و نوێژى تايبەتيان بۆ بخوێنن.

پێنجهەم: هەرگيز بآ (سدرەوكشتى) مەبن، و منداڵەكانتان لەكاتى خۆيدا سدرەوكشتى بپۆشن‌و ببەستن.

شەشهەم: رێز لەدايكو باوك‌و مامۆستاكانتان بگرن. خۆش وەشى ئاهورامەزدا لە خۆش وەشى ئەم سيانەيە.

حەوتهەم: يەكێ لەم ئيزەدانە (مهر، ئەشتاد، ورهرام)⁶³ " هەلێبژێرن، ولەو رۆژەدا ستايشى ئاهورامەزدا بكەن. ئەو ئيزەدەى هەلێتانبژاردووە چاودێرتان دەبێ وە لەهەموو گوناە‌و كارى خراپ دەتانپارێزێت. ئێستا ئەو ئيزەدەى هەلێتانبژاردووە ناوى بەرن.

هەشتهەم: پێويستە لە ژیانتانا، رِێنمايەكى داناو تێگەيشتو هەلێبژێرن، بۆئەوەى لەهەموو كارەكانتانا راوێژى لەتەکابكەن‌و گوێ رِايەڵی ئامۆژگاريەكانى بن، چونكە زانست بەرفراوانە‌و هيچ كارێك بآ رێنمايى مرۆڤى دانا بەخاسى ئەنجام نادرێت. ئێستا ناوى ئەو كەسەى هەلێتانبژاردووە ببەن (زاوا دەبێ هەر لەو ئەنجومەنەدا پياوێكى دانا‌و خاسكردار هەلێبژێرێت‌و ناوى ببێت).

نۆهەم: ياساى ئاهورامەزداى توانا‌و دانا، كە مرۆڤى بەهێزو تواناى دانايى‌و گوفتار لە هەموو ئافەريدەكانى ديكەى جيهان، مەزنترو بەرزتر ئافراند، خۆشەويستى خەڵکە. كەوايە هەرگيز حەلێك مەرەنجێنن‌و ئازار مەدەن نە بەبيرو نە بە گوفتار‌و نە بە كردار. (موبد) ە كە درێژە بە ئامۆژگارييەكانى دەداو دەبێژێ:

ئەگەركو رێبوارێك لەرِێوەگەيشت، جێگەو خواردنى بۆ دابين بكەن. پياوچاکان لە برسێتى‌و تێنوێتى‌و سەرماو گەرما رزگار بكەن. لەتەك بێدەسەڵاتان‌و ژێردەستەكانتاندا مێهرەبان بن. رێز لەگەورە پياوان بگرن. رێگەو ياساى ئەمشاسپەندەكان كەسيفاتى ئاهورامەزدان بگرنە بەر بۆئەوەى لێتان كەيف وەش بێت.

رێگەو ياساى ئەمشا سپەند وەهومەن، ئاشتى‌و بيرى خاسە كينەدار‌و شەر خواز مەبن. بيرخاس‌و چاک پيشە بن. خراپە مەكەن‌و هاورێتى بەدكاران مەكەن. زانياريتان فرە بكەن لەبيرى خراپ وە دوربن‌و گەشە بە فەرهەنگتان بدەن. لەتەك هاورآ يان‌و دۆستاندا نەرم‌و خۆشبين‌و بآ فيزبن. لەتەك ناحەزان‌و نەياراندا سنگ فراوان بن بەخاسى لەتەك ئاژەڵە سودمەندەكان رەفتار بكەن، وە بآ ئەندازە‌و لەتوانا بەدەر كاريان لێ مەكێشن. رێگە‌و ياساى ئەمشاسپەند ئوردى بەهەشت، راستى‌و پاكي يە. هەميشە دەرون‌و رواڵەتتان بە پاكى‌و خاوێنى رابگرن. دوربن لە ناپاكى‌و چەپەڵی. رێبازى ياساى (ئاشا) بگرنە بەر، چونكە لە هەموو جيهاندا يەك رێگە هەيە، ئەويش پاكى‌و راستى يە. خاس بير بكەنەوە، خاس بێژن‌و خاس كاربكەن.

لەتەك يەكتردا يەك زمان‌و يەك دڵ بن. دورەپەرێزبن لە درۆ‌و سوێندخواردن‌و جادووكردن. رێزلەئاگر بگرن كە نيشانەى پاكى يە.

رێگە‌و ياساى ئەمشاسپەند شەهريوەر، توانايى‌و كارى ئازادە. هەميشە لە پێشكەوتن‌و سەركەوتندابن‌و لەم رێگەيەدا تێبكۆشن. گوێ رايەڵی سەرۆك‌و گەورە پياوانى دادپەروەر بن‌و رێزيان لێبگرن. لەرێگەى كردارى خاس‌و حەڵالەوە سەرمايە پێكەوە بنێن. خاس كارو كۆشش بكەن. دوربن لەتەمەڵی‌و دەست درێژكردن‌و سوالێكەرى. چروك‌و رژد مەبن. رێگەو ياساى ئەمشاسپەند سپەندارمزد، مێهرەبانى‌و بآ فيزى يە. لەژیاندا بێ فيزو ئازادە بن، لەتەك يەكتردا مێهرەبان‌و دڵوڤان بن. لەخۆرازى‌و لوت بەرز مەبن. خۆش باوەرِ‌و خۆش بين بن.بەچاوى سوك مەرِواننە كەسوكارە بێدەرامەتەكانتان، ولەوەى كەهەتانە يارمەتييان بدەن. خەستەخانەو قوتابخانەو جێگە خزمەتگوزاريەكانى ديكە دروست بكەن، هەروەك زەوى دەست بڵاو‌و سودبەخش بن. زەوى ئاوەدان بكەن‌و بەپاكو خاوێنى رِايبگرن. كون‌و كەلەبەر‌و لانەى جانەوەرە زيانكارەكان‌وێران بكەن، پيسايى‌و لاشە لەژێر زەويدا مەشارنەوە.

رێگاو ياساى ئەمشاسپەند خورداد، خۆشى‌و ئاوەدانى يە. هەناوى خۆتان خورەم‌و لەشتان پاك بێت چونكو پاكى لەش پاكى رۆح‌و رِەوانە. غەمناك‌و سپڵە مەبن. بەچاوى روشەن‌و پاكەوە تەماشاى جيهان بكەن. شادبن‌ولەبيرى ئاوەدان كردنەوەدا بن. ئاو كەمايەى ئاوەدانى‌و خۆشى يە، هەميشە بە پاكى رِايبگرن‌و پيسى‌و لاشەى تێفرێ مەدەن. كارێز‌و كانياو هەلێكەنن زەوى‌وشك ئاوەدان بكەن. رێگاو ياساى ئەمشاسپەند ئەمرداد، تەندروستى‌و تەمەن درێژى يە.

پارێزگارى لەشتان بكەن‌و دروست‌و توانا رِايبگرن. دوربكەونەوە لەنەخۆشى‌و چەپەڵی. جلو بەرگ‌و ناومالێتان هەميشە پاكو خاوێن بێت. زۆنگاو‌و ئاوى مەنگ‌وشك بكەنەوە‌و لەجێگايدا تۆو دارو دەرەخت بچێنن. نەمام مەبرِنەوە. ميوەى پێنەگەيشتو مەچننەوە. پەرەستارى لە نەخۆش‌و دەردە داران بكەن‌و دەرمانيان بدەنآ.

پاش ئەم ئامۆژگاريانە، بوكو زاوا دەستى پەيوەندى‌و هاوسەريەتى دەخەنە نێو دەستى يەكتر‌و بەدەورى ئاگردا دەسورِێنەوەو دابونەريتەكانى ديكە ئەنجام دەدەن.

 

ئەوخاڵانەى دەبنە هۆى رِەهايى (طلاق):

لە ئاينى زەرەدەشتيدا،رِەهايى،واتە جيابونەوەى ژن‌و مێرد لە يەكترى (تەلاق) ئاسان‌و ئازاد نيە، لەبەر ئەوە هيچ جوێرە مارەييەك لە ئارادا نييە. بەڵام بڕێ هوێ دێتە ئاراوە كە ناچار ژن يا پياو داواى رەهايى لە هاوسەرەكەى دەكات. ئەو خاڵانە بريتين لە:

1-      يەكێ لە دوو لايەنەكە(ژن يا مێرد)شێت بێت، بەمەرجێك لايەنى دوهەم لە كاتى مارە بريندا بەمەى نەزانيبێت. هەر كاتێك لايەنە ساغەكە بيەوێت، دەتوانى داواى رەهايى بكات.بەڵام ئەگەر دواى مارەبرِين‌و گوێستنەوە،يەكێكيان شێت بوو،ئەوسا لايەنى دوهەم بۆى نييە‌و ناتوانێ داواى رِەهايى بكات.

2-                 لە كاتيكدا كە پياوەكە بۆماوەى سێ سال بژێوى ژنەكەى نەدات، ژنەكە دەتوانێ داواى رەهايى بكات.

3-                 لەكاتێكدا كە پياوەكە، پياوەتى نەبێت، ژن دەتوانێ داواى رِەهايى بكات.

4-          هەركاتێك بسەلمێنرێت كەژن خيانەتى جنسى لەمێردەكەى كردووە، پياوەكە دەتوانێ داواى رِەهايى بكات. هەروەها ئەگەر سەلمێنرا كە پياوەكە خيانەتى لەژنەكەى كردووە، ئەوسا ژنەكەى دەتوانآ داواى جيابونەوە بكات.

5-                 هەركاتێك پياو ئازارى ژنەكەى بدات‌و ژیانى ژن لەمەترسيدا دابێت، دەتوانآ داواى رِەهايى بكات.

6-          ئەگەر ژن بآ فەرمانى مێردەكەى بكات‌و گوێرِايەڵی نەبێت‌و هەڵسوكەوت‌و رەفتارى جێى مەترسى بێت، مێردەكەى دەتوانێت داواى رِەهايى بكات.

7-          ئەگەر پياوەكە ژنێكى ديكەى هەبێت‌و لەكاتى مارەكردندا باسى نەكردبێت وە ياخود ژنەكە مێردى ديكەى هەبوبێت‌و باسى نەكردبێت، لەم كاتەدا مارەى دوهەم هەلێدەوەشێتەوە.

8-                 ئەگەر ژن يان پياو، هەركامێكيان دەست لەئاينى زەردەشتى هەلێبگرن، رِەهايى ئەنجام دەبێت.

لێرەدا بڕێ لەو ئامۆژگارييانەى گەورە پياوانى زەردەشتى دەربارەى ژن گووتويانە، دەخەمە بەر چاو:

(رِێز لە ژنان بگرن، ستەميان لێ مەكەن، ژیان بۆژنو منداڵێ ئاسان‌و هەموار بكەن، ئەگەر ژنێك بخەيتە گريان دواجار رِۆژگار دەتخاتە گريان، لەتەك ژندا پەيمان شكێن مەبە بوێ ئەوەى پەيمانت نەشكێنرێت، ئابرِووى ژن مەبە تا رِوێژگار بێ ئابرِوت نەكا، هێلانەى ژن تێك مەدە تا هێلانەت‌وێران نەبێت، ئازارى ژن مەدە تا رِوێژگار ئازارت پێ نەگەيەنێت، ئەى پياو رِەفتارت لەتەك ژندا بە خاسى‌و نەرمى بێت بەڵام كوێيلەو ژێردەستەى ژن مەبە بۆئەوەى سوك‌و روسوا نەبيت، ئەى ژن لەتەك پياودا لەهەموو بوارەكانى ژیاندا رِێكبكەوە بەڵام مەبە بە كولێفەتى پياوو بوكە شوشەى دەستى، ئەى ژن خۆت بناسە‌و نرخى خۆت بزانە وە هەرگيز نەبيتە بەردەى پارەو پولێ‌و گەوهەرو شكۆو خۆنوێندن‌و خۆدەرخستن، نرخى بوونە دايك وە بەرِێوەبردنى خێزان بۆتۆ دوندى هەموو بەهاكانە، ژن سەرچاوەى خۆشى‌و شادى‌و بونيادى ژیانە، ئەو پياوەى هاوسەرى خۆى خوێش دەوێت خواو ژیان‌و جوانى خۆش‌وويستوە، ئەو كەسەى بەتەنياى دەژى گوناهكارێكە كەتەنيا گوناهەكەى بە هاوژين خواستن پاك دەبێتەوە، مەزنترين‌و بەرزترين كار لەژیاندا پەيوەندى ژن‌و مێردايەتيە، ژیانى ژن‌و مێردايەتى ئەگەر لەسەر بنچينەى ماددى‌واتە بۆ پارەو پول‌و پلەو پايە بێت پاشەرِۆژى خاسى نابێت، پايەو بنچينەى ژن‌و مێردايەتى تەنيا دەبێ بۆ مەبەستى پێكهێنانى خێزان‌و خۆشەويستى بێت، زێتر لەجەستەى ژن دڵ‌و دەروون‌و رِۆحيتان مەبەست بێت‌و رِێزى لێ بگرن، دژى بێ بەندوبارى‌و بەرەڵايي بن، رِێز لەژنى دووگيان بگرن وەئازارى پێ مەكەيەنن.

 

6- نوێژ‌و رۆژو لەئاينى زەردەشتيدا:

لەئاينى زەردەشتيدا، هەر زەردەشتييەك پێويستە لەسەرى لەنێوان شەو‌و رۆژێكدا پێنج جار نوێژ بۆ ئاهورامەزدا بكات.

سەرەتاى هەموو نوێژێك بەم شێوەيە دەست پێدەكات (ئاهورامەزدا ئافەريدەگارى بێهاوتا ستايش دەكەم)، پاشان نوێژكەر. دەستدەكات بە تۆبەكردن لەو كارانەى كە دژ بەئامۆژگارييەكانى زەردەشتن. كورتەى ماناى نوێژى زەردەشتييەكان بەم شێوەيەيە:

(ئەى ئافەريدگارى توانا‌و بێهاوتا، پەشيمانم لەگشت بيروو‌وتارو كردارە ناپەسەندەكانم. پەشيمانم لەهەموو ئەوگوناهانەى كەبەدەستى ئەنقەست‌و يا لەرِوى نەزانينەوە كردومە. داواى لێبوردنت لێدەكەم. نياز مەندم‌و داواى بيرى خاس، وتەی خاس‌و كردارى خاست لێدەكەم بۆ پاشەرۆژ. هيوادارم ئيدى عەوداڵی خراپەكارى نەبم، بۆئەوەى لەژیانى داهاتودا لەتەك پياوچاکان‌و خاساندا تێكەلێ بم.)

 وێڕای ئەوەى خاسترين ستايش‌و پەرستنى ئاهورِامەزدا لاى هەر زەردەشتييەك ئەوەيە كە بە بيرو‌وتەو كردارى خاس، ئاهورِامەزدا خۆش وەش بكەن. بەڵام بۆئەوەى فرەتر سوپاسى ئاهورِامەزدا بكەن بۆ ئەو بەخشينانەى كە پێى داون، لەشەو‌و رۆژێكدا، هەروەكو ئاماژەمان بۆ كرد، پێنج جار رِێ‌و رسمى ئاينى بەجێدێنن‌و نوێژدەكەن،

یەکەم جار لەكاتى خۆرهەڵاتن تا نيوەرۆ كە پێى دەبێژن گاە هاوەن.

دوهەهەم جار لەكاتى نيوەرۆ وەتاكو كاتژمێرى سآ ى پاش نيوەرۆ‌و پێى دەبێژن گاە رەپيتون.

سێهەم جار لە كاتژمێرى سآ ى پاش نيوەرۆ تا خۆر ئاوابون‌و پێى دەبێژن گاە ئوزيرن.

چوارهەم جار لەكاتى خۆر ئاوابونەوە تا نيوەشەو وە پێى دەبێژن گاە ئەئيوى سروترم.

پێنجهەم جار لە نيوەشەوەوە تاوەكو خۆرهەڵاتن وە پێى دەبێژن گاە ئەشەهن. هەروەكو ئاماژەمان پێدا، ئەنجامدانى ئەم پێنج‌وادە نوێژە بۆ هەموو زەردەشتييەك پێويستە، بەڵام ئێستا تەنيا (موبد) ە كان بەم ئەركە هەلێدەستن‌و زۆربەى زۆرى زەردەشتييەكان تەنيا نيايش‌و‌وێردى سەرلەبەيانيان دەخوێنن.

هەر زەردەشتيەك پێش ئەوەى دەست بكات بەنوێژ‌و ستايشى ئاهورامەزدا، پێويستە پێويستييەكانى نوێژ كردن بزانێت وە ئەنجامى بدات. ئەم پێويستيانە بريتين لە:

1-                 پاكوتەميزبونى لەش

2-                 لەبەركردنى سدرەو بەستنى كشتى

3-                 پاكوتەميزى جلوبەرگ

4-                 شتنى دەست‌و دەموچاو

5-                 خاوێنى جێگەى نوێژ كردن

6-                 رِووكردنە رِوگە (قيبلە)

 

رِوگەى زەردەشتييەكان:

لەكاتى نوێژكردندا، هەموو زەردەشتييەك دەبێ بيرى خۆيان پاك بكەنەوە لە هەموو مادياتێك‌ودەست بەسينە رِوو بكەنە قيبلە، قيبلەى زەردەشتييەكان رِووناهى‌و نورە. لەبەر ئەوەى ناتوانرێت جێگەى يان لايەكى تايبەتى بۆ خوا كە دروستكەرى گشت گيتى يە، دابنرێت، وئاشكرايە كە هەموو رِووناهيەكان لەسەرچاوە رِوناكيە هەميشەييەكانى ئاهورامەزدا  هەڵدەقوڵێت، بۆيەكا زەردەشت فەرمويەتى كە لە كاتى نوێژكردن‌و پەرستنى خواى تاك‌و تەنيا، رِوبكرێتە رووناكى بۆئەوەى تيشكى رووناكى دەرون لەتەك رووناكى بەچاوبينراودا كە بريتى يە لە تيرۆژو تريفەى مانگ‌و هەموو رووناكييەكانى ديكە وەك ئاگر، چرا.....، يەكبگرن‌و بگەنە رووناكى راستەقينە كە دەبێتە رِێنماى بيرى خاسى مرۆڤ بۆ گەيشتنە گەورەيى‌و دادپەروەرێتى‌و خۆشەويستى داوەرى يەكتا.

 

رِۆژوو گرتن:

زەردەشتييەكان لەسەرەتاى مانگى خاكە لێوە (نەورۆز)، رۆژوويەكيان هەيە پێى دەبێژن (رۆژووى رپتون)، ئەم رِۆژووە لەیەکەمين  رۆژى خاكە لێوە تاپێنجەمين رۆژە، وە جەژنەكە دەكەوێتە رۆژى سێهەم وە پێى دەبێژن (ئوردى بەهەشت روز). رپتون بەماناى (گەرمايە) و هەروەها ناوى فريشتەى گەرماشە. لەبەر ئەوەى مانگى خاكە لێوە سەرەتاى داهاتنى گەرماى بەهار‌و هاوينە، بۆيە ئەم رۆژو جەژنە بەبۆنەى داهاتنى گەرمايە كە لە رۆژ ژمێرى كۆندا پێى دەبێژن هاوينە گەورە (لەسەرەتاى خاكەلێوەوە تا كۆتايى رِەزبەر). لەم جەژنەدا، زەردەشتييەكان  بەتایبەتی موبدەكان، لە نيوەرۆ تا سێ كاتژمێر پاش نيوەرۆ، لە ئاتەشگا خرِدەبنەوە دەست دەكەن بەخوێندنەوەى (خورشيد نيايش) و (مهر نيايش) و (گاە رپيتون) و (يەشت رپتون). لەم رۆژەدا پێويستە لە هەموو كارێك كە بۆنى گوناە‌و خراپى لێدێت دورەوپەرێزبن. ئەمە رۆژوى زەردەشتييەكانە. كە بەهيچ جۆرێك باسى دورەوپەرێزى لە خواردن‌و خواردنەوەى تێدا بە دى ناكرێت، بەڵکو دورى لەهەموو جۆرە گوناە‌و خراپەيە. لە (بندهش) بەندى 83 دەبێژێ، پێويستە خۆمان لە رۆژوو گرتن بپارێزين چونكە لە ئاينى ئێمەدا بە هيچ جۆرێك رِەوانييەكە رۆژێكى تەواو هيچ نەخورێت‌و نەخورێتەوە، چونكە ئەم كارە بە گوناە دەژمێرێت. رۆژووى ئێمە ئەوەيە كە بە چاو‌و زمان‌و گوێچكەو دەستو پآ‌و گشت هەست‌و نەستمان بە رۆژو بين، و بەبيرو‌وتەو كردار هيچ جۆرە گوناهێك نەكەين.

شايەنى باسە كە لە مانگدا چوار رۆژخواردنى گۆشتى ئاژەڵی حەلالێ گۆشت نارِەوا‌و قەدەغەيە، ئەم كارە تەنيا لەبەر پەيرەوى كردن لە تەندروستى يە‌و بەس. ئەم چوار رۆژە بريتين لە رۆژانى:وەهمەن، ماە، گوش‌و رام، كە بەناوى چوار فريشتەى چاودێرى ئاژەڵی سودمەندن.

 

7ــ ئاشتى‌و ئاسايش:

ئەزمونەكانى ژیان‌و ئەو شتانەى كە لەبەر چاون دەيسەلمێنن كەوا ئاشتى پرِشنگێكە لەپرِشنگەكانى بيرى پاك‌و‌ويژدانى رۆشەن‌و رووناك. لە ئاوێستادا بەشێوەيەكى زۆر شاعيرانە باسى ئاشتى‌و ئاسايش لەنێو خێزان‌و کۆمەڵگاو جيهاندا دەكات، وەهەميشە ئاشتى بەهاوبەشى بيرى چاک دادەنێت، وفەرمان دەدات كەوا پێويستە هەميشە هەوڵ بدرێت بۆ بەديهێنانى ئاشتى هەميشەيى‌و دورخستنەوەى بوغزو رق‌و كينە. لێرەدا پێويستە ئەوە بێژين كە ئاشتى لە رِوانگەى پەيامبەرو شۆرشگێرى بەرزى كورد، خۆبەدەستدان‌و پەسەندكردنى ژێردەستى نييە. ئاشتى لە ديدى زەردەشت، كاتێك دێتەدى كەبەسەر ئەهريمەنى خراپەو دوژمنان‌و نەيارانى خوا‌و خاك‌و نەتەوە سەركەوين. كاتێك ئاشتى رِەوايە كە هەموو نەتەوەيەك يەكسان بژى‌و خراپەو خراپەكاران لەناو بچن.

زەردەشت فەرمويەتى كە مرۆڤ نابێت بچێتە ژێربارى جەورو ستەم‌و پێويستە هەميشە بە چەك‌و هەموو توانايەكيەوە بەرگرى لە مافى رِەواى خۆى بكات، بەرگرى لە نيشتمان‌و هاوولاتيانى بە ئەركێكى ئاينى‌و مرۆڤايەتى داناوە.

ئيمرۆ، لەم رِوەوە، قوتابيانى بيرى نەتەوايەتى لەكوردستاندا، رِێبازى باپيرە گەورەى خۆيان گرتۆتە بەر، وە دەربارەى ئاشتى دەبێژن:

(ئاشتى لاى ئێمە ژێر دەستى نيە

ژیانى ديلى، سەربەستى نيــــە

کاتێ كوردستان گەيشت بەهيــوا

بەسەربەرزى تێيدا هەلێكرا ئــاڵا

ئەوساكە ئاشتى پێــمان رِەوايــــە

بۆ كوردايەتى: كاڵاى بالايــــە

لەرِاستيدا ئاشتى لەپيرۆزترين‌و بەرزترين ئاواتەكانى هەموو كوردێكى بەشەرەفە كە خاوەنى بيرو باوەرى كوردايەتى راستەقينە بآ. بەڵام بەسەر بەرزيەوە، نەك بەسەر شۆرى. چونكە هيچ كاتێ نەبووە مەرر‌و گورگ لەيەك كانى‌و بەيەكەوە ئاو بخۆنەوە، يان زۆردار‌و زۆر لێ كراو قۆلێ بكەن بەقۆڵی يەكدا. هيچ كاتێكيش پياوى بەشەرەف ئاشتى ناوآ بەديلى، و ئاشتيش بەرپا نابێ هەتا هەموو گەلانى جيهان، وردو درشتيان، پێشكەوتوو‌و پاشكەوتوويان بەتەواوى ئازادو سەربەخۆ نەبن‌و بۆ ئامانجى بەرزو پيرۆزيان هەوڵ نەدەن دوور لەچەوساندنەوەو ماددە پەرستى. بۆيە پێويستە لووتى زۆرداران بشكێنرێ‌و سەريان پآ دابنوێنرآ. ديارە ئەوەش بەخۆ بەهێزكردن‌و چاکە بەلادا كردن‌و دەسەلآتپەيداكردن‌و شوێن كەوتنى بيرو باوەرِى راست‌و بێخەوش ئەبێ. بيرو باوەرِێك كە بۆ بەرزى‌و گەشەپێدان‌و پێشخستنى نەتەوە هەوڵ بدات بآ ئەوەى بەقەد موويەك لەسنوورى مرۆڤايەتى دەربچآ. بيرو باوەرِێك كە گيانى يەكسانى‌و دادپەروەرى بڵاو بكاتەوە بآ دروستكردنى دووبەركى‌و ناكۆكى. بيرو باوەرِێك كە ئەوەندە نەمر بآ، هەتا بآ پالێ بەخەڵکەوە بنآ‌و بۆ پێشەوە بيباو نەيەلێێ موتەكەى نائومێدى سوارى كولەى سنگى بآ‌و پشتى سارد بكاتەوە. بيرو باوەرِێك كە تەنيا لەسەر بنچينەى ماددە پەرستى، يان خەيالێ خوازى رووت دانەمەزرابآ. بەڵکو چاکەو باشەى هەردوو لاى لەيەك بوتەدا تواندبێتەوە‌و كردبيەتى بە بناغەى خۆى.

ئەبێ بەهێزبين بۆئەوەى ئاشتى

ببێ بەكاڵا بۆ كوردايەتــــــــــــــــى

ئەبێ تەقەلاى بێوچان بدەيـن

ئاشتى خەڵاتى كوردستان بكەين

کاتێ ميللەتان ئەژين وەك بـــــرا

هەريەك بە هيواو ئامانجی بگا))⁶⁴

لە يەسنا 12ـــــ12 دا دەبێژێ:

(ستايشى ئاينى خوا پەرستى دەكەم، ئەو ئاينەى لايەنگرى چەك داماڵینە‌و دژى جەنگ‌و خوێن رێژىيە).

لە يەسنا 60 ـــــ 5 دەبێژێ:

(........ ئاشتى‌و سەلامەتى لەم خێزانەدا بەرقەرار بێت)

لەسروش يەشت دەڵێ:

(ئێمە ئاشتى‌و ئاسايش ستايش دەكەين كەوا جەنگ‌و ناخۆشى لەناو بەرێت).

لە دين يەشت، فەقەرەى 3 دەبێژێ:

(ئاشتى ببێتە بەشى ئێمە تاكو هەموو رێگاكان بەرەو شوێنى خاس بگات، كێوەكان ببنە رِێرِەوى چاکان‌و لە بێشەكاندا بە باشى بتوانين تێپەر بين‌و لە رووبارەكان بە خۆشى كەشتيوانى بكەين.......)

هەروەها هەميشە ستايشى فەرمانرەواي چاک كراوە، فەرمانرِەوايەك كە مەبەستى بە ديهێنانى ئاشتى‌و ئاسايش بێت بۆ کۆمەڵگا. بۆيە لە (دين يەشت) فەقەرەى 19 دەبێژێ:

(سەرۆك‌و گەورەى‌ووڵاتێك كە ئاشتى‌و ئاسايشى هاووڵاتيانى لا مەبەستە، ستايش دەكرێت).

 

8- گوناە لەروانگەى زەردەشتەوە:

زەردەشت ئارەزوى گەيشتنە دوندى ئاكار لە کۆمەڵگادا بە بەرزترين‌و گرنگترين ئارەزوو‌و ئامانجەكانى ژیان دەژمێرێت. بە رِاشكاوى بە خەڵک رادەگەيەنێ كە تەنيا بيرو كردار‌و گوفتارى خاس دەتوانآ وەڵامى پێداويستەكانى ئاكارى بێت، و ژیان بەرزو بەنرخ بكات.

زەردەشت، بە ئاشكراكردنى ئەم راستييە كە سەختترين‌و دژوارترين سزاى بەدكاران‌و خراپەكاران بريتى يە لە نائارامى‌و بآ ئۆقرەيى‌ويژدان، پێشانى داوە تاچ ئەندازەيەك چۆتە ناخى دڵو مێشك‌و هەناو‌و رۆحى مرۆڤ وە لە نهێنييەكانى گەيشتووە، چونگە دەزانێت كە خراپترين‌و سەختترين سزايەك كە بەسەر كەسێكدا بێت بريتى يە لە نائارامى رۆح‌و رِەوان. لەم ئاينەدا، پێوانەى بايەخ‌و نرخى ئادەميزاد بە ململانآ كردنە لەتەک خراپە، بۆيە زەردەشت تێكۆشاوە ئاين‌و بيرو باوەرِى خۆى لەسەر بنچينە‌و ئوسولى ئاكارى دابمەزرێنێت.

يەكآ لەو خراپيانە كە مرۆڤ گيرۆدە دەكا‌و بەرەو هەلێدێرى دەبێت بريتييە لەگوناە‌و گوناهكردن.

گوناە بريتييە لەهەر شتێك كە تيشكى رِووناكى مرۆڤ ئالوودە‌و پيس دەكات، وبەرەو خراپەى دەبێت. گوناە دەبێتە هۆى دووركەوتنەوەى مرۆڤ لەخێر‌و خۆشى‌و شادى‌و چاکە. هەرچەندە گوناە هەيە‌و بوونێكى‌واقعييە، بەلآم ماناى ئەوە نييە كە ناتوانرێت ڵی دووربكەوينەوە، چونكو ماناى‌واتەى گوناە لەئاينى زەردەشتيدا لەتەك ماناكەى لەئاينى مەسيحييەت‌و ئاينەكانى ديكە جياوازە. ئەوان دەبێژن كە گوناە بريتييە لەهێزێكى شەرِخواز كە لەهەناوى ئادەميزاد دا هەيە‌و هەميشە مرۆڤ بەرەو گومرِايى‌و خراپە رِادەكێشآ. بەلآم زەردەشت دەبێژێ كە هێز‌و‌ويستو خواستى ئادەميزاد بەهێزترە لەوەسوەسەكانى گوناە، ومرۆڤ دەتوانآ بە‌ويستو خواستى خۆى، لەهەموو گوناهێك دووربكەوێتەوە، ياخود پەیڕەوى لێبكات. واتە بەختەوەرى‌و بەدبەختى‌و تەنانەت گوناە كردن‌و دووركەوتنە ڵی لە چوارچێوەى ‌ويستوخواستى خۆمانە. مرۆڤ بەهۆى ئازادى هەلێبژاردن‌و‌ويستو خواستى خۆيەوە، دەتوانآ ژیانى خۆى پرِ لەخۆشى‌و شادى وە ياخەم‌و پەژارە بكات.

هەر كەسێك گەر رِەوشى دژايەتى لەتەك گوناهدا بگرێتەبەر، بەختەوەر دەبى‌و ئەگەر لەتەك خراپەدا ململانآ نەكا‌و خۆى تووشى شەرِ‌و هەرا بكات، ئەوا گيرۆدەى بەدبەختى‌و ناخۆشى دەبێت.

لەرِوانگە‌و ديدى ئاوێستا‌و پەرتوكە ئاينييەكانى زەردەشتيەكاندا، گوناهە گەورەكان بريتين لە:

پەيمانشكێنى، درۆ‌و درۆزنى، خۆپەرستى، چاوچنۆكى‌و بەخيلى، بێدادى، خۆ بەزل زانين‌و لوتبەرزى، جادوگەرێتى، دزێتى، رِق‌وكينە، تورِەيى، سوكێتى، بت پەرستى، سووخواردن، جاسوسى، قسەهەلێبەستن، بەرەلآيى ئاكارى، ستەمكردن بە ئاژەڵأ، سوالێكدرن‌و دەست پانكردنەوە، تەمەڵی، بآ رِەوشتى، فرە ژن هێنان، خۆكوشتن، كوشتنى خەڵک، گريان‌و شين‌و شەپۆرِ بۆ مردوو، تەماح، زينا، نێربازى، منداڵێ لەبار بردن، خيانەت، خاوەوەرگرتن، بێ باوەرِى، زولێم‌و ستەم، گەندەڵی، رێزنەگرتنى دايك‌و باوك.

 

9- زەندو پازەند

پاش هێرشي ئەسكەندەري مەقدۆني،وە ئەو رووداوە دڵتەزێنانەي بەسەر ئاوێستادا هات،وە بە درێژايي رۆژگار، ئەو زمانەي كە ئاوێستاي بێ بێژرابوو نوسرابۆوە كە زماني مادەكانوێتە زماني كوردي كۆن بوو وەك زمانێكي‌ووتو‌وێژ، هێدي هێدي لە ناو چووە‌و تەنيا وەك زمانێكي ئاييني ئەويش بە شێوەيەكي زۆركەم مابۆوە.

لەبەر ئەوەي تێگەيشتني ئاوێستا بۆ خەڵک‌و تەنانەت بۆ پياوە ئايينيەكانيش سەخت‌و دژوار بوو، بۆيە لەژێر هەر دێرِێكي ئاوێستا، بە شێوەيەكي ئازاد رِاڤە‌و لێكدانەوە‌و وەرگێراني بۆ سەر زماني پەهلەوي دەنوسرايەوە.

ئەم رِاڤە‌و وەرگێرانەوەيە پێى دەبێژرێ (زەند).

كەواتە زەند بريتييە لە وەرگێران يا رِاڤەي ئاوێستا. لەسەردەمي ئەشكانييەكاندا، رِاڤەي ئاوێستا بە زماني پەهلەوي‌و زاراوەي ئەشكاني بووە. لەسەردەمي ساسانييەكاندا بە زماني پەهلەوي‌و زاراوەي ساساني بووە.

ئەمە بۆتە هۆي ئەوەي بەرە بەرە ئەو زمانەي كە ئاوێستاي پێنوسرابوو، واتە زماني كوردي كۆن، لە ياد بچێت‌و پاش ماوەيەك تەنيا پياوە ئايينيەكان دەيانتواني ڵیتێبگەن.

ئەم گۆرانكارييە لە زمان‌و زاراوە‌و نووسينا بووە هۆي ئەوەى خەڵک ئيدي بە خاسي‌و دروستي نەتوانن لە ناوەرۆكي پەيامەكەي زەردەشت بگەن، كە بريتي بوو لە بيستويەك نەسك ئاوێستاي رِەسەن.

گەر بە ديدێكي زانستانە برِوانينە ئاوێستا دەبينين هەريەكێ لە بەندەكاني دوو جۆرە بۆ چوون‌و لێكدانەوە‌و تێگەيشتني هەيە، يەكێكيان تێگەيشتنێكي رِواڵەتي‌و ئەوەى ديكەيان بۆ چوونێكي دەرونييە.

لەم ديدەوە زەند ياخود رِاڤە‌و لێكدانەوەي ئاوێستا بە دوو بەش دابەشدەكرێت. زەندي گەورە‌و زەندي گچكە.

زەندي گەورە‌واتە رِاڤە‌و لێكدانەوەي‌واقعي ئاوێستا كە تايبەتە بۆ چيني عارفان‌و رۆشەنبيران، و زەندي گچگە بريتيە لە لێكدانەوەي رِواڵەتي كە تايبەتە بۆ خەڵکي رِەشۆك‌و رِواڵەتبين.

هەريەكێ لەو بەندانە‌و لە ناخي هەروشەيەك لەوشەكان‌و هەر رِستەيەك لە رِستەكاندا ماناو‌واتايەكى قولێتري تيدايە كە تەنيا رۆشنبيران‌و عارفەكان دەتوانن ڵیتێبگەن‌و هەستي پێبكەن.

بۆ نمونە:

كاتێ كە ئەمشاسپەند وەهومەن (بەهمەن) بە زەردەشت دەبێژي چاوت بقونجێنە تا بتبەمە خزمەت ئاهورامەزدا، خەلكي رِەشۆك وەهومەن وەك ئادەميزادێك دێننە بەر چاوي خۆيان‌و چاوقونجاندني زەردەشت هەروەك شتێكي ئاسايي بە چاو داخستني مرِۆڤێك دەبينن، و چوونە خزمەت ئاهورامەزداش بە شيواز‌و شتێكي ماددي دەبينن. لە كاتێكا لاي عارف‌و رۆشەنبيران، وەهومەن وەك‌ووزەيەكي ئەقل‌و بيرو هزر‌و قونجاندني چاو بە چاو پۆشين لە هەموو شتێكي ماددي‌و رووكردنە معنويات‌و ئاهورامەزداش بەسەرچاوەي رەها‌ورِاستتيەكي تەواو سەنگ دەبينن‌و هەژماردەكەن.

هەروەها، لە زۆر جێگەدا لە ئاوێستادا كە ئاماژە بەسەربرِيني ئاژەڵ‌و قوربانيكردن دەكات، مەبەستي كوشتن‌و زالێبونە بەسەر هەواو هەوەسي نەفساني‌و شەهوەتي ئاژەڵي نێوئادەميزادە بۆ گەيشتنە رِاستي‌و دروستي معنوي.

ئەم تێنەگەيشتنە لە ناوەرۆك‌و مانا رِاستييەكەي ئاوێستا، بووە هۆي ئەوەي رِارِايي‌و دوو دڵی بكەوێتە نێو پەیڕەواني ئاينيەكە‌و هەر يەكە بە جۆرێك‌و بە بۆچووني خۆي سروودەكانيان لێكدەدايەوە.

هەروەكو لەمەوبەر باسمانكرد، لەسەردەمي شاپووري دووهەمدا‌و بە برِياري ئەو، ئەنجومەنێكيان پيكهێنا بەسەرۆكايەتي ئازەرباد كورِي مهر اسپند‌و لێكدانەوەيەكي نوێيان بۆ ئاوێستا دانا.

ووشەي زەند لە يەسنا هات 57 بەندي 8 بەشێوەي ئازەئين تي Azainti هاتووە‌و بەماناي رِاڤە، لێكدانەوە‌و وەرگيران يا گوزارشە.

ئازەئين تي لە بنچينەي زان zan ي ئاوێستاييەوە وەرگيراوە كەهەمان (زانين)ى كورديە.ئەو زەندە ياخود رِاڤەو وەرگێرِانەى ئاوێستا كە بە پەهلەوي دەنوسرايەوە، ئەميش پاش ماوەيەك‌و بڕێ جار بە سەختي‌و دژواري ماناكەي بۆ خەڵک رِوون دەبۆوە، چونكووشەي     (ئارامي) و (سامي) فرە تێکەڵو بە زماني پەهلەوي بوو بوو، لەبەر ئەوە بۆ سادەكردن‌و زێتر رِوونكردنەوەي زەند، ئەو‌ووشانەيان لێ لابرد‌ووشەي فارسييان خستە جێگەي.ئەم گۆرِين‌و رِاڤە تازەيەي زەند پێي دەبێژرێ (پازەند) كە لە دوو بەش پێكهاتووە.

پەئي تي Paiti بە ماناي (دژ) و ە(خاوەن) وە (دوبارە) يە ئازەئين تي Azainti  بە ماناي رِاڤە‌و لێكدانەوە‌و وەرگيرانە.

كەوايە پازەند كورتكراوەي (پات زەند) ە‌وبەماناي دوپاتكردنەوەي رِاڤە لێكدانەوەي زەند ئاوێستايە.وشەي دوپاتكردنەوەي كوردي لە (پات) وەرگيراوە.

ئەوەى تا ئێستا بۆمان رِوون‌و ئاشكرابووە ئەوەيە كە، زەند‌و پازەند هەردوكيان بريتين لە رِاڤە‌و لێكدانەوەي ئاوێستا، واتە نە خودي ئاوێستان‌و نە كتێبێكي جياوازن.

 

10- مەجوس (مەگوش، مۆغ)

لەهيچ يەكێ لە پەرتوكە پيرۆزە ئاسمانييەكاني سامييەكان، واتە (تەورات، ئينجيل، قورئان) بە رِاشكاوي باسي ئاوێستا نەكراوە.

هەركاتێك گەرەكيان بوبێت باسي ئايني زەردەشتى بكەن، بەووشەى مەجوس ناويان بردوون. بڕێ لە نووسەرە ئيسلامييەكان لەو باوەرِەدا بوون كە مەبەست لە مەجوس هەمان خۆرپەرستەكان بووە.

نووسەري كتێبي (گفتاري دربارە دينكرد)، محمد جواد مشكور لە لاپەرەي 130 كتێبەكەيدا دەبێژێ:

(.... گەلێ دەبێژن كە ئەم وشەيەوشەيەكي ئێرانييە‌و لە مەگوش Magush وەرگێراوە‌و لە فارسي كۆندا مەگوش يا موگو mogu بووە، و لە ئاوێستادا ئەم وشەيە مەغو maghou يا moghu‌و لەنێو کاتێكاندا چەندين جار بەشێوەي مەگ (ماگا) maga بەكار هاتووە [ يەسنا 29 هات 11، يەسنا 46 هات 14، يەسنا 11‌و 16‌و يەسناي 53 هات 7 ]، و لە زماني پەهلەويدا مەگوي يا مۆگ mug‌و لەزماني فارسي نوێدا بۆتە موغ.

هەروەها ئەم وشەيە بەعبري بۆتە مەگ mag‌و بە سرياني بۆتە مەگوش Magusho كە بە ماناي موبدي زەردەشت‌و مەجوسي‌و ئاگرپەرست‌و ساحير‌و جادوگەر لێكدراوەتەوە.

هەروەها دەتوانين بێژين كەوشەي مەجوس لە قورئاندا لەموشە سريانييە (مەگوشا) وەرگيرابێت. مەجوس لە زماني سانسكرێت بە ماگها magha بە كاردێت‌و بەماناي پاداشت‌و پێشكەشي يە، و لە ريگ‌ودا بە ماناي سەروەت‌و‌ووزە‌و جۆرێك لە گولێ لێكدراوەتەوە.

لە زوربەي زۆري زمانە ئەوروپاييەكان بە شێوەي ماژ mage دەرهاتووە‌ووشەي ماژيك كە بە ماناي سيحر‌وجادو دێت هەر لەموشەيە وەرگيراوە، جونكو مۆغەكان شارەزاييەكي يەكجار زۆريان لە زانستەكاني ئەستێرەناسين‌وپزيشكي‌و.... هەبووە بۆيە‌واياندەزاني كە ئەمانە جادو كەرن‌و سيحر دەكەن.

هيرودت، مەجوسي بە شەشەمين خێڵي مادەكان داناوە.

هەروەها ا.م. دياكونوف لەكتێبي (تاريخ ماد)، گۆرِيني بۆ فارسي لە لايەن كەريم كشاورز لە لاپەرە 346 دەبێژێ:

(تا ئەو شوێنەي ئاگادارم، تا ئێستا ئەم تەوەرە سەرنجێكي تەواوەتي پێنەدراوە كە لەسەر تاشەبەردە نووساوەكاني بێستون، داريوشي یەکەموشەي (مۆغەكان)ي بەماناي توێژيك يا کەسانێكي خاوەنكار باس نەكردووە، بەڵکو بە ماناي نەتەوە ياخود خێڵ باسي لێكردون).

لە كتێبي (الألفاڤ الدخيلە في اللغە العربيە) نووسيني قەشە گوبيا العنيس الحلبي اللبناني، چاپي ميسر ساڵي 1932 لاپەرە 68 دەبێژێ:

مەجوس لە زماني ئاراميدا بۆتە مەجوشا‌و بە يۆناني magos‌و بەلاتيني magus‌و بەعبري بۆتە مەج – رب مەج rab mag (مەج ماجوشەيەكي ئاشورييە‌و بە ماناي مەزن‌و گەورەيە).

لە قاموسي (كتاب مقدس) كە بريتييە لە رِاڤە‌و لێكدانەوەي وشە‌و ناوەكاني نێو تەورات‌و ئينجيل، سەبارەت بە مەجوس دەبێژێ:

(مەجوسوشەيەكي كلداني يا (مادي) يە كە مەبەستي پياوە ئايينييەكانە كە پلەو پايەيان لەنێو کۆمەڵگادا لەنێوان فەرمانرِەوا‌و خەڵکدايە، وە بە خزمەتگوزارەكاني ئايني زەردەشتييان دەگوت مەجوس. ئەمانە بە هۆي جلوبەرگي تايبەتي خۆيان‌و گۆشەگيري، ناوبانگيان دەركردبوو، وە يەكێ لە ئەركەكاني سەرشانيان ئەوە بوو كە هەميشە لە ئاتەشكەدەكاني هورموزدا چاودێرييان لە ئاگردەكرد‌و مل ملانێيان لەتەک خراپيەكاني ئەهريمەن دەكرد، وەئەمانە فرە زانا‌و دانا بوون‌و خەڵکيان فێري فەلسەفە‌و ماتماتيك‌و زانياري هەسارەكان‌و زانستەكاني ئەو سەردەمە دەكرد‌و لەتەك پاتشاكاندا دەچوونە گۆرِەپاني شەر‌و نەبەردەكان.)

لە ئينجيلي (مەتي)دا باسي چەند مەجوسييەك دەكا كە لە كاتي لەدایکبووني حەزرەتي عيسا بە رِێنمايي هەسارەيەك دەچنە (بيت لحم) بۆ زيارەتي.

بەپێويستى دەزانم لێرەدا كورتەيەك سەبارەت بە رۆڵی مۆغەكان لەسەردەمي دەوڵەتي ماد باسبكەم.

پاش ئەوەى مادەكا لە سەدەي حەوتەمي پ.ز‌و پاش رِوخاندني دەوڵەتي ئاشور، هێزو توانايەكي زۆريان لە ناوچەكەدا پەيداكرد، ئەركي سەرشاني مۆغەكان كە تيرەيەكي گەورەي مادەكان بوون بريتي بوو لە ئەنجامداني رِێورەسمي ئاييني.

زۆري نەخاياند، فارسەكان بەرِابەرايەتي كورش (كە دايكي كورد بوو‌و ناوي ماندانا كچي ئاستياگ دوا ئيمپراتۆري مادەكان بوو) لە ساڵي 550 پ.ز‌و لە چەند شەرِێكي خوێناويدا كە سێ ساڵي خاياند‌و بەهۆي خيانەتي هەندێ لەسەركردە سەربازييەكانى ماد، دەوڵەتي مادي رِوخاند‌و دەوڵەتي هەخامەنشي دامەزراند.

هەر چەندە لەسەرەتادا فارسەكان پاش ئەوەي فەرمانرِەوايەتي رِامياري‌و ئاينييان زەوت كرد، نەرمونيانييان بەرامبەر مادەكان ئەنجامدا، وەلێ پاشان لەسەردەمي كەمبو جيەي دووەهەم كوري كورش (522 – 527 پ.ز)، بارودۆخي ژیاني مادەكان رۆژ بە رۆژ بەرەو خراپي دەرۆشت‌وخەڵک بێزار بوبوون.

زۆري نەخاياند كە هەميسانەوە مۆغەكان لە هەموو لايەكدا ئاگري شۆرش‌و ياخيبونيان خۆشدەكرد.

لەبەرئەوەي مۆغەكان لەبواري ئاينيدا توانايەكي زۆريان هەبوو، توانیيان دڵی خەڵک بۆلايخۆيان رِابكێشنەوە، بەم هۆيەوە سەرەتا سەركەوتنيان بەدەستهێنا‌و خۆيان ئامادەكرد بۆ شۆرشێكي رامياري ـ ئايني‌و گەرِانەوەي فەرمانرِەوايەتي بۆ مادەكان.

ململانێى ئايني – نەتەوايەتي بە رِابەرايەتي مۆغەكان بەردەوام بوو تا لەسەردەمي پاتشايەتي كەمبوجيە كوري كورش مۆغێكي كورد (ماد) بە ناوي گۆماتا بزوتنەوەيەكي رِامياري – ئايني لە مانگي نەورۆزي ساڵي 522 پ.ز، و لەنێو دەرباري هەخامەنشي يەكانەوە، دەستپێكرد بۆ گەرِانەوەي دەسەڵات‌و فەرمانرِەوايەتي مادەكان.

لەو ماوەيەدا، بڕێ كاري چاکسازي كۆمەلآيەتي‌و ئيداري‌و ئابووري بە سوودي خەڵک ئەنجامدرا.

ئەم سەركەوتنە زۆري نەخاياند (7 مانگ)، لە ئەنجامدا بە هۆي داريوشي هەخامەنشي دوبارە دەسەلآت كەوتەوە دەست هەخامەنەنشييەكان‌و گۆماتا كوژرا، و كومەلێكوژييەكي درِندانە دژي مۆغەكان دەستيپێكرد.

بە درێژايي رۆژگار، مادەكان‌و فارسەكان هێدي هێدي دوژمنايەتي نێوان خۆيان فەرامۆشكرد، و مۆغەكان كە لە رِابووردودا تەنيا پێشەوايەتي ئايني مادەكانيان دەكرد، بوو نەپێشەواي ئايني زەردەشتي لەنێو مادەكان‌و فارسەكان، و بەم هۆيەوە پێگەو پلەو پايەيەكي گەورەتريان دەستكەوت‌و لە بارەگاي پاتشاكانى هەخامەنشي رِێزيان لێدەگيرا‌و بوونە خاوەني پێگەي بلێند.

پاش هێرشي ئەسكەندەري مەكدوني‌و رِوخاندني ئيمپراتوريەتي هەخامەنشي‌و ئەو كارەساتە دڵتەزێنانەي بەسەر ئايني زەردەشتي‌و پەرتوكەكانيان هات، هەميسان لەسەردەمي ساسانييەكان، مۆغەكان دەسەلآتي ئايينيان گرتەوە دەست، و ئايني زەردەشتي بۆوە بە ئايني فەرمي‌وولآت.

لێرەدا بۆ چوونى ا.م دياكونوف دەخەمە بەرچاو كە لە كتێبي (تاريخ ماد) لاپەرە 349 دەبێژێ:

(لەوە دەچێ مۆغەكان خێڵێك بووبن كە ئامۆژگارييەكاني زەردەشت، لە پێش خەڵکي ديكە، لەنێو ئەواندا بلآوبۆتەوە (بێ گوێدانە ئەوەي ئەو ئايينە لەکوێدا هاتۆتە ئارا).

پاشان ئەم مۆغانە ئەنجومەنێكي ئايني – سياسيان پێكهێناوە.ئەترەوان (چاودێري ئاگر) نازناوێكي فەرمي بووە كە كاهينەكاني خێڵي مۆغەكان بۆ خۆيانيان هەلێبژارد بوو.

خەڵکي دەڤەرەكاني ديكە زانيارييەكيان دەربارەي ئەو خێڵە بچوكە نەبووە، وەيا ئەگەر بووبێتيان زانيارييەكي زۆر كەم بووە.

خەڵکي دەوروبەريان تەنيا لەتەک كاهينەكاني ئەو خێڵە ئيشوكاريان هەبووە. هەر كارهينێك كە پەيرەوي ئامۆژگاري‌و پەيامەكەي زەردەشت بووە، مۆغ بووە، بەلآم مەرج نەبووە هەموو مۆغێك كاهين بوبێت.

بەم شێوەيە مۆغ بووەوشەيەك هاوسەنگ لەتەک كاهيني زەردەشتي).

 

11- پێشەوايانى ئاينى زەردەشتى:

یەکەمين پێشەوا لە ئايني زەردەشتيدا پێي دەبێژرێت (دەستور)، دەستور بە ماناي پێشەوا‌و دانايە وە گەورەترين پێشەواي ئايني شارێك يا‌وولآتێكە.

دەستور، رِاوێژكاري پاتشا يا فەرمانرِەواي ناوچەكەيە.

دەستور دەشێ لە رِوي گوفتارو بيركردنەوە‌و زانياري ئاييني‌و هوشياريدا لە هەمووان بەرزتربێت، و دەبێ لە بيركردنەوە‌و گوفتارو كرداردا وە لە رِوي خواناسيدا پلەي لە هەمووان بەرزتربێت.

پاش دەستور، ئەوەي لەژێر فەرماني دەستور دايە پێي دەبێژرێ (موبد)،

موبد بە ماناي داناو گەورەي مۆغەكانە.ئەم وشەيە سەرەتا (مغ پت) ببوەبەماناي گەورەي مۆغەكان. لە زماني پەهلەويدا (پت) بەماناي سەرۆك‌و گەورە بووە، و بۆتە (بد).

ووشەكە بەسەريەكەوە بۆتە (مغبد) و پاشان بۆتە (موبد). پێويستە (موبد) گشت زانيارييەكاني ئاييني زەردەشتي بزانێت‌و لە بيرو كردار‌و گوفتاردا رِاستوپاك بێت، كارەكاني بۆخوا ئەنجام بدات نە بۆ مەبەستى تايبەتي‌ومادى .

 

جياوازى نێوان (موبد) وە (هربد):

لە ئاوێستادا هەردووكيان يەك مانايان هەيە، بەلآم جياوازييەكەيان لە وەدايە كە لەبەر ئەوەى كەسێك كە هەموو ئاوێستا جگە لە ڤەنديداد بزانێت، و بير‌وكردار‌و گوفتاري خۆي بەرامبەر ئايني یەکتاپەرستی رِاستو پاكو بێ خەوش بێت، وە بيەوێت‌و خوازياري گەيشتنە پلەي (موبد)ي بێت، لەتەک ئەم تايبەتمەندييانەي پێي دەبێژرێ (هيربد).

بەلآم كاتێك كە (ڤەنديداد) و هەموو ياساكاني ئاييني يەكتاپەرستی بە تەواوەتى بزانيت‌و زانيارييەكي تەواي هەبێت ڵیان، ئەوجا دەبێتە (موبد).

دەتوانين بێژين: هيربد بەماناي مامۆستايە‌و موبد بەماناي پاسەواني فەرمانەكاني خوا‌و دەستورەكاني ئايني يە.

يەكێكي ديكە لە پلەوپايەكاني پێشەوايەتي، پلەي (زەرەتشتروتمە)يە

Zarathushti u termah كە بەماناي (وەك زەردەشت) يا (زەردەشت مانند)ە.

هەروەكو باسمانكرد پلەي (دەستور) لەسەر‌و (موبد) و (هيربد) ە وەيە، و (زەرەتشتروتمە) پلە‌و پێگەي لەسەرو هەموو ئەمانەدا بووە، وە نازناوێك بووە كە دراوە بەو کەسانەي كەلە بواري بيروكردار‌و گوفتاردا بە ئەندازەيەك پاكو بێخەوش بووە كە نزيك بۆتەوە لە تايبەتمەندييەكاني زەردەشت. ئەم پلەيە ئيدي ئێستا لە ئايني زەردەشتيدا نەماوە.

 

زەردەشت‌و شۆرِشى كۆمەڵايەتى‌و ئابوورى

کۆمەڵگايەك كە ئارەزوو‌و هيواي زەردەشت بوو، کۆمەڵگايەكە كە بە رِەوشێك‌و شێوازێكي زانستييانە بە رنامەرێژي بۆ بكرێت. كۆڵەكەي ديوەخاني ئەم کۆمەڵگايە، كاروكۆششي بێ‌ووچان‌و دروستە. بێكاري‌و تەمەڵی‌و تەوەزەلي‌و گۆشەگيري‌و دەروێشي بە هيچ جۆرێك پەسەند نەبوو وە رِێگەي پێنەدەدرا.

زەردەشت، لە رِوي ئيلاهيات‌و ميتافيزيك، باوەرِي بە خوايەكي تاكو تەنيا هەبوو بە ناوي ئاهورامەزدا، و لە رِوي فەلسەفييەوە باوەرِي بە بووني دوو هێزي سالب‌و موجەب ياخود چاک‌و خراپ هەبوو كە پێي دەگوتن سپەنتامينو (بيري خاس) و ئەنگرەمينو (بيري خراپ) كە هەميشە لە ململانيدان دژي يەكتر، بەلآم ئازادي تەواوي بۆ ئادەميزاد بە رِەوا داناوە بۆ هەلێبژاردني رِێگەي ژیاني خۆي.

زەردەشت، هەميشە تێكۆشاوە‌و هاني ئەوەيداوە كە پرسي رِامياري لە ئايين جيابكاتەوە.

پەيامي زەردەشت، پەيامي ئازاديخوازي، داد‌و هيوايە، پەيامي رِزگارييە لە داوي نەخوێنەواري‌و ئەفسانە‌و قورباني‌و رِێ‌و رِەسم‌و تەشريفاتي قورس‌و بێجێي ئاييني، و دژي ئيتاعەتي كوێر كوێرانەيەو داوا لە خەلك دەكات بەووردي لەتەک هزري خۆياندا رِاوێژ بكەن‌و بەبيرێكي رِووناك‌و چاکەوە رِێگەي رِاست‌و دروستي ژیاني خۆيان بدۆزنەوە كە ئەويش هيچ رِێگەيەك نييە جگە لە رِاستي‌و دروستي.

هەزاران ساڵ لەمەوبەر، لەگەلێ دەركەوتني ئەم پەيامبەرە مەزن‌و شۆرِشگێرە، چەرخێكي نوێ پەيدابوو لە گۆرِان‌و گۆرِين‌و پێشكەوتني رِەوشي كۆمەلآيەتي. زەردەشت، مانايەكي تازە‌و دروستي بۆوشەي ئايين هێناوە كە دەڵێت بريتي يە لە‌ويژدان‌و نەفسي دەروون. دەبێژێ كە ئايين تەنيا بريتي نييە لە پەرستني خوايەك‌و بەس، بەڵکو هۆيەكە بۆ خۆناسين‌و پەيوەندييەكە لەنێوان ئادەميزاد‌و ئافەريدەگار بە هۆي بيركردن‌و تێفكرين.

زەردەشت دەبێژێ، جيهان‌و هەرچييەكي تێدايە لە پرشنگي حيكمەتي ئاهورامەزداي مەزنەوە ئافەريدە بووە، بۆيە ژیان لە ديدي زەردەشتەوە بريتييە لە رِووناكي‌و‌وپرشنگ، و ژين بريتييە لە ناسيني مەعنەويات‌و هوشياركردنەوە‌و زيندوكردنەوەي پرشنگي رِووناكي ئاهورايي لە دەرووني ئادەميزاد.

پرشنگي مەعنەوييەت لە گياني هەموو كەسێكدا دەدرەوشێتەوە‌و رِووناككەرەوەي بيرو هەست‌وپاكي‌و ميهرەباني‌و خۆشەويستييە.

پەیدابوون‌و دەركەوتني مەعنەوييەت هەروەكو ژیان كارێكي سرووشتييە، مرۆيەكي رِۆشەنبير هەرگيز ناتوانێت بەبێ  ئەقڵ‌و بووني لوێژيك (منتيق) وهيواو ئارەزويەكي تايبەت، بژي.

مەبەستي رِاستي ژیان‌و كاروكۆششي مرۆڤ تەنيا لە رِێگەي پەيوەنديكردني لەتەک‌وێژدان‌و دەروندا پەيدا دەبێت. بۆ پەروەردەكردني ئەم مەعنەوييەتە دەشێ هێزي بيركردنەوە بەهێز بكەين، ناتوانين تەكوزي‌و رِێكوپێكي رِۆحي‌و مەعنەوييەت بە هيچ جۆرێك بە تۆپزي بەدەست بێنين، بەڵکو كەسێيەتي ئەو كەسە‌و پرشنگي خودي خوێى دەبێ رەوشت‌و مەعنەوييەت دەربخات، بەماناي ئەوەيە كە‌وا رِەوشت‌و كردار‌و هەڵسوكەوتي هەموو كەسێك بە دەست خۆيەتي.

هەموو كەسێك دەشێ پێش هەموو شتێك خۆيبناسێت‌و ئەم خۆناسينە كارێكي دەرونييە‌و زەردەشت لە ئامۆژگارييەكانيدا زۆر بە سادەيي‌و رِاشكاوي بەيانيكردووە.

مرۆڤ كاتێك دەتوانێت خۆي بناسێت كە بەهۆي بيركردنەوە وە، و لە رِوي قەناعەتەوە باوەرِي بەبووني خواي تاكو تەنيا هەبێت، جونكە كاتێك كە ئەو باوەرِي هەبوو، ئەوجا دەتوانێت دەربارەي ژیان‌و چۆنيەتي ئافراندن‌و هەلێسورِاندني هەموو كە شكەلآنەكان زانياري تەواو پەيدا بكات‌و ئەوسا خۆشي بناسێت، و بەهۆي ئەم خۆناسينەوە دوور دەكەوێتەوە لە هەموو كاروبيرێكي خراپ، و بەهۆي گشت ئەم زانياريانەوە تەكاملي رِۆحي پەيدا دەكات‌و بەرەوپێشەوە دەروات.

لە رِاستيدا، بەهۆي ئەم هەموو كاروكاردانەوانەدا لە ئەزمونەكاني ژیانيدا بۆي رِووندەبێتەوە كە هێزێكي ناديار ئاگاداري هەموو هەڵسوكەوتەكانێتي.

لێرەدا دەبينيين كە هەموو مرۆڤێك شۆرِشێكي كۆمەلآيەتي لە دەروني خۆيدا بەرپادەكات‌و دوور دەكەوێتەوە لە گەندەڵی‌و خۆپەرستی‌و تاوان‌و خوێن رِێژي‌و......

لە ئامۆژگارييەكاني زەردەشت، ئەوەمان بۆ ئاشكرادەبێ كە مەبەست لە ئافراندني ئادەميزاد‌و هۆي ژیان ئەوەيە كەوا هەموو كەسێك بەشداربێت لە ئاوەدانكردني جيهان‌و بەختياري خەڵک، و بەهۆي بيروكردار‌و گوفتاري خاسەوە بگاتە دوندي پوختەيي‌و بەختياري‌و نەمري.

هەروەكو ئاماژەمان پێكرد، یەکەمين هۆ بۆ ئەم مەبەستە ئەوەيە كە خۆمان بناسين.

زەردەشت دەبێژێ، ئەو رِۆحەي كەوا لە جەستەي هەموو كەسێكدايە لە سەنتەري رِاستييەكەوە هاتووە‌و پرشنگێكي پيرۆز‌و نەمرە كە لە جيهاني رِۆحەكانەوە هاتووە‌و لە جەستەي مرۆڤدا جێگير بووە، و ئەم جيهانە ماددييە نيشانەيەكە لە جيهاني رۆحاني‌و بارەگاي هەميشەيي ئاهورامەزدا.

بە پێچەوانەي بڕێ لە ئاينە ئاسمانييە سامييەكان، پەيامي زەردەشت، رِوو لە ژیانێكي پرِ لە خۆشي‌و بەختەوەري‌و دارايي وەرناچەرخێنێت.

زەردەشت، ژیاني ماددي بە پوچ نازانێت‌و هەميشە داواي لە پەيرەواني خۆي‌و هەموو خەڵک كردووە سوود لە خۆشي‌و جواني سروشت وەربگرن، و دەبێژێ لەبەر ئەوەي ئادەميزاد خاوەني جەستە‌و رِۆحە، پێويستە لە خۆشي‌وشادي‌و جواني ماددي‌ومەعنەوي بەهرە وەربگرێت، هەر لەبەر ئەم هۆيەيە كە دژي گۆشەگيري‌و دوور كەوتنەوە لە خەڵکە، و دژي ژیاني دەوارنشينيە، بۆيە دەتوانم بێژم زەردەشت كەسێكە كەوا رِێگاي راستي پێشان خەڵک داوە بۆ دابينكردني ژیانێكي پرِ لە بەختياري لە جيهاندا‌وگەيشتنە بەختەوەري رِاستەقينە لە جيهاني مەعنەويدا.

لە ديدي زەردەشت، ژیان پرِ لە خۆشي‌و پيرۆزييەكانە بۆ مرۆڤ، و خەڵاتێكى يەزدانييە، نابێ خۆماني لێبێبەش بكەين.

هەژاري‌و دەستكورتي‌و بێدەرامەتي‌و تەمەڵی كاري ئەهريمەنييە، نابێت بە بيانو‌و هيواي وەرگرتني پاداشت لە رۆژي پەسلآندا چاو لە خۆشييەكاني ئەم جيهانە بپۆشين.

بێگومان، پەرێشاني‌و دەستكورتي‌و هەژاري لەم جيهانەدا نابێتە هۆي سەرمايە‌و ئابرو بۆ رۆژي پەسلآن.

بە پێچەوانەوە، لە جيهاني داهاتودا پاداشتي چاکە بە كەسێك دەدرێت كە لەژێر سايەي كاروكۆششدا زەوي ئاوەدان كردبێت‌و خەڵکي شاد‌و بەختەوەر كردبێت‌و خەنداني كردبن‌و كاروكرداي خاسي لە پاش خۆي بەجێهێشتبێ.

زەردەشت، وەك بودا بيرناكاتەوە‌و بەخەلك نابێژێ كە:

(رِزگاري هەر كەسێك بە لە ناوچونيەتي‌و دەبێ دەستبەر داربين لە هەموو خۆشييەكي ماددي‌و گۆشەگيربين‌و خەريكي رياچت بين)، بەڵکو بە پێچەوانەوە دەبێژێ ئادەميزاد بۆ ژیانێكي كۆمەلآيەتي‌و پوختەيي‌و بێ كەمايەسي‌و خاس دروستكراوە، و ژیان بريتييە لە ململانييەكي هەميشەيي لەنێوان چاکە‌و خراپە‌و ئێمە پێويستە هەميشە پشتيواني چاکە‌و رِاستي بين‌و دژي خراپەكاري بين.

ئەم ئامۆژكارييانەي زەردەشت جياوازييەكي زۆري هەيە لەتەک ئامۆژگارييەكاني ئەو کەسانەي پێيانوێيە ئادەميزاد ژیاني بە گوناهێكي گەورە دەستپێكردووە‌و مرۆڤ گوناهبارە‌و ژیاني هەر لەسەرەتاي ئافراندندا لەكە دارە، و تەنيا بەهۆي رياچت‌و كوشتني هەموو ئارەزووە دەرونيەكاني خۆي‌و خۆرِاگرتن بەرامبەر ناخۆشي‌و ئازار‌و ئەشكەنجەي جەستەيي‌و رِۆحي‌و هەلێبژاردني رێگەي دەروێشي دەتوانێت بەختياري رِاستەقينەي ئەو دنيا دابين بكات.

لێرەدا هەندێ لەو دياردانەي كە لە شۆرِشە مەزنەكەي زەردەشت لە کۆمەڵگادا بەرچاو دەكەوێت دەخەمە بەر ديدي خوێنەواران كە لە رِاستيدا (مشتێك نموونەي خەروارێكە):

 

رِاستى

لەبەر رِۆشنايي پەيامي زەردەشت‌و‌وتەكان‌و ئامۆژگارييەكاني، یەکەمين‌وگرنگترين سيفەتي ئاهورامەزدا بريتيە لە رِاستي‌و دروستي كە پێي دەبێژرێ (ئاشا وەهيشتا).

لە زۆر شوێني گاتاكاندا زەردەشت ئەم هەقيقەتەي چەندين جار دووپاتكردۆتەوە كە ئايني يەكتاپەرستی لەسەر بنچينەي رِاستي‌و دروستي بونيادنراوە. لە يەسنا هات 49 بەندي 3 دەبێژێ:

"ئەى مەزدا،

 تۆ، بەدروستي ئەم باوەرِ‌و ئامۆژگارييەت

بۆ هەموان داناوە كە،

رِاستي سوود بەخشە‌و درۆ زيانبارە.

لەبەر ئەمەيە كە،

ئەز، ئاواتە خوازي بيري خاسم،

و خۆم‌و خەڵک لە نزيكبونەوە لە درۆ‌و خراپە دوور دەخەمەوە. "

 

لە زۆر شوێني ديكەي گاتاكاندا ناوي ئاهورامەزدا لەتەکوشەي (رِاستي)دا پێكەوە هاتووە.

پیتاگۆرس، فەيلەسەفي يۆناني وە مولتون دەبێژن:

" لەبەر رۆشنايي ئايني زەردەشت، خواو رِاستي يەكێكن "

لە يەسنا، هات 28 بەندي 5 دەبێژێ:

"....

ئەي دياردەي رِاستي‌و پاكي (ئاشا)،

كەي بە ديدارت شاد دەبم؟ "

هەروەها لە يەسنا هات 29 بەندي 7 دەبێژێت:

" ئەم ئاخافتنە پيرۆزە كەشادي‌و بەختەوەري دەهێنێ،

لە لايەن ئاهورايەكە

ويستو خواستي لەتەک رِاستيدا (ئاشا)، هاوئاهەنگە).

زەردەشت، هەميشە دژي درۆ‌و درۆزنانبووە، درۆي بە گەورەترين مەترسي ژیان‌و دەردەكاني کۆمەڵگا هەژماركردووە.

لە (ئورديبەهەشت يەشت) لە بەندى (17)دا دەبێژێ:

(درۆ دەبێ پوچەلێ بكرێت‌و نەمينێت، لە جيهاني مادديدا پێويستە رِاستي بەسەر درۆدا زالێ بێت).

رِاستي، پرشنگێكي يەزدانييە لە ناو دەروني هەموو مرِۆڤێكدا‌و لە‌ويژداني هەموواندا پێگەي تايبەتي خۆي هەيە.

دانا‌و دروستكردار ئەو كەسەيە كە هەوڵو كۆشش بدا كە ئەم رِاستييەي لە دەروون دايە بەكاربهێنێت‌و رِێگايەك وە شێوازێك بوێ ئە م پرشنگە پر لەرِووناكييەي نێودەرون بدۆزێتەوە بۆ ئەوەي بتوانێت لە دەرون‌و بووني خۆيەوە، پرشنگي رِووناكييەكەي، ژينگە‌وجيهان رِۆشەن بكات.

رِاستي‌و رِاستگۆيي، هيواو ئارەزووي زەردەشت بووە‌و تێكۆشاوە بۆ پەرەسەندن‌و بلآوكردنەوەي رِاستي‌و دروستي لە کۆمەڵگادا‌و دەبێژێ:

باشترين بەختياري، رِاستييە، بەختيار ئەو كەسەيە كە خوازيارى باشترين رِاستي بێت.

هەروەها دەبێژێ، يەك رێگا لە جيهاندا هەيە ئەويش رِێگاي رِاستييە.

لە يەسنا هات 35 بەندي 8 دەبێژێ:

(بە هۆي رِاستي‌و دروستييەوە هەموو كەسێك دەتوانێت بەختەوەري هەردوو جيهان بەدەستبهێنێت).

لە ئاوێستا‌و هەموو پەرتوكە ئايينيكاني زەردەشتيدا باسي خراپەي درۆ‌و درۆزنان كراوە، درۆ بە یەکەمين هۆي هەمەجۆرە گوناهێك هەژماركراوە، ودرۆزن بە هاورێ‌و هاودەمي ئەهريمەن دانراوە‌و لەبەر چاوي خەڵکدا، بێ كەلێك‌و‌وبێ ئابرِووە، و لەو ديناش مايە پوچ‌و شەرمەزارە.

 

پەيمان

زەردەشت، بايەخ‌و گرنگييەكي زۆري داوە بە پەيمان، هەميشە خەڵکي هانداوە كە كاتێك پەيمان دەدەن، دەبێ بەجێيبهێنن، تەنانەت ئەگەر ئەو پەيمانە لەتەک مرۆيەكي خراپەكاريش بێت.

داوا دەكات كە هەرگيز لە ژیاندا پەيمان نەشكێنين، چونكە ئەو كەسەي پەيمان دەشكێنێ دەبێتە هاورێي درۆزن. پەيمانشكێني لە ئاوێستادا بە بەشێك لە درۆ هەژماركراوە.

لە ئاوێستادا، ميترا (مهر) بەفريشتەي پەيمان دانراوە.

لە (مهريشت بەندى 2) دەبێژێ:

(ئەي زەردەشت، پەيمانشكێنێك دەتوانێ سەرجەم كيشوەرێك يا دەڤەرێك‌وێران‌و خاپور بكات، ئەي ئەسپيتمان، تۆ نابێت هەرگيز پەيمان بشكێني ئەگەر چي ئەو پەيمانە لەتەك درۆزنێكيشدا بەسترابێت. دەبێ هەوڵبدەيت پەيمانەكەت بەجێبێني، چونكە پەيمانبەستن لەتەك رِاستگۆ‌و درۆزندا، هەردوو رِاست‌و پيرۆزە‌و پێويستە ئەنجامبدرێت).

لە يەسنا 61 بەندي 3 دەبێژێ:

(ئێمە دژي ئەو کەسانەين كە پەيماني خۆيان دەشكێنن‌و وەفاي پێناكەن).

ويل دورانت، لە كتێبە بەناوبانگەكەي خۆيدا (مێژووي شارستانييەت) بەرگي یەکەم لاپەرە 426 ي وەرگێراوي فارسييەكەي دەبێژێ:

(لەبەر ئەوەي پەيرەواني ئايني زەردەشت، ئەم جيهانەيان بە گۆرِەپاني ململانێ نێوان هێزي چاکە‌وخراپە دەزاني، بەم شێوە بيركردنەوەيان، بيريان لە بزوێنەرێكي بەهێزو توانا، ياخود هێزێكي ميتافيزيك دەكردەوە كە ئادەميزاد هانبدات كاري چاکە بكەن‌و لە پاشاندا پاداشتي چاکەشيان بداتەوە..... بەم شێوە بيركردنەوەيە ياسايەكي رِەوشتي زۆر سادە‌و جوان هاتە ئاراوە كە پاڵی نابوو بەم رِاستييەكە (تەنيا ئەو كەسە خاسە كە هەرشتێكي بۆ خۆي بە باش نەزاني، بۆ خەڵکيش بە باش نەزانێت)

 

بە گوێرەي دەستوري ئاوێستا ئەركي سەرشاني ئادەميزاد سێ شتە:

- یەکەميان ئەوەيە كە نەيارەكەي بكاتە يارو دۆست.

- دووهەميان مرۆڤي ناپاك‌و خراپ بكاتە پاك‌و خاس.

- سێهەميشيان ئەوەيە كە مرِۆڤي نەزان‌و نەخوێنەوار بكاتە دانا‌و زانا.

هەروەها دەبێژێ، شاكانيش كە پەيرەوي ئەم ئاينە بوون، ئاكاري بەرزو جوانيان هەبووە، بۆ نموونە سەبارەت بە يۆنانييەكان كە زۆر پەيمان شكێن بوون، ئەمان پابەندي پەيمان بوون‌و هەرگيز پەيمانيان نەدەشكاند‌و شانازييان بەوە دەكرد كە ئەگەر پەيمانێكيان دابێت هەرگيز ڵی پاشگەز نەبونەتەوە. شتێكي ديكە كەسەرنجي نووسەري رِاكێشاوە ئەوەيە كە لە مێژووي ماد‌و پارس كە زەردەشتى بوون هەرگيز دياردەي جاشێتي نەبووە‌و نەچونەتە ريزي دوژمن دژي ميللەتي خۆيان.

 

پاكى‌و پاكدامەنى

لە ئاوێستادا گرنگييەكي تايبەتي دراوە بە پاك رِاگرتني جەستە، و بە يەكێك لە گرنگترين ئەركەكاني سەرشاني هەموو مرِۆڤي داناوە، و خراوەتە رِيزي سيفاتي بەرزي وەك رِاستي‌و دروستي، و بە نيشانەي پێشكەوتني کۆمەڵگادانراوە.

لە گاتاكاندا دەبێژێ:

(لەیەکەمين  چركەي ژیاني ئادەميزاد، پاكو تەميزي‌و خاوێني‌و چاودێري لەش ئەركي سەرشاني هەموو كەسێكە. لەبەر ئەوەي هەموو كەسێك لە جەستەو رِۆح پێكهاتووە، پێويستە لەسەرمان ئاگاداري هەردوكيان بكەين.

بە چاودێري‌و خاوين رِاگرتني جەستە، تەندروستيمان باش دەبێت. كاتێك تەندروستيمان باش بوو، وورەو مەعنەوياتمان بەرز دەبێت‌و بەچاوێكي رِوون‌و گەشەوە دەرِوانينە جيهان، بەلآم بە پێچەوانەوە هەرگيز مرِۆڤێكي نەخۆش ناتوانێت بە چاوێكي گەشەوە تەماشاي ژیان بكات‌و ڵی‌ووردبێتەوە. بۆيە هەميشە رۆحيشيان لە ناخۆشيدادەبێت).

زەردەشت، گرنگي‌و بايەخێكي تەواوي داوە بە پاكدامەني مرۆڤ لە کۆمەڵگادا، بەتايبەتي هاني پاكيزەيي ئافرەتاني داوە كە بەهۆي بيرو كردارو گوفتاري خاسەوە كێبەركێيەكي ئاكاريانە لەتەك پياواندا بكەن.

 

ئازادي هەلێبژاردن

يەكێ لە هەرەگرنگترين‌و بايەخدارترين دياردەكاني پەيامي زەردەشت، كە گشت توێژەران‌و ئاوێستاناسان يەكدەنگن لەسەري، بريتييە لە ئازادي‌و توانايي مرِۆڤ بۆ هەلێبژاردني رِێگەي ژیان‌و چارەنووسي خۆي.

لەنێو گاتاكاندا بەرِاشكاوي باس لەوە كراوە كە مرِۆڤ بە ئازادي ئافەريدە بووە، و تەنيا خودي خۆيەتي كە رِێگە‌و چارەنووسي خۆي هەلێدەبژێرێت.

زەردەشت پاش ئەوەي پەيامەكەي ئاشكراو بلآودەكاتەوە، جەخت لەسەر ئەوە دەكات كە ئادەميزاد دەبێ بە ئازادي‌و بەويستو هۆشي خۆي رِێگەي ژیاني هەلێبژێرێت.

ئەم بيرە لەنێوگاتاكاندا زۆر بەرِاشكاوي ئاماژەي بۆكراوە. لە يەسنا هات 30 بەندي 3 دەبێژێ:

".......

مرۆي ژير‌ودانا، رِاستي‌و دروستي هەلێدەبژێرێت‌و

نەزان‌و بێهۆش، خراپە هەلێدەبژێرێت. "

هرتسفلد، لەو باوەرِەدايە كە زەردەشت نەتەنيا لە بواري كۆمەڵايەتي، ئازادي هەلێبژاردني بە مرۆڤ داوە، بەڵکو تەنانەت باوەرِي بەوە هەيە كە بۆ باوەرِ هێنان بە خواو چوێنيەتي پەرستن‌ونزاكردنيش دەبێ مرِۆڤ بە بيرو هۆشي خۆي بگاتە ئەو رِاستييە لە يەسنا، هات 30 بەندي 5 دەبێژێ:

ئەوكەسەي بە كاروكرداري رِاست‌و دروست‌و باشي خۆي ئاهوراخۆشنود دەكات، مەزدا هەلێدەبژێرێت.

ئالتهايم، باوەرِي‌وايە كە زەردەشت ئەم باسەي زۆر بە رِاشكاوي‌و رِاستەوخۆ رِونكردۆتەوە كە ئەركي سەرشاني هەموو كەسێك ئەوەيە كە دژي درۆ‌و خراپە، ململانێ بكات بۆئەوەى بگاتە رِاستي‌و دروستي. لەم رِێبازەدا پشت‌و پەناي هەركەسێك تەنيا خۆيەتي‌و بەس، و دەبێ باوەرِي بە هۆش‌و هزري خۆي هەبێت، واتە كەسوكار‌و بنەماڵە‌و پەيوەندييەكاني دي كە خۆيان بە تكاكار لەنێوان خەڵک‌و خوا دادەنين (ئافەريدە‌و ئافەريدەگار)، هيچ سوودێكيان بۆ ئادەميزاد نييە.

اشپيگل‌و‌وينديشمان دەبێژن:

ئەو رۆشناييەي لە تەوێڵی ئايني زەردەشتدا دەدرەوشێتەوە بريتييە لەوەي كە هەركەسێك سەرنجي گاتاكان بدات‌و بيانخوێنێتەوە، تێدەگات كە ئەم ئاينە بەهۆي باوەرِ بووني بە (ئازادي هەلێبژاردن) و باوەري بەبيرو‌وتە‌و كرداري خاس، گرنگترين دەستگا‌و رِێكخراوەي لە مێشكي هەموو كەسێكدا دامەزراندووە.

گێگر، ئازادي هەلێبژاردن بە يەكێك لە گرنگترين بنچينەكانى ئايني زەردەشت دەزانێت.

ويل دورانت، باوەرِي‌وايە، ئەم بۆ چوونەي زەردەشت سەبارەت بە ئازادي هەلێبژاردن، شكۆ‌و مەزنايەتييەكي وەها زۆر بە ژیاني ئاسايي دەبەخشێ كە لە هەموو شێوەي بيركردنەوەكاني ديكە بەرزتر‌و بايەخدارترە.

ئەم شێوازي بيركردنەوەيە مرۆڤ لەوە رِزگار دەكات كە وەك كرمێكي بێ دەسەڵاتو ياخود مەكينەيەكي خۆكاري ميكانيكي يا موێرەى شەترەنج تێى برِوانرێت، بەڵکو ئادەميزاد لە ململانێي نێو ئەم جيهانەدا بەشدارە‌و ئازادي هەلێبژاردن‌و رێكخستني هەيە، چونكو ئاهورامەزدا خواستي ئەوە بوو كە ئادەميزاد رِەسەن بێت.

زهنر، دەبێژێ: ئايني زەردەشت بە تەواو ماناوە باوەرِي بە ئيرادەي ئازادە، هەر كەس زوو يا درەنگ دەگاتە ئەو رِاستييەي كە دەبێ لەنێوان رِاستي‌و درۆدا يەكێكيان هەلێبژێرێت.

زەردەشت لە يەسنا، هات 30 بەندي 2 جەخت لەسەر ئەوە دەكات كە لەنێوان دوو دياردەي رِاستي‌و درۆدا، هەركەس دەبێ خۆي بە ئارەزووي خۆي يەكێكيان هەلێبژێرێت‌و دەبێژێ:

" كە‌وايە،

گوێرايەڵی خاسترين‌وتەكان بن،

وبە بيرێكي رِۆشەنەوە هەڵیسەنگێنن،

وهەر يەكە لە ئێوە بۆخۆي

لەم دوو رِێبازە، يەكێكيان هەلێبژێرن،

پێش ئەوەي رِووداوي مەزن رِوو بدات

هەر يەكەتان بە دروستي ئاگاداربن،

لەم پەيامە تێبگەن‌وبلآوي بكەنەوە. "

 

هەروەها لە يەسنا، هات 31 بەندي 2 دەبێژێ:

" لەبەر ئەوەي بە هۆي دوو دڵی‌و رِارِاييەوە

هەلێبژاردني رِێگەي رِاستو دروست، ئاشكرا‌و رِۆشەن نييە،

ئەز، وەك رِابەر‌و مامۆستا يەك

كە هەلێبژاردەي مەز دايە،

بۆ رِێنمايي ئێوە نێردراوم،

كە هەردوو دەستە فێر بكەم

چلێون لەژێر سايەي ئايني رِاستيدا، بژين. "

 

هەروەها لە هات 43 بەندي 16، ديسانەوە زەردەشت جەخت لەسەر ئەوە دەكات كە " ئەي ئاهۆرامەزدا، زەردەشت لە بۆ خۆي ئەو گەوهەرەي كە هي تۆيە، هەلێبژارد...... "

 

لە هات 51 بەندي 8 دەبێژێ:

(جاماسپ، بەهۆي بيري خاسي خۆيەوە، ئايني رِاستي هەلێدەبژێرێت.........)

 

هات 31 بەندي 11 دەبێژێ:

" ئەي مەزدا،

هەر لەو ساتەوە‌و لەسەرەتاوە كە

بە بير‌و هۆشي خۆتەوە،

ژیان‌و‌ويژدان‌و هۆشت بۆ دروستكردين،

و گيانت كردە نێو لەشمان،

و توانايي گفتوگۆ‌و كاركردنت پێبەخشين،

هەر لەو كاتەوە‌ويستت كە ئێمە بەشێوەيەكي ئازاد،

باوەرِ‌و رِێ‌و رِەوشي ئايني خۆمان هەلێبژێرين. "

 

جلال الدين ئاشتياني لەم بارەوە دەبێژێ:

(ئيدي لەمە رِۆشەنتر، ناتوانرێت لە 3500 ساڵ لە مەوبەرەوە دەربارەي ئازادي‌و هەلێبژاردني ئادەميزاد قسەبكرێت.)

 

مافى مرۆڤ

مافي مرِۆڤ، دەستەواژەيەكي ياسايي‌و رِاميارييە لەم چەرخەي ئێمەدا.

لەنێو ئاينە پيرۆزەكاندا ئەم دەستەواژەيە بەشێوەيەكي رِاشكاوانە بەرچاو ناكەوێت. بەلآم ئەرزش‌و بەهاكاني ئاكاري‌و دادي كۆمەلآيەتي كە ناوەرِۆكي مافي مرِۆڤ پێكدەهێنن، كەم تا زۆرێك بە شێوەيەكي رِاشكاوانە يا بە هێماكردن لە زۆربەي زۆري ئايين‌و ئايينزاكاندا بەرچاو دەكەون.

لە ديدي ناوەرِۆكي مافي مرِۆڤ، ئايني زەردەشتي لەنێو گشت ئايينەكاني ديكەدا، لە لوتكەي هەموويانە، وە هۆي ئەمەش دەگەرِێتەوە بۆ دوو بونيادي باوەرِ كە بريتين لە:

یەکەميان ئەوەيە كە ئاهورامەزدا سەرچاوەي هەموو چاکييەكانە‌و خراپە لە قەلەمرِەويدا نييە.

دووهەميان ئەوەيە كە مرۆ وەك هاوكاري ئاهورامەزدا،دەشێ لە كاروكردارەكانيدا ڵی فێربێت‌و وەك ئەو رِەفتار بكات.

لەنێو ئايني ئيسلامدا مرِۆڤ (عبد الله) يە‌واتە بەندەي خوايە.

لە ئايني مەسيحي دا مرِۆڤ كورِي خوايە، بەلآم لە ئايني زەردەشتيدا مرِۆڤ هاوكاري ئاهورامەزدايە.

هەموو كاروكردارێكي ناپەسەند لە گاتاكاندا، ئەوانەن كە هەرِەشە لە مافي مرِۆڤ دەكەن، تورِە بوون‌و رِق‌وكينە، درۆكردن‌و بێدادي، گەندەڵی بە هەموو شێوەكاني، پالێپشتي كردن لە فەرمانرِەواي ستەمگەر، ژێر پێ خستني ياسا‌و جياوازيخستن لەنێو خەڵکدا، و....... لە گاتاكاندا بەهەموو جۆرو شێوەيەك،بەنارِەوا‌و ناشايست هەژمار كراوە.

سەبارەت بە ئازادي مافي مرِۆڤ لە بيركردنەوە‌و هەلێبژاردن، بەتايبەتي هەلێبژاردني چۆنيەتي ژیان بردنەسەر‌و هەلێبژاردني ئايين، بۆچووني گاتاكانمان باسكرد، وەئێستا بڕێ نموونەي ديكە دەربارەي باوەرِ بە مافي مرِۆڤ دێنمە بەرچاو.

باوەرِ بە يەكساني نێوان ژن‌و پياو لە پەيامي زەردەشتيدا زۆر بە رِاشكاوي‌و بێ پەردە ئاماژەي بۆ كراوە.

لە هەر شوێنێكدا زەردەشت بانگهێشتي بۆ خەڵکي كردبێت بۆ گوێرايەڵی لە پەيامەكەي، ئاماژەي بۆ ژنو پياو وەك يەك كردووە.

هەروەها دەربارەي هەلێبژاردني هاوسەر، ژنوپياوي وەك يەك بەرپرسياركردووە‌و ئامۆژگاري كورِ‌و كچاني كردووە كە پێش ئەوەي هاوسەرگيري بكەن‌و پەيماني ژنمێري ببەستن، دەبێ لەتەک بيرو هزري خۆياندا رِاوێژ بكەن‌و بەئەقل‌و دڵو گيانەوە هاوسەر بۆ خۆيان هەلێبژێرن، لە هيچ شوێنێكي گاتاكانداوشەي بەردە يا كۆيلە وەك توێژيكي كۆمەلآيەتي بەكار نەهاتووە‌و ئەمەش ماناي ئەوەيە كە ئەم ئاينە‌و بە تايبەتي زەردەشت خۆي باوەرِي بە توێژێك بە ناو كۆيلە نەبووە‌و هەموو خەڵکي بە چاوي يەكسان‌و ئازاد بينيوە.

بەلآم ئەگەر برِوانينە ئاينەكاني ديكە دەبينين هەموويان باسي كۆيلە‌و كۆيلايەتي دەكەن‌و هەموويان داواي ئازاد كردني بەردە دەكەن، بەلآم هيچ يەكێكيان كۆيلايەتييان حەرام نەكردووە‌و زۆربەيان ياساي تايبەتييان بۆ بەردەداري داناوە.

لە پەيامي زەردەشتيدا، هەموو مرِۆڤ لەبەرامبەر ياسادا يەكسانن، وهيچ كەسێك لە هەر پلە‌وپايەو پێگەيەكدا بێت لەسەرو ياساوە نييە.

لە گاتاكاندا بەرِاشكاوي‌و بێ هيچ پێچوپەنايەك دەبێژێ كە نابێ مرۆي خاس پەیڕەوي لە فەرمانرِەواي ستەمكار‌و گەندەلێ‌و بێداد‌و درۆزن بكەن.

پرۆفيسۆر جون هينلز لە كتێبي The Theory and Practics of Human Rights in Zoroastrianism, a paper presented to Fourth world Zoroastrian، congress، Bom boy، 1985. دەبێژێ: ئەشێ ئايني زەردەشت بە یەکەمين ئاينێك هەژمار بكرێت كە داكۆكى لە مافي مرێۆڤ كردووە.

كورش كە دامەزرێنەري دەوڵەتي هەخامەنشي بوو، وە زەردەشتى بوو، هەر ناوچەو‌وولآتێكي داگير بكردايە، سەبارەت بە ديلەكان مافي مرِۆڤي رِەچاو دەكرد.

بە گوێرەي نووسيني سەر تاشە بەردەكان، هەقدەستي كاركردنياني بە تەواوەتي‌و بێ هيچ كەموو كورِييەك پێدەدان، وە خەڵکي ئەو شوێنانەي داگيري دەكردن، ئازادي تەواوي پێدەدان بۆ پەرستني بتە خواكانيان.

باشترين بەڵگە بۆ رِەچاوكردني مافي مرِۆڤ لەو سەردەمەدا ئەم جارنامەيەيە كە لە ساڵي 546 پ.ز لە لايەن كورشەوە بە بۆنەي تاج خستنە سەريەوە بلآوكراوەتەوە.

دەقي جارنامەكە دەبێژێ:

 

دەقي جارِنامەي كورش

ئێستا كەبەياريدەي مەزدا تاجي پاشايەتي ئێران‌و بابل‌و‌وولآتاني هەر چوار دەوروبەرم ناوەتەسەر، رِايدەگەيەنم كە تا ئەو رِۆژەي زيندووم‌و مەزدا پاشايەتيم رِادەگرێ‌و بەردەوامە، رِێز لە ئايين‌و ئايينزاي هەموو ئەو خەڵکانە دەگرم كە ئەز پاشايانم‌و نا هێلێم فەرمانرِەواو نێراوەكانم‌و گشت ئەوانەي فەرمانبەردارمن ئايين‌و ئايينزاي ئەو خەڵکانە‌و هيدي رِەچاو نەكەن، وبە چاوي سووكەوە تەماشايان بكەن.

ئەز، تا ئەو رِۆژەي زيندووم رِێگە نادەم هيچكەس بە بێگاري‌و تۆپزي كار لە خەڵک بكێشێتەوە‌و بێ كرێ‌و هەقدەست كاريان پێبكات.

ئەز، ئيمرِۆ رِايدەگەيەنم هەموو كەسێك ئازادە بە خواستي خۆي هەر ئايينێك هەلێبژێرێت وە پەيرەوي لێبكات، وهەر شوێنێك دڵی دەيخوازێت تيايدا بژي، بۆ خۆي هەلێبژێرێت. بەلآم بەمەرجێك لە‌وێرِادا دارايي هيچكەس بە زۆر‌وستەم زەوت نەكات، وهەر پيشەيەك كە پێي خۆشە هەلێبژێرێت، وسامان‌و دارايي خۆي بەهەر شێوەيەك كە خۆي گەرەكێتي بيچەرخێنێت بەمەرجێك كە زيان بە كەس نەگەيەنێت.

ئەز، تائەو رِۆژەي بە ياريدەي مەزدا پاشايەتي دەكەم، رِێگە نادەم ژنان‌و پياوان وەك بەردە بفرۆشرێن.

فەرمانرِەواكان‌و ئەوانەي ئەز داياندەمەزرێنم دەبێ رِێ لە كرِين‌و فرۆشتني ژنان‌وپياوان بگرن، و رەوشي بەردەداري لە جيهاندا دەبێ بنبرِبكرێت.

              (بەبۆنەي تاج خستنە سەري كورش لە ساڵي 546 پ.ز)

 

كارو كۆشش

هەوڵوتێكۆشان لە پێناوي كاري چاک، يەكێكە لە پێويستيەكاني سەرشاني هەموو زەردەشتييەك، ئاشكرايە كە زۆربەي كردارە خراپەكان بە هۆي بێ كارييەوە دەوەشێتەوە.

يەكێ لە تايبەتمەندييەكاني ژیان لە ديدي ياساي راستيدا (ئاشا)، تێكۆشان‌و كاركردني هەميشەييە لە پێناوي پێشكەوتن‌و ئاوەداني‌و گەيشتنە پوختەيي، تەمەڵی‌و تەوەزەلي كارێكي ئەهريمەنييە.

لە هەموو كاروكردارەكانماندا دەشێ دڵو دەرون‌و بيرو هزرمان دوور بخەينەوە لە دوژمنايەتي‌و درۆ‌و تورِەبوون، وە پەرەبدەين بە رِاستي‌و دڵۆڤاني‌وگەشەي پێبدەين.

گاتەكان ئامۆژگاريماندەكەن كە خاسگەلەكان هەموو دەبێ يەكبگرن، و کەسانێك بە رابەرايەتي هەلێبژێرن كە رِاستگۆ‌و دانابن‌و هەنگاو هەلێبێنن‌و كاربكەن بۆ نوێژە نكردنەوەي کۆمەڵگا‌و هەموو جيهان.

پەيامي زەردەشت دژي تەركە دنيا‌و گۆشەگيرييە، هاوسەر نەخواستن بە كارێكي ناپەسەند هەژمار دەكرێت، لە پەيامي زەردەشتيدا، هەرگيز نابێ ئايني رِاستي‌ودروستي پەنهان بكرێت‌و بشارێتەوە تەنانەت ئەگەر ئەم نەشاردنەوەيە بێتە هۆي مەترسي لەسەر ژیاني ئەوكەسە.

ململانێي ئاكاري سەرەتا دەبێ لەنێو دەروني ئادەميزاد خۆيەوە دەستپێبكات، پاش ئەوەى بەسەر خراپ بيركردنەوەي نەفسي خۆماندا زالێبوين، ئەوسا دەبێ دەستبكەين بە رِێنمايي كردني خەڵک، واتە دەبێ ئەوە رِەچاو بكەين كە چاکكردني خۆمان پێش چاکكردني کۆمەڵگايە.

گاتاكان ئامۆژگاريمان دەكەن كە پێويستە مرِۆڤ كاري خاس‌و دروست تەنيا لەبەر خاسي ئەنجامبدات نەك لە پێناوي وەرگرتني پاداشت، رِاستي‌و چاکە خۆي لە خۆيدا پاداشتي خاس بۆ مرِۆڤ دابين دەكات.

زەردەشت ستايشي لە هەموو خۆشي يەكاني ژیان دەكرد‌و دەيگوت دەبێ چێژ لە خۆشييەكان بگرين‌و هەوڵ بدەين بەسەر ناخۆشييەكاندا زالێ بين‌و دەبێ بەرهەمي ئيشو كاروكۆششي خۆمان بخۆين‌و نابێ هێچ كەسێك بە تەمەڵی‌و بێكاري بژي.

لە ڤەنديداد دەبێژێ:

ئەز، بەرەنگاري دێوي تەمەڵی دەوەستم كە دەيەوێت بەهۆي بێكاري‌و تەمەڵی رِەنجەرِۆمان بكات.

هەروەها لە ڤيسپرد دەبێژێ:

(ئەي خواپەرستی زەردەشتي، دەستوپێ‌و هۆش‌وعەقڵی خۆت بەكار بهێنە بۆ بەديهێناني ئەركەكاني سەرشانت بەرامبەر خەڵک لە كاتي پێويستيدا، وەلە هەموو كارێكي خراپ خۆت دوور بخەرەوە، وەهەميشە بۆ بەديهێناني كاري چاک‌و دەستگرتني ئەوانەي پێويستييان بە يارمەتيت هەيە، هەوڵو كۆشش بدە).

كەوايە، دەتوانين بێژين، پەيامي زەردەشت ئايني كاروكۆششە‌و ئەركي سەرشاني هەموو زەردەشتييەكە (وەك تاك) هەوڵ بدات لە رێگەي كاركردن بە بيرێكي خاسەوە‌و دوور لە تەمەڵی بۆ پێشخستني کۆمەڵگا‌و گەشەپێداني.

لە يەسنا هات 24 بەندي 14 دەبێژێ:

(ئەرێ ئەي مەزدا، باكەسێك لەم جيهانەدا بەهرە لە پاداشتە بەنرخەكانت ببێت كە خەريكي كاروكۆششە‌و مەرِومالآت‌و بەرزە‌ووڵاخ بەخێو دەكات ….)

 

ژينگە پاراستن

زەردەشتيەكان گرنگييەكي تەواو سەنگ دەدەن بە رِاگرتني پاكوتەميزي (پاكژي) ئاو، خاك، هەوا‌و ئاگر، واتە ئەم چوار هێمانەي كە بنەماي بە ديهاتني بوونەوەرانن.

لەم بارەوە يۆنانييەكان زۆر باسيانكردووە. هيرودت‌و زەينەفۆن باس لەوە دەكەن‌و دەبێژن:

ئێرانييەكان هيچ شتێكي پيس ناخەنە نێو ئاوەوە‌و پارێزگاري لە خاك‌و زەوي دەكەن‌وناهێلێن پيس بێت.

لە ئايني زەردەشتيدا گشت ئەوشتانەي كە ئاهورامەزدا بە مرِۆڤي بەخشيوە، پاكو خاوێنن.

جياوازييەكي زۆر هەيە لەنێوان ئايني زەردەشتي‌و ئاينەكاني ديكە كە ماددە‌و جەستە بە كاري ئەهريمەني دەزانن، زەردەشتييەكان جەستە‌و ماددەش بە بەخشش‌و خەلآتێكي ئاهورايي دەزانن‌و شاياني پارێزگايكردنن.

ئەركي سەرشاني ئادەميزادە كە ماددە لە رِێگەي خراپدا بەكار نەهێنن، فەرهەنگي پەيامي زەردەشت، فەرهەنگي شادي‌و خۆشييە، زەردەشت دەبێژێ كە ئافەريدەگار ئەم جيهانە پرِ لە خۆشي‌و شادييەي بە هەموو جوانييەكاني ئافراندووە بۆ ئەوەي بەهرەي لێوەربگرين‌و خۆشي لێببينين، لەبەر ئەمە پێويستە بيپارێزين‌و بەهايەكي تايبەتي بۆ توخمەكانى سروشتي دابنێين، ئەم بەهايە دانپێنانە بە مەزنايەتي ئافەريدەگار‌و سوپاسە بۆ خەلآت‌و بەخشيشەكاني.

هەروەكو لە باسي ئەمشاسپەندەكاندا ئاماژەمان پێدا، بۆ پاراستني توخمەكانى سروشتي‌وژينگە‌و پێشگيري كردن لە پيسبون‌و لەناوچونيان، زەردەشتييەكان (پاش مردني زەردەشت) بۆ هەريەكێ لە توخمەكانى سروشتي، ئەمشاسپەندێكيان دانا بۆ پارێزگاري لێكردنيان بوێ ئەوەى لەم رِێگەيەوە بتوانن پارێزگارى لەو توخمانە بكەن.

هەروەها شێوەي ناشتني مردووەكانيان يەكێكە لەو باسانەي كە زەردەشتييەكان چەندە بايەخيان بە پاراستني ژينگە داوە (لە باسي دەخمەدا زياتر لەم بارەوە دەدوێين).

لە ساڵي 1973 دا لە كونفراسێكدا دەربارەي (ميتراليزم) كە لەشاري شيرازي ئێراندا گيرا، Dhalla. H. لە رِاپۆرتێكدا دەبێژێ:

ئايني زەردەشتي بە یەکەمين ئايين هەژمار دەكرێت كە هەوڵی پاراستني ژينگەي بە شێوەيەكي كرداري داوە.

 

كشت‌و كێل‌و پەروەردەى ئاژەڵ:

دياردەيەكى ديكە لە شوێرِشە كوێمەڵايەتى‌و ئابوورييەكانى زەردەشت،شوێرِشى كشتوكێڵە.

بێگومان هەموو دەزانين لە دێر زەمانەوە تا ئيستا كشت‌و كێل‌و پەروەردەى ئاژەڵ رێوێلێكى بەرجەستە‌و باڵاى هەبووە‌و هەيە بوێ پێشخستنى كومەلێگا، هەروەها دەزانين بوێ هەلێسورِاندنى ئەو ئيشوكارانەى بە دەست ئادەميزاد وەبەردێت، پێويستى بەجەستەيەكى بە توانا‌و بيرێكى پاك هەيە.

هيج كەسێك ناتوانێت خاوەنى ئەم هێزە بێت ئەگەر خواردنى تەندروست نەخوات، ئەم خواردنەش زوربەى زۆرى بريتين لەبەرهەمەكانى كشتوكێل (ئاژەڵی‌و رِووەكى)

زەردەشتى ژيرو دانا هەزارەها ساڵ لە مەوبەر، هەستى بەم پرس‌و بابەتە كردووە، و بوێيە هەميشە خەڵکى هانداوە كە نيشتەجێ ببن‌و دەست لەکوێچەرێتى هەلێبگرن‌و خەريكى كشتوكێلێ‌و پەروەردەى ئاژەڵ بن، قوربانيكردنى ئاژەڵی لە بوێنە ئاينيەكاندا قەدەغە كرد بوێ ئەوەى بەهوێى ئەو قوربانييە بە كوێمەڵەى ئاژەڵ چيدى قرِ نەكەوێتە نێويان‌و ئەو سامانە لە ناو نەچێت، وە پەروەردە كردنيان زێتر سوود لەبەرهەمەكانيان وەربگيرێت.

زەردەشت، رووناكى‌و هەموو شتێكى چاک‌و باشى ستايشت كردووە، و كشتوكێلێ‌و پەروەردەكردنى ئاژەڵی سوودمەندى لەسەرو ئەم ئيشە چاکانە هەژمار كردووە، وە هەميشە دژى خراپە‌و ناپاكى بووە‌و دوژمنى بيابانى رِووت‌و زەوى‌و دەشتى بەرِەڵا بووە وە حەزى لە ئاوەدانى‌و كشتوكێلێ كردووە.

لێرە دا بڕێ لەو نموونانە دەهێنمە بەر چاو كە پشترِاسكەرەوەى ئەم شتانەن:

زەردەشت لە ئاهورامەزدا دەپرسێت:

((ئەى ئافەريدەگارى جيهانى ماددى،ئەى پاكترين پاكان، چوارەمين كەسێك كە زەوى بەرِادە بەدەر دەبوژێنێتەوە كێيە؟))

ئاهورامەزدا لە وەڵامدا دەفەرمويت:

((ئەو كەسەى كە لە هەموان زێتر گەنم بچێنێ‌و زياترين سەوزە برِوێينى‌و زێترين درەخت‌و نەمامى بەردار برِوێنێ. كەسێك كە زەوى دێم‌و‌ووشك ئاو بدات‌و زەوى زوێنگاو‌ووشك بكاتەوە‌و كشتى بكات)) (ڤەنديداد_ بەشى سيهەم بەندى 23)

زەردەشت دەبێژێ:

((چەندە بەد بەخت‌و بێكەسە ئەو زەوييەى ماوەيەكى زۆرە بێ(توێو) وە توێو وەشێنە‌و چاوەرێى جوتيارێكى چالاك دەكات هەروەك كيژوێڵەيەكى جوان كە ماوەيەكى زۆر بێ منداڵێ ماوە‌و چاوەرِێى هاوسەرێكى خاسە)) ڤەنديداد- بەشى سێهەم – بەندى 24

هەروەها، زەردەشت پرسيار دەكا‌و دەبێژێ:

((ئەى ئافەريدەى جيهان، ئەو شوێنەى زەوى كە شادمانترين شوێنە لەکوێيە؟))

وەڵام دەدرێتەوە:

((ئەو شوێنەيە كەوا ئاژەڵی سوودمەند‌و رِانێكى زۆرى تێدا بێت وە روێژ بە روێژ زێتر بێت))

ڤەنديداد-بەشى سيهەم-بەندى 5-

ئێستا ئيدى ئەوەمان بو ێ ئاشكرا‌و رِووندەبێت كە زەردەشت گرنكى‌و بايەخێكى زۆرى داوە بە كشتوكێلێ‌و پەروەردەكردنى ئاژەڵی سوودمەند بوێيە دووبارە پرسيار دەكات:

((ئەى ئافەريدەى جيهان، پێنجەمين شوێنيك لەسەر گوێى زەوى كەوا زۆر شادمانە كێيە؟))

وەڵام دەدرێتەوە:

((ئەو شوێنەى كە ئاژەڵ‌و رِانى پتر بێت‌و ئەندازەيەكى زۆر پەينى تێدابێت))

ڤەنديداد- بەشى سێهەم- بەندى 6

هەروەها ئاهورامەزدا دەبێژى:

((ئەى زەردەشت سپەنتمان، كەسێك بە دەستى چەپ‌و راست زەوى دەكێڵی، لە ئاكامدا زەوى بە چەپ‌و راست بەرهەمى فراوانى بوێ بەرهەم دەهێنێ، هەروەكو دڵدارێك كە لەتەک دولبەرى خۆیدا منداڵێكى زۆر دروستبكەن، هەروەها زەوى بوێ ئەو كەسە بەرهەم وەبەر دێنێت.))

ڤەنديداد – بەشى سێهەم – بەندى 25-29

زەردەشت هەميشە ئاموێژگارى خەڵکى كردووە‌و پێي رِاگەياندوون كەسێك كە خەريكى كشتوكێلێ‌و پەروەردەى ئاژەڵی سوودمەند نەبێت، دوو چارى پاشەگەردانى دەبێت‌و لە ئاكامدا دەكەوێتە گە دايى‌و سوالێكردن بوێ پارچە نانێك‌و لەنێو خەڵکدا رِيسوا‌و سەرگەردان دەبێت.

 

پەراوێزەکان

1 ـ  لە كتێبى (قاموس قرأن) نووسينى سيد على اكبر قرشى، بەرگى 3،4 _ل 88، دەربارەى وشەى (رس) لە سورە (ق) و (فرقان) دەبێژى:

(‌وادەردەكەوێت كەناوى جێگە‌و شوێنێك بێت كە نەتەوەيەك تيايدا جێگر بوبن).

لە نهج البلاغە خوتبەى 180 على كورِى ئەبو تاليب دەبێژى (أين اصحاب مدائن الرس الذین قتلوا النبيين)، لەم ‌وتەيەدا‌ وا دەردەكەوێت كە چەندين شار هەبوبێت بە نێوى رس كە خەڵکى ئەو شارانە پەيامبەرەكانيان كوشتووە......

لەوە دەچێت كە مەبەست لە (رس)، رووبارى ئاراسى ئێستا بێت كە دەكەوێتە باكورى ئازەربايجان‌و درێژايى 800 كيلو مەتر، و سەرچاوەكەى لە كێوەكانى ئەرز رومى توركيايە‌و پاش ئەوەى بە دەشتى موغان تێدەپەرێت، و لەتەك رِووبارى (كورا) يەكدەگرن‌و دەرژێنە نێو دەرياى خەزەرەوە. لە بەشێك لە دەورو بەرى ئەم رِووبارە گەورەيەدا، شارستانيەتێكى مەزن هەبووە كە ئێستا نەماوە، وە شارەكانى (رس) كە لە نهج البلاغە باسيان لێكراوە، بريتين لەو شارستانيەت‌و شارە دێرينانەى ئەو سەردەمە.

هەروەها محمد عبدە لە شيكردنەوەى ئەو خوتبەيەى نهج البلاغە دەبێژێ كە مەبەست لە (رس)، رِووبارى ئاراسە

صافى، لە رِاڤەى قورئاندا دەبێژێ:

((رس) رِووبارێكە لە ناوچەى ئازەربايجاندايە) شايانى باسە، بێژين، لە‌وانەيە مەبەست لە (مجوس) كە لە ئايەى (17) ى سورەى حەج هاتووە، هەمان اصحاب الرس بێت، و يا خود (مجوس) نەوەى ئەوان بن.

2 ـ  ئارياييەكان، ئەو خێڵە كوێچەريانەن كە لەمێژەوە لە چەندين قوێناغدا، لە باكورى ئەوروپا يا باشورى روسياوە كوێچيان كردووە. بە گەيشتنيان بوێ دەڤەرى ئێران ‌ويج دەستەيەكيان بەرەو هندستان رِوێيشتون، وەبەشێكيان لەناوچەى هەرات‌و خوێراسان نيشتەجێ بوون، وەدەستەيەكيشيان لە رِێگەى (هشترخان) و (كريمە) بەرەو كوردستان‌و ئازەربايجان كوێچيان كردووە.

زمان‌و فەرهەنگ‌و بڕێ تايبەتكارى هاوبەشى ديكەش لەنێو ئەو خێڵانەدا هەبووە، تەنانەت ئەو ئارياييانەى كە لە رِێگەى (ئاسياى چكوێلە) وە بەرەو يوێنان‌و ئەوروپا كوێچيان كردووە، ئەوانيش هەر بەم شێوەيە بون.

خێڵە ئارياييەكان كە بەرەو دەڤەرى ئێران ‌ويج هاتون لەتەك دانيشتووە رِەسەنەكانى ناوچەكەدا تێكەڵاو بوون.يەكى لە‌و خێڵانە (ماد) ە كان بوون كە لە دەوروبەرى 2000 پ.ز بەرەو ناوچەى كوردستان كوێچيان كردووە .

شايانى باسە، ئەوانەى بەرەو هيند‌و ئێران كوێچيان كردووە، خۆیان بە ئاريايى دەناسێنن.

كوێنترين نوسراو كە دەربارەى ئارياييەكان نوسراوە، كتێبى ريگ‌ويدايە rig veda لە هيندستان‌و كتێبى ئافێستاى زەردەشتە. لە هەردوو كتێبەكەداوشەى ئاريا بەماناى رِەسەن‌و ميواندار لێكدراوەتەوە.

لە ئافێستادا، خاكى ئارياييەكان بە ئاريا نام‌وايجا arya naum vaeja وە يا ئاران‌وژ (ئيران‌ويج) ناوبڕیوە. لە تەوراتدا، ئارياييەكان لە نەوەى يافپ كورِى نوح لە قەڵەم دراوە.

دكتور عبد العڤيم رەزايى لە كتێبى (تاريخ دە هزار سالە ايران)

بەرگى یەکەم. ل 180 دەبێژى:

((فەرەيدون هەموو ئەو ناوچانەى لەژير دەستيا بوون بەسەر سێ كورِەكەى خويدا دابەشكرد. دەڤەرى ئێرانيدا بە يەكێك لە كورِەكانى كە ناوى ئيرەج بوو. هەر لەو كاتەوە ئەم دەڤەرە بە ئاريا‌ويج يا ئارين‌ويج يا ئارينوێج ناو دەبرێ‌و بەماناى سەر زەمينى ئێرانييەكانە .

پارسەكان‌و مادەكان خۆیان لە ڕەچەڵەک‌و نەژادى ئەمانە دەزانن))

م.اورنگ، نووسەرى كتێبى (بررسى يسنا – هات 9 لاپەرە 106) دەبێژى: یەکەمين جار كە زەردەشت ستايشى ئاهورامەزدا دەكات لە دەڤەرى ئێران ‌ويج بووە، وە سەبارەت بەم ناوە دەبێژى:

(ووشەى ئافێستايى (ئەئيرينوێجە) يا (ئەئيريەنە‌واجەنگە) كە بە پەهلەوى‌و فارسى بوێتە (ئيران‌ويج)، (ئاريا‌ويج)، (ئاريا‌ويژ) پێكهاتووە لە دوو بەش، بەشى یەکەم (ئەئيريەنە) لە (ئەئيريە) وەرگيراوە بە ماناى (پاك نەژاد)، (نەژادى رِەسەن‌و مەزن)،(بەرِێز)، (ئازاد). وە ئێستا بوێتە (ئاريا)

بەشى دووهەمى (واجە) يا (واجەنگە) بەماناى (مايە) وە (توخم) وە (دانە‌و نەژاد) وە (بنج‌و بناوانە). تێكراوشەكە بە ماناى (توخمى رِێزدار)، (نەژادى رِەسەن)، (نەژاد ئازاد)، (پاك بونياد) وە (توخمى شياو)ە. نووسەر دەبێژى: بەگوێرەی نووسينەكانى ئاوێستا (ئاريا‌ويج) لە دەوروبەرى رِووبارى (دائيتى)يە كە زۆر بە پيروێزى ناوى لێبراوە، و زۆربەى زۆرى لێكوێڵە رەوەكان ئەم رووبارە بە رووبارى (ئاراس)ى دەزانن، و نووسينە كوێنەكان بە زمانى پەهلەوى زۆر بەرِاشكاوانە(ئێران ‌ويج) بە دەڤەرى ئاتەرپادەگان دەزانن‌و شوێنى لەدايكبونى زەردەشتيش هەر بەو شوێنە دەزانن، وەگرنگترين بەڵگەى نووسراو لەم بارەوە كتێبى (بوندهش)ە كە لە بەشى 29 بەندى 12 دەبێژى ئێران ‌ويج لە دەڤەرى ئاتەر پادەكانە. هەروەها لە بەشى 32 بەندى 3 دەبێژێ: كاتێك زەردەشت پەيامەكەى رِاگەياند،سەرەتا لە ئێران ‌ويج ستايشى ئاهورامەزداى كرد‌و (ميديوماە)ى ئاموێزاى پەیڕەوى لە ئاينەكەى كرد. هەروەها دەربارەى رووبارى (دەرەجە)ش كە باوكى زەردەشت لە كەنار ئەو رووبارەدا ژياوە لە كتيبى (ڤەنديداد) بەشى 19 بەندى 4 دەبێژێ ماڵی پوروشەسب باوكى زەردەشت لەسەر بەرزاييەك لە كەنار رووبارى دەرەجە بووە. لە بەشى 20 بەندى 32 هەمان كتيب (بوندهش) دەبێژى رووبارى (دەرەجە)لە دەڤەرى (ئيران‌ويج)ە. تێكرا‌و پوختەى ئەم باسە ئەوەمان بوێ رِوون‌و ئاشكرا دەكات كە دەڤەرى ئيران‌ويج‌و رووبارى (دائيتى) و رِووبارى (دەرەجە)، هەر سێكيان لە يەك ناوچەدا بوون‌و ئەو ناوچەيەشى كوردستانە، و باوكى زەردەشتيش‌و خودى لە‌وێرِادا ژياون.

زاناكان سەبارەت بە كات‌و مێژوو‌و رِێرِەوى ئەم كوێچە بە 1800-2000 ساڵ پ.ز دەزانن‌و هەندێكيان بە 4000-5000 پ.ز دەزانن. هوێى كوێچى ئارياييەكان دەگەرێتەوە بوێ ئەوەى كە لەسەرەتاى هەزارەى دوهەمى پ.ز، خێڵە ئارياييەكان لە خواروى رِوسيا لە ناوچەى دەرياى ئارالێ تا وەكو رووبارى وەلێگاى خواروو‌و سەرو قەوقاس بە شێوەيەكى جياجيا‌و بڵاو لە يەكتردە ژیان.

هەر لەو كاتەوە بەهۆێى داهاتنى سەرما‌و سەهوێلێبەندان‌و كەمبوونەوەى لە وەرِگا‌و... كوێچ دەست پێدەكات. هەر وەكو ئاماژەمان پێكرد (ماد)ە كان بەرەو كوردستانى ئێستا كوێچيان كرد‌و تێكەل بە دانيشتووە رِەسەنەكانى ناوچەكە بوون كە بوێ ئەو سەردەمە خاوەنى شارستانيەتێكى باش بوون، بوێيە زوتر لەکوێچەرەكانى ديكە يەكيان گرتووە‌و شار‌و دەوڵەتيان پێكناوە.

3 ـ  تيشتەر:  ئەستێرەى تيشتەر، تيشكدەر، هەمان هەسارەى گەلاوێژە.

4 ـ  ماد: وشەى ماد هەر لە مێژەوە بەم شێوانەى خوارەوە باسى لێكراوە:

لە ئاوێستا بە نێوى مرۆ marou _

 لەسەر خشتەى نووسراوەكانى هەخامەنشييەكاندا مادا mada _

 بە زمانى ئەرمەنى مار mar _

بە زمانى پارتييەكان مات mat _

لە كارنامەى ئەر دەشێرى بابەكان ماديك madik _

لەسەردەمى ساسانييەكاندا ماى may _

لەسەردەمى ئيسلامدا ماە،ماژ، ماد _

بە زمانى ئيلامى ماتابە matabe _

بە زمانى عبرى كۆن ماداى maday _

بە زمانى ئاسورى ماتاى matay‌و ئامادى amady _

بە زمانى يۆنانى كۆن مدى، مد made _mady

هەروەها سەرزەمينى ماد لە ئاوێستادا (ڤەنديداد بەشى یەکەم – بەندى 6) بەم شێوەيە باسكراوە:

(ئەز كە ئاهورامەزدام، لە خاسترين شوێن‌و جێگاكاندا، سێهەمين كيشوەرم دروست كردكە (مرۆ)يە‌و خەڵکەكەى دڵر‌و ئازا‌و پيروێزن. لە‌وێرادا ئەهريمەنى خوێنرێژ دژايەتى خەڵکەكەى كرد‌و خراپەى بڵاوكردەوە. هێرۆدت، مێژوونوسى بەناوبانگى يۆنان، ناوى شەش خێڵ يا تايفەى هێناوە كە دەبێژێ

مادەكان لەم شەش خێلەسەرەكييە پێكهاتبوون:

1. بوسى يەكان   Bousia

2. پارتكن     Paretakenoi

3.ستروخات    Strukhat

4. ئيرى زانتو   Air Zantos

5. بودى      Boudioi

6. ماگوى، ماژ، ماكوش، مۆغ،   Magoi

كە ئەمەى دواييان لە ناوچەى كوردستاندا ژياون، سەبارەت بە مۆغەكان لە پاشاندا زانيارى زێتر دەخەمە بەرچاو.

ا.م. دياكونوف لە كتيبى (تاريخ ماد) ل_ 1 دەبێژێ

(... لەسەردەمى زۆر دێريندا، دەوڵەتى ماد‌و پێش ئەويش دەوڵەتى ماننا، دوو دەوڵەتى فرە مەزن‌و شكۆيان پێكهێنا بوو.

دەوڵەتى ماد لەتەک ئەوەى كە زۆرى نەخاياند (727 _549 پ.ز) بەڵام ئەركێكى مێژوويى گرنگى لەسەرشان بوو. مادەكان توانييان ئەو كۆتو زنجيرەى كە ئاشوورييەكان كردبويانە گەردەنى ميللەتانى هەموو ناوچەى رۆژ ئاواى ئاسيا بپچرێێنن‌و خەڵکەكە لەو زۆر‌و ستەمى ئاشوورييەكان رزگار بكەن.مادەكان هێرێشى سەكاييەكانيان رِاگرت‌و زۆر لەو خێل‌و ميللەتانەى كە بەشێوەيەكى زۆر دواكەوتو دەژیان، خستە نێو بازنەى شارستانيەتى ئەو سەردەمە‌و فەرمانبەردارى ياساى دەوڵەتى كردن.

لە رِاستيدا ئەو ئامۆژگارى‌و پێگەياندنانەى كە لە پاشاندا بووە كۆڵەكە‌و ژێر خانى پەيام‌و ئاينى زەردەشت، وە رِۆلێكى گرنگى هەبوو لە پێشخستن‌و تكاملى بيرو هزرى هەموو خەڵکى ئەو سەردەمە، لەسەرچاوەى قەڵەمرِەوى دەڤەرى پاشايەتى ماد هەلێقوڵا‌و پەرەى سەند.

زۆربەى زۆرى سەرزەمينى ماد لە دەڤەرێكدا بوو كە كەوتبووە باشوورى رِوبارى ئاراس)

هيرودت دەبێژێ:

یەکەمين فەرمانرِەواى مادەكان كە شارى ئە كباتانى (هەمەدانى) بونياتنا وە بەردى بناغەى دەوڵەتى مادى دامەزراند ناوى دياكو (ديوك Deiokes) بووە وە 53 ساڵ فەرما رِەوايەتى كردووە(ئەم دەوڵەتە پێكهاتبوو لە يەكگرتنى 15 خێڵی سەرەكى ناوچەكە). پاش ئەو كورەكەى بەناوی فرەوەرتيشPhraortes ماوەى 22 ساڵ فەرمان رەوايەتى كردووە‌و پارسەكان (فارسەكان) و نەتەوە‌و خێڵەكانى ديكەى ئاسياى خستۆتە ژێر ركێفى دەوڵەتەكەيەوە، و دژى ئاشورييەكان كەوتۆتە شەرِ بەڵام سەرنەكەوتووە‌و شكستى خواردووە. كەيئوخسار (هوخشترە) كورى فەرەوەرتيش سەر لە نوێ سوپايەكى گەورەى پيكەوەناوە‌و ماوەى 40 ساڵ فەرمانرِەوايەتى كردووە. ويستى شارى نەينەواى پايتەختى ئاشورييەكان بگرێت بەڵام شكستى خوارد چونكە سوپاى سەكاييەكان يارمەتى ئاشورييەكانيان داو‌و لەو جەنگەدا رزگاريان كردن.

كەىئوخسار سەكاييەكانى بەزاند‌و پاشان لەتەک بابلييەكاندا لە ساڵی 612 پ.ز دەوڵەتى ئاشورييەكانيان بە يەكجارى لە ناوبرد، پاش كەيئوخسار، كورِەكەى‌واتە ئاستياگ (ئيشتوويگو)بوێتە فەرمانرەوا‌و ماوەى 35 ساڵ حوكمرِانى كردووە. دواجار لە ساڵ 549 – 550 پ.ز بەهۆی خيانەتى بڕێ لە سەركردەكانى سوپاى ماد  بەتایبەتی (هەرپاگە) كە لەتەک كورشى فارسيدا رێك كەوتن‌و دەوڵەتى ماد شكستى هێنا. بە بۆچوونى هيرودت مادەكان ماوەى 128 ساڵ فەرمانرِەوايەتيان كردووە.

بەڵام بە بۆچونێكى ديكە ماوەى 174 ساڵ فەرمان رِەوايەتييان كردووە‌و بەم شێوەيە بووە:

 دياكو   727 – 675 پ.ز / 52 ساڵ

فرەوەرتش 674 – 653 پ.ز / 21 ساڵ

مادەكان‌و سەكاييەكان 652 – 625 پ.ز / 27 ساڵ

كەىئوخسار 624 – 585 پ.ز /39 ساڵ

ئاستياك 584 – 549 پ.ز / 35 ساڵ

          -------  كۆى گشت   174 ساڵ

5 ـ  دوغدو: بە ماناى شيردۆش (بێريڤان)ە، دوغدو لە گوندى (لەج، رەج) لە (شاروێران)ى مەهاباد لەدايك بووە.ئەم (لەج)ە لەکوێندا بە زمانى ئاوێستايى (رەگا) بووە.

دەبێژن گۆرِى دوغدو لە گوندى (ئەمبى، ئەمبە) لە ڕۆژهەڵاتى كوردستان نزيك شارى‌ ورمێ يە.

6 ـ  زەردەشت: هەندێ لە مێژوونوسان دەبێژن زەردەشت  سەرەتا ناوى (سپەنتمان) بووە كە بە ماناى سپى ترينە وە پاش ئەوەى لەلايەن ئاهورامەزداوە بە پەيامبەرى هەلێبژيرا، نێوى (زەردەشت)ى لە خۆى ناوە كە ماناكەى دەبێتە (رِوناكى زێرِين).

7 ـ  گات: ياخود گاپ، گرنگترين بەشى ئاوێستايە كە لە‌وتەكانى زەردەشت خۆيەتى، لە پاشاندا لە باسى ئاوێستادا بە دورو درێژى باسى لێدەكەين.

8 ـ كەيان: كەيانييەكان، خونكارانێك بوون كە لە ڕۆژهەڵاتى ئيران‌و خۆراسانى ئێستا فەرمانرِەوا بوون. هەندێ لە ڕۆژهەڵاتناسان لەو باوەرِەدان كە لەبەر ئەوەى يۆنانييەكان بە هيچ جۆرێك باسى ئەم كەيانييانەيان نەكردووە، دەبێ ئەمانە ئەفسانە بوبن‌و لە مێژوودا نەبوبن. بەڵام ئيمرۆ دەتوانين بێژين كە كەيانييەكان هەبوون وە لە ئاڤێستدا نێويان لێبراوە.

نووسەرە ئيسلامييەكان دەربارەيان زۆر شتيان نووسيوە. بەناوبانگترين خونكارانى كەيانى بريتيبوون لە: كەى قوباد – كەى كاووس – سياوەش – كەى خوسرە‌و – لوهراسەب /‌ويشتاسەب يا گوشتاسەب - ئەسفەنديار – زەرير. خوالێخۆشبوو ئايەتوالله مەردوخى كوردستانى لە كتێى (برجستگان جيهان) ل -119 دەربارەى كەيانييەكان دەبێژێ:

(دامەزراندنى دەوڵەتى كەيانييەكان بەم شێوەيە بووە: پاش مردنى گەرشاسەب كە دوا خونكارى پێشدادييەكان بووە، ناوچەكە تووشى نوشوستى‌و بەرەڵاييەكى ترسناك بووە.

سەرەك هۆزەكانى زابولستان‌و كابولستان، كەى قوبادى كورد، كە سەرەك هۆزى (بوز) بووە، لەبەر ئەوەى پياوێكى ژير‌و دادپەرەوەر‌و لێهاتوو بووە، هەلێدەبژێرن بۆ خونكارى. لە ساڵی (1475)ى پێش كۆچى (هجرت)، لەسەر كورسى خونكاريتى دادەنيشێت  . ئەفراسياوى پێشدادى كە لە ناوچەى تۆران بووە خۆى بە جێگر‌و جێنشينى گەرشاسەب داناوە، ووتويەتى بەگوێرەی نەريتى (وراپت)، ئەو دەبێ ببێتە خونكار. لەبەر ئەوە دژى ئەو هەلبژاردنە راوێستاوە‌و شەرى نێوان ئيران‌و تۆران ئيدى هەر لەوێوە دەست پێدەكات. رۆستەمى زالێ لەم شەرانەدا نێو بانگى دەركردووە. ڕەچەڵەکى ئەفراسياو دەگاتەوە سەر جەمشيدى پێشدادى بەم شێوەيەى خوارەوە:

 ئەفراسياو كورى پەشەنگ كورى زادشەم كورى تور كورى فەرەيدون كورى ئابتين كورى جەمشيدى پێشدادى . بەڵام ڕەچەڵەکى كەى قوباد كە يۆنانييەكان پێى دەبێژن (ئارباسى كورد)، دەگاتەوە سەر كوردۆ كورى ماداى بەم شێوەيە:

كەى قوباد كورِى زاك كورِى نورگان كورِى سوسان كورِى ئارمين كورِى ئارجان كورِى ئارشين كورِى ئاروين كورِى ئارجان كورِى مانيشاد كورِىتوژگان كورِى نورگان كورِى سوسار كورِى كوردۆ كورِى ماداى كورِى يابپ كورِى نوح.

لە فەسڵی 31 (بندهش) ڕەچەڵەکى كەيانييەكان بەم شێوەيەيە /

 *هەئوس رەوە: لە ئاوێستادا بە ماناى (خۆشناو) يا (ناوخاس)ە، پاشاى دەڤەرى خونیرەس (خونیرپ) بووە.

9 ـ  دينكرد: ئەم كتێبە يەكێكە لە گەورەترين‌و بەناوبانگترين رِاڤەكانى ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان كە گۆراوەتە سەر زمانى پەهلەوى. ئەو راڤانەى كە لەم كتێبە دا دەربارەى ئاينى زەردەشتى‌و مانالێدانەوەى ئاوێستا كراوە، بۆتە سەرچاوە بۆ زوربەى زۆرى ئەو كتێب‌و نوسينانەى كە لە پاشاندا بە زمانى پەهلەوى نوسراونەتەوە. ئەوەى لە شێوەى نووسينى كتێبى دينكرد وە بەرچاو دەكەوێت‌وا پێشاندەدا كە ئەم كتێبە لەسەردەمێكى ديارى كراو‌و بە دەست تاكەيەك كە سەوە نەنوسراوە، بەڵکو لەسەردەمى جياواز وە بە دەست چەندين زاناى زەردەشتى كە هاوچەرخى يەكتريش نەبوون نوسراوەتەوە.

بەگوێرەی داستانى زەردەشتيەكان ئەم كتێبە بۆ یەکەمين جار لەسەردەمى گوشتاسەب شاى كەيانى‌و بە دەستى يەكێ لە قوتابييەكانى خودى زەردەشت نووسراوە.

 ئەم كتێبە لەسەردەمى ئەسكەندەرى مەقدونيدا لە كتێبخانەى (دژنپشك) سووتێنراوە. لەسەردەمى ساسانييەكاندا بەهۆی (تەنسەر)ەوە كە يەكێ لە گەورەترين زاناكانى ئەو سەردەمە بووە، دەستكراوە بە کۆکردنەوەى ئەو نووسينانەى (دينكرد) كە پەرشو بڵاو‌و هەرەيەكە لە شوێنێكدا بووە. لەسەردەمى مەئمونى عەباسى (198 – 218) هجرى ئەمجارەيان لەلايەن ئازەرفەرنبوغ كورِى فەروخزاد  دووبارە كۆكرايەوە، و پاشان لەلايەن ئازەر بوود كورِى هەمەد تەواو كراو بە شێوازى كتێب دەرهات. ئەم ئازەربوود كورِى هەمەدە كە پێشەوايەكى زەردەشتيەكان بووە دەبێژێ: (ئەز كە پێشەواي ئاينى مەزداپەرستم بە يارمەتى خوا دەستم كرد بە کۆکردنەوەى هەموو ئەو ئاسەوارانەى بە شێوەى پەرشو بڵاوەوە لە هەر لايەك بو بێت كۆمكردنەوە‌و كارم لەسەر كردن‌و توانيم كتێبێك بنووسمەوە.)

10 ـ  پلينوس، مێژوونوسى بەناوبانگ، پالێپشتى ئەم رووداوەيە‌و دەبێژێ زەردەشت تەنێ كەسێك بووە كە لە كاتى لەدایکبووندا پێكەنيوە،

11 ـ  خوالێخوشبوو پورداود كە يەكێك بووە لە مەزنترين ئاوێستاناسانى ئێران دەبێژێ:

شيز يا (گنجك) لە ڕۆژهەڵاتى گۆڵی‌ورمێ بووە، و ئيمرۆ پێى دەبێژن (تخت سليمان). لەم شارەدا ئاتەشكەدەى ئازەرگوشەسبى لێبووە. ئەم ئاتەشكەدەيە، يەكێ لە سێ ئاتەشكەدە هەرە گرنگ‌و پيرۆزەكانى كۆن بووە. ئەم ئاتەشكەدەيە شوێن نزرگەى خونكاران‌و سەردارانى ئەو سەردەمە بووە، و پايەيەكى بەرز‌و تايبەتى هەبووە.

گەنجينە‌و سامانێكى يەكجار زۆرى تێدا حەشار درابوو، بۆ يەكا پێيان گوتووە (گنجك).

(پيوفانس)، مێژوونوسى يۆنانى (750 – 817م) لە مەرِ سامانى گنجك دەبێژێ:

پەرستشگايەكى گەورە بووە، گەنجينەيەكى گەورەى هەبووە هەر وەك گەنجينەى كرزوس (Kroisos)ى شاى ليدى‌وابووە. هراكليوس، بە سوپايەكى 120 هەزار يەوە هێرشى بردۆتە سەر ئەم شارە پيرۆزە لەسەردەمى شايەتى خەسرەو پەروێز‌و ئاتەشكەدەى ئازەر گوشەسبى‌وێران‌و تاڵان كردووە.

بۆئەوەى خوێنەرى هێژا پتر دەربارەى شيز يا تەختى سليمان شارەزايى پەيدا بكەن، واى بە باش دەزانم كورتەيەك دەربارەى ئەو شارە باس بكەم:

 تەختى سلێمان، شوێنەوارێكە لە ناوچەى هەوشار كە ئيمرۆ لە رووى جوغرافييەوە بەشێكە لە ئازەربايجانى رۆژهەئاوا لە ڕۆژهەڵاتى كوردستان، لەلاى باكورى رۆژئاواوە لكاوە بە شارى مەراغە‌و‌ورمێ، وە لەلاى باشورى ڕۆژهەڵات بە (خەمسەى زەنجان)،وە لەلاى رۆژئاواوە بە بەشێك لە پارێزگاى كوردستان‌و لەلاى خوارەوە بە شارى (سنە)ى ڕۆژهەڵاتى كوردستان‌و ناوچەى (گەروس)ى بيجار. تەختى سليمان 150 كليۆمەترێك لە شارى‌ ورمێ وە دوورە. ئەم شارە لە پالێ كيوى (بەلقيس) بەسەر تەپۆلێكەيەكەوەيە كە نزيكەى 15 مەترێك لە زەوييەكانى دەوروبەرى بەرز ترە. شورەيەكى بە دەورەوەيە كە دوو دەروازەى هەيە، يەكێكيان رِوە‌و باشورە‌و ئەوى ديكەيان رِوو بە باكورە. لە ناوەراستى شورەكەدا گۆلێكى بازنەيى وەبەرچاو دەكەوێت كە بازنەكەى نزيكەى 100 مەتر دەبێت‌و قۆڵاييەكەى 47 مەترە.

لەنێو شورەكەدا، شوێنەوارى چەندين تەلار‌و باڵاخانەى رِووخاو وەبەرچاو دەكەوێت، ئەم شوێنەوارانە‌وا پێشاندەدەن كە كاتى خۆى ئەم ناوچەيە ئاوەدان بووە‌و تەلارەكانى فرە شكومەند‌و گەورە بووە. تەپۆلێكەيەك لە بەشى دەرەوەى باكورى قەڵاكە بەرچاو دەكەوێت كە بە ئاتەشكەدە ناسراوە. لە رۆخى رۆژئاواى زرێبارەكە، ئاسەوارى چەندين خانوو كۆشكى تايبەتى بەرچاو دەكەوێت كە لەوە دەچێ لە كاتى ئاوەدانى ناوچەكە، فرە شكۆمەند‌و كۆشكى شايەتى بو بێت. لە نزيك تەختى سلێماندا، چالێێكى فرە قولێ هەيە پێى دەبێژن زيندانى دێو.

12 ـ  رِوبارى دائى تى: يەكێ لەگەورەترين‌و گرنگترين سەرچاوەكانى رووبارێكە بە نێوى (شهرچائى)، كە لە زنجيرە چياكانى زاگروسدايە‌و دەكەوێتە سەر سنوورى نێوان ئێران‌و توركيە، لە 50 كليۆمەترى باشورى ڕۆژهەڵاتى شارى‌ ورمێ يە.

لە نەخشەى (سازمان جوغرافياى ايران) بە نێوى دائيوتاپ (دائى تى اب) تۆمار كراوە،

13 ـ  بەگوێرەی بۆچوونى بڕێ لە نووسەرانى زەردەشتى، نووسەرى كتێبى (زراتشت نامە)، بهرام پژدو نەبووە، بەڵکو ئەم تەنيا  هەڵساوە بە لەبەر نووسينەوەى ئەو كتێبە. نووسەرى ئەو كتێبە كەسيك بووە بە نێوى كەى كاووس پور كەى خەسرەو پور دارا.

14 ـ  خوالێخشبوو عمادالدين دولتشاهى، لە كتێبى (جغرافياى غرب ايران يا كوههاى ناشناختە اوستا) ل – 150 دەبێژێ:

ئەم وشەيە بە ماناى شوێنێكە كەئاودرِ بێت‌و ناوى كێوێكە لە شارى سنەى كوردستان، و ئەم شارە (سنە) لە دامێنى ئەو چيايەدا بونيادنراوە، بەرزايى ئاويدەر (ئاويەر) 2000 مەترە‌و لەسەر لوتكەكەيدا كانياوێكى لێ هەڵدەقوڵێت‌و هەروەها لەبەرزاييەكانى ديكەى ئەم كێوەدا چەند كانياوێكى سارد‌و شيرينى ديكەى لێهەلێدەقۆلێێ. هەر بەم بۆنەيەوە يە كە پێى دەبێژن ئاويەر، واتە شوێنێك كە ئاوى لێهەلێدەقۆلێێ.

15 ـ  گەوهەر، جەوهەر، ماناى زات، هەوێن، بنيات، بوون‌و رِاستى هەر شتێكە.

16 ـ  گرەهما: يەكێ لە نەيارە سەرسەختەكانى زەردەشت بووە.

 كەرپەن: پياوى ئاينى خۆرپەرستى‌و لە نەيارانى زەردەشت بوون‌و لە ئاوێستادا بە گومرا باسكراوە‌و دەبێژێ كە ئەمانە كەسگەلێكن كە گوێيان هەيە بەڵام نابيستن.

17 ـ كاوى، كەوى، كەى: لەسەردەمى زەردەشتدا، كەوى يەكان فەرماندەى خێڵ‌و هۆز بوون‌و لە هەمانكاتدا سەرۆكى ئاينى ئەو تيرە‌و هۆزەش بوون.

كەوايە كەوى يەكان سەرۆكى خێڵ‌و گەورەى پياوە ئاينييەكانى ئەو سەردەمە بوون. بەرەبەرە كەوى يەكان دەسەڵاتيان پتر بوو، وە بونە دەسەڵاتدارى یەکەم‌واتە حاكم يا پاتشا، وەك كاوى قوباد (كەى قوباد) و كاوى خەسرەو (كەي خەسرەو). وادەچێت كەوشەى (كاكە) كە لە زمانى كوردى سەردەمدا بۆ رێز لێنان بە كار دەهێنرێت لەوشەى (كەى) ئاوێستايى وەرگيرا بێت.

18 ـ هوم: گيايەك بووە لەو سەردەمەدا لە ناوچە شاخاوييەكانى ئێران  بەتایبەتی لە ناوچەى كوردستاندا بووە.ئەم گيايە لەو سەردەمەدا بێ باوەرِەكان رێزێكى تايبەتيان لێدەگرت.(ئاو) يا شيلەى ئەم گيايەيان دەخواردەوە‌و پێى مەست دەبوون، وە داواى يارمەتى‌و هاريكارييان لێدەكرد‌و قوربانييان پێشكەش دەكرد.

دكتور عبد العڤيم رچائي لە كتێبى (تاريخ تمدن‌و فرهنگ ايران) ل – 185-187 دەبێژێ: ئەم گيايە لە ئاوێستادا پێيى دەبێژرێ هەئوما وە بە زمانى سانسكرێت سوما‌و لە فارسيدا (هوم)ە . لەسەردەمى فرە دێريندا لە ناوچەى ئێران بەهۆی پيرۆزى ئەم گيايەوە ئێزەدێكيان بۆديارى كرد بوو بەنێوى ئێزدەى هەئوما كە ئەركى پاسەوانى بووە لەم گيايە. بەگوێرەی داستانە كۆنەكانوێ دەردەكەوێت كە پزيشكێك بە نێوى هەئوما ئەم گيايەى دۆزيوەتەوە‌و ناساندويەتى.لە يەسناى 10 بەندى 11 شوێنەوار‌و ژينگەى ئەم گيايە لەكۆنەوە بەشيك لەكێوەكانى هندوكش (لە ڕۆژهەڵاتى كوردستان)و ناوچەى ڕۆژهەڵاتى كێوى ئەلبورز (هەرەبەرزە) بووە. ئێستا ئەم گيايە پتر لە ئەفغانستان‌و تەبەت‌و كشمير‌و دامێنى هندوكش دەروێت. بەشيلەى ئەم گيايە دەبێژن پراهوم‌و سيفەتى نەمرێتى پێدراوە. دروستكردنى ئەم شيلەيە لەگياي هوم بەهۆی بڕێ رِێ‌و رەسمى تايبەتييەوە لەلايەن شەش كەس لە پياوە ئاينىيەكانەوە ئەنجامدەدرێت. رەنگى شيلەكە قاوەيى يە‌و تامى لەنێودەمدا تفتە. حەكيم مۆمن لە كتێبى (تحفە المۆمنين) دەبێژێ: هومى مەجوسەكان گيايەكە پێكهاتووە لە لاسكێكى باريك‌و رِەق، گوڵەكەى زەرديكى مەيلە‌و تۆخە‌و هەروەك گوڵی يا سەمەنوێيە‌و گەڵاكانى فرە‌ وردن‌و لە تيرەى ئەرخەوانى زەردە. لقى‌ وشكبووەوەى ئەم گيايە بەبێ گەڵا‌و پرِە لە گرێ، هەروەك لقى رِەز(ترێ) وەهايە‌و بەهۆی ئەستوورى‌و رِەنگييەوە لە (كا)ى گەنم دەچێت.

19 ـ برِوانە كتێبى: زرتشت، مزديسنا‌و حكومت – نووسين جلال الدين اشتيانى ل – 160

20 ـ  بۆ زێتر شارەزايى وەرگرتن لەم بارەوە، برِواننە ئەم سورەتانە لە قورئانى پيرۆز:

سورەى ئيبراهيم ئايەتى 4

سورەى ئەنعام ئايەتەكانى 25 – 59-104-107-112-125

سورەى رەعد ئايەتەكانى 13-26-27

سورەى ئەعراف ئايەتى 155

سورەى فاطر ئايتەكانى 8-11-28

سورەى نحل ئايەتى 9

سورەى سوجدە ئايەتى 13

سورەى يوسف ئايەتى  110

سورەى بقرە ئايەتەكانى 70-102-255-269-272

سورەى كهف ئايەتى 57

سورەى يونس ئايەتەكانى 99-100

سورەى جاشيە ئايەتى 33

سورەى مائيدە ئايەتى 18

سورەى أسرا‌و ئايەتەكانى  16-17-18-21-30

سورەى حج ئايەتەكانى 16-18

سورەى عەنكەبوت ئايەتى 62

سورەى رۆم ئايەتەكانى  4- 37

سورەى سبأ ئايەتەكانى  30-39

سورەى نور ئايەتەكانى 21- 38 – 46

سورەى زخرف ئايەتى 32

سورەى ئەحزاب ئايەتى 36

سورەى تغابن ئايەتى 11

سورەى نمل ئايەتى 74

سورەى قمر ئايەتى 52

سورەى لوقمان ئايەتى 34

سورەى حديد ئايەتى 22

سورەى نجم ئايەتى 39

سورەى أل عومران ئايەتەكانى 26 -74-129-145-154

21 ـ  برواننە كتێبى (كتاب مقدس – عهد عتيق – چاپى 1981، فارسي)

 كتاب حزقيال نبى بابەسوم ئايەتى 4-6

كتاب ارميا باب 19 ئايەتى 1-19

سفر خروج باب 11 ئايەتى 2

صحيفە يشوع باب 6 ئايەتى 2-25

صحيفە يشوع باب 8 ئايەتى 22-25

صحيفە يشوع باب 10 ئايەتى 12-13

كتاب حزقيال نبى باب 4

كتاب دوم پادشاهان (الملوك الپانى) باب 18

سفر پيدايش (سفر التكوين) باب 8 ئايەتى 20 – 22

سفر پيدايش (سفر التكوين) باب 11 ئايەتى 1-9

سفر پيدايش باب 19

كتاب حزقيال باب 22

كتاب اشعيا نبى باب 3 ئايەتى 16 – 24

سفر پيدايش باب 18 ئايەتى 1-11

سفر پيدايش باب 32 ئايەتى 31

سفر خروج باب 4 ئايەتى 24

كتێبى صموئيل دوم باب 22 ئايەتى 8-18

كتێبي حزقيال نبى باب 1 ئايەتى 26-28

كتێبي باب 43 ئايەتى 4-7

كتێبي اشعيا نبى باب 6 ئايەتى 1-5

كتێبي پادشا هان اول باب 8 ئايەتى 62-63

سفر خروج باب 25 ئايەتى 2-5

سفر اول صموئيل باب 26 ئايەتى 19

سفر لاويان باب 1 ئايەتى 1-17

سفر لاويان باب 8 ئايەتى 23-29

سفر لاويان باب 7 ئايەتى 29-33

مزمور 89 ئايەتى 5-6

22 ـ  كە يژه: جۆرە گوناهێك بووە كە لەو سەردەمەدا لە رِيزى دزێتى‌و جەردەيەتى‌و جادوگەرێتى‌و پەيمان شكێنى بووە، واتە گوناهێكى گەورە بووە.

23 ـ  خاوەنى دەشتى پان‌و بەرين، سيفەتێكە كە هەميشە بۆ ميترا (ميهر) بە كار دێت، چونكە ميترا ئيزەدى دوستايەتى‌و پەيمان‌و راستى‌و تيشك‌و رِووناكييە، وە سەرانسەرى رِووى زەوى‌و دەشتى پان‌و بەرين جێگە‌و گۆرەپانى تێكۆشانيەتى. هەمو شتێك دەبينێ‌و ئاگادارێتى.

24 ـ باپيرى ئەردەشێر بە نێوى ساسان لەخێڵی چوپانان (شبانكارە – شوان كارە)ى كورد بوو‌و دايكى بابەك كچى يەكێ لەسەرەك هۆزەكانى بازرنگى كورد بووە‌و لە ناوچەى كوردنشينى فارس پەروەردە بوون، (رەشيد ياسەمى كتێبى – كرد‌و پيوستگى نژادى او – ل 171).

هەروەها لە كتێبى (تاريخ الرسل ‌و الملوك، نوسينى گبرى – ج2 ، ل 817) دەبێژێ:

(كاتێك ئەردەشێر بانگەوازى پاشايەتى كرد، لەلايەن ئەردەوامى پێنجەم كە دواشاى ئەشكانييەكان بووە، نامەيەكى بۆ دەچێت كە تيايدا دەبێژێ:

(أنك قد عدوت گورك‌و اجتلبت حتفك ايها الكردى المربى في خيام الاكراد، من أژن لك في التاج الژي لبسته...)

25 ـ  ئەو رِوداوانەى لەو كتێبەدا (الفهرست) باسى لێكراوە دەبێژێ:

(ئەسكەندەرى پاتشاى يۆنان، كە لە يەكێك لە شارەكانى رۆم كە پێيى دەبێژرێت مەقدونيە، هێرشى كردوەتە سەر ئێران. داراى كورِى دارا كە پاتشاى ئەوساى ئێران بوو، كوشت‌و دەستى بەسەر‌ووڵاتەكەيدا گرت . شارو كۆشك‌و تەلارە مەزنەكانى‌وێران‌و خاپور كرد. بڕێكى زۆر لەو شتانەى كە دەربارەى زانستەكانى ئەو سەردەمە بوو‌و لەسەر بەردو چێو هەلێكەندرابوون‌و هەندێكى بەسەر ديوارى كۆشكەكاندا هەلێكەندرابوون لە ناو برد.

پاشان فەرمانى دەركرد هەموو ئەو كتێبانەى كە لەلايەن پاتشاكان لە كتێبخانەكان (ديوانەكان) و گەنجينەكانى شارى (ئەستەخر) پارێزرابوون، لە پێشاندا بێگۆرنە سەر زمانى يۆنانى‌و قبگى‌و پاشان هەمووى بسوتێنن. بەڵام ئەو نووسينانەى دەربارەى زانستى پزيشكى‌و ئەستێرە ناسى‌و سروشت بوون

وە يۆنانييەكان پێويستيان پێبوو، لەتەک ئەو هەموو زێر‌و دەستكەوتانەى دەستيان كەتبوو، رِەوانەى يۆنانى كرد. بەڵام لەگەلێ ئەوەشدا هێشتا بڕێ لەو نووسراوانەى كە كاتى خۆى زەردەشت‌و جاماسب‌و پاتشكانى ئەو سەردەمە نارد بويانە‌ووڵاتى چين‌و هندستان مابوون، چونكە زەردەشت‌و جاماسب خەڵکيان ئاگادار كردبوو‌و پێشبينيان كرد بوو كە كەسێك بەناوی ئەسكەندەر هێرش دەكاتە سەر‌ووڵاتەكەيان‌و داگيرى دەكا‌و نووسراوەكانيان دەسووتێنێ. لەبەر ئەوە برێ لەو نووسراوانەيان رِەوانەى ئەو ناوچانە كرد بوو.

26 ـ  دەخمە: (شارى خامۆشان)/ بريتى يە لە ساختمانێك كە لەسەر كێوێك يا بەرزاييەك دوور لە شار دروست دەكرا. جەستەى مردوويان دەخستە نێو ساختمانەكە لەسەر بەردێك يا تەختێكى ئاسن. لە ماوەيەكى زۆر كەمدا (يەكدو دەمژمێر) بالێندە لاشخۆرەكان هەموو گۆشت‌و ناوسكى مردووكەيان دەخوارد‌و تەنيا ئێسكەكانى دەمايەوە. ئەمە لە راستيدا كارێكى سروشتييە،

چونكە لە سروشتدا هەموو ئاژەڵە گۆشتخۆرەكان، ئاژەڵی ديكە رِاو دەكەن‌و گۆشتى ئاژەڵی مردوو دەخۆن، واتە لاشە‌و جەستەى ئاژەڵ دەبێتە خۆراك بۆ ئاژەڵە گوشتخۆرەكانى ديكە، و بەم هۆيەوە پێشگيرى لە پيسبوونى ژينگە دەكرێت.

پاش ئەوەى گوشتى جەستەى مردووەكە لەلايەن لاشخۆرەكان خورا، چاودێرەكانى دەخمە ئێسكەكان كۆدە كەنەوە‌و رۆيدەكەنە نێو چالێێك كە لەنێوە رِاستى دەخمە كەدايە‌و قسلێ‌و گۆگردى پێدا دەكەن بۆئەوەى بسوتێت‌و ببێتە خۆڵەميش، وە لە پاشاندا بەهۆی ئاوى بارانەوە دەچێتە نێو چوار چاڵی ديكە كە لە چواردەورەى چالەسەرەكييەكەيە. بن‌و بەدەنەى چالەسەرەكييەكە بە بەردو چيمەنتو داپۆشراوە بۆئەوەى تا ئەوکاتەى ئێسكەكان هێشتا بەهۆی قسلێ‌و گۆگردەكانەوە نەرِزيون‌و پاكنە بونەتەوە، ميكرۆبەكان تەشەنە نەكەن.

دواجار، پاش ئەوەى ئێسكەكان بوونە خۆڵەمێش‌و پاكيزە بوون، بەهۆی بارانەوە دەشۆرێن‌و دەچنە نێو چاڵەكان‌و پاش ئەوە بەهۆی تێپەربوون بە چەندين دەستگاى پاڵاوتنەوە دەچنە نێو ناخى زەوى.

 

27 ـ  مەبەست لەم ئاخافتنە پيرۆزە (سروودى پيرۆز)، سروودى (ئەهونەر)ە كە لە رِوانگەى زەردەشتييەكانەوە كۆنترين‌و گرنگترين‌و پيرۆزترين‌و پاكترين‌وتە‌و فەرمانى ئاسمانييە كە لەلايەن ئاهورامەزداوە ئيلهام بووە. پەيرەوى لەم سروودە، بەختەوەرى‌و خۆشى ئادەميزاد‌و پێشكەوتنى جيهان‌و بارودۆخى ژیانى خەڵک خاستر دەكات.

لەم سروودە پيرۆزەدا سێ جۆر ئامۆژگارى وە بەرچاو دەكەوێت:

یەکەم: پەروەردەى دياردەو نيشانەكانى راستى‌و دروستى‌و پاكى، وە دورەپەرێزى لە خراپە.

دووهەم: هەر كارێك ئەنجام دەبێت، پێويستە لە ناخى دڵەوە‌و بەناوی ئاهورامەزداوە ئەنجام بدرێت. ئەو كەسەى بە كارێك هەلێدەستێت نابێ تەنيا بەرژەوەندى خۆى رەچاو بكات، بەڵکو بەرژەوەندى کۆمەڵگاى زێتر مەبەست بێت. لەم رووەوە دەتوانێ لە بەخشين‌و خەڵاتى (وەهومەن) يانى بيرى خاس‌و‌ويژدانى رِووناك‌و هۆشى خواپێداو سوود وەربگرێت.

سێهەم: خزمەتكردنى خەڵک‌و يارمەتيدانى بێدەرامەتان.

 ئەم سێ نيشانانە لە هەر كاتێكدا خاس پەروەردەبكرێن،جيهان دەبێتە باخچەى گوڵان.

28 ـ  ئەنجومەنى مۆغەكان: يا كۆمەڵەى برايەتى، پێكهاتبوو لە ژيرترين‌و زاناترين يارانى زەردەشت كە باوەرى تەواو‌و پتەويان بە ئامۆژگارييەكانى زەردەشت هەبوو.

ئەمانە لەژێر رابەرايەتى‌و سەرپەرشتى زەردەشت كۆبونەوە، و تێدەكۆشان بۆ چاکسازى‌و نۆژەنكردنەوەى كۆمەلگا‌و بڵاوكردنەوەى ئاينى یەکتاپەرستی‌و رِاهێنانەكانى زەردەشت.

ئەندامە هەرە بەناوبانگەكانيان كە لەنێو ئاوێستادا ناويان هاتووە‌و ئامەژەيان بۆ كراوە‌و دروودوسڵاويان لێكراوە بريتين لە:

ويشتاسەب (گوشتاسەب)، فەرشوشتەر، جاماسب‌و ميديوماە.

ئەم ئەنجومەنە، لە پاشاندا نێوى بوو بەمغستان يا مهستان.

 

29 ـ 17 ـ كاوى، كەوى، كەى/ ئەزموونى ئاگرين: لەپێش سەردەمى زەردەشتەوە، لە ئێران زەمين باوبووە بۆ سەلماندنى بێ تاوانى‌و بێ گوناهى كەسێك كە بەشتێك تاوانبار كرا بێ، بڕێ رِەوشى جۆراوجۆر بە كار هێنراوە. يەكێ لەو رِەوشانە بريتى بووە لە ئەزموونى ئاگرين. ئەو ئەزموونە بەم شێوەيە بووە كە ئاگرێكى زۆريان خۆشدەكردەوە، وە ئەوكەسەى تاوانبار كرا بوو دەبوو بۆ سەلماندنى بێتاوانى خۆى، بە نێو ئەو ئاگرەدا تێپەربوايە . ئەگەر هيچى لێنەهاتايە، ماناى ئەوە بوو كە بێ تاوانە‌و رِزگارى دەبوو.

رەوشێكى ديكە ئەوە بوو كە مسى تواوەيان دەكردە سەر سنگى ئەو كەسەى كە بە تاونێك تاوانبار كرابوو، ئەگەر هيچى لێنەهاتايە، بێ گوناهى خۆى دەسەلماند.

30 ـ  سوشيانت (سوشيانس): ئەو کەسانەن كە رِەفتار‌و كرداريان هاو جووت لەتەک ئاينى ئاهورايى يە، راستگۆ، دروستكردار وە پاكن. جيهان لە خراپە‌و ناپاكى‌و گەندەڵی خاوێن دەكەنەوە، تێدەكۆشن بۆ ئاوەدانى‌و پێشكەوتن‌و خۆشبەختى جيهان‌و خەڵک.

بەهۆی بيرو كردار‌وتەی خاس، سوود بە کۆمەڵگا دەگەيەنن‌و جگە لە خێر‌و خۆشى‌و ئاسايشى خەڵک، هيچ ئارەزوويەكى ديكەيان نييە.

 سوشيانتەكان، چ ئەوانەى تا ئێستا هاتوون‌و رۆشتون‌و چ ئەوانەى لە پاشەرۆژدا لەدايك دەبن، گشتيان نيشانەى تايبەتى پێشەوايەتييان هەيە  كە خەڵک بەرەو رِاستى‌و پاكى‌و بەختەوەرى رابەرايەتى دەكەن.

 زەردەشت خۆى بە يەكێك لەو سوشيانتانە دەژمێرێت. هەموو ئەو پەيامبەر‌و بيرمەندانە كە بيرى خۆيان بۆ پێشخستن‌و خزمەتكردنى مرۆڤ تەرخان كردووە هيچ ئارەزوويەكيان نەبووە جگە لە رابەرايەتى جەماوەر بەرەو راستى‌و پاكى‌و دروستى‌و برايەتى‌و رزگارى، ئەمانە گشتيان دەتوانين پێيان بێژين سوشيانت. ژمارەيەكى زۆر لەم سوشيانتانە لە رابردوودا بوون‌و لە پاشە رۆژيشدا دێنە ئارا..

سوشيانت بە‌واتەيەكى گشتى ماناى (رزگار كەر) دەبەخشێت. شايانى باسە كە سوشيانت يا سوشيانس لەنێو گشت ئايينە فەرمييەكان باسكراوە، پەیڕەوانى هەريەكێ لە ئاينەكان چاوەرِێى كەسێكن كە‌وادە دراوە بێت‌و هەموو جيهان پرِبكات لە داد‌و دادگەرێتى. بودايى يەكان نزيكەى شەش هەزار ساڵە چاوەرێن كە بودا بێتەوەو هەموو جيهان پرِ لە داد بكات.

جولەكەكان باوەريان بەوەيە كە (ئيلياد) لەتەک گێژەلۆكەدا چۆتە ئاسمان‌و رۆژێك لە ئاسمانەوە دێتەوە خوار‌و هەموو جيهان پرِ دەكات لە داد.

كريستيانييەكان باوەريان بەوەيە‌و چاوەرێ دەكەن، عيساى مەسيح لە ئاسمان بێتەوە خوارەوە‌و ماوەى هەزار ساڵ پاتشايەتى هەموو جيهان بكات‌و ئاسايش‌و تەبايى بگەرێنێتەوە. لەنێو موسوڵمانانيشدا، شيعە دوانزە ئيمامييەكان باوەريان بەوەيە كە مەهدى كورِى حەسەنى عەسكەرى كە لە چاو بزربووە، رۆژێك دەگەرێتەوە‌و هەموو جيهان پرِ دەكات لە داد‌و دادگەرێتى.

بەڵام لە پەيامى زەردەشتدا، سوشيانس كەسێكى تايبەت‌و ديارى كراو نييە كە لە كاتێكى ديارى كراودا بێت‌و لە وەچەى زەردەشت بێت، بەڵکو هەر كەسێك كە بەگوێرەی ئاينى ئاهورامەزدا رەفتار بكات‌و دۆست‌و برا‌و باوكى هەمووان بێت‌و چاودێرى‌و بەرەو رێى راست رێنماييان بكات، ئەو كەسە سوشيانتە.

31 ـ  (دە) هەست‌و هێزى دەرو دەروونى: بريتين لە پێنج هەستى بينايى (باصرە)، چێشتن (ژائقە)، بيستن (سامعە)، بۆن كردن (شامە)، هەستكردن (لامسە) لەتەک پێنج هێزى، توانايى (قوە)،داهێنان (اختراع)، خێرابوون (سرعە)،تێگەيشتن (فهم‌و ادراك)، پێشبينى كردن (تنبۆات)

 

32 ـ ئو سيخش: يەكێك بووە لە پێشەوا درۆزنەكان‌و نەيارێكى سەر سەختى زەردەشت بووە.

33 ـپردى چينوەت: لە گاتاكاندا چەندين جار باسى پردى چينوەت (CH invat peretu) كراوە كە دەتوانين لەبەراورد كردندا ئەم پردە‌و پردى سيرات (صراط) چونيەك بزانين.چينوەت بە ماناى دادوەرى كردنە، كە‌واتە پردى چينوەت بە ماناى پرد يا رێگەى دادوەرييە، لە يەسنا هات 46 بەندى 11 دەبێژێ:

(رۆح‌و‌ويژدانيان كاتێك لە پردى چينوەت نزيك دەبنەوە، دەكەونە ترس‌و لەرز...)

بەگوێرەی داستانەكانى پاش زەردەشت (داستانەكانى پەهلەوى) ئەم پردە، رێگەيەكە كە رۆح پيايدا تێپەردەبێ. كاتێك كە روحيانەتى خاسگەلان دەيگەنێ، پانوپۆر دەبێت‌و زۆر بە ئاسانى بەسەريان تێپەر دەبن‌و دەگەنە بەهەشت. بەڵام هەر كە خراپەكاران دەيگەنێ لە موو بار يكتر‌و لە تێغ تێژتر دەبێت‌و ناتوانن رێگەكە ببرن‌و دەكەونە بنى دۆزەخ.

هەروەها، بەگوێرەی نووسينەكانى پەهلەوى لەجيهانى پاش مردن ئەوانەى لەتەک رۆحدا دادوەرى دەكەن‌و ڵیان دەپرسنەوە، بريتين لە ئيزەدى ميترا (ميهر) ئيزەدى سروش‌و ئيزدەى رەشەن.

بەڵام علي اكبر جعفرى لە كتێبى پيام زرتشت، چاپى سيهەم، ل – 102 دەبێژێ:

(...ناوى ئەم پردە –چنوت پەرتو يا پردى جياكردنەوەيە. ئێستا با بزانين زەردەشت كە داهێنەرى ئەم وشەيەيە، سەبارەت بەمە چى دەبێژێ:

((ئەى مەزدا ئاهورا،

ئەز، بە دروستى دەبێژم،

هەر كەسێك، چ پياو چ ژن،

ئەو شتەى كە تۆ بە خاسى دەزانيت بۆ ژیان، ئەنجام بدات،

لەژێر سايەى ئەندێشەى خاس،

بەهرە وەربگرێت لە پاداشتى راستى‌و توانا يى معنوى‌و خزمەتكردنى خەڵک ئەز، ئەو جۆرە کەسانە

رێنمايى دەكەم كە ستايشتت بكەن‌و لەسەر پردى دوو ريانى چاکە‌و خراپە (پردى چينوت)

رێنماييان دەكەم.)) يەسنا، هات 46 بەندى 10

هەروەها لە يەسنا هات 46 بەندى 11 دەبێژێ:

((كاوى يەكان‌و كەرپەنەكان، يەكيان گرتووە،

 لەتەک پياوەكانياندا،

 بە كردەوە ناشيرينيەكانيانەوە،

 ژیانى خەڵک ئالێۆز‌و پەرێشان دەكەن.

بەڵام، رِەوان‌و‌ويژدانيان،

كاتێك كەدەگەنە سەر پردى دادوەرى (چينوێت)،

دژیان رِادەوێستن،

وەبوێ هەميشە دەچنە موێلێگەى دروێزنان‌و خراپە كاران.))

هەروەها لە يەسنا،هات 51بەندى13 دەبێژێ:

((بەم شێوەيە،

خراپەكار،كەلەرێى رِاست لاى داوە،

وەويژدانى خوێى دوچارى خراپە كردوە،

لەسەر پردى چينوت،

وەبەرامبەر بە ئاشكرابونى كردارەكانى،

رِوێحى دووچارى سەرزەنشت دەبێ،

چونكو بە هوێى كردارو گوفتارى خۆیەوە،

لە رِێى رِاست دوركەوتوەتەوە.))

كەوايە دەبينين تەنيا رِاست كاران لەئەوانەى ديكە جيا دەبنەوەو لەم پردە تێپەرِدەبن، وەدروێزنەكان‌و خراپەكاران لەرز دەكەوێتە جەستەيان وەلەرِاستيدا ئەم پردە بوێ ئەوان نيە.لەم سێ بەندەدا كە زەردەشت باس لە پردى چينوت دەكات، بەهيچ جوێرێك باس لە پانايى‌و باريكى وەكەوتنە نێو دوێزەخ يان چونە نێو بەهەشت،ناكات. ئە م پردە معنوييە تەنيا حسابى رِاست كاران لە دروێزنان جيادەكاتەوەو هيچى ديكە. ئاشكرايە ئەم جياكردنەوەش هە ر لەم جيهانەدا رِوو دەدات. ئە‌و كەسەى رِاست كارە، رِزگارى دەبێت‌و دەگاتە پلە ى نەمرێتى، وە ئەوەى كە دروێزنە‌و خراپە كارە، لە موێلێگەى دروێو خراپيدا دەمێنێتەوەو بە هوێى‌ويژدانى خۆیەوە توشى كوێرەوەرى‌و رِەنج كێشان دەبێت‌و دەمێنێتەوە تائەوکاتەى ئەويش پاك دەبێتەوەو رِزگارى دەبێت وە نەمرێتى، ئەويش دەگەيەنێتە سەراى ئەندێشەى خاس.

ئەم پردە، پردێكى زاراوەييە وەهيچ بونێكى مادى نيە. زەردەشت مەبەستى لەم زاراوەيە ئەوە بووە كەماناى ئە‌و جياكردنەوەى نێوان خەڵکى رِاست كارو دروێزنەكان هەيە، دەرببڕێت. دروێزنەكان‌و خراپەكاران، لەتاريكيدا دەتلێنەوە، بەڵام رِاست كاران، لەمانە جيادەبنەوەو رِێگەى رِوێشناى بێ پايان دەگرنە بەر.)

34 ـ  تۆرانييەكان لە تيرەكانى ئێرانى بوون. بەشێكيان ئاينى زرەدەشتييان پەسەند كردبوو‌و رِێى رِاستيان گرتبوو بەر. بڕێكيان دژايەتييان لەتەک زەردەشت كردبوو.

فريان، لەو کەسانە بوو كە باوەرى بە زەردەشت هێنابوو‌و رێى راستى گرتبوە بەر.

35 ـ  هيچدسپ ئەسپەنتمان: يا هەئيچەس ئەسپا، باوە گەورەى زەردەشت بووە.

36 ـ  فەرشوشتەر هووگوێ: يەكێك بووە لە كەسە هەرە نزيكەكانى زەردەشت، و براى جاماسپ بووە‌و هەردووكيان وەزيرى گوشتاسەب شا، بوون.

37 ـ  بەندووە: لە نەيارانى زەردەشت بووە

38 ـ  زەور:  لە ئاوێستا دا پێى دەبێژرى Zaothra، و بريتييە لە ئاو يا شير يا هەر شلەيەكى ديكە كە لە كاتى بە كارهێنانيدا بۆ رێ‌و رِەسمى ئاينى وە پيرۆز كردنييەوە لەلايەن موبدەكانەوە، دواى خويندنەوەى نزا‌و دوعا چەند دلۆپێك دەدرێت بە نوێژكەران.

39 ـ  فەرِى كەيانى: ‌ووزەيەكى معنوى يە كە شياوى ستايش‌و رێز لێگرتن بووە، و دروستكراوى ئاهورامەزدايە. بەگوێرەی ئەو پلە‌و پايە معنوييەى هەيەتى، لەسەرو هەموو ئافەريدەكان دەژمێرێت‌و بەشێكى جيا نەبووە لە ئاهورامەندا.

ئاهورامەزدا، لە پاشاندا ئەو کەسانەى كە شياوبوون ئەم دياردە معنوى‌و سەر‌و سروشتييەى پێبەخشێت تا بتوانن لە جيهانى ماديدا مايەى خزمەتگوزارى‌و كارى خاس‌و شياو بن.

هەروەها ئەم‌ووزەيە دەدرێ بە هەموو ئەمشاسپەند‌و ئيزەد‌و شاليار‌و گەورە پياوان‌و پاڵەوانان‌و خاسگەلان‌و رێنمايانى ئادەميزاد‌و بەهۆی ئەمەوەيە كە هەر كەسێك ئەم فەرِەى پێببەخشرێت، سەركەوتوو بەختەوەر دەبێت.

40 ـ  سەئوك Saoka: فريشتەيەكە‌و پارێزگەرى تەندروستى‌و خۆشى‌و پێشكەوتن‌و پەروەردەيە.

41 ـ  چەند رستەيەك لە دەقى نامەكە بزر بووە‌و ماناكەى ناديارە.

42 ـ  ئەم دوو رستەيە لە گاتاكاندا (يەسنا 28 بەندى 11‌و يەسناى 30 بەندى 4) وەرگيراوە.

43 ـ  ئەسموخوانونت: ناوى يەكێكە لەوانەى كە زۆر زوو پەيروەى لە ئاينى یەکتاپەرستی كردووە‌و لە فەروەردێن يەشت ناوى لێبراوە.

44 ـ  گائو كرنە: ناوى درەختێكى پيرۆزە.

45 ـ  لە ئاوێستادا، ئاتەر atar، فريشتەى پاسەوانى ئاگرە، هۆى ئەوەى كە لە كاتى ناوهێنانيدا دەيلكێنن بە مەزدا ئاهورا ئەوەيە كە زێتر بايەخ بە ئاگر بدرێت، هەروەها كاتێك دەبێژن كە ئازەر كورِى ئاهورامەزدايە، لەرِوى مەجازيدايە‌و بۆئەوەى بايەخى زێترى پێبدرێت دەلێن كورى ئاهورامەزدايە، دەنا زەردەشتييەكان وەك يۆنانييەكان بير ناكەنەوە كە خواكان لەنێو خۆياندا خێزان پێكدێنن.

46 ـ  لە ئاوێستادا، چەند جارێك باسى حەوت دەڤەر (حەوت هەرێم ياكيشوەر) كراوە. ئەم حەوت دەڤەرە بريتين لە:

ئەريزەهى: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە رۆژئاوادا

سەوەهى: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە ڕۆژهەڵات

فرەدەزەفشو: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە باشورى ڕۆژهەڵات

ڤيدەزەفشو: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە باشورى رۆژ ئاوادا             

ڤاور‌و بەريشتى: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە باكورى رۆژئاوادا

ڤاورو جەريشتى: سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە باكورى ڕۆژهەڵات

خوەنيرەپ (خونيرەس، خنرس): سەرزەمێنێك يا‌ووڵاتێك بووە لە ناوەرِاستى سەرزەمينى ئارياييەكانە.

كە دەكاتە ناوچەى كوردستان.

47 ـ  مەبەستى ئەوەيە كە تەنانەت ئەو ئاژەڵانەى (گاگەل) كە پەيمانشكێن‌و درۆزنەكان دەستيان بەسەردا گرتوون‌و دزيويانن‌و بە گەردونەكانيانەوە بەستويانەتەوە، لەبەر ئەوەى بێدەسەڵاتن‌و ناچارن خزمەتى ئەم جۆرە کەسانە بكەن، دەگرين‌و دەنالێێنن.

48 ـ  رەشەن:يەكێ لە ئيزەدەكان هاوكارى ميترايە

49 ـ  سروش: يەكێكى ديكە لە ئيزەدەكانى هاوكارى ميترايە.

50 ـ  برِەك:بە ماناى بەرازى نێرە، لە مێژەوە لەم ناوچانە دا بە نيشانەى هێزو توانا دانراوە.

51 ـ  زەوت: يەكێكە لە موبدەكانى زەردەشتى كە لەنێو ئاتەشكەدەكاندا لە كاتى نيايش‌و نزادا، لەتەک ئامادەكردنى (زەور) رِێ‌و رەسمە ئاينييەكان ئەنجام دەدات.

52 ـ  هاوەنەن: گەورەترين پێشەوابووە كە ئەركى دروستكردنى (هوم)ى بەسەرەوە بوو. شايانى باسە كە وشەى (هاوەن) لە (هاوەنەن) وەرگيراوە كە تيايدا شيلەى گياى (هوم) دەگيرايەوە.

53 ـ  لەم بەندەدا باسى بڕێ پێداويست دەكات كە لە كاتى ئەنجامدانى رێ‌و رەسمى ئاينى دا بە كاردەهێنرا، دار بۆ سوتاندن لە ئاگرداندا، شير بۆ ئاوێتە كردن لەتەک (زەور)دا، هاوەن بۆ كوتاندن‌و ئاولێگرتنى (هوم).

54 ـ  بەرسەم Barsam: لە ئاوێستادا پێى دەبێژێ Baresman، ناوى لقێكى باريكە كە لە كاتى بە جێ هينانى نيايشتەكاندا،دەيانگرتە دەستيان‌و بۆ بە كارهێنانيان رێ‌و رەسمێكى تايبەتييان بە كار دەهێنا.بۆ زێتر ئاگايى لە (بەرسەم) برواننە باسى ئيزدەى ئازەر (ئاگر)

55 ـ  گرەزمان Garzamen، گروسمان، گروشمان، گرئاسمان يا سەراى سروود:
گەورەترين مەلێبەندى معنوى ئاهورامەزدايە، و جێگەى تيشك‌و رووناكى هەميشەييە. لە ئاينى ئيسلامدا (عرش)ى پێدەوترێت.

56 ـ  دات: فريشتەى نوێنەرى ياسا‌و دادوەرييە.

57 ـ  ئەرشتاد: فريشتەى راستى‌و دروستييە.

58 ـ  مەبەست لە ئيزدەكان، ئەمشاسپەندەكان‌و فرەوەهرەكانە كە لە پێش ئافراندنى ئەم جيهانە خولێقاون.

59 ـ  ئازەر: لە ئاوێستادا ئاتەر atar يا ئازەر فريشتەى پاسەوانى ئاگرە. هۆى ئەوەى كە لە كاتى ناو هێنانيدا دەيلكێنن بە مەزدائاهورا ئەوەيەكە زێتر بايەخ بە ئاگر بدرێت. هەروەها كاتێك دەبێژن ئازەر كورِى ئاهورامەزدايە، لە رِووى مەجازى دايە‌و بۆئەوەى بايەخى زێترى پێبدرێت دەلێن كورى ئاهورامەزاديە، دەنا زەردەشتييەكان وەك يۆنانييەكان بير ناكەنەوە كە خواكانيان لەنێو خۆياندا خێزان پێكبێنن.

60 ـ  ئەپەم نەبات: يەكێكە لە فريشتەكانى پاسەوانى ئاو‌و ياريدەدەرى ئاناهيتايە.

61 ـ گهنبار: داستانى ئافراندن لاى نەتەوە ئارياييەكان،هەر وەك لاى جولەكەكان‌و ئاينە سامييەكانى ديكە تا رادەيەك وەك يەك‌وايە. لە ئاينى زەردەشتيدا باس لەوە دەكرێت كە جيهان‌و هەموو گيتى لەلايەن ئاهورامەزداوە بە شەش قۆناغ دروستكراوە. وەلێ ئاهورامەزدا وەك يەهوەى جولەكەكان‌و خواى ئاينە سامييەكان بە پەلە ئەم كارەى ئەنجام نەداوە كە لە شەش رۆژ بەسەريەكەوە كارى ئافراندنى ئەنجام دابێت، و لە رۆژى حەوتەمدا شەكەت‌و ماندوو بوبێت‌و پشووى دابێت، بەڵکو ئاهورامەزدا ئەم ئافراندنەى بە شەش قۆناغ‌و لە ماوەى ساڵێكدا ئەنجامداوە. ئەم شەش قۆناغەى ئافراندنى جيهان بە زمانى پەهلەوى پێى دەبێژرێت (گاسنبار) و بە فارسى (گاهنبار) يا (گهنبار)، و بريتييە لە بەشێك كە وەرگيراوە لە (هادخت نەسك) واتە بيستەمين پەرتوكى ئاوێستاى سەردەمى ساسانييەكان.

لە رۆژگارانى دێريندا، و تا هەنۆكەش لە كاتى داهاتنى هەريەك لەم رۆژانەدا، زەردەشتيەكان جەژنيان دەگرت‌و بە خۆشى‌و شادى يەوە پێشكەشييان پێشكەشبە موبدەكان‌و پێشەوا ئاينييەكانى ديكە دەكرد. ياخود دەيانبەخشى بە هەژاران‌و دەستكورتەكان. گهنبار، بريتييە لە شەش جەژنى گەورە كە هەريەكە لەم جەژنانە نيشانەيە بۆ وەديهاتنى يەكێ لە ئافەريدەكانى ئاهورامەزدا.

 بەرپاكردنى ئەم جەژنانە سوپاسە بۆ ئاهورامەزدا بۆ ئەو بەخشينانەى بە مرۆڤى داوە. شايانى باسە.، بۆ هەر يەكێ لەم جەژنانە سروود‌و نيايش‌و رێ‌و رەسمى ئاينى تايبەتييان هەبووە. هەر يەك لەم جەژنانە ماوەى پێنج رۆژى خاياندووە، و ناوى ئەم جەژنانە بەم چەشنەبووە:

1. مئيز يوئى زرمى كە بە پەهلەوى دەبێژرێ ميديوزرم:

بە ماناى ناوەراستى وەرزى بەهارە. لە چل‌و پێنجەمين (45) رۆژى ساڵدا بووە، واتە لە رۆژى پانزەهەمى گوڵانەوە دەست پێى دەكات‌و پێنج رۆژ دەخايانێ. لەم قۆناغەدا ئاسمان دروستكراوە.

2. مئيزبوئى شم، بە پەهلەوى دەبێـە ميديوشەم:

بە ماناى ناوەراستى وەرزى هاوينە‌و كاتى درەوكردنە‌و لە سەدو پێنجەمين (105) رۆژى ساڵدايە، واتە لە 15 ى پوشپەر. لەم قۆناغەدا ئاو دروستكراوە.

3. پئى تيش ههي، بە پەهلەوى دەبێتە پەتيەشەهيم:

بە ماناى پێگەيشتنى دانەى گەنمە، و كاتى خەرمانانە‌و لە سەدوو هەشتاهەمين (180) رِوێژى ساڵدايە، واتە  لە سيهەمين (30) رۆژى مانگى خەرمانانە. لەم قۆناغەدا زەوى دروستكراوە.

4. ئايا سەريم:

بە ماناى گەرانەوەى رِان‌و گاگەلە لە لەوەرِگاكانى هاوينو كاتى جوتبوونى مەرِە. لە دووسەدودەهەمي (210) رۆژى ساڵدايە، واتە سيهەمين (30) رۆژى مانگى رِەزبەرە. لەم قۆناغەدا گژوگيا دروستكراوە.

5.. مئيز يائيرى (ميديوريم): بە ماناى ناوەراستى زستان‌و سەرمايە، و لە دوسەدو نەوەمين (290) رۆژى ساڵدايە، واتە لە رۆژى بيستەمى مانگى بەفرانبارە. لەم قۆناغەدا ئاژەڵەكان دروستكراون.

6. هەمسى پت مەئيزى (هەمەسپەتمەدەم):

بە ماناى وەك يەكبوونى شەو‌و رۆژە. ئەم جەژنە لە سێ سەدوشەستو پێنجەمين (365) رۆژى ساڵدايە لەم قۆناغەدا ئادەميزاد ئافرينراوە.

 

62 ـ  ئەم سێ دەستەيە بريتين لەو کەسانەى كار‌و كرداريان خاسە، کەسانێك كە خراپەكارن‌و کەسانێكى ديكە كە كار‌و كرداريان بەگوێرەی خاسى‌و خراپى چونيەكە‌و ئەمانە لەبەرزەخدا دەبن.

بەرزەخ لە ئاوێستادا بە ميسوانە Mis vana‌و بە زمانى پەهلەوى هەميستەكان Hamestakan ناوبراوە.

لە يەسنا هات 48 بەندى 4 دەبێژێ:

(.. ئەو كەسەى كە بڕێ جار بيرى چاک‌و هەندێ جار بيرى خراپى هەيە، كەسێك كە‌ويژدانى خۆى بەهۆی كردار‌و‌وتە دەخاتە ژێر ركێفى ئارەزوو هەوەسەكانييەوە، ئەو جۆرە کەسانە بەگوێرەی دەستوور‌و فەرمانى تۆوە لە رۆژى پاش مەرگدا بە تەنيايى دەمێنێتەوە).

63 ـ  ئەم سێ رۆژە ناوى سێ رۆژ لە مانگە كە هەريەكە بەناوی يەكێك لە ئيزەدەكان يافريشتەكانە. زاوا دەبێ يەكێ لەم سێ رۆژانە ‌واتە يەكێ لەو ئيزەدانە هەلێبژێرێت‌و  بەتایبەتی لەو رۆژەدا هەردووكيان (بوك‌و زاوا) نوێژ‌و نزاى تايبەتى بۆ بكەن.

64 ـ  برِواننە ل 12-16 نامێلكەى كوردايەتى نووسينى كامل ژير، پێشەکی د. جەمال نەبەز.

-----------

كرپن‌و كەوى:

پاش كوچكردنى ئارياييەكان بۆ ناوچەى ئيران، ژیانى خۆيان بە مەرو مالات بەخێو كردن دەگوزەراند وە ناچاربوون بوێ دەست بەسەرگرتنى لە وەرگاى خاس هەر تيرەيەك بەگوێرەی هێز‌و تواناى خۆيان دەست بەسەر باشترين ناوچەكاندا بگرن.

بەرە بەرە هۆكارەكانى سروشتى وەك ئاو، هەوا، زەوى.. بونە هۆى ئەوەى كە ناچاريان بكەن لەسەر زەوييەكەدا نيشتەجێ بن‌و‌و خەريكى كشتوكالێ‌و دروستكردنى خانو بن،

هەرگرۆ‌و تيرەيەك بۆ خۆى كەسێكيان هەلێبژارد كە فەرمان رەواييان بكات‌و نيويان نا(كوى) يا كاوى Kavi بەرە بەرە دەسەڵاتى ئەم (كوي) يانە زيتر دەبوو‌و ئەمە دەبوە هۆى ناكوكى‌و قڕەو هەڵڵا لەنێوان تيرەكاندا.

 ژیانى كۆچەريتى‌و پاشان بە خێوەكردنى مەرِ‌و ماڵات‌و نياز بە لەوەرگاى سەوز‌و خاس، خەڵکى بەرەو تێفكرين لە سروشت دەبرد‌و‌وايدەكرد كەزيتر بير بكەنەوە كە كێ‌و چى‌و چلون ئەم رووداوە سورشتييانە دينە ئارا.. بۆيە بوێ هەريەك لەم دياردانە هێزيك يا خوايەكيان داتاشى‌و ئەم خوايانەيان بە دوو بەش دابەشى كردبوو، بەشێكيان ئەو هێزانە يا خوايانەبوون كە بۆ خۆشى‌و شادى خەڵک تێدەكۆشان، خۆشى‌و كامرەوايى خەڵک بريتى بوو لەوەى كە زەوى بەپيت‌و بەرەكەتى خاسيان هەبيت لەبەر ئەوە بارانى پێويست، تيرۆژ (تيشكى خۆر)، گەرماى بە ئەندازە، جا بوێ هەريەك لە مانە خوايەكى خاسيان دروست كرد. لەتەک ئەمانە دا هەميشە‌ووشكە ساڵی، بێ ئاوى، تاريكى، سەرماى زۆريشى هەبوو كە‌وايان دەزانى ئەمانە دەستكردى خوايانى خراپەن كە خەريكىخراپە‌و‌وێرانكردنن، ئارەزوو ئاواتيان بڵاوكردنەوەى برسيتى، نەخۆشى‌و مردنە بو خەڵک. بۆيە لەم خوايانە دەترسان بەڵام قوربانى‌و دوعا‌و نيايشيان بو نەدەكردن بەڵکو هەميشە نيايشان بو خوا خاسەكان دەكرد‌و قوربانيان پێشكەش دەكردن بۆئەوەى رازيان بكەن‌و دڵیان خوێشبكەن‌و خۆيان (واتە خوا خاسەكان) كارێكى‌وابكەن خوا خراپەكان لە خەڵکى‌و دور بخەنەوە. ئەم ئاينە ئەوەندە سادە بو كە پێويستيان بە رابەر‌و پيشەواى ئاينى نەبوو، هەر گەورەيەكى مال بۆ خۆى‌و خێزانەكەى ئەو دابونەريتانەيان بە جێ دەهێنا. بەرە بەرە ئەنجامدانى رێ‌و رەسمى ئاينى سەخت‌و سەختر دەبو تا‌وايلێهات كە کەسانێكى تايبەتى بەم كارە هەلێدەسان‌و پييان دەبێژرێ (كرپن Karpan). ئەم كرپنانە رۆژ بە رۆژ هێز‌و توانايان زێتر دەبو‌و بە جورێك بەسەر كومەلێگادا خۆيان سەپاند‌و ترسى خواكانيان خستە دڵی خەڵکيەوە‌و بەناوی ديارى‌و قوربانى بۆ بارەگاى خوا خەڵکيان دەروتانەوە‌و‌واى لێهاتبو هەست‌و هەناوى خەڵکيان لە چنگى خۆيان گيردابوو‌و هەرچييەكيان گەرەكبوايە ئەنجاميان دەدا. هەر چى باوەر بەخوا جۆراجۆرەكان زێتر دەبوو، پتر ترس دەچووە دڵی خەڵکەوە‌و كرپنەكان كلێپەى ئاگرى ئەم ترسەيان زيتر خۆش دەكرد‌و بەم هۆيەوە هێز‌و توانايان چەندين‌و چەندين بەرانبەر دەبوو چونكە ترس‌و دواكەوتن‌و نەزانينى خەڵک دەبووە مايەى دەرامەد‌و دەسەڵاتێتى ئەم كرپنانە كە خۆيان بوبونە چينێكى جياواز لەنێو کۆمەڵگادا.

 بارى كۆمەڵايەتى ئەو سەردەمە بەو جۆرە بوو. ئيدى خەڵکى وەرس بو بوون‌و لەتەک هەموو ترس‌و دواكەوتنياندا بەڵام هەستيان بەوە دەكرد كە پێويستيان بە رابەرێكى بير خاس هەيە كە بتوانێت رێگەى راستيان پيشان بدات... زەردەشت ئەو كەسە بوو..